Founga ʻo Hono Fai ʻa e Fekumí
KO Tuʻi Solomone naʻá ne “fakalaulauloto pea fai ha fekumi fakaʻāuliliki, ke ne lava ʻo fokotuʻutuʻu ke hokohoko lelei ʻa e ngaahi palōveepi lahi.” Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi naʻá ne mahuʻingaʻia ʻi hono tohi ʻa e “ngaahi lea totonu ʻo e moʻoní.” (Koh. 12:9, 10, NW) Ko Luke naʻá ne “fakatotolo ʻa e meʻa kotoa pē mei he kamatá ʻo tonu matematē” koeʻuhi ke ne fakahaaʻi ʻi he hokohoko totonu ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he moʻui ʻa Kalaisí. (Luke 1:3, NW) Ko e ongo sevāniti fakatouʻosi ko eni ʻa e ʻOtuá naʻá na fai ʻa e fekumi.
Ko e hā ʻa e fekumi? Ko ha kumi fakalelei ia ki he fakamatala ʻo fekauʻaki mo ha meʻa tefito. ʻOku kau ki ai ʻa e lautohi, pea ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e akó. ʻE toe kau nai ki ai ʻa hono fakaʻekeʻeke ʻo e kakaí.
Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e fekumí? Ko ha ngaahi fakatātā siʻi eni. Ko hoʻo ako fakafoʻituituí pe lau Tohitapú ʻe langaʻi hake nai ai ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku mahuʻinga kiate koé. Ko ha taha ʻa ia ʻokú ke faifakamoʻoni ki ai te ne langaʻi hake nai ha foʻi fehuʻi ʻa ia te ke saiʻia ke maʻu ha fakamatala hangatonu ki ha tali. Kuo vaheʻi nai koe ke ke fai ha malanga.
Fakakaukau angé ki he konga ko ia ki hono fai ha malangá. Ko e fakamatala kuo kole atu ke ke faí ʻe hā ngali mātuʻaki fakalūkufua nai. ʻE lava fēfē ke ke ngāueʻaki fakalotofonua ia? Fakaleleiʻi ia ʻaki hono fai ha fekumi. ʻI hono poupouʻi ia ʻe ha fakafuofua ʻe taha pe ua, pe ko ha fakatātā ʻoku feʻunga mo hoʻo fakamatalá pea ʻoku mahuʻinga ki he faʻahinga ʻi hoʻo kau fanongó, ko ha poini ne hā ngali mahino leleí ʻoku hoko ia ʻo fakatupu ʻilo, naʻa mo ʻene fakaueʻiloto. Ko e fakamatala kuo pulusi ʻa ia ʻokú ke ngāue ki aí naʻe teuʻi nai ia ki he kau lautohi ʻi māmani lahí, ka ʻoku fiemaʻu ke ke fakalahi, fakatātaaʻi, mo ngāueʻaki ʻa e ngaahi poiní ki he fakatahaʻanga ʻe taha pe ki ha tokotaha ʻe taha. ʻOku totonu ke fēfē hoʻo hoko atú?
Ki muʻa ke ke kamata fai ha fekumí, fakakaukau ki hoʻo kau fanongó. Ko e hā ʻa e meʻa kuo nau ʻosi ʻiló? Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku nau fiemaʻu ke ʻiló? Fakahaaʻi leva hoʻo taumuʻá. Ko hoʻo taumuʻá ke fakamatalaʻi? ke fakatuipauʻi? ke fakataʻeʻaongaʻi? pe ke ueʻi? Ko hono fakamatalaʻí ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa hono tokonaki mai ha fakamatala lahi ange ke ʻai ke mahino ha meʻa. Neongo ʻe mahino nai ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa tefitó, ʻe fiemaʻu nai ke ke fakalahi ʻa e taimi pe founga ke fai ai ʻa e meʻa ʻoku fakamatalaʻí. Ko e fakatuipauʻí ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa hono ʻomai ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ʻuhinga ʻoku pehē ai ha meʻá, ʻo kau ai ʻa hono ʻomai ʻa e fakamoʻoni. Ko e fakataʻeʻaongaʻí ʻoku fiemaʻu ki ai ha ʻilo fakaʻāuliliki fakatouʻosi ʻa e ongo tafaʻaki ʻo ha ʻīsiu fakataha mo hano ʻanalaiso fakalelei ʻa e fakamoʻoni ʻoku ngāueʻakí. Ko e moʻoni, ʻoku tau kumi ʻo ʻikai ki he ngaahi ʻuhinga mālohi pē ka ko e ngaahi founga ke ʻoatu ai ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻá ʻi ha founga anga-ʻofa. Ko e ueʻí ʻoku kau ki ai ʻa e aʻu ki he lotó. ʻOku ʻuhingá ko hono ʻoatu ki hoʻo kau fanongó ʻa e fakaueʻiloto mo langa hake ʻenau holi ke ngāue ki he meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá. Ko e ngaahi fakatātā moʻoni ʻi he moʻui ʻa e faʻahinga kuo nau fai ʻa e ngāue peheé, naʻa mo e ʻi he fehangahangai mo e faingataʻá, ʻe lava ke tokoni ia ke aʻu ki he lotó.
ʻOkú ke mateuteu he taimí ni ke kamata? Teʻeki ai. Fakakaukau ki he lahi ʻo e fakamatala ʻokú ke fiemaʻú. Ko e taimí ko ha meʻa tefito mahuʻinga nai ia. Kapau ʻokú ke teuteu ke ʻoatu ʻa e fakamatalá ki he niʻihi kehé, ko e hā ʻa e lahi ʻo e taimi ʻe ala maʻu kiate koe ke ke fai ai iá? Ko e miniti ʻe nima? Miniti ʻe 45? ʻOku ʻosi fokotuʻu ʻa e taimí, hangē ko ia ʻi he fakataha ʻa e fakatahaʻangá, pe ʻoku ala feliliuaki, hangē ko ia ʻi ha ako Tohitapu pe ko ha ʻaʻahi fakatauhisipi?
Fakaʻosí, ko e hā ʻa e ngaahi meʻangāue fakaefekumi ʻoku ala maʻu kiate koé? Tānaki atu ki he meʻa ʻokú ke maʻu ʻi ʻapí, ʻoku toe ʻi ai ha meʻa lahi ange ʻi he laipeli ʻi ho Fale Fakatahaʻangá? ʻE loto-lelei ʻa e fanga tokoua ʻa ē kuo nau tauhi ʻa Sihova ʻi he ngaahi taʻu lahí ke fakaʻatā koe ke ke sio ki heʻenau ngaahi meʻangāue fakaefekumí? ʻOku ʻi ai ha laipeli fakapuleʻanga ʻi ho feituʻú ʻa ia ʻe lava ke ngāueʻaki ai ha ngaahi tohi maʻuʻanga fakamatala kapau ʻe fiemaʻu?
Ngāueʻaki ʻEtau Meʻangāue Fakaefekumi Mahuʻinga Tahá—Ko e Tohitapú
Kapau ko hoʻo ngāue fakaefekumí ʻoku kau ki ai ʻa e ʻuhinga ʻo ha konga Tohitapu, kamata ʻi he Tohitapú tonu.
Sivisiviʻi ʻa e Potutohí. ʻEke hifo kiate koe: ‘Ko hai naʻe fakahanga ki ai ʻa e konga tohi ko ení? Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻe he ngaahi veesi takatakaí ʻo kau ki he ngaahi tuʻunga ʻoku taki atu ki he fakamatala pe ko e fakakaukau ʻa e kakai ʻoku kau ki aí?’ Ko e ngaahi fakaikiiki peheé ʻe lava ke ne faʻa tokoniʻi kitautolu ke tau mahinoʻi ha konga tohi, pea ʻe lava ke toe fakalahi ai ʻa e longomoʻui ʻa ha malanga ʻa ia te ke ngāueʻaki nai ai ia.
Ko e fakatātaá, ʻoku faʻa lave ki he Hepelu 4:12 ke fakahaaʻi ʻa e mālohi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ke aʻu ki he ngaahi lotó pea tākiekina ʻa e ngaahi moʻuí. ʻOku tānaki mai ʻe he potutohí ʻa e loloto ki heʻetau mahinoʻi ʻa e founga ʻe lava ke pehē ai iá. ʻOku lāulea ai ki he ngaahi meʻa naʻe hokosia ʻe ʻIsileli lolotonga ʻa e taʻu ʻe 40 ʻi he toafá ki muʻa ke nau hū ki he fonua naʻe talaʻofa ʻe Sihova kia ʻĒpalahamé. (Hep. 3:7–4:13) “Ko e folofola ʻa e ʻOtua,” ʻa ʻene talaʻofa ke ʻave kinautolu ki ha feituʻu ʻo e mālōlōʻanga ʻi he fehoanaki mo ʻene fuakava mo ʻĒpalahamé, naʻe ʻikai ke mate; naʻe moʻui ia pea ngaʻunu ki hono fakahokó. Naʻe maʻu ʻe he kau ʻIsilelí ʻa e ʻuhinga kakato ke fakahaaʻi ʻa e tui ki ai. Kae kehe, ʻi hono taki kinautolu ʻe Sihova mei ʻIsipite ki Moʻunga Sainai pea hoko atu ai ki he Fonua ʻo e Talaʻofá, naʻa nau toutou fakahaaʻi ha taʻetui. Ko ia ai, ʻi heʻenau tali ki he founga naʻe fakahokoʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene folofolá, ko e meʻa naʻe ʻi honau lotó naʻe fakaeʻa ia. ʻI ha founga meimei tatau ʻi hotau ʻahó, ko e folofola talaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e meʻa ʻoku ʻi he loto ʻo e tangatá.
Vakaiʻi ʻa e Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatala-Fekolosiʻakí. Ko e ngaahi Tohitapu ʻe niʻihi ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi maʻuʻanga fakamatala-fekolosiʻaki. ʻOku pehē haʻaú? Kapau ko ia, ʻe tokoni nai ʻa e ngaahi meʻa ko ení. Fakatokangaʻi ha fakatātā mei he New World Translation of the Holy Scriptures. ʻOku fakahaaʻi ʻe he 1 Pita 3:6 ʻa Sela ko ha faʻifaʻitakiʻanga ia ʻoku taau ke faʻifaʻitaki ki ai ʻa e ngaahi uaifi Kalisitiané. Ko ha maʻuʻanga fakamatala-fekolosiʻaki ki he Senesi 18:12 ʻoku poupouʻi ai ʻa e meʻa ko iá ʻi hono fakahaaʻi naʻe lea ʻa Sela ʻo fekauʻaki mo ʻĒpalahame ko e ʻeiki “ʻi hono loto.” Ko ia ai, ko ʻene anganofó, naʻe fai ʻi he ongoʻi loloto. Tānaki atu ki he ngaahi fakamaama peheé, ʻe ʻave nai koe ʻe he ngaahi maʻuʻanga fakamatala-fekolosiʻakí ki he ngaahi konga tohi ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e fakahoko ʻo ha kikite faka-Tohitapu pe ko ha sīpinga ʻo ha fuakava Lao. Kae kehe, fakatokangaʻi ange, ko e ngaahi maʻuʻanga fakamatala-fekolosiʻaki ʻe niʻihi ʻoku ʻikai fakataumuʻa ia ke ʻomai ai ha ngaahi fakamatala pehē. ʻOku lave pē nai ai ki he ngaahi fakakaukau huʻufataha pe ki he fakamatala fakapiokālafi pe fakasiokālafi.
Fekumi ʻAki ha Konikōtieni Faka-Tohitapu. Ko e konikōtieni faka-Tohitapú ko ha ʻiniteki fakaʻalafapeti ia ʻo e ngaahi foʻi lea ʻoku ngāueʻaki ʻi he Tohitapú. ʻE lava ke ne tokoniʻi koe ke ke ʻilo ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻoku felāveʻi mo e kaveinga ʻa ia ʻoku fai ki ai hoʻo fekumí. ʻI hoʻo fakatotoloʻi kinautolú, te ke ʻilo ai ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻaonga kehe. Te ke sio ai ki he fakamoʻoni ʻo e “sīpinga” ʻo e moʻoní ʻoku fokotuʻu mai ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. (2 Tim. 1:13, NW) Ko e New World Translation ʻoku ʻi ai ha fakahokohoko tefito ʻo e “ʻIniteki ʻo e Ngaahi Foʻi Lea Faka-Tohitapú.” Ko e Comprehensive Concordance ʻoku toe lahi ʻaupito ange ia. Kapau ʻoku ala maʻu ia ʻi hoʻo leá, te ne tataki koe ki he kotoa ʻo e ngaahi konga tohi ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi foʻi lea tefito taki taha ʻi he Tohitapú.
Ako ke Ngāueʻaki ʻa e Ngaahi Meʻangāue Fakaefekumi Kehé
Ko e puha ʻi he peesi 33 ʻoku fakahokohoko ai ha ngaahi meʻangāue fakaefekumi lahi kehe kuo tokonaki mai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto.” (Mt. 24:45-47, PM) Ko e konga lahi ʻo e ngaahi meʻá ni ʻoku ʻi ai hano fakahokohoko ʻo e meʻa ʻi lotó, pea ko e lahi aí ʻoku ʻi ai ha ʻiniteki ʻi mui, ʻa ia ʻoku faʻufaʻu ke ne tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi ʻa e fakamatala hangatonú. ʻI he ngataʻanga ʻo e taʻu taki taha, ʻoku pulusi ai ʻa e ngaahi ʻiniteki fakakaveinga fakatouʻosi ʻi he Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake! ki he tānekinga ʻo e ngaahi kupu ki he taʻu ko iá.
Ko e hoko ʻo maheni mo e faʻahinga fakamatala ʻoku ʻomai ʻi he ngaahi tohi ako Tohitapu ko ení ʻe lava ke ne fakavaveʻi ʻa hono fai ʻo e fekumí. Hangē ko ení, tau pehē ʻokú ke loto ke ʻilo fekauʻaki mo e kikite, tokāteline, ʻulungaanga faka-Kalisitiane, pe ko e kaunga ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú. ʻE ngalingali ke ʻi he Taua Leʻo ʻa e meʻa ʻokú ke kumi ki aí. ʻOku feangainga ʻa e ʻĀ Hake! mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko lolotongá, ngaahi palopalema ʻoku hoko taimi tahá, lotú, saienisí, pea mo e kakai ʻo e ngaahi fonua kehekehe. Ko e fakahaaʻi ʻo e fakamatala taki taha ʻi he ngaahi Kōsipelí ʻi heʻene hokohoko totonú ʻoku hā ia ʻi he tohi Moʻungaʻi Tangata Lahi Taha Kuo Moʻui Maí. Ko ha lāulea fakafoʻiveesi ʻi he ngaahi tohi Tohitapú kotoa ʻoku maʻu ia ʻi he ngaahi tohi ko ia hangē ko e Revelation—Its Grand Climax At Hand!, Pay Attention to Daniel’s Prophecy!, pea mo e ongo voliume ʻe ua ʻo e Isaiah’s Prophecy—Light for All Mankind. ʻI he Reasoning From the Scriptures, te ke maʻu ai ʻa e ngaahi tali fakafiemālie ki he ngaahi fehuʻi faka-Tohitapu ʻe laui teau ʻa ia ʻoku langaʻi lahi hake ʻi he malaʻe ngāué. Ki ha mahino māʻalaʻala ange fekauʻaki mo e ngaahi lotu kehé, ko ʻenau ngaahi akonakí, mo honau ngaahi puipuituʻa fakahisitōliá, sio ki he tohi Mankind’s Search for God. Ko ha fakamatala fakaikiiki fekauʻaki mo e hisitōlia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi onopōní ʻoku maʻu ia ʻi he Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom. Ki ha līpooti ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko lolotonga ʻi hono malangaʻi ʻi māmani lahi ʻa e ongoongo leleí, vakaiʻi ʻa e Yearbook of Jehovah’s Witnesses fakamuimui tahá. Ko e Insight on the Scriptures ko ha ʻenisaikolopētia mo ha ʻatalasa faka-Tohitapu ia. Kapau ʻokú ke fiemaʻu ha ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo e kakai, ngaahi feituʻu, ngaahi meʻa, ngaahi lea, pe ko e ngaahi meʻa naʻe hoko fakahisitōlia ʻoku fekauʻaki mo e Tohitapú, ko ha maʻuʻanga fakamatala lelei ʻaupito eni.
“Watch Tower Publications Index.” Ko e Index ko ení, ʻa ia ʻoku pulusi ʻi he lea laka hake he 20, te ne tataki koe ki he fakahinohino ʻi ha tuʻunga kehekehe lahi ʻo ʻetau ngaahi tohí. ʻOku vahevahe ia ki ha ʻiniteki fakakaveinga mo ha ʻiniteki konga Tohitapu. Ke ngāueʻaki ʻa e ʻiniteki fakakaveingá, kumi ha foʻi lea ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e kaveinga ʻokú ke loto ke fakatotoloʻí. Ke ngāueʻaki ʻa e ʻiniteki konga Tohitapú, kumi ʻi he fakahokohoko ʻo e ngaahi konga Tohitapú ʻa e konga Tohitapu te ke saiʻia ke mahinoʻi lelei angé. Kapau kuo pulusi ha meʻa ʻi hoʻo leá ʻi he kaveinga pe ko e konga Tohitapu ko iá ʻi he ngaahi taʻu ʻoku kāpui ʻe he Index, te ke maʻu ha fakahokohoko ʻo e ngaahi maʻuʻanga fakamatalá ke sio ki ai. Ngāueʻaki ʻa e kī ʻi muʻa ʻi he Index ke maʻu ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi fakanounou ki he ngaahi hingoa ʻo e ngaahi tohi ʻoku haá. (Ko e fakatātaá, ʻi he tokoni ko iá, te ke ʻilo ai ko e w99 3/1 15 ʻoku ʻuhinga ia ki he Taua Leʻo ʻi he 1999, ʻīsiu ʻo Maʻasi 1, peesi 15.) Ko e ngaahi ʻuluʻitohi tefito hangē ko e “Field Ministry Experiences” (“Ngaahi Meʻa Naʻe Hokosia ʻi he Malaʻe Ngāue Fakafaifekaú”) mo e “Life Stories of Jehovah’s Witnesses” (“Ngaahi Talanoa ki he Moʻui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová”) ʻe lava ke ʻaonga ia ʻi he teuteu ʻa e ngaahi malanga fakaueʻiloto maʻá e fakatahaʻangá.
Koeʻuhi ko hono fai ʻa e fekumí ʻe lava ke ne mātuʻaki puke ʻete tokangá, tokanga ke ʻoua ʻe hoko ʻo afeʻí. Nofo fakahangataha ki hoʻo taumuʻá ke kumi ʻa e fakamatala ʻoku fiemaʻu ki he ngāue ʻokú ke maʻú. Kapau ʻoku ʻave koe ʻe he Index ki ha matavai pau, huke ki he (ngaahi) peesi ʻoku haá, pea ngāueʻaki leva ʻa e ngaahi kaveinga tokoní mo e ngaahi sētesi kamata ʻo e ngaahi palakalafí ke tataki ai koe ki he fakamatala ʻoku feʻunga mo hoʻo ngaahi fiemaʻú. Kapau ʻokú ke kumi ki he ʻuhinga ʻo ha foʻi veesi Tohitapu tefito, ʻuluaki kumi ki heʻene hā ʻi he peesi ʻa ia ʻoku tataki koe ki aí. Sivisiviʻi leva ʻa e ngaahi fakamatala takatakaí.
“Watchtower Library” ʻi he Sītī. Kapau ʻokú ke ala ngāueʻaki ha komipiuta, te ke maʻu ʻaonga nai mei hono ngāueʻaki ʻa e Watchtower Library ʻi he sītī, ʻa ia ʻoku ʻi ai ha tānekinga lahi fau ʻo ʻetau ngaahi tohí. Ko e polokalama fekumi faingofua ke ngāueʻakí ʻokú ne fakamafeia ai koe ke ke kumi ki ha foʻi lea, ko ha fakatahataha ʻo e ngaahi foʻi lea, pe ko ha konga Tohitapu ʻoku hā ʻi ha ngaahi tohi pē ʻi he Watchtower Library. Neongo kapau ko e meʻangāue fakaefekumi ko ení ʻoku ʻikai ke ala maʻu ia ʻi hoʻo leá, te ke malava nai ke maʻu ʻaonga mei ai ʻi ha lea fakavahaʻapuleʻanga ʻoku ngāue lahi ʻaki ʻa ia ʻokú ke alāanga mo iá.
Ngaahi Laipeli Fakateokalati Kehe
ʻI heʻene tohi fakamānavaʻi hono ua kia Tīmoté, naʻe kole ai ʻe Paula ki he talavoú ni ke ne ʻomai ʻa e “ngaahi [takainga] tohi, kaeʻumaʻā ʻa e ngaahi tohi kiliʻimanu,” kiate ia ki Loma. (2 Tim. 4:13) Naʻe fakamahuʻingaʻi ʻe Paula ʻa e ngaahi tohi pau pea naʻá ne tauhi ia. ʻE lava ke ke fai ʻa e meʻa tatau. ʻOkú ke tauhi ʻa hoʻo ngaahi tatau fakafoʻituitui ʻo e Taua Leʻo, ʻĀ Hake!, mo ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻangá naʻa mo e hili ʻa e lāulea ki ai ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá? Kapau ko ia, te ke ala maʻu ia ke ngāueʻaki ko e ngaahi meʻangāue fakaefekumi, fakataha mo e ngaahi tohi faka-Kalisitiane kehe kuó ke maʻú. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakatahaʻangá ʻoku tauhi maʻu ai ha tānekinga ʻo e ngaahi tohi fakateokalatí ʻi ha laipeli ʻi he Fale Fakatahaʻangá. Ko e ngaahi meʻa ia ke maʻu ʻaonga mei ai ʻa e fakatahaʻangá kotoa, ki heʻenau ngāueʻaki lolotonga ʻenau ʻi he Fale Fakatahaʻangá.
Tauhi Maʻu ʻa e Ngaahi Faile Fakafoʻituituí
Hanganaki tokanga ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga ʻa ia ʻe lava ke ke ngāueʻaki ʻi he taimi ʻokú ke lea mo faiako aí. Kapau ʻokú ke maʻu ʻi ha nusipepa pe ko ha makasini ha fakamatala ongoongo, fakafuofua, pe fakatātā ʻe lava ke ke ngāueʻaki ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú, kosiʻi ia pe hiki tatau ʻa e fakamatalá. Fakakau ki ai ʻa e ʻaho, ko e ʻuluʻi-kaveinga ʻo e pepá, pea mo e hingoa nai ʻo e tokotaha faʻu-tohí pe faipulusí. ʻI he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, hikiʻi hifo ʻa e ngaahi poini fakaʻuhinga mo e ngaahi fakatātā ʻe tokoni nai kiate koe ke ke fakamatalaʻi ʻa e moʻoní ki he niʻihi kehé. Kuo faifai ange peá ke fakakaukau ki ha foʻi fakatātā lelei kae ʻikai maʻu ha faingamālie ke ngāueʻaki ai leva ia? Tohiʻi ia, pea tauhi ia ʻi ha faile. Hili hoʻo ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ʻi ha taimi, kuó ke ʻosi teuteu ai ha ngaahi konga. ʻI he ʻikai ke lī hoʻo ngaahi nouti mei he ngaahi malanga ko ení, tauhi ia. Ko e fekumi kuó ke faí ʻe fakamoʻoniʻi nai ʻa ʻene ʻaongá ʻamui.
Talanoa ki he Kakaí
Ko e kakaí ko ha matavai mahuʻinga ia ʻo e fakamatalá. ʻI he fakatahatahaʻi ʻe Luke ʻa ʻene fakamatala Kōsipelí, ʻoku hā mahino naʻá ne tātānaki ʻa e fakamatala lahi ʻaki hono fakaʻekeʻeke ʻa e faʻahinga naʻe sio tonú. (Luke 1:1-4) Mahalo pē ʻe lava ha kaungā Kalisitiane ʻo huluhulu ha maama ki ha meʻa ʻa ia naʻá ke feinga ke fai ai ha fekumi. Fakatatau ki he Efeso 4:8, 11-16 (NW), ʻoku ngāueʻaki ʻe Kalaisi ʻa e “meʻaʻofa ʻi he kau tangata” ke tokoniʻi kitautolu ke tau tupulaki ʻi he “ʻiloʻi totonu ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.” Ko hono fakaʻekeʻeke ʻa e faʻahinga taukei ʻi he tauhi ki he ʻOtuá te ne ʻomai nai ʻa e ngaahi fakakaukau ʻaonga. Ko e fetalanoaʻaki mo e kakaí te ne toe fakaeʻa nai ʻa e meʻa ʻoku nau fakakaukau ki aí, pea ʻe lava ʻe he meʻá ni ke ne tokoniʻi koe ke ke teuteuʻi ha fakamatala ʻa ia ʻoku ʻaonga moʻoní.
Fakafuofua Atu Hoʻo Ngaahi Olá
Hili hono toli ʻa e uité, ʻoku fiemaʻu leva ke toʻo ʻa e fuá mei hono kafukafú. ʻOku pehē pē mo e ola ʻo hoʻo fekumí. Ki muʻa ke maau ia ke ngāueʻakí, ʻoku fiemaʻu ke ke fakamavaheʻi ʻa e meʻa ʻoku mahuʻingá mei he meʻa ʻoku taʻeʻaongá.
Kapau te ke ngāueʻaki ʻa e fakamatalá ʻi ha malanga, ʻeke hifo kiate koe: ‘ʻOku ʻomai moʻoni ʻe he poini ʻoku ou palani ke ngāueʻakí ha meʻa mahuʻinga ki heʻeku fakahoko ʻa e kaveingá? Pe, neongo ko e fakamatala mahuʻinga ia, ʻoku ngāue ia ke afeʻi ʻa e tokangá mei he kaveinga ʻa ia ʻoku totonu ke u talanoa fekauʻaki mo iá?’ Kapau ʻokú ke fakakaukau ki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku lolotonga hokó pe fakamatala mei he ngaahi malaʻe feliliuaki ʻo e saienisí pe ko e faitoʻó, fakapapauʻi ʻoku ʻalu mo e taimí ʻa e fakamatalá. Fakatokangaʻi foki, ko e ngaahi poini ʻe niʻihi ʻi he ngaahi tohi motuʻa ange ʻatautolú kuo ʻosi liliu nai ke ʻalu fakataha mo e taimí, ko ia vakaiʻi ʻa e meʻa kuo toki pulusi fakamuimui ʻi he tuʻunga-leá.
ʻOku ʻi ai ha fiemaʻu makehe ke tokanga ai, kapau ʻokú ke fili ke tānaki mai ha fakamatala mei he ngaahi maʻuʻanga fakamatala fakamāmaní. ʻOua ʻaupito ʻe ngalo ko e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e moʻoní. (Sione 17:17) ʻOku maʻu ʻe Sīsū ʻa e ngafa tefito ʻi hono fakahoko ʻo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai, ʻoku pehē ʻe he Kolose 2:3: “ʻOku faʻoaki ai hono katokātoa ʻo e koloa poto mo e koloa ʻilo, ʻo fufū pe.” Fakafuofua atu ʻa e ngaahi ola ʻo hoʻo fekumí mei he tafaʻaki ko iá. ʻI he fekauʻaki mo e fekumi fakamāmaní, ʻeke hifo kiate koe: ‘Ko e fakamatala ko ení ʻoku fakalahiʻi, fakamahamahalo, pe sio nounou? Naʻe tohi ia fakataha mo ha fakaueʻiloto siokita pe fakakomēsiale? ʻOku felotoi mo ia ʻa e ngaahi matavai maʻu mafai kehé? Hiliō he meʻa kotoa, ʻoku feongoongoi ia mo e moʻoni ʻo e Tohitapú?’
ʻOku fakalototoʻaʻi kitautolu ʻe he Palovepi 2:1-5 ke hanganaki kumi ki he ʻiló, mahinó, mo e ʻiloʻiló “hange ha haʻao siliva, pea . . . ki ha koloa fufu.” ʻOku fakahaaʻi ʻe he meʻa ko iá fakatouʻosi ʻa e ngāue mālohi pea mo e ngaahi pale lahi. ʻOku fiemaʻu ʻa e feinga ki he fekumí, ka ko hono fai iá ʻe tokoni ia kiate koe ke ke maʻu ai ʻa e fakakaukau ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi meʻá, ke fakatonutonu ʻa e ngaahi fakakaukau fehālaakí, pea ke ʻai ke mālohi hoʻo mahino ki he moʻoní. Te ne toe tānaki mai ʻa e ʻuhinga mo e longomoʻui ki hoʻo ngaahi kongá, ʻo ʻai kinautolu ko ha meʻa fakafiefia ke fakahoko pea fakamānako ke fanongo ki ai.