Founga ke ʻIlo Ai ʻa e Tokotaha ke Talangofua ki Aí

ʻI HE taimi ʻe niʻihi ʻoku faingataʻa ke ʻilo ʻa e tokotaha ʻoku totonu ke ta talangofua ki aí. ʻE tala atu nai ʻe hoʻo faʻeé pe tamaí ke ke fai ha meʻa. Ka neongo ia, ʻe tala atu nai ʻe ha faiako ia pe ko ha polisi ke ke fai ha meʻa kehe. Kapau ʻe hoko ia, ko hai ʻia kinautolu te ke talangofua ki aí?—

Ki muʻa ange ʻi he tohí ni, ʻi he Vahe 7, naʻá ta lau ai ʻa e Efeso 6:​1-3 mei he Tohitapú. ʻOku pehē ai ko e fānaú ʻoku totonu ke nau talangofua ki heʻenau mātuʻá. “Mou talangofua ʻi he ʻEiki ki hoʻomou matuʻa,” ko e lau ia ʻa e konga Tohitapú. (Fakaʻītali ʻamautolu.) ʻOkú ke ʻilo ʻa e ʻuhinga ʻo e pehē “ʻi he ʻEiki”?— Ko e ngaahi mātuʻa ʻa ia ʻoku ʻi he ʻEikí ʻoku nau akoʻi ʻenau fānaú ke talangofua ki he ngaahi lao ʻa e ʻOtuá.

Ka ko e kakai lalahi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai te nau tui kia Sihova. Ko ia, fēfē kapau ʻoku pehē ʻe ha tokotaha ʻia kinautolu ʻoku sai pē ke kākā ʻi ha sivi fakaako pe toʻo ha meʻa mei ha falekoloa ʻo ʻikai totongi ia? ʻOku sai leva ki ha kiʻi tama ke kākā pe kaihaʻa?—

Manatuʻi, naʻe tuʻutuʻuni ʻe Tuʻi Nepukanesa ʻi ha taimi ʻe taha ki he tokotaha kotoa pē ke punou ki he ʻīmisi koula naʻá ne fokotuʻú. Ka ko Setaleki, Mēsake mo ʻApitenikō naʻe ʻikai te nau punou ki ai. ʻOkú ke ʻilo ʻa hono ʻuhingá?— Koeʻuhí he ʻoku pehē ʻe he Tohitapú ko Sihova pē ʻoku totonu ke lotu ki ai ʻa e kakaí.—Ekisoto 20:3; Mātiu 4:⁠10.

ʻI he hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú, naʻe ʻomai ʻa ʻene kau ʻapositoló ki he Sanetalimí, ko e fakamaauʻanga fakalotu tefito ʻa e kau Siú. Naʻe pehē ʻe he Taulaʻeiki Lahi ko Kaiafasí: “Naʻa mau matuʻaki fekau kiate kimoutolu ke ʻoua te mou akoʻaki ʻa e hingoa [ʻo Sīsuú], pea ko eni kuo mou fakafonu ʻa Selusalema ʻaki hoʻomou akonaki.” Ko e hā naʻe ʻikai ke talangofua ai ʻa e kau ʻapositoló ki he Sanetalimí?— ʻI he lea ʻa Pita maʻá e kau ʻapositoló kotoa, naʻá ne tali kia Kaiafasi: “ʻOku totonu pe ke fai ki he pule ʻa e ʻOtua ʻi he pule ʻa e tangata.”—Ngāue 5:​27-29.

ʻI he taimi ko iá, ko e kau taki lotu ʻo e kau Siú naʻe lahi honau mafaí. Kae kehe, ko honau fonuá naʻe ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e puleʻanga Lomá. Ko e pule ʻo e puleʻanga ko iá naʻe ui ko Sisa. Neongo naʻe ʻikai ke loto ʻa e kau Siú ke puleʻi kinautolu ʻe Sisa, naʻe fai ʻe he puleʻanga Lomá ʻa e ngaahi meʻa lelei lahi maʻá e kakaí. Pea ko e ngaahi puleʻangá he ʻahó ni ʻoku nau fai foki ʻa e ngaahi meʻa lelei maʻá e kakai honau fonuá. ʻOkú ke ʻilo ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻá ni?—

ʻOku fokotuʻu ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e ngaahi hala ki he fefonongaʻakí pea totongi ha kau polisi mo ha kau tangata tāmate-afi ke maluʻi kitaua. ʻOku nau toe tokonaki nai mo e ako ki he fānaú pea mo e tokangaʻi ʻo e moʻui lelei ʻa e kau taʻumotuʻá. ʻOku totongi ʻe ha puleʻanga ha paʻanga ke faiʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni. ʻOkú ke ʻilo pe ʻoku maʻu mei fē ʻe he puleʻangá ʻa e paʻanga ko iá?— Mei he kakaí. Ko e paʻanga ʻoku totongi ʻe he kakaí ki he puleʻangá ʻoku ui ia ko e tukuhau.

ʻI he taimi naʻe moʻui ai ʻa e Faiako Lahí ʻi he māmaní, ko e kau Siu tokolahi naʻe ʻikai te nau loto ke totongi ʻa e ngaahi tukuhaú ki he puleʻanga Lomá. Ko ia, ʻi he ʻaho ʻe taha naʻe totongiʻi ai ʻe he kau taulaʻeikí ha kau tangata ke nau ʻeke kia Sīsū ha fehuʻi ʻi he feinga ke ʻai ke hoko ha palopalema kiate ia. Ko e fehuʻí naʻe pehē, ‘ʻOku totonu ke mau totongi ʻa e tukuhaú kia Sisa pe ʻikai?’ Ko ha fehuʻi kākā eni. Kapau naʻe tali ʻe Sīsū, ‘ʻIo, kuo pau ke mou totongi ʻa e ngaahi tukuhaú,’ ʻe ʻikai ke saiʻia ʻa e tokolahi ʻo e kau Siú ʻi he meʻa naʻá ne leaʻakí. Ka naʻe ʻikai lava ke pehē ʻe Sīsū, ‘ʻIkai, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke mou totongi ʻa e ngaahi tukuhaú.’ ʻE hala ke leaʻaki ʻa e meʻa ko iá.

Ko ia, ko e hā naʻe fai ʻe Sīsuú? Sai, naʻá ne pehē: ‘Fakahā mai ha koini.’ ʻI heʻenau ʻomai kiate ia ha foʻi koiní, naʻe ʻeke ange ʻe Sīsū: ‘Ko e fakatātā mo e hingoa ʻo hai ʻoku ʻi aí?’ Naʻe pehē ʻe he kau tangatá: “ʻO Sisa.” Ko ia, naʻe pehē ai ʻe Sīsū: “ʻAua; peʻi ʻange kia Sisa ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sisa, pea ki he ʻOtua ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtua.”—Luke 20:​19-26.

Sai, naʻe ʻikai lava ke maʻu ʻe ha taha ha meʻa ʻoku hala ʻi he tali ko iá. Kapau ʻoku fai ʻe Sisa ha ngaahi meʻa maʻá e kakaí, ʻoku tonu pē ke ngāueʻaki ʻa e paʻanga naʻe ʻai ʻe Sisa ke totongi ange kiate iá ki he ngaahi meʻa ko ení. Ko ia ʻi he foungá ni, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sīsū ʻoku tonu ke totongi ʻa e ngaahi tukuhaú ki he puleʻangá koeʻuhi ko e ngaahi meʻa ʻokú ta maʻú.

ʻOku ʻikai nai te ke fuʻu lahi feʻunga ke totongi ʻa e ngaahi tukuhaú he taimí ni. Ka ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku totonu ke ke ʻoange ki he puleʻangá. ʻOkú ke ʻilo ko e hā ia?— Ko e talangofua ki he ngaahi lao ʻa e puleʻangá. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: ‘Talangofua ki he ngaahi pule ʻoku māʻolungá.’ Ko e ngaahi pule ko ení ko e faʻahinga ia ʻoku nau maʻu ʻa e mafai ʻi he puleʻangá. Ko ia, ko e ʻOtuá ʻa e tokotaha ʻokú ne pehē ke ta talangofua ki he ngaahi lao ʻa e puleʻangá.—Loma 13:​1, 2.

ʻOku ʻi ai nai ha lao ke ʻoua ʻe laku ʻa e pepá pe ngaahi meʻa kehé ʻi he halá. ʻOku totonu ke ke talangofua ki he lao ko iá?— ʻIo, ʻoku fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ke ke talangofua ki ai. ʻOku totonu ke ke talangofua foki ki he kau polisí?— ʻOku totongi ʻe he puleʻangá ʻa e kau polisí ke maluʻi ʻa e kakaí. Ko e talangofua kia kinautolú ʻoku tatau pē ia mo e talangofua ki he puleʻangá.

Ko ia, kapau ʻoku teu ke ke kolosi ʻi ha hala pea ʻoku pehē atu ʻe ha polisi “Tatali!” ko e hā ʻoku totonu ke ke faí?— Kapau ʻoku lele pē ʻa e niʻihi kehé ia, ʻoku totonu ke ke fai pehē mo koe?— ʻOku totonu ke ke tali, neongo kapau ko koe tokotaha pē ʻoku talí. ʻOku tala atu ʻe he ʻOtuá ke ke talangofua.

ʻE ʻi ai nai ha palopalema ʻi he kaungāʻapí, pea ʻe pehē atu nai ʻe ha polisi: “Fakamamaʻo mei he halá. ʻOua te ke hū ki tuʻa.” Ka te ke fanongo nai ki ha kaikaila peá ke fieʻilo pe ko e hā ʻa e meʻa ʻoku hokó. Te ke hū nai ki tuʻa ke sio?— Ko e talangofua nai eni “ki he ngaahi pule ʻoku maʻolunga”?—

ʻI he ngaahi feituʻu lahi, ʻoku toe langa foki ʻe he puleʻangá ʻa e ngaahi ʻapiako, pea ʻokú ne totongi ʻa e kau faiakó. Ko ia, ʻokú ke fakakaukau ʻoku fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ke ke talangofua ki he faiakó?— Fakakaukau ki ai. ʻOku totongi ʻe he puleʻangá ʻa e faiakó ke faiako, hangē pē ko ʻene totongi ha polisi ke maluʻi ʻa e kakaí. Ko ia, ko e talangofua ki ha polisi pe ko ha faiako ʻoku hangē ia ko e talangofua ki he puleʻangá.

Kae fēfē kapau ʻoku pehē ʻe ha faiako kuo pau ke ke fai ha tōʻonga lotu ki ha ʻīmisi? Ko e hā leva te ke faí?— Ko e kau Hepelū ʻe toko tolú naʻe ʻikai te nau punou ki he ʻīmisí, naʻa mo e taimi naʻe tala ange ai ʻe Tuʻi Nepukanesa ke nau fai peheé. ʻOkú ke manatuʻi ʻa hono ʻuhingá?— Koeʻuhí he naʻe ʻikai te nau loto ke talangataʻa ki he ʻOtuá.

Ko ha tokotaha-tohi hisitōlia ko Will Durant naʻá ne tohi ʻo fekauʻaki mo e kau Kalisitiane ʻo e kuonga muʻá ʻo ne pehē ai ko ʻenau ‘tukupā [pe, mateaki] māʻolunga tahá naʻe ʻikai fai ia kia Sisa.’ ʻIkai, naʻe fai ia kia Sihova! Ko ia, manatuʻi ko e ʻOtuá ʻoku totonu ke muʻomuʻa ʻi heʻeta moʻuí.

ʻOkú ta talangofua ki he puleʻangá koeʻuhí ko e meʻa ia ʻoku fiemaʻu mai ʻe he ʻOtuá ke ta faí. Ka ʻo kapau ʻoku tala mai ke ta fai ha meʻa ʻoku pehē ʻe he ʻOtuá ke ʻoua te ta fai, ko e hā ʻoku totonu ke ta leaʻakí?— ʻOku totonu ke ta leaʻaki ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe he kau ʻapositoló ki he taulaʻeiki lahí: “ʻOku totonu pe ke fai ki he pule ʻa e ʻOtua ʻi he pule ʻa e tangata.”—Ngāue 5:⁠29.