LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • lv vahe 9 p. 97-109
  • “Hola Pe mei he Fai Feʻauaki”

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • “Hola Pe mei he Fai Feʻauaki”
  • Tauhi Kimoutolu ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • KO E HĀ ʻA E FEʻAUAKI?
  • MEʻA FAKALIELIA—KO E ʻULUAKI SITEPÚ
  • FILI TAʻEFAKAPOTOPOTO ʻA TAINA
  • HOLA ʻA SIOSIFA MEI HE FEʻAUAKÍ
  • TALI E TOKONI MEI HE ʻOTUA ʻO E MĒSÍ
  • ‘MAʻU AE LOTÓ’
  • “Hola mei he Fehokotaki Fakasino Taʻetāú!”
    Founga ke Nofo Maʻu Ai ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá
  • Ko e Hā ʻOku Leaʻaki ʻe he Tohi Tapú Fekauʻaki mo e Fehokotaki Fakasinó?
    Fiefia ʻi he Moʻuí ʻo Taʻengata!—Ako Tohi Tapu Fetalanoaʻaki
  • Ko ha Vakai Fakaʻotua ki he Maʻa Fakaeʻulungāngá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2000
  • Maluʻi Papau mei ha Tauhele ʻa Sētane
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2019
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Tauhi Kimoutolu ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá
lv vahe 9 p. 97-109

Vahe 9

“Hola Pe mei he Fai Feʻauaki”

“Ko ia mou ʻai ke mate leva homou ngaahi kupu ʻoku ʻi mamani, ko e feʻauaki, angaʻuli, havala, holi pango; kaeʻumaʻā ʻa e manumanu, ʻa ia ko e tauhi aitoli tofu pe ia.”—KOLOSE 3:5.

1, 2. Naʻe anga-fēfē ʻa e faʻufaʻu ʻa Pēlami ke fakatupunga ha maumau ki he kakai ʻa Sihová?

ʻOKU ʻalu ʻa e tangata toutaí ki he feituʻu ʻoku faʻa keina ai ʻene mātaʻú. ʻOku ʻi ai ha faʻahinga ika pau ʻokú ne loto ke maʻu. ʻOkú ne fili ha mounu pea lī ʻene afó ki tahi. ʻI ha ngaahi mōmeniti mei ai, ʻoku mafao ʻa e afó, mapelu ʻa e ʻakau taumātaʻú, pea ʻokú ne fusi mai ʻa e iká. ʻOkú ne malimali heʻene ʻiloʻi kuó ne fili ʻa e mounu totonú.

2 ʻI he taʻu 1473 K.M. naʻe fakakaukauʻi lahi ai ʻe ha tangata ko Pēlami ha mounu. Kae kehe, ko e meʻa naʻá ne fakataumuʻa ke taumātaʻuʻí ko e kakai ʻa e ʻOtuá, ʻa ia naʻa nau ʻapitanga ʻi he Tokalelei ʻo Mōapé, ʻi he kauʻāfonua ʻo e Fonua ʻo e Talaʻofá. Naʻe taukaveʻi ʻe Pēlami ko ha palōfita ia ʻa Sihova, ka ko hono moʻoní ko ha tangata mānumanu ia naʻe totongiʻi ke ne fakamalaʻiaʻi ʻa ʻIsileli. Kae kehe, ʻi he kau mai ʻa Sihová, ko e meʻa pē naʻe malava ke fai ʻe Pēlamí ko hono tāpuakiʻi ʻo ʻIsileli. ʻI heʻene fakapapauʻi ke maʻu ʻene totongí, naʻe fakaʻuhinga ai ʻa Pēlami ngalingali te ne lava ke fakatupunga ʻa e ʻOtuá ke ne fakamalaʻiaʻi ʻa hono kakaí tonu, ʻo kapau pē tokua ʻe lava ʻo fakataueleʻi kinautolu ke nau fai ha angahala mamafa. ʻI he tuku ʻi heʻene fakakaukaú ʻa e taumuʻa ko iá, naʻe lī atu ʻe Pēlami ʻa ʻene mounú—ko e kau finemui fakatauele ʻo Mōapé.—Nomipa 22:1-7; 31:15, 16; Fakahā 2:14.

3. Ko e hā ʻa e lavameʻa ne aʻu ki ai ʻa e palani ʻa Pēlamí?

3 Naʻe ola lelei ʻa e palani ko ení? ʻIo, ne ai ʻene kiʻi ola. Ne laui mano a e kau tangata ʻIsileli ne maʻu ʻe he mounú ʻi heʻenau ‘fai feauaki moe gaahi ofefine o Moabé.’ Naʻe aʻu ʻo nau kamata ke lotu ki he ngaahi ʻotua Mōapé, ʻo kau ai ʻa Pēali Peoli, ko ha ʻotua fakalielia ʻo e fakafanaú pe fehokotaki fakasinó. Ko hono olá, naʻe ʻauha ai ʻa e kau ʻIsileli ʻe toko 24,000 ʻi he kauʻāfonua tonu ʻo e Fonua ʻo e Talaʻofá. Ko ha meʻa fakamamahi fakaʻulia moʻoni ē naʻe hokó!—Nomipa 25:1-9, PM.

4. Ko e hā naʻe tō ai ʻo maʻukovia ʻa e laui afe ʻo e kau ʻIsilelí ʻi he ʻulungāanga taʻetāú?

4 Ko e hā naʻá ne tofa ʻa e hala ki he fakatamaki ko ení? Naʻe fakatupulekina ʻe he kakai tokolahi ha loto fulikivanu ʻaki ʻenau mavahe meia Sihova, ʻa e ʻOtua tonu ko ē naʻá ne fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei ʻIsipite, fafanga kinautolu ʻi he toafá, pea tataki malu atu kinautolu ki he fonua naʻe fai ki ai ʻa e talaʻofá. (Hepelu 3:12) ʻI he fakakaukau atu ki he meʻa naʻe hokó, naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Ke ʻoua naʻa tau feʻauaki, ʻo hange ko e feʻauaki ʻa e niʻihi ʻo e kakai na, pea to ai hanau toko ua mano ma tolu afe ʻi he ʻaho pe ʻe taha.”a—1 Kolinito 10:8.

5, 6. Ko e hā ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e angahala ʻa ʻIsileli ʻi he Tokalelei ʻo Mōapé ʻoku mahuʻinga kiate kitautolu he ʻaho ní?

5 Ko e fakamatala ʻi he tohi Nomipá ʻoku lahi hono ngaahi lēsoni mahuʻinga ki he kakai he ʻahó ni ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku nau tuʻu ʻi he matatulutulu ʻo ha fonua lahi mamaʻo ange ʻo e talaʻofá. (1 Kolinito 10:11) Ko e fakatātaá, ko e uluisino ʻa e māmaní ʻi he fehokotaki fakasinó ʻoku tapua atu ai ʻa e tōʻonga ʻo e kau Mōape ʻo e kuonga muʻá ka ʻi ha tuʻunga ʻoku toe lahi ange. ʻIkai ko ia pē, ʻi he taʻu taki taha ʻoku tō ai ʻo maʻukovia ʻa e kau Kalisitiane ʻe laui afe ʻe he ʻulungāanga taʻetāú—ʻa e mounu tefito tatau ko ia naʻe maʻuʻaki ʻa e kau ʻIsilelí. (2 Kolinito 2:11) Pea ʻi he faʻifaʻitaki kia Similai, ʻa ia naʻá ne tataki taʻemīngao mai ha fefine Mitiani ki hono tēniti ʻoʻoná ʻi he ʻapitanga tonu ʻo ʻIsilelí, ko e niʻihi ʻoku feohi he ʻahó ni mo e kakai ʻa e ʻOtuá kuo nau hoko ko ha tākiekina taʻetaau ʻi he loto fakatahaʻanga Kalisitiané.—Nomipa 25:6, 14; Siutasi 4.

6 ʻOkú ke sio atu kiate koe ʻokú ke ʻi he Tokalelei ʻo Mōape ʻi onopōní? ʻOku lava ke ke sio atu ki ho palé—ko e māmani foʻou kuo loa ʻa e tatali ki aí—kuo hā ʻoneʻone mai? Kapau ko ia, fai leva ʻa e meʻa kotoa ʻokú ke malavá ke ke nofo maʻu ai ʻi he ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻaki ʻa e tokanga ki he fekau: “Hola pe mei he fai feʻauaki.”—1 Kolinito 6:18.

KO E HĀ ʻA E FEʻAUAKI?

7, 8. Ko e hā ʻa e “feʻauaki,” pea ʻoku anga-fēfē hono utu ʻe he faʻahinga ʻoku nau fai iá ʻa e meʻa ʻoku nau toó?

7 Hangē ko ia ʻoku ngāueʻaki ʻi he Tohi Tapú, ko e “feʻauaki” (faka-Kalisi, por·neiʹa) ʻoku ngāueʻaki ia ki he ngaahi vā fakaefehokotaki fakasino taʻetotonu ʻi tuʻa ʻi he nofo mali Fakatohitapú. ʻOku kau ai ʻa e tonó, paʻumutú, mo e fehokotaki fakasino ʻi he vahaʻa ʻo e faʻahinga taʻemalí pea pehē ki he fehokotaki fakasino ngutú pea ʻi he halanga tuʻumamaʻó pea mo hono ngaahi ʻo e kupu fakafanau ʻo ha taha ʻoku ʻikai ko hato mali. ʻOku toe kau foki ai ʻa e ngaahi tōʻonga pehē ʻi he vahaʻa ʻo e faʻahinga tāutaha ko e fefine mo e fefine pe tangata mo e tangata pea pehē ki he fehokotaki fakasino mo ha manu.b

8 ʻOku māʻalaʻala ʻaupito ʻa e Tohi Tapú: Ko e faʻahinga ʻoku nau fai feʻauakí heʻikai lava ke nau kei nofo ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané pea heʻikai te nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. (1 Kolinito 6:9; Fakahā 22:15) Ko e toe fakaʻangeʻangé, he naʻa mo e taimí ni ʻoku nau ʻomai ʻa e maumau lahi kiate kinautolu ʻi he tuʻunga ko e mole ʻa ʻenau falalaʻangá mo e tokaʻi-kitá, taʻefeongoongoi ʻi he nofo malí, ko ha konisēnisi halaia, ngaahi feitama ʻikai fiemaʻu, mahaki pea naʻa mo e mate. (Kaletia 6:7, 8) Ko e hā ke fou ai ʻi ha hala kuo ngaeve ai ʻa e faingataʻá? Ko e meʻa fakamamahí, ʻoku ʻikai ke fakakaukau ʻa e tokolahi ki he meʻa ʻe iku ki ai ʻi heʻenau laka he ʻuluaki sitepu halá—ʻa ia ʻoku faʻa meimei kau ki ai ʻa e ngaahi meʻa fakalieliá.

MEʻA FAKALIELIA—KO E ʻULUAKI SITEPÚ

9. ʻOku ʻikai koā hano maumau ʻona ʻa e meʻa fakalieliá, ʻo hangē ko ia ʻoku taukaveʻi ʻe he niʻihi? Fakamatalaʻi.

9 ʻI he ngaahi fonua lahi, ko e meʻa fakalieliá ʻoku fakaeʻa tuʻu-ki-muʻa ia ʻi he fakatauʻanga nusipepá, ʻi he ngaahi fasí pea ʻi he televīsoné, pea ʻoku meimei ke hūhū ia ʻi he ʻInitanetí.c ʻOku ʻikai koā hano maumau ʻona, ʻo hangē ko ia ʻoku taukaveʻi ʻe he niʻihi? ʻIkai ʻaupito! Ko e faʻahinga ʻoku nau sio ʻi he meʻa fakalieliá ʻoku lava ke nau hoko ai ko e faʻahinga ʻoku nau tōʻongaʻaki ʻa e fakalielia-toko-tahá pea nau fakatupulekina ʻa e “ngaahi feinga ʻa ia ko e koto fakalielia,” ʻa ē ʻe iku ai ki hano maʻunimā ʻe he fehokotaki fakasinó, ngaahi holi pango, taʻefeongoongoi lahi ʻi he nofo malí pea aʻu ai pē ki he vete.d (Loma 1:24-27; Efeso 4:19) ʻOku fakatatau ʻe ha tokotaha fakatotolo ʻa e maʻunimā ʻe he fehokotaki fakasinó ki he kanisaá. “ʻOku fakautuutu ai pē ʻene tupú mo ʻene mafolá,” ko ʻene laú ia. “ʻOku tātātaha ke faifai angé pea puli ia, pea ʻoku toe mātuʻaki faingataʻa ke faitoʻo pea sai.”

10. ʻI he ngaahi founga fē ʻe lava ke tau ngāueʻaki ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he Semisi 1:14, 15? (Toe sio ki he puha ʻi he peesi 101.)

10 Fakakaukau angé ki he ngaahi lea ʻoku lēkooti ʻi he Semisi 1:14, 15, ʻa ia ʻoku pehē ai: “ʻOku ʻahiʻahiʻi ʻa e tangata taki taha he tohoaki ia ʻe heʻene holi aʻana, mo taki ʻaki ha mounu. Faifai pea tuʻituʻia ʻa e holi ko ia, ʻo ne fanauʻi ha angahala: pea ko e angahala ko ia, ʻo ka kakato, ʻoku ne faʻeleʻi ʻa e mate.” Ko ia kapau ʻoku hū ha holi ʻoku kovi ki ho ʻatamaí, fai leva ha meʻa ke toʻo ia! Ko e fakatātaá, kapau ʻoku hokonoa haʻo sio ʻi he ngaahi ʻata ʻoku fakalanga holi-koví, sio kehe leva, pe tāmateʻi ʻa e komipiutá, pe fulihi ki ha TV ʻe taha. Fai ha meʻa pē ʻoku fiemaʻú ke fakaʻehiʻehi ai mei he tō ki he holi taʻetāú ki muʻa ke fakalalahi taʻealamataʻofi ʻo ne ikunaʻi koe!—Mātiu 5:29, 30.

11. ʻI hono tauʻi ʻa e ngaahi holi fehālaakí, ʻe lava fēfē ke tau fakahāhā ʻetau falala kia Sihová?

11 ʻI he ʻuhinga lelei, ko e Tokotaha ʻokú ne ʻiloʻi lelei ange kitautolu ʻo laka ange ʻia kitautolú ʻokú ne ekinaki mai: “Ko ia mou ʻai ke mate leva homou ngaahi kupu ʻoku ʻi mamani, ko e feʻauaki, angaʻuli, havala, holi pango; kaeʻumaʻā ʻa e manumanu, ʻa ia ko e tauhi aitoli tofu pe ia.” (Kolose 3:5) Ko e moʻoni, ko e fai peheé ʻe faingataʻa nai. Kae manatuʻi, ʻoku tau maʻu ha Tamai fakahēvani ʻoku ʻofa mo kātaki ke tau kole ki ai. (Sāme 68:19) Ko ia hanga leva kiate ia ʻi he taimi ʻoku hū ai ki ho ʻatamaí ʻa e ngaahi fakakaukau halá. Lotu ʻo kole “ʻa e makehe atu ʻo e mafai,” pea fakamālohiʻi ho ʻatamaí ke tokangataha ki he ngaahi meʻa kehé.—2 Kolinito 4:7; 1 Kolinito 9:27; sio ki he puha “ʻE Lava Fēfē Ke U Taʻofi ha Tōʻonga ʻOku Kovi?” ʻi he peesi 104.

12. Ko hotau “lotó,” ko e hā ia, pea ko e hā kuo pau ai ke tau maluʻi iá?

12 Naʻe tohi ʻe he tangata poto ko Solomoné: “ʻI he meʻa kotoa ʻoku ke tauhi, muʻomuʻa ʻa e lama ʻo ho loto, he ʻoku founga mei ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻasi ʻi he moʻui.” (Palovepi 4:23) Ko hotau “lotó” ko hotau tangata ia ʻi lotó, ko e tuʻunga moʻoni ia ʻoku tau ʻi ai ko ha tokotaha ʻi he vakai mai ʻa e ʻOtuá. ʻIkai ngata aí, ko e anga ʻo e vakai ʻa e ʻOtuá ki hotau “lotó”—ʻo ʻikai ko e anga ʻo ʻetau hā atu ʻi he vakai mai ʻa e niʻihi kehé—ʻokú ne fakapapauʻi pe te tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá pe ʻikai. Ko ʻene mahinongofuá ia. ʻOku toe mafatukituki foki. Koeʻuhi ke ʻoua te ne sio taʻetaau ki ha fefine, naʻe fai ai ʻe he tokotaha faitōnunga ko Siopé ha fuakava, pe aleapau, mo hono matá. (Siope 31:1) Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei moʻoni ia kiate kitautolu! ʻI hono fakahāhā ʻa e fakakaukau tatau, naʻe lotu ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Leʻei hoku mata ke ʻoua te na sio ki he muna.”—Sāme 119:37.

FILI TAʻEFAKAPOTOPOTO ʻA TAINA

13. Ko hai ʻa Taina, pea ko e hā naʻe taʻefakapotopoto ai ʻa ʻene fili ʻo hono ngaahi kaumeʻá?

13 Hangē ko ia naʻa tau vakai ki ai ʻi he Vahe 3, ʻoku lava ke tākiekina mālohi kitautolu ʻe hotau ngaahi kaungāmeʻá ki he lelei pe ki he kovi. (Palovepi 13:20; 1 Kolinito 15:33) Fakakaukau angé ki he tuʻunga fekauʻaki mo Taina, ko ha ʻofefine ʻo e pēteliake ko Sēkopé. (Senesi 34:1) Neongo ʻa hono ʻohake lelei iá, naʻe fakakaungāmeʻa taʻefakapotopoto ʻa Taina ki he tamaiki fefine Kēnaní. ʻI he hangē ko e kau Mōapé, ko e kau Kēnaní naʻa nau ʻiloa ʻi he ʻulungāanga taʻetāú. (Livitiko 18:6-25) ʻI he vakai ʻa e kau tangata Kēnaní, ʻo kau ai ʻa Sīkemi—ʻa ia “nae tuʻu kimuʻa” ʻi he fāmili ʻo ʻene tamaí—ko Tainá ne hangē ia ha ʻutu-kuo-hakeá.—Senesi 34:18, 19, PM.

14. Naʻe anga-fēfē ʻa e iku ki he tuʻunga fakamamahi ʻa e fili ko ia ʻe Taina hono ngaahi kaungāmeʻá?

14 ʻOku ngalingali naʻe ʻikai ha fakakaukau ia ʻa Taina ki ha fehokotaki fakasino ʻi he taimi naʻá ne sio ai kia Sīkemí. Neongo ia, naʻe fai ʻe Sīkemi ʻa e meʻa naʻe vakai ki ai ʻa e tokolahi taha ʻo e kau Kēnaní ʻoku fakanatula ʻi he taimi ʻoku fie fehokotaki fakasino ai ha tahá. Naʻe maumau taimi ha toki feinga ʻa Taina ke taʻofi, he naʻá ne “puke ia” ʻo “kākāʻi.” ʻOku hā naʻe “ʻofa” ki mui ʻa Sīkemi kia Taina, ka naʻe ʻikai liliu ai ʻa e meʻa naʻá ne fai kiate iá. (Senesi 34:1-4) Pea naʻe ʻikai ko Taina pē naʻe faingataʻaʻia tupu mei he meʻa ko iá. Ko ʻene fili hono ngaahi feohí naʻe kamata ai ʻa e ngaahi meʻa ʻa ia naʻe fakamaaʻi mo lumaʻi ai ʻa hono fāmilí kotoa.—Senesi 34:7, 25-31; Kaletia 6:7, 8.

15, 16. ʻE lava fēfē ke tau maʻu ʻa e poto moʻoní? (Toe sio ki he puha ʻi he peesi 109.)

15 Kapau naʻe ako ʻe Taina ha lēsoni mahuʻinga, naʻá ne ako ia ʻi he tuʻunga fakamamahi. Ko e faʻahinga ʻoku ʻofa mo talangofua kia Sihová ʻoku ʻikai fiemaʻu ke nau ako ʻa e ngaahi lēsoni ʻi he moʻuí ʻi he tuʻunga fakamamahi. Koeʻuhi ʻoku nau fanongo ki he ʻOtuá, ʻoku nau fili ai ke “aeva fakataha moe kakai boto.” (Palovepi 13:20, PM) ʻOku nau hoko ai ʻo mahinoʻi “ʻa e founga kotoa pe ʻoku lelei” pea hao ai mei he ngaahi palopalema mo e mamahi ʻoku ʻikai fiemaʻu.—Palovepi 2:6-9; Sāme 1:1-3.

16 Ko e poto fakaʻotuá ʻoku ala maʻu ia ʻe he tokotaha kotoa ʻoku holi ki ai pea ngāue ʻo fakatatau ki he holi ko iá ʻaki ʻa e kīvoi ʻi he lotu pea ʻi hono ako maʻu pē ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá mo e fakamatala kuo tokonaki mai ʻe he kalasi tamaioʻeiki anga-tonú. (Mātiu 24:45; Semisi 1:5) ʻOku toe mahuʻinga foki ʻa e anga-fakatōkilaló, ʻa ia ʻoku tapua atu ia ʻi ha loto-lelei ke fai ki he akonaki Fakatohitapú. (2 Tuʻi 22:18, 19) Ko e fakatātaá, ʻe tali nai ʻe ha Kalisitiane ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku lava ke kākā hono lotó mo hiliō ʻi he koví. (Selemaia 17:9) Ka ʻi he taimi ʻokú ne ʻi he tuʻunga taʻefakapotopoto aí, ʻokú ne fakatōkilalo feʻunga ke tali ʻa e akonaki mo e tokoni anga-ʻofa papau ko iá?

17. Fakamatalaʻi ha tuʻunga ʻa ia ʻe malanga hake nai ʻi ha fāmili, pea fakahaaʻi ʻa e founga ʻe lava ke fakaʻuhinga ai ha tamai mo hono ʻofefiné.

17 Sioloto atu ki he tuʻunga ko ení. ʻOku ʻikai fakangofua ʻe ha tamai ke ō taʻefakafeʻao holo ʻa hono ʻofefiné mo ha talavou Kalisitiane. ʻOku tali ange ʻa e taʻahiné: “Tangataʻeiki, ʻoku ʻikai te ke falala mai koe kiate au? Heʻikai te ma fai ha meʻa ʻoku hala!” ʻOkú ne ʻofa nai kia Sihova pea maʻu mo e ngaahi taumuʻa lelei, neongo ia ʻokú ne ‘alu ʻi he boto [fakaʻotuá]’? ʻOkú ne ‘hola mei he feʻauakí’? Pe ʻokú ne fakavalevale ʻo “falala ki hono loto oona”? (Palovepi 28:26, PM) Mahalo ʻe lava ke ke fakakaukau atu ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni lahi ange ʻa ia ʻe tokoni ki ha tamai pehē mo hono ʻofefiné ʻi he fakaʻuhinga ki he meʻá ni.—Sio ki he Palovepi 22:3; Mātiu 6:13; 26:41.

HOLA ʻA SIOSIFA MEI HE FEʻAUAKÍ

18, 19. Ko e hā ʻa e fakatauele naʻe malanga hake ʻi he moʻui ʻa Siosifá, pea naʻe fēfē ʻa ʻene feangainga mo iá?

18 Ko ha talavou lelei naʻe ʻofa ki he ʻOtuá pea hola mei he feʻauakí ko Siosifa, ko e tuongaʻane tamai-taha ʻo Taina. (Senesi 30:20-24) ʻI heʻene kei siʻí, naʻe sio tonu ai ʻa Siosifa ki he ngaahi fua ʻo e fakavalevale ʻa hono tuofefiné. ʻOku ʻikai ha veiveiua ko e ngaahi manatu ko ení, pea pehē ki he holi ʻa Siosifa ke nofo maʻu ʻi he ʻofa ʻa e ʻOtuá, naʻe maluʻi ai ia ʻi he ngaahi taʻu ki muí ʻi ʻIsipite ʻi he taimi naʻe feinga ai ʻa e uaifi ʻo hono pulé ke fakataueleʻi ia “ʻi he ʻaho kotoa pe.” Ko e moʻoni, koeʻuhi ko ha pōpula ia naʻe ʻikai lava ke fai pē ʻe Siosifa haʻane fakafisi peá ne mavahe! Naʻe pau ke ne feangainga fakapotopoto mo loto-toʻa mo e tuʻungá. Naʻá ne fai eni ʻaki ʻene toutou ʻikai ki he uaifi ʻo Pōtifá pea fakaʻosiʻaki ʻene hola meiate ia.—Senesi 39:7-12.

19 Fakakaukau angé: Kapau naʻe ʻunaloto ʻa Siosifa fekauʻaki mo e fefiné pe fakaʻānaua fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó, naʻe mei malava ke ne tauhi ʻene anga-tonú? Ngalingali pē heʻikai. ʻI he ʻikai ke ne nōfoʻi ʻi he ngaahi fakakaukau angahalaʻiá, naʻe fakamahuʻingaʻi ʻe Siosifa hono vahaʻangatae mo Sihová, ʻa ia naʻe hā mahino ia ʻi heʻene lea ki he uaifi ʻo Pōtifá. Ko “hoku ʻeiki,” ko ʻene leá ia, “kuo ʻikai te ne taʻofi meiate au ha momoʻi meʻa ʻe taha, ko koe pe, koeʻuhiā ko hono uaifi koe: pea fefe ai haʻaku fai ʻa e fuʻu angahala lahi ni, ʻo te hia ai ki he ʻOtua?”—Senesi 39:8, 9.

20. Naʻe anga-fēfē ʻa e ʻuli-fohe ʻa Sihova ʻi he ngaahi meʻá ʻi he tuʻunga ʻo Siosifá?

20 Fakaʻuta atu ki he fiefia kuo pau naʻe ongoʻi ʻe Sihova ʻi heʻene vakai ki he talavou ko Siosifá, a ia naʻe mamaʻo mei hono fāmilí, ʻokú ne tauhi maʻu ʻene anga-tonú ʻi he ʻaho ki he ʻaho. (Palovepi 27:11) Ki mui ai, naʻe ʻuli-fohe ʻa Sihova ʻi he ngaahi meʻá koeʻuhi ke ʻoua naʻa ngata pē ʻi hono tukuange ʻa Siosifa mei he pilīsoné kae toe fakanofo foki ia ko e palēmia mo e pule meʻakai ʻo ʻIsipite! (Senesi 41:39-49) He moʻoni ē ko e ngaahi lea ʻo e Sāme 97:10: “Fehiʻa ki he kovi, ʻakimoutolu ʻoku ʻofa kia Sihova: He ʻoku ne tauhi ʻa e moʻui ʻa hono ʻofaʻanga; ʻoku ne hamusi kinautolu mei he nima ʻo e kau angahala”!

21. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe ha kiʻi talavou ʻi ha fonua ʻAfilika ʻa e loto-toʻa ʻi he tuʻunga fakaeʻulungāangá?

21 Hangē pē ko ia he ʻaho ní, ʻoku fakahāhā ʻe he kau sevāniti tokolahi ʻa e ʻOtuá ʻoku nau “fehiʻa ki he kovi, pea ʻofa ki he lelei.” (Emosi 5:15) Ko ha kiʻi talavou ʻi ha fonua ʻAfilika ʻokú ne manatu ki ha fakaafe taʻemīngao ange ʻe ha taʻahine ko hano kaungākalasi ke na fehokotaki fakasino ka ne tokoni ange ʻi ha sivi fika naʻe fai. “Naʻá ku talitekeʻi he taimi pē ko iá ʻa ʻene fakaafé,” ko ʻene leá ia. “ʻI hono tauhi maʻu ʻeku anga-tonú, kuó u tauhi ai ʻa hoku ngeiá mo e tokaʻi-kitá, ʻa ia ʻoku mahuʻinga mamaʻo ange ia ʻi he koulá mo e silivá.” Ko e moʻoni ʻe ʻomai nai ʻe he angahalá ha ‘malie fakataimi,’ ka ko e fiefia taimi nounou peheé ʻoku faʻa ʻomai ai ʻa e mamahi lahi. (Hepelu 11:25) ʻIkai ngata aí, ʻoku mahuʻinga valevale ia ʻi hono fakahoa atu ki he fiefia tuʻuloa tupu mei he talangofua kia Sihová.—Palovepi 10:22.

TALI E TOKONI MEI HE ʻOTUA ʻO E MĒSÍ

22, 23. (a) Kapau ʻoku fai ʻe ha Kalisitiane ha angahala mamafa, ko e hā ʻoku ʻikai ke taʻeʻiai ai ha ʻamanaki ki hono tuʻungá? (e) Ko e hā ʻa e tokoni ʻoku ala maʻu ki ha tokotaha faihala?

22 ʻI he taʻehaohaoá, ʻoku tau fāinga kotoa ke ikuʻi ʻa e ngaahi holi fakakakanó pea fai ʻa e meʻa ʻoku totonú ʻi he vakai mai ʻa e ʻOtuá. (Loma 7:21-25) ʻOku lāuʻilo ʻa Sihova ki he meʻá ni, ʻo ne “manatu ai pe ko e efu pe kitaua.” (Sāme 103:14) Neongo ia, ʻoku fai nai ʻe ha Kalisitiane ʻi he taimi ʻe niʻihi ha angahala mamafa. ʻOku ʻikai ha toe ʻamanaki ki hono tuʻungá? Mole ke mamaʻo! Ko e moʻoni, ʻe utu nai ʻe he tokotaha faihalá ʻa e fua tamaki, ʻo hangē ko ia ko Tuʻi Tēvitá. Ka neongo ia, ko e ʻOtuá ʻokú ne “faʻa fakamolemole” maʻu pē ki he faʻahinga ʻoku nau fakatomala pea “feveteʻaki” ʻenau ngaahi angahalá.—Sāme 86:5; Semisi 5:16; Palovepi 28:13.

23 Tānaki atu ki ai, kuo ʻomai ʻi he anga-lelei ʻe he ʻOtuá ki he fakatahaʻanga Kalisitiané ʻa e “ngaahi meʻaʻofa ʻi he kau tangata”—ko e kau tauhi-sipi matuʻotuʻa fakalaumālie ʻa ia ʻoku nau fakatou taau mo vēkeveke ke fai ha tokoni. (Efeso 4:8, 12, NW; Semisi 5:14, 15) Ko ʻenau taumuʻá ia ke tokoniʻi ha tokotaha faihala ʻi hono toe fakafoʻou ʻa hono vahaʻangatae mo e ʻOtuá pea ʻi he lea ʻa e potó, ʻi hono ‘maʻu ae lotó’ koeʻuhi ke ʻoua te ne toe fai ʻa e angahalá.—Palovepi 15:32, PM.

‘MAʻU AE LOTÓ’

24, 25. (a) Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe he talavou naʻe fakamatalaʻi ʻi he Palovepi 7:6-23 naʻá ne ‘majiva loto’? (e) ʻE lava fēfē ke tau ‘maʻu ae lotó’?

24 ʻOku lau ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo e kakai ʻoku ‘majiva loto’ pea mo e faʻahinga ʻoku ‘maʻu ae lotó.’ (Palovepi 7:7, PM) Koeʻuhi ko e taʻematuʻotuʻa fakalaumālie mo e taʻetaukei ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá, ko ha tokotaha ‘majiva loto’ ʻoku ʻikai nai haʻane ʻiloʻilo mo e fakafuofua lelei. ʻI he hangē ko e talavou ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Palovepi 7:6-23, te ne tōngofua ange nai ki he angahala mamafá. Kae kehe, ‘koia okú ne maʻu ae lotó’ ʻokú ne tokanga fakamātoato ki he tangata ʻi lotó fakafou ʻi he ako tuʻu maʻu fou he lotu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. Pea ʻi he tuʻunga lahi taha ʻoku ala lava ʻi hono tuʻunga taʻehaohaoá, ʻokú ne ʻai ke fehoanaki ʻa ʻene ngaahi fakakaukaú, holí, ongoʻí mo e taumuʻa ʻi he moʻuí mo e meʻa ʻoku hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai ʻoku ‘ofa ia ki he laumalie ooná,’ pe ʻokú ne ʻomi ai ha tāpuaki kiate ia, pea “e maʻu eia ae lelei.”—Palovepi 19:8, PM.

25 ʻEke hifo kiate koe: ‘ʻOku ou tuipau kakato ʻoku totonu ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá? ʻOku ou tui mālohi ko e pipiki ki aí ʻe iku ia ki he fiefia lahi tahá?’ (Sāme 19:7-10; Aisea 48:17, 18) Kapau ʻoku ʻi ai haʻo kiʻi veiveiua, feinga ke fai ha meʻa ki ai. Fakalaulauloto ki he ngaahi nunuʻa ʻo hono tukunoaʻi ʻa e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá. Tānaki atu ki ai, “ʻahiʻahiʻi ʻo ʻiloʻi ʻoku lelei ʻa Sihova” ʻaki ʻa e moʻui ʻo hoa mo e moʻoní pea ʻi hono fakafonu ho ʻatamaí ʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau lelei—ʻa e ngaahi meʻa ʻoku moʻoni, totonu, maʻa, fakaʻofoʻofa mo e ʻulungāanga lelei. (Sāme 34:8, NW; Filipai 4:8, 9) ʻOku pau moʻoni, ko e lahi ange hoʻo fai iá, ko e tupulekina lahi ange ai pē ia hoʻo ʻofa ki he ʻOtuá, ʻo ʻofa ʻi he meʻa ʻokú ne ʻofa aí, pea fehiʻa ʻi he meʻa ʻokú ne fehiʻa aí. Ko Siosifá naʻe ʻikai ko ha taha ia ne mahulu atu ʻi he tangatá. Neongo ia, naʻá ne malava ke ‘hola mei he feʻauakí’ koeʻuhi naʻá ne fakaʻatā ke oʻi ia ʻe Sihova ʻi he ngaahi taʻu lahi, ʻo ʻoange kiate ia ha loto ke fakahōifuaʻi ia. ʻOfa ke hoko ʻa e meʻa tatau kiate koe.—Aisea 64:8.

26. Ko e hā ʻa e tuʻunga-lea mahuʻinga ʻe hoko atu ki ai ʻa e lāuleá?

26 Naʻe faʻu ʻe hotau Tokotaha-Fakatupú ʻa hotau ngaahi ʻōkani fakafanaú, ʻo ʻikai ko ha meʻa vaʻinga ke maʻu pē ai ʻa e fiefiá, ka ke tau malava ai ʻo fanafanau pea ke fiefia ai ʻi he fekoekoeʻi ʻi he nofo malí. (Palovepi 5:18) Ko e vakai ʻa e ʻOtuá ki he nofo malí ʻe lāulea ki ai ʻi he ongo vahe hoko maí.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ko e fika ʻoku ʻomai ʻi he tohi Nomipá ʻoku mahino naʻe kau ai ʻa e “houʻeiki katoa ʻo e kakai” naʻe tautea mate ʻe he kau fakamāú, ʻa ia ne aʻu nai honau tokolahí ki he kau tangata ʻe toko 1,000, mo e faʻahinga naʻe fakaʻauha ʻe Sihova tonu.—Nomipa 25:4, 5.

b Ki ha lāulea fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e anga-ʻulí mo e ʻulungāanga tākatuʻú, sio ki he “Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí” ʻi he Taua Leʻo ʻo Siulai 15, 2006, pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

c Ko e “meʻa fakalieliá” hangē ko ia ʻoku ngāueʻaki hení, ʻoku ʻuhinga iá ki hono fakahā ʻaki ʻa e ngaahi fakatātā, ngaahi fakamatala, pe ʻaki ʻa e leʻó ʻa e ngaahi meʻa fakatupu holi-kovi ʻa ia ʻoku fakataumuʻa ke ne fakalanga ʻa e fie fehokotaki fakasinó. Ko e meʻa fakalieliá ʻoku ʻi he tuʻunga kehekehe nai ia ʻo kamata mei ha fakatātā ʻo ha tokotaha ʻi ha tā fakatupu holi-kovi ʻo aʻu ki he ngaahi fakatātā ʻo e ngaahi fehokotaki fakasino ʻoku fai ʻi he tuʻunga taʻetaau taha ʻi he vahaʻa ʻo ha toko ua pe tokolahi ange.

d Ko e fakalielia-toko-tahá ʻoku lāulea ki ai ʻi he ʻApenitikí, peesi 218-19.

[Puha ʻi he peesi 101]

MAʻU ʻA E MĀLOHI KE HOKO ʻO MAʻA FAKAEʻULUNGĀANGA

“Lolotonga ʻeku taʻu hongofulu tupú, naʻá ku fihia ai ʻi ha tōʻonga ʻo e sio ʻi he meʻa fakalieliá mo e fakalielia-toko-tahá,” ko e lau ia ʻa ha talavou. “Ko hoku ngaahi toʻumeʻa ʻi he ʻapiakó naʻa nau vakai ki he ʻulungāanga peheé ko ha konga fakanatula ia ʻo e taimi talavoú. Ka naʻe maumau ai ʻa hoku konisēnisí, pea tohoakiʻi ai au ki ha moʻui taʻetaau. Naʻe faifai pē ʻou ʻiloʻi ko ha pōpula pē au ki heʻeku ngaahi holí. Kae kehe, naʻá ku malava ke ikuʻi ʻa ʻeku ngaahi tōʻonga taʻemaʻá ʻi he tokoni meia Sihova pea mo e fakatahaʻangá. ʻI he taimi ní ʻoku ou tokanga fekauʻaki mo e faʻahinga ʻoku ou feohi mo iá, koeʻuhi ʻoku ou ʻiloʻi ʻoku lava ke tākiekina lahi au ʻe he niʻihi kehé. Kuó u ʻiloʻi ko e lotu maʻu pē mo e ako Tohi Tapu fakafoʻituituí ko e fiemaʻu pau ia ke taʻotaʻofi ai au mei he toe foki ki he ngaahi tōʻonga koví. ʻI he ʻikai hoko ko ha pōpula ki he ngaahi holi fakakakanó, ʻoku ou maʻu he taimí ni ʻa e monū ko e ngāue ko ha tāimuʻa tuʻumaʻu.”

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 104]

ʻE LAVA FĒFĒ KE U TAʻOFI HA TŌʻONGA ʻOKU KOVI?

Tefitoʻi moʻoni: “Fehiʻa ki he kovi, ʻakimoutolu ʻoku ʻofa kia Sihova.”—Sāme 97:10.

Ngaahi fehuʻi ke ʻeke hifo kiate koe

▪ ʻOku ou fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tuʻunga ʻe lava ke langaʻi ai ʻa e ngaahi holi fehālaakí?—Mātiu 5:27, 28.

▪ ʻOku ou fakalaulauloto ki he ngaahi nunuʻa ʻo e fai ki he ngaahi holi fehālaakí?—Palovepi 22:3.

▪ Ko e hā ʻa e faʻahinga ngāue pau ʻoku ou loto-lelei ke fai ke ikuʻi ai ʻeku tōʻonga koví?—Mātiu 5:29, 30.

▪ ʻOku ou mateuteu ke talanoa ki ha taha ʻo e ongo mātuʻá pe ko ha kaumeʻa matuʻotuʻa fakalaumālie fekauʻaki mo ʻeku palopalemá?—Palovepi 1:8, 9; Kaletia 6:1, 2.

▪ ʻE lava fēfē ke u fakahāhā ʻoku ou falala ki he mālohi mo e poto ʻo Sihová ke ikunaʻi ai ʻeku tōʻongá?—Palovepi 3:5, 6; Semisi 1:5.

[Puha ʻi he peesi 109]

NGAAHI KONGA TOHI TAPU KE FAKALAULAULOTO KI AI

“Fehiʻa ki he kovi, ʻakimoutolu ʻoku ʻofa kia Sihova.”—Sāme 97:10.

“ʻIlonga ʻa ia te ne fakasio ki ha fefine ke tafunaki ʻene holi ki ai, kuo ne tonoʻi ia ʻi hono loto.”—Mātiu 5:28.

“Ko ia ʻoku ne feʻauaki ʻoku ʻasi tonu ʻene angahala ʻi hono sino oʻona.”—1 Kolinito 6:18.

“ʻOku te tokeia hoto sino, mo takipopulaʻi: naʻa ʻiloange, hili ʻeku fai ʻa e angi ki he kakai kehe, pea u hoko au ko e liʻekina.”—1 Kolinito 9:27.

“ʻIlonga pe meʻa ʻoku to ʻe ha tangata, ko ia ia te ne utu foki. He ko ia ʻoku ne to ʻi hono kakano, te ne utu mei he kakano ʻa e ʻauha: ka ko ia ʻoku ne to ʻi he laumalie, te ne utu mei he laumalie ʻa e moʻui taʻengata.”—Kaletia 6:7, 8.

“Ko ia mou ʻai ke mate leva homou ngaahi kupu ʻoku ʻi mamani, ko e feʻauaki, angaʻuli, havala, holi pango.”—Kolose 3:5.

“Ke mou ʻilo taki taha ke maʻu hono hama oʻona ʻi he fai maʻoniʻoni mo e fakaalaala: ʻo ʻoua ʻe fai havala.”—1 Tesalonaika 4:4, 5.

[Fakatātā ʻi he peesi 98]

Sio atu ki he Tokalelei ʻo Mōapé

[Fakatātā ʻi he peesi 103]

Ko hono fakangatangata ʻa e ngāueʻaki ʻo e ʻInitanetí ʻi ha feituʻu kakai ʻo e ʻapí ko e ʻalunga ia ʻo e potó

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share