LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w91 11/1 p. 15-20
  • Kumi Kinautolu ʻOku Tonu Honau Lotó ki he Moʻui Taʻengatá

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Kumi Kinautolu ʻOku Tonu Honau Lotó ki he Moʻui Taʻengatá
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1991
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Kau Tuí ʻOku “Maʻa Honau Loto”
  • Ngaahi Lea Kamata Fakatupunga-Fakakaukau
  • Ngāue Totonuʻaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá
  • Ko e Kaunga ʻa e Fakalotoʻí
  • Ke Hokohoko Lelei ʻa e Fakakaukaú mo Fakatupu-Tuipau
  • Ngāueʻaki ha Ngaahi Talanoa Fakatātā Fakatupu-ʻIlo
  • Fakaʻosi ʻAki ʻa e Fakaueʻi-Loto
  • Tokoniʻi ʻa e Faʻahinga ʻOku “Hehema Totonu”
    Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga—2003
  • Faʻifaʻitaki ki he Faiako Lahí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2002
  • Akoʻi Fakahāhā pea mei he Fale ki he Fale
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1991
  • ‘Tofa Totonu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá’
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1991
w91 11/1 p. 15-20

Kumi Kinautolu ʻOku Tonu Honau Lotó ki he Moʻui Taʻengatá

“Pea naʻe tui ʻa kinautolu kotoa pē naʻe tonu honau lotó ki he moʻui taʻengatá.”​—NGĀUE 13:​48, “NW.”

1. ʻI he fekauʻaki mo e loto ʻo e tangatá, ko e hā ʻa e malava ʻoku maʻu ʻe Sihová?

ʻOKU lava ʻe he ʻOtua ko Sihová ke ne ʻilo ʻa e lotó. Naʻe hā mahino ʻeni ʻi he ʻalu ʻa e palōfita ko Sāmiuelá ke fakanofo ha foha ʻo Sese ke hoko ko e tuʻi ʻo ʻIsileli. ʻI heʻene sio kia Eliapí, naʻe pehē ʻe Sāmiuela: “Ta ko e pani ʻa e ʻAfiona ʻoku tau feaʻao. Ka ka folofola ʻa e ʻEiki kia Samiuela, ʻOua naʻa tokangaʻi hono fotunga, pe ko hono maʻolunga; he kuo u liʻaki ia: he talaʻehai ko e fai ki he sio ʻa e tangata; he ʻoku sio ʻa e tangata ki he mata, ka ʻoku sio ʻa e ʻEiki ki he loto.” Ko ia ai, naʻe tataki ʻa Sāmiuela ke pani ʻa Tēvita, ʻa ia naʻe fakamoʻoniʻi ʻoku ‘hangē ko e loto ʻo e ʻOtua.’​—1 Sāmiuela 13:​13, 14; 16:​4-13.

2. Ko e hā ʻoku aka ʻi he loto ʻo ha taha, pea ko e hā ʻoku tau lau ʻo kau ki ai ʻi he Tohitapú?

2 ʻOku fakahāhā ʻi ha tokotaha ha faʻahinga fakakaukau tuʻu-ki-muʻa. ʻOkú ne maʻu ʻa e faʻahinga anga ʻa ia ʻoku aka ʻi hono loto. (Mātiu 12:​34, 35; 15:​18-20) Ko ia, ʻoku tau lau ʻo kau ki ha tokotaha “ko e meʻa ʻoku ʻi hono loto ko e tau.” (Sāme 55:21) Kuo fakahā kiate kitautolu “oku lahi ae fai hala ae tagata loto lili.” Pea ʻoku tau lau: “ʻOku ʻi ai ha ngaahi takanga ʻoku nau loto ke fefakamoveteveteʻaki, ka ʻoku ʻi ai ha kaungāmeʻa ʻoku pipiki ofi ange ia ʻi ha tokoua.” (Palōvepi 18:​24, NW; Pal 29:​22, PM) ʻOku fakafiefiá, ʻoku fakamoʻoniʻi ʻe he tokolahi ʻoku nau hangē ko e kau Senitaile ʻi ʻAniteoke ʻi Pisitiá. ʻI heʻenau fanongo ʻo kau ki he tokonaki ʻa Sihova ki he fakamoʻuí, “naʻa nau kamata ke fiefia pea mo fakalāngilangiʻi ʻa e Folofola ʻa Sihová, pea naʻe tui ʻa kinautolu kotoa pē naʻe tonu honau lotó ki he moʻui taʻengatá.”​—Ngāue 13:​44-48, NW.

Ko e Kau Tuí ʻOku “Maʻa Honau Loto”

3, 4. (a) Ko hai ʻoku maʻa honau lotó? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa e mamata ʻa e kau loto maʻá ki he ʻOtuá?

3 Naʻe hoko ʻa e kau tui ʻi ʻAniteoké ko e kau Kalisitiane ʻosi papitaiso, pea ko e kau loto-tōnunga ʻi honau lotolotongá naʻe malava ke nau ngāueʻaki kiate kinautolu ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsū: “Monūʻiaā ka ko kinautolu ʻoku maʻa honau loto: he te nau mamata ki he ʻOtua.” (Mātiu 5:8) Ka ko hai “ʻoku maʻa honau loto”? Pea ʻoku anga-fēfē ʻa ʻenau “mamata ki he ʻOtua.”?

4 Ko e faʻahinga maʻa ʻi he lotó ʻoku nau maʻa fakaelotosino. Ko e maʻa ia ʻo e houngaʻia, ngaahi ongoʻi, ngaahi holi, mo e ngaahi taumuʻa. (1 Tīmote 1:5) ʻOku nau sio ki he ʻOtuá ʻi he taimí ni ʻi he ʻuhinga ʻoku nau fakatokangaʻi kiate ia ʻokú ne ngāue maʻá e kau tauhi angatonú. (Fehoanaki mo ʻEkisoto 33:20; Siope 19:26; 42:5.) Ko e lea faka-Kalisi ko eni ʻoku ʻai ko e “mamata” ʻoku toe ʻuhinga foki “ke sio ʻaki ʻa e fakakaukau, ke fakatokangaʻi, ke ʻiloʻi.” Koeʻuhi ko Sīsū ʻa e tokotaha naʻá ne fakahāhā haohaoa ʻa e ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá, ko e ʻiloʻilo ki he ʻulungaanga ko iá ʻoku maʻu ai ʻe he faʻahinga “ʻoku maʻa honau loto,” ʻa ia ʻoku nau tui kia Kalaisi mo ʻene feilaulau fakalelei-angahalá, ʻa e fakamolemole ki heʻenau ngaahi angahalá, pea ʻoku malava ke nau fai ha lotu ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá. (Sione 14:​7-9; ʻEfesō 1:7) Ki he faʻahinga kuo paní, ko e mamata ki he ʻOtuá ʻe aʻu ki hono tumutumú ʻi hano fokotuʻu kinautolu mei he maté ki hēvani, ʻa ia te nau sio tonu ai ki he ʻOtuá mo Kalaisi. (2 Kolinitō 1:​21, 22; 1 Sione 3:3 [3:​2, PM]) Ka ko e sio ki he ʻOtuá ʻo fakafou ʻi he ʻilo kānokano mo e lotu moʻoní ʻoku malava ia ki he tokotaha kotoa pē ʻa ia ʻoku maʻa honau lotó. (Sāme 24:​3, 4; 1 Sione 3:6; 3 Sione 11) ʻOku tonu honau lotó ki he moʻui taʻengata ʻi hēvani pe ʻi palataisi ʻi he māmaní.​—Luke 23:43; 1 Kolinitō 15:​50-57; 1 Pita 1:​3-5.

5. ʻOku toki malava fēfē pē ke hoko ha taha ko ha tokotaha tui mo ha muimui moʻoni ʻo Sīsū Kalaisi?

5 Ko kinautolu ʻoku ʻikai ke tonu honau lotó ki he moʻui taʻengatá ʻe ʻikai te nau hoko ko e kau tui. ʻOku ʻikai malava kiate kinautolu ke nau tui. (2 Tesalonaika 3:2) ʻIkai ko ia pē, ʻe ʻikai lava ha taha ke hoko ko e muimui moʻoni kia Sīsū Kalaisi kaeʻoua ke ne tali ʻa e akonakí pea tohoaki mai ia ʻe Sihova, ʻa ia ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e loto ʻo e tokotaha ko iá. (Sione 6:​41-47) Ko e moʻoni, ʻi he malanga mei he fale ki he falé, ʻoku ʻikai ke tomuʻa fakamaauʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ia ha taha. ʻOku ʻikai malava ke nau ʻilo ʻa e ngaahi lotó pea ʻoku nau tuku ʻa e ngaahi olá ki he toʻukupu ʻofa ʻo e ʻOtuá.

6. (a) Ko e hā kuo lave ki ai ʻo fekauʻaki mo e fetuʻutaki tonu pē ʻi he ngāue fakamalanga fale-ki-he-falé? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi tokonaki kuo fai ke tokoni ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi hono kumi ʻa kinautolu ʻoku tonu honau lotó ki he moʻui taʻengatá?

6 Kuo feʻungamālie ʻa e pehē ʻe ha poto mataotao ʻe taha: “Naʻe akoʻi [ʻe Paula] ʻa e moʻoní fakahāhā pea mei he fale ki he fale. Naʻá ne malangaʻaki ʻa Kalaisi ʻikai mei he tuʻunga malangá pē ka ʻi heʻene feʻiloaki mo e niʻihi taautaha. ʻI he taimi lahi ko e aʻu tonu ki ha taha ʻoku ola lelei ange ia ʻi ha faʻahinga founga kehe ke aʻu ai ki he kakaí.” (August Van Ryn) Ko e ngaahi tohi kuo pulusi hangē ko e Theocratic Ministry School Guidebook, Reasoning From the Scriptures, mo e Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻangá ʻoku tokoni ia ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki hono fai ha ngaahi malanga pea mo maʻu ʻa e ola lahi taha ke fetuʻutaki tonu ai ki ha taha ʻi heʻenau ngāue fakamalangá. ʻOku tokoni foki ʻa e ngaahi fakahāhā ʻi he Fakataha Ngāué mo e akonaki ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí. Ko kinautolu ʻoku kau ki he akó ʻoku nau maʻu ai ha akoʻi mahuʻinga ʻi he ngaahi founga ʻo e leá ʻo hangē ko e ngaahi lea kamata lelei, ngāuetotonuʻaki ʻa e Tohitapú, hokohoko lelei ʻa e fakakaukaú, fakamatala fakatupu-tuipau, ngāueʻaki ʻa e ngaahi talanoa fakatātā, mo e lea fakaʻosi ola lelei. Tau sio ange ki hano fakalahi ange ʻe he Tohitapú ʻa e fakahinohino ko ʻeni ʻa ia ʻoku lava ke ne ʻai ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ke ola lelei ange ʻi heʻenau kumi ʻa kinautolu ʻoku tonu honau lotó ki he moʻui taʻengatá.

Ngaahi Lea Kamata Fakatupunga-Fakakaukau

7. ʻOku akoʻi ʻa e hā mei he ngaahi lea kamata ʻa Sīsū ʻi he Malanga ʻi he Moʻungá ʻo kau ki he ngaahi lea kamatá?

7 ʻOku malava ke ako ʻa kinautolu ʻoku teuteu ki he fakamoʻoni fale-ki-he-falé ha meʻa mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ʻo fekauʻaki mo e ngaahi lea kamata ʻoku langaʻi ai ʻa e mahuʻingaʻiá. ʻI he kamata ʻo ʻene Malanga ʻi he Moʻungá, naʻá ne ngāueʻaki tuʻo hiva ʻa e lea ko e “Fiefiaā.” Hangē ko ʻení, naʻá ne pehē: “Fiefiaā ka ko e faʻahinga ʻoku ongoʻi ʻa ʻenau fiemaʻu fakalaumālié; he ʻoku ʻonautolu ʻa e puleʻanga ʻo hēvani. . . . Fiefiaā ka ko e faʻahinga ʻoku anga-malū, koeʻuhi he te nau maʻu ʻa e māmani.” (Mātiu 5:​3-12, NW) Ko e ngaahi setesí ni naʻe fakahangatonu mo mahino. Pea ko e lea kamata ko iá naʻá ne langaʻi moʻoni ʻa e mahuʻingaʻiá pea naʻe ueʻi ai ʻene kau fanongó ke nau kau mo ia, he ko hai ia ʻoku ʻikai ke loto ke ne fiefia?

8. ʻI he ngāue fale-ki-he-falé, ʻoku totonu ke anga-fēfē hano fakafeʻiloaki ha tuʻunga lea ʻo e fetalanoaʻakí?

8 Ko ha tuʻunga lea ʻo e fetalanoaʻakí ʻoku ngāueʻaki ʻi he ngāue fakamalanga fale-ki-he-falé ʻoku totonu ke fakafeʻiloaki ia ʻi ha founga papau mo lelei. Ka ʻoku ʻikai ke totonu ki ha taha ke ne ngāueʻaki ha lea kamata ʻoku fakaʻohovale, ʻo hangē ko e, “ʻOku ou haʻu mo ha pōpoaki kiate koe mei he vavaá.” Ko e ongoongo leleí ʻoku ʻi ai hono matavai fakahēvani, ka ko ha lea kamata pehē te ne ʻai nai ʻa e tokotaha-ʻapí ke ne fifili pe te ne tali fakamātoato ʻa e tokotaha Fakamoʻoní pe ko hono fekau ke ʻalu he vave tahá.

Ngāue Totonuʻaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá

9. (a) ʻOku totonu ke anga-fēfē ʻa hono fakahoko, mo hono lau, mo hono ngāueʻaki ʻa e Tohitapú ʻi he ngāue fakamalangá? (e) Ko e hā ʻa e meʻa kuo fokotuʻu ke fakahā ʻa e anga hono ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e ngaahi fehuʻí?

9 ʻI he ngāue fakamalangá, pea pehē ki he tuʻunga malangá, ko e ngaahi konga Tohitapú ʻoku totonu ke lelei hono fakahokó, lau mo e fakamamafa totonu, pea fakahā ʻa hono kaungá ʻi ha founga mahino mo totonu. ʻOku ʻaonga nai foki mo e ngaahi fehuʻi ʻoku fakatupunga fakakaukau ki he tokotaha-ʻapí ʻo kau ki he ngaahi poini faka-Tohitapú. Ko e ngaahi founga ʻa Sīsuú ʻoku fakatupu-ʻilo. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe ʻeke kiate ia ʻe ha tangata poto ʻi he Lao ʻa Mōsesé: “Tangataʻeiki, ko e ha ha meʻa te u fai kae tō moʻoku ʻa e moʻui taʻengata?” ʻI he talí naʻe ʻeke ange ʻe Sīsū: “Ko e ha ʻa e meʻa kuo tohi ʻi he Lao? ʻoku fēfē hoʻo lau?” ʻOku pau naʻe ʻilo ʻe Sīsū ia ko e fehuʻí ni ʻoku lava pē ia ke tali ʻe he tangatá. Pea naʻe totonu ʻa ʻene tali ʻo pehē: “Te ke ʻofa ki he ʻEiki ko ho ʻOtua, ʻo fai ʻaki ʻa e kotoa ʻo ho loto, mo e kotoa ʻo ho laumālie, mo e kotoa ʻo ho ivi, mo e kotoa ʻo ho ʻatamai; pea te ke ʻofa ki ho kaungaʻapi ʻo hange ko hoʻo ʻofa kiate koe.” Pea hoko ai ha fakaongoongoleleiʻi ʻe Sīsū, pea naʻe hoko atu ha toe fetalanoaʻaki.​—Luke 10:​25-37.

10. Ko e hā ʻoku totonu ke manatuʻi maʻu pē ʻo fekauʻaki mo e tuʻunga lea ʻo e fetalanoaʻakí, pea ko e hā ʻoku totonu ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻi he taimi ʻoku ʻeke ai ha ngaahi fehuʻi ki he kakai ʻo e ngaahi ʻapí?

10 Ko kinautolu ʻoku fai fakamoʻoni mei he fale ki he falé ʻoku totonu ke nau fakamamafaʻi ʻa e kaveinga ʻo e tuʻunga lea ʻo e fetalanoaʻakí pea ʻai ke hā mahino ʻa e ʻuhinga ʻo hono lau ʻa e ngaahi veesi Tohitapu ʻa ia ʻokú ne fakatupu ʻa e kaveinga ko iá. Koeʻuhi ʻoku feinga ʻa e tokotaha Fakamoʻoní ke aʻu ki he loto ʻo e tokotaha-ʻapí, ʻoku totonu ke ne fakaʻehiʻehi mei hano ʻeke ha ngaahi fehuʻi fakamā. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, ‘ke kelesiʻia ai pe ʻetau lea ki ai, mo fakaifo ʻaki ha masima.’​—Kolose 4:6.

11. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e Tohitapú ke fakatonutonu ha ngaahi fakakaukau hala, ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻoku tau maʻu meia Sīsū ʻi hono ʻahiʻahiʻi ia ʻe Sētané?

11 Fakatautautefito ki he ngaahi toe fokí ʻe ʻi ai nai ha fiemaʻu ke fakatonutonu ha ngaahi fakakaukau hala ʻaki hano fakahā ʻa e lau pe ko e ʻuhinga moʻoni ʻa e Tohitapú. Naʻe fai ʻe Sīsū ʻa e meʻa meimei tatau ʻi heʻene keuʻi ʻa Sētane, ʻa ia naʻá ne pehē: “Kapau ko e ʻAlo koe ʻo e ʻOtua, hopo ki lalo [mei he fale fakatolo ʻi ʻolunga ʻo e temipale, ke hangē ha taonakita]; he kuo tohi, He kouna ʻe ia ʻene kau angelo telia ʻa koe; pea te nau fataki nima koe naʻa pākia ho vaʻe ʻi ha maka.” Ko e meʻa naʻe lave ki ai ʻa Sētane meia Sāme 91:​11, 12, ʻoku ʻikai te ne fakatonuhiaʻi ha fakatuʻutāmakiʻi ʻa e moʻuí, ʻa ia ko ha meʻaʻofa mei he ʻOtuá. Naʻe ʻilo ʻe Sīsū ʻoku hala ke ʻahiʻahiʻi ʻa Sihova ʻaki haʻane ʻai ʻene moʻuí ki ha tuʻunga fakatuʻutāmaki, ko ia naʻe tala ʻe Sīsū kia Sētane: “Kuo tohi foki, ʻE ʻikai te ke haʻaki ʻahiʻahiʻi ʻa e ʻEiki ko ho ʻOtua.” (Mātiu 4:​5-7) Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ko ha tokotaha fekumi ʻa Sētane ia ki he moʻoní. Ka ʻi he fakahā ʻe ha kakai faʻa fakakaukau lelei ʻa e ngaahi fakakaukau hala ʻa ia ʻe lava ke ne fakafaingataʻaʻiaʻi ʻa ʻenau fakalakalaka fakalaumālié, ʻoku totonu ki he faifekau ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ke ne fakahā fakapotopoto ʻa e lau mo e ʻuhinga totonu ʻa e Tohitapú. Ko e konga kotoa ia ʻo e “tofa totonu ʻa e folofola ʻo e moʻoni”​—ko e taha ia ʻo e ngaahi lēsoni mahuʻinga kuo akoʻi ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí.​—2 Tīmote 2:15.

Ko e Kaunga ʻa e Fakalotoʻí

12, 13. Ko e hā ʻoku totonu ai ke ngāueʻaki ʻa e fakalotoʻí ʻi he ngāue fakamalangá?

12 Ko e fakalotoʻí ʻoku ʻi ai hono kaunga ʻi he ngāue fakamalanga faka-Kalisitiané. Hangē ko ʻení, naʻe naʻinaʻi ʻa Paula ki hono kaungā-ngāue ko Tīmoté ke hokohoko atu ʻi he ngaahi meʻa kuó ne akó pea naʻe “fakalotoʻi ke tui.” (2 Tīmote 3:​14, NW) ʻI he ʻi Kolinitō ʻa Paulá “naʻa ne fai ʻene talanoa lotu ʻi he falelotu ʻi he sapate kotoa pe, ʻo ne fakatuiʻi [fakalotoʻi, NW] ha kau Siu mo ha kau Kalisi.” (Ngāue 18:​1-4) ʻI ʻEfesō, naʻe ola lelei ʻene ‘ngaahi malanga mo ngāueʻaki ʻa e fakalotoʻi ʻo kau ki he puleʻanga ʻo e ʻOtua.’ (Ngāue 19:8, NW) Pea ʻi heʻene nofo fale pōpula ʻi Lomá, naʻe fakaafeʻi ʻe he ʻapositoló ʻa e kakai kiate ia pea fai ha fakamoʻoni kiate kinautolu, ʻo “ngāueʻaki ʻa e fakalotoʻi” pea naʻe hoko ai ʻa e niʻihi ʻo tui.​—Ngāue 28:​23, 24, NW.

13 Ko e moʻoni, neongo ʻa e fakalotoʻi ʻe fai ʻe ha Fakamoʻoni, ko kinautolu pē ʻoku tonu honau lotó ki he moʻui taʻengatá te nau hoko ko e kau tui. Ko e ngaahi fakamatala fakatuipau mo mahinó, ʻa ia ʻoku fakapotopoto hono faí, ʻe fakalotoʻi nai ai ke nau tui. Ka ko e toe hā mo ha meʻa kehe ʻe lava ke tokoni ki hono fakalotoʻi kinautolú?

Ke Hokohoko Lelei ʻa e Fakakaukaú mo Fakatupu-Tuipau

14. (a) Ko e hā ʻoku kau ki he hokohoko lelei ʻa e fakakaukaú? (e) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ki he fakamatala ʻoku fakatupu-tuipaú?

14 Ko e taha ʻo e ngaahi tafaʻaki ʻo e leá kuo fakamamafaʻi ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ko e hokohoko lelei ʻa e fakakaukaú. ʻOku kau ki heni hono ʻai kotoa ʻa e ngaahi foʻi fakakaukau tefitó mo e ngaahi meʻa ʻoku kau ki aí ʻi ha founga maau. ʻOku ʻikai ke ala tuku foki ʻa e fakamatala fakatupu-tuipaú, ʻa ia ʻoku fiemaʻu ke fakatoka ha makatuʻunga lelei pea ʻai mo ha ngaahi fakamoʻoni mālohi. ʻOku tānaki ki he meʻá ni ʻa hono tokoniʻi ʻa e kau fanongó ke fakakaukau ke aʻu ki ha fakamulituku ʻaki hano ʻai ha makatuʻunga maheni mo ia, ʻo fakahokohoko feʻunga ʻa e ngaahi poiní, pea ke fakahā ʻa honau kaungá ʻi ha founga ola lelei. ʻOku toe tokonaki mai ʻe he Tohitapú ʻa e ngaahi fakahinohino.

15. (a) Naʻe anga-fēfē hono maʻu ʻe Paula ʻa e tokangá mo ʻene fakatoka ha makatuʻunga anga-maheni ʻi heʻene lea ʻi he Moʻunga Māʻasí? (e) ʻI he malanga ʻa Paulá, ko e hā ʻa e fakamoʻoni ʻoku tau maʻu ai ki he fakahokohoko lelei ʻa e fakakaukaú?

15 Ko e ngaahi anga ko ʻeni ʻo e leá ʻoku hā mahino ʻi he malanga ʻiloa ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi he Moʻunga ko Māʻasi ʻi ʻĀtenisi ʻo e kuonga muʻá. (Ngāue 17:​22-31) Ko ʻene lea kamatá naʻá ne maʻu ʻa e tokangá pea fokotuʻu mo e makatuʻunga anga-maheni, he naʻá ne pehē: “ʻA matāpule Atenisi, ʻoku ha kiate au ʻi he meʻa kehekehe ʻoku ou sio ki ai, ta ko e kakai kimoutolu ʻoku matamata hulu atu ʻi he tauhi faʻahikehe.” ʻOku ʻikai ha toe veiveiua naʻe hā eni kiate kinautolu ʻo ngalingali ko ha fakaongoongolelei. ʻI he ʻosi ʻene lave ki he ʻōlita kuo fakatapui “Moʻo Ha ʻOtua Teʻeki ʻIloa,” naʻe hoko atu ʻa Paula mo ʻene fakamatala kuo hokohoko lelei ʻa e fakakaukaú mo fakatupu-tuipau. Naʻá ne fakahā atu ʻo pehē ko e ʻOtua ko ʻeni ʻoku ʻikai te nau ʻiló naʻá ne “ngaohi ʻa e univēsi, mo e meʻa kehekehe ʻoku ʻi ai.” ʻOku ʻikai ke hangē ia ko Atena pe ngaahi ʻotua Kalisi kehé, ‘ʻoku ʻikai ke nofo ia ʻi he ngaahi temipale ʻoku ngaohi ʻe he nima ʻo e tangatá, pea ʻoku ʻikai ke tauhi ia ʻe he nima ʻo e tangatá.’ Naʻe hoko atu ʻa hono fakahā ʻe he ʻapositoló ko e ʻOtua ko ʻení naʻá ne foaki mai ʻa e moʻuí kiate kitautolú pea ʻoku ʻikai te ne tuku kitautolu ke tau taufā holo kiate ia. Ko ia naʻe fakamatala ʻe Paula ʻo pehē ko hotau Tokotaha-fakatupú, kuó ne fakataʻetaʻeʻafioʻi ʻa e kuonga ʻo e tauhi ʻaitolí, ‘ʻokú ne fakahā ki he kakai kotoa pē ke nau fakatomala.’ Naʻe hokohoko totonu hono taki atu ʻa e fakamatalá ʻo aʻu ki he pehē ʻe ‘fakamaau ʻe he ʻOtua ʻa e kau nofo ʻi he māmaní ʻi he māʻoniʻoni ʻo fakafou ʻi ha tangata kuo fakanofo, ʻa ia kuó ne fokotuʻu mei he maté.’ Koeʻuhi naʻe malanga ʻaki ʻe Paula ʻa e ongoongo lelei ʻo “Sisu mo e toetuʻu,” naʻe ʻilo ʻe he kau ʻĀtenisí ko e Fakamaau ko ʻení ko Sīsū Kalaisi ia.​—Ngāue 17:18.

16. ʻOku anga-fēfē ke ueʻi ʻa e ngāue fakamalanga ʻa ha taha ʻe he malanga ʻa Paula ʻi he Moʻunga Māʻasí pea mo e ako ʻoku fai ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí?

16 Ko e moʻoni naʻe ʻikai ke fai fakamoʻoni fale ki he fale ʻa Paula ia ʻi he Moʻunga Māʻasí. Ka mei heʻene malangá pea mo e ako ʻoku fai ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí, ʻoku lava ke ako lahi ange ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke fakaleleiʻi ʻa ʻenau ngāue fakamalangá. ʻIo, ko e ngaahi meʻá ni hono kotoa ʻoku tokoni ia ki hono ʻai kinautolu ke hoko ko e kau faifekau ola lelei ange, ʻo hangē ko e ngāueʻaki ʻe Paula ʻa e fakahokohoko lelei ʻa e fakakaukaú mo e fakamatala fakatupu-tuipau ʻa ia naʻe fakalotoʻi ai ha niʻihi ʻo e kau ʻĀtenisi ko iá ke nau hoko ʻo tui.​—Ngāue 17:​32-34.

Ngāueʻaki ha Ngaahi Talanoa Fakatātā Fakatupu-ʻIlo

17. Ko e faʻahinga talanoa fakatātā fēfē ʻoku totonu ke ngāueʻaki ʻi he ngāue fakamalangá?

17 ʻOku toe tokoni foki ʻa e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ki he kau faifekau ʻa e ʻOtuá ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi talanoa fakatātā lelei ʻi he fai fakamoʻoni fale-ki-he-falé mo e ngaahi tafaʻaki kehe ʻo ʻenau ngāue fakamalangá. Ke fakamamafaʻi ha ngaahi poini mahuʻinga, ʻoku totonu ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi talanoa fakatātā faingofua mo lelei. ʻOku totonu ki he tokotaha Fakamoʻoní ke ne ʻai ha ngaahi tuʻunga anga-maheni pea ke tokanga ke ne ʻai ke mahino ʻa hono kaungá. Ko e ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsuú ʻoku maʻu ai ʻa e ngaahi fiemaʻu ko ʻení.

18. ʻOku anga-fēfē hono fakamoʻoniʻi nai ʻo e ʻaonga ʻo e Mātiu 13:​45, 46 ʻi he ngāue fakamalangá?

18 Hangē ko ʻení, fakatokangaʻi ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsū: “ʻOku tatau foki ʻa e puleʻanga ʻo hevani pea mo ha fai fakatau; ʻa ia naʻa ne ʻalu ko e kumi mataʻitofe lelei: pea ʻi heʻene ʻilo ki ha taha, ko e mataʻitofe mahuʻinga lahi, naʻa ne ʻalu ʻo fakatau atu ʻa e meʻa kotoa pe naʻa ne maʻu, ka ne fakatau ʻaki ʻa e mataʻitofe ko ia.” (Mātiu 13:​45, 46) Ko e ngaahi mataʻitofé ko e ngaahi mataʻikoloa mahuʻinga ia ʻoku maʻu ʻi loto ʻi he ngaahi ngeʻesi tofé mo e ngaahi fingota kehé. Ka ko e ngaahi mataʻitofe pē ʻe niʻihi ʻoku “lelei.” Naʻe maʻu ʻe he tokotaha fai fakataú ʻa e ʻiloʻilo naʻe fiemaʻú ke ne houngaʻia ai ʻi he lahi ange ʻa e mahuʻinga ʻo e mataʻitofe pē ʻe taha ko ʻení pea naʻá ne loto-lelei ke tuku atu ʻene meʻa hono kotoa kae maʻu ia. ʻI he lolotonga ʻo ha toe foki pe ko ha ako Tohitapu, ʻoku lava ke ngāueʻaki ʻa e talanoa fakatātā ko ʻení ke fakahāhā ko ha taha ʻokú ne houngaʻia moʻoni ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá te ne fai ʻa e meʻa ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe he tokotaha fai fakataú. Ko ha tokotaha pehē te ne fakamuʻomuʻa ʻa e Puleʻangá ʻi he moʻuí, ʻo ne lāuʻilo ʻoku tuha ke fai ha faʻahinga feilaulau ki ai.

Fakaʻosi ʻAki ʻa e Fakaueʻi-Loto

19. ʻI he ngāue fakamalanga fale-ki-he-falé, ko e hā ʻoku totonu ke fakahā ʻe he ngaahi lea fakaʻosi ʻo ha malanga ki he tokotaha-ʻapí?

19 ʻOku toe ako foki ʻe he kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ko e fakaʻosi ʻo ha malanga pe pōtalanoa ʻoku totonu ke ʻi ai ʻa ʻene felāveʻi fakahangatonu ki he kaveingá pea ʻoku totonu ke fakahā ki he kau fanongó ʻa e meʻa ke faí pea fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau fai ia. ʻI he ngāue fakamalanga fale-ki-he-falé, ʻoku fiemaʻu ki he tokotaha-ʻapí ke fakahā pau ki ai ʻa e meʻa ʻoku ʻamanekina ke ne faí, ʻo hangē ko hano tali ʻa e tohi faka-Tohitapú pe loto ki ha toe foki ange.

20. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e lea fakaʻosi fakatupu-ueʻi-loto ʻoku tau maʻu ʻi he Mātiu 7:​24-27?

20 ʻOku maʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei mei he fakaʻosi ʻe Sīsū ʻa ʻene Malanga ʻi he Moʻungá. ʻI ha talanoa fakatātā faingofua ke mahino, naʻe fakahā ʻe Sīsū ko e founga fakapotopotó ke fai ki heʻene ngaahi leá. Naʻá ne fakaʻosiʻaki: “Pea ko ia, ʻilonga ʻa ia ʻoku ne fanongo ki he ngāhi tala ni aʻaku, mo ne fai ki ai, te u fakatatau ia ki he tangata fakapotopoto, ʻa ia naʻa ne langa hono fale ki he maka: pea naʻe to ʻa e ʻuha, pea tafe mai ʻa e ngāhi vai, pea angi ʻa e ngāhi matangi, ʻo nau faʻafaʻaki ki he fale ko ia: ka naʻe ʻikai holo, he ne tuʻunga ki he maka. Ka ʻilonga ʻa ia ʻoku ne fanongo ki he ngāhi tala ni aʻaku, kae ʻikai fai ki ai, ʻe fakatatau ia ki he tangata vale, ʻa ia naʻa ne langa hono fale ki he ʻoneʻone: pea naʻe to ʻa e ʻuha, pea tafe mai ʻa e ngāhi vai, pea angi ʻa e ngāhi matangi, ʻo nau tuki ki he fale ko ia, pea holo ia: pea ko e holo ʻo e fale ko ia ko e holo lahi.” (Mātiu 7:​24-27) Ko e fakahāhā lelei ē ko e kau faifekau ʻa e ʻOtuá ʻoku totonu ke nau feinga ke ueʻi ʻa e ngaahi loto ʻo e kakai ʻo e ngaahi ʻapí!

21. Ko e hā kuo fakahaaʻi ʻe heʻetau fakamatalá, ka ko e hā ʻoku totonu ke fakatokangaʻí?

21 ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi poini kuo tau lave ki aí ʻa e anga hono tokoniʻi ʻe he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ʻa e tokolahi ke nau hoko ko e kau fanongonongo poto taau ʻo e Puleʻangá. Ko e moʻoni, ko e hoko ʻo poto taaú ʻoku ʻomai fakatefito pē ia mei he ʻOtuá. (2 Kolinitō 3:​4-6) Pea neongo pe ko e hā ʻa e lahi ʻo e poto taau ʻa ha faifekau, ʻe ʻikai ke lava ʻe ha taha ke ne fakalotoʻi ʻa e kakaí ke nau tui kaeʻoua ke tohoaki mai kinautolu ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou ʻia Kalaisi. (Sione 14:6) Ka, ʻoku totonu ki he kakai ʻa e ʻOtuá ke nau ngāueʻaki moʻoni ʻa e ngaahi tokonaki fakalaumālie kotoa pē kuo ʻomai ʻe Sihová ʻi heʻenau kumi kiate kinautolu ʻoku tonu honau lotó ki he moʻui taʻengatá.

Ko e hā ʻa Hoʻo Ngaahi Talí?

◻ Ko hai ʻa e faʻahinga ʻoku “maʻa honau loto,” pea ʻoku anga-fēfē ʻa ʻenau “mamata ki he ʻOtua”?

◻ Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻoku totonu ke fai ha tokanga ki ai ʻi hono kamata ke fakahā ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá ʻi he ngāue fale-ki-he-falé?

◻ ʻOku malava fēfē ke ngāuetotonuʻaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he ngāue fakamalangá?

◻ Ko e hā ʻe tokoni ki hano ʻai ha fakamatala fakahokohoko fakakaukau lelei mo fakatupu-tuipau ʻi he ngāue fakamalangá?

◻ Ko e hā ʻoku totonu ke manatuʻi ʻo fekauʻaki mo e ngaahi talanoa fakatātā ʻoku ngāueʻaki ʻi he ngāue fakamalangá?

◻ Ko e hā ʻoku totonu ke fakahoko ʻe he lea fakaʻosi ʻo ha malanga ʻi he ngāue fakaefakamoʻoní?

[Fakatātā ʻi he peesi 16]

Naʻe pehē ʻe Sīsū ko e faʻahinga ʻoku “maʻa honau loto” te nau “mamata ki he ʻOtua.” Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻá ni?

[Fakatātā ʻi he peesi 18]

ʻOku totonu ke fakahoko totonu ʻa e Tohitapú, lau mo fakamamafaʻi feʻunga, pea fakahā honau kaungá ʻi ha founga mahino mo totonu

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share