Ko e Ngaahi Vīsone Fakatupu Fiefia ʻOkú Ne Fakamālohiʻi ʻa e Tuí
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga Mei He Tohi Fakahā
KO E sevāniti ʻa Sihova ko Sione ʻoku ʻi he kiʻi motu ko Pātimosi, ʻoku tuʻu mavahe mei he matafonua faka-hihifo ʻo ʻĒsia Minú. ʻI aí ʻoku mamata ai ʻa e ʻapositolo taʻumotuʻá ni ki ha ngaahi meʻa fakaofo—fakaefakatātā, mo faʻa fakaʻohovale, pea mahuʻinga moʻoni! ʻOkú ne hoko mai ʻo ʻi he ʻaho ʻo e ʻEikí, ʻo kamata mei he fakanofo tuʻi ʻo Sīsū ʻi he 1914 ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo ʻene Pule Afeʻi Taʻú. Neongo ʻoku mamata ʻa Sione ki he ngaahi meʻa ʻe toki hoko ʻi he lolotonga ʻo e houa kaupōʻuli lahi taha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ko ha meʻa lelei lahi ē ka ko ʻene tomuʻa vakai ki he Pule Taʻu ʻe Taha Afe ʻa Kalaisí! Ko ha tāpuaki lahi ē ʻe toki aʻusia ai ʻe he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá!
Naʻe hiki ʻe Sione ʻa e ngaahi vīsone ko ʻení ʻi he tohi ʻi he Tohitapú ko e Fakahā. Naʻe hiki nai ia ʻi he 96 T.S., pea ʻoku malava ke ne fakamālohiʻi ʻetau tui ki he ʻOtua ʻo e kikité, ko Sihova, pea mo hono ʻAló, ko Sīsū Kalaisi.—Ki ha ngaahi fakaikiiki, sio ki he tohi ko e Revelation—Its Grand Climax At Hand!, naʻe pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
ʻOku Foaki ʻe Kalaisi ʻa e Akonaki ʻOfa
ʻI he konga ki muʻa ʻo e fakahā mei he ʻOtuá ʻo fakafou mai ʻia Kalaisí ʻoku hā ai ʻa e ngaahi tohi ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻe fitu ʻo e kaungāʻea ʻo Sīsū ki he Puleʻangá. (1:1–3:22) Ko hono fakakātoá, ko e ngaahi tohi ʻo e fakaongoongolelei, fakahaaʻi ʻo e ngaahi palopalema, tokonaki ʻa e fakatonutonu pe/mo e fakalototoʻa, pea lave ki he ngaahi tāpuaki ʻe tupu mei he talangofua loto-tōnungá. Neongo naʻe anga-kātaki ʻa e kau ʻEfesoó, naʻa nau mavahe mei he ʻuluaki ʻofa naʻa nau maʻú. ʻOku fakalototoʻaʻi ai ʻa e fakatahaʻanga mahu fakalaumālie ʻo Sīmaná ke nau tuʻumaʻu angatonu ʻi he lotolotonga ʻo e faingataʻá. Kuo ʻikai ikuʻi ʻe he fakatangá ʻa e fakatahaʻanga Peakamosí, ka kuó ne kātakiʻi ʻa e fakamavahevahe fakalotú. Neongo ʻa e tupulaki ʻa e ngāue ʻa e kau Kalisitiane ʻi Taiatailá, ʻoku ʻi ai pē ʻa e tākiekina faka-Sisipeli. ʻOku fiemaʻu ki he fakatahaʻanga Sātisí ke nau ʻā hake fakalaumālie, ʻoku naʻinaʻi ki he fakatahaʻanga ʻi Filatelifiá ke ne puke maʻu ki he meʻa naʻá ne maʻú, pea ʻoku fiemaʻu ki he fakatahaʻanga māmāfana pē ʻi Leotīsiá ʻa e fakamoʻui fakalaumālie.
Ko ha ngaahi lea lelei ē ki hono akoʻi ʻa e kau tuʻi fakahēvani ki he kahaʻú—ka ko hono moʻoní, ki he kau Kalisitiane kotoa pē! Hangē ko ʻení, kuo ʻi ai ha taha ʻo kitautolu kuo hoko ʻo māmāfana pē? Peʻi fai ha meʻa! ʻAi ke hoko ʻo ongoʻi toe fakafoʻou ʻo hangē ko ha ipu vai momoko ʻokú te maʻu ʻi ha ʻaho vela, kae toe kamata foki ke fakahāhā ʻa e faivelenga loto-vela kia Sihova mo ʻene ngāué.—Fehoanaki mo Mātiu 11:28, 29; Sione 2:17.
ʻOku Fakaava ʻe he Lamí ha Takainga Tohi
Ko hono hokó ʻoku mamata ai kia Sihova ʻoku ʻi hono taloní ʻi he lāngilangi. (4:1–5:14) ʻOku takatakai kiate ia ʻa e kau mātuʻa ʻe toko 24 pea mo e meʻa-moʻui ʻe fā. ʻOku ʻi hono nimá ha takainga tohi ʻoku silaʻiʻaki ha sila ʻe fitu. Ko hai ʻoku malava ke ne fakaava ʻa e takainga tohí? Tā ko e Lamí, ko Sīsū Kalaisi, ʻoku taau ke ne fai iá!
ʻOku fakahā ʻa e ngaahi meʻa fakaofo ʻi hono vete ʻe he Lamí ʻa e sila ʻe ono ʻo e ngaahi silá ni. (6:1–7:17) ʻI hono vete ʻa e ʻuluaki silá, ʻoku ʻi ai ha tokotaha ʻoku heka ʻi ha hoosi hinehina peá ne maʻu ha kalauni pea ʻokú ne ʻalu atu ki he ikuna. ʻI hono vete ʻa e toe sila ʻe tolu kehé ʻoku ʻomai ʻe he kau tangata heka hoosi ʻa e tau, honge, mo e mate ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI hono vete ʻa e sila hono nimá, ʻoku kalanga ai ʻa e faʻahinga naʻa nau mate fakamāʻata maʻa Kalaisí ke sāuni mai honau totó, pea ʻoku foaki ki he tokotaha taki taha “ha kofu tōtōlofa hinehina,” ʻa ia ʻokú ne fakahaaʻi ha tuʻunga māʻoniʻoni pea mo hono fokotuʻu kinautolu ke nau hoko ko e ngaahi meʻa-moʻui laumālie taʻefaʻamate ʻa ia ʻoku maʻu ʻa e ngaahi faingamālie fakatuʻi. (Fehoanaki mo Fakahā 3:5; 4:4.) ʻI hono vete ʻa e sila hono onó ʻoku fakamelomelo mai ai ʻa e ʻaho ʻo e houhau ʻa e ʻOtuá pea mo e Lamí ʻaki ha mofuike. Ka ʻoku taʻofi “ʻa e matangi ʻe fa ʻo mamani,” ʻa ia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e fakamaau fakaʻauhá, kaeʻoua ke silaʻi ʻa e kau sevāniti ʻe toko 144,000 ʻa e ʻOtuá. ʻI hono pani kinautolu ʻaki ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá pea ohi ko hono ngaahi foha fakalaumālié, ʻoku nau maʻu ai ha fakaʻilonga tōmuʻa—ha sila, pe tohi fakapapau—ʻo fekauʻaki mo honau tofiʻa fakahēvaní. ʻI he hili pē ʻa e ʻahiʻahí ʻe hoko leva ʻa e silaʻi ko ʻení ʻo tuʻuloa. (Loma 8:15-17; 2 Kolinitō 1:21, 22) Pea huanoa hake ai ʻa e pau ke ofo ʻa Sione heʻene sio ki ha “fuʻu kakai lahi” mei he puleʻanga kotoa pē—ko ha fuʻu kakai tokolahi ʻoku nau maʻu ʻa e ʻamanaki ko e moʻui taʻengata ʻi ha palataisi ʻi māmani! ʻOku nau hao atu mei he “mamahi lahi,” ʻa ia ko ha taimi ʻo e mamahi taʻealafakatataua ki he faʻahinga ʻo e tangatá.
Ko ha ngaahi meʻa fakaʻohovale ē ʻoku hoko ʻi hono vete ʻa e sila hono fitú! (8:1–11:14) ʻOku hoko ai ha fakalongo ʻi ha haafe-houa, kae ʻatā ke fanongoa ʻa e ngaahi lotu ʻa e faʻahinga tapú, pea hoko leva ai ʻa hono lī hifo ki he māmaní ʻa e afi mei he ʻolitaá. ʻOku teuteu leva ʻa e kau ʻāngelo ʻe toko fitu ke nau ifi ʻa e ngaahi talupite ʻo fanongonongo ʻa e ngaahi tautea ʻa e ʻOtuá ki he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané. ʻOku fakaongo atu ʻe he ngaahi talupité he lolotonga ʻa e taimi ʻo e ngataʻangá ʻo aʻu ki he fuʻu mamahi lahí. ʻOku fakamelomelo ʻe he ngaahi talupite ʻe fā ʻa e ngaahi tautea ki he māmaní, ki he tahí, ki he ngaahi matavai, pea mo e laʻaá, māhiná, mo e ngaahi fetuʻú. ʻI hono ifi ʻa e talupite hono nimá ʻoku ngaʻuta leva ʻa e fanga heʻe ʻa ia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e kau Kalisitiane paní ke nau faitau talu mei he 1919. Pea ʻi hono ifi ʻa e talupite hono onó, ʻoku hoko leva ʻa e ʻoho ʻoku fai ʻe he kautau heka-hoosí. ʻI hono fakahoko ení, ko e faʻahinga paní, ʻa ia ʻoku fakakaukaua talu mei he 1935 ʻe he “fuʻu kakai lahi,” ʻoku nau fanongonongo atu ʻa e ngaahi pōpoaki ʻo e fakamaau fakamamahi ki he kau taki lotu ʻo Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané.
Ko hono hokó ko hono kai ʻe Sione ha kiʻi takainga tohi, ʻa ia ʻokú ne fakahaaʻi ʻa hono tali ʻe he kau paní ʻenau ngāue kuo vaheʻí pea toʻo mo e meʻakai mei he konga ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fakahā ʻo e fakamaau ʻa e ʻOtuá ke nau fanongonongo atu ki he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiane. ʻOku fekauʻi ki he ʻapositoló ke ne fua takai ʻa e temipalé, ko hono fakahaaʻi ia ʻa e pau ke fakahoko ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa Sihova ʻo fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu fakaetemipalé pea ke aʻusia ʻe he faʻahinga ʻoku nau ʻi aí ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá. ʻOku hoko leva ki hono tāmateʻi ka ʻoku toe fokotuʻu hake mei he maté ʻa e “ongo fakamoʻoni” pani fai palōfisai mo teunga tauangaʻa ʻa e ʻOtuá. ʻOku tuhu eni ki he 1918-19, ʻi hono fakamovete ʻenau ngāue fakamalangá ʻe he ngaahi filí ʻo meimei mate, ka naʻe toe fakaake fakaemana ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová ki heʻenau ngāue fakafaifekaú.
ʻOku Fanauʻi ʻa e Puleʻangá!
ʻOku fanongonongo ʻe he ifi ʻo e talupite hono fitú ʻa e fanauʻi ʻo e Puleʻangá. (11:15–12:17) ʻI hēvani ʻoku ʻi ai ha fefine fakaefakatātā (ko e kautaha fakahēvani ʻa e ʻOtua ko Sihová) ʻokú ne fanauʻi ha tama tangata (ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻia Kalaisi ko e Tuʻi), ka ʻoku feinga ʻa e talakoní (Sētane) ʻi he koto laufānō ke keina ia. ʻOku fakaʻosiʻaki ʻa e tau ʻi hēvani ʻi he hili ʻa hono fanauʻi ʻa e Puleʻangá ʻi he 1914, ʻoku hanga ai ʻe he tokotaha ikuna ko Maikelí (Sīsū Kalaisi) ʻo lī hifo ʻa e talakoní mo ʻene kau ʻāngeló ki he māmaní. ʻOku hoko atu leva ʻa e talakoní ʻi heni ʻi he māmani ke faitau ki he toenga ʻo e kau pani ʻo e hako ʻo e fefine fakahēvaní.
Ko hono hokó ko e mamata ʻa Sione ki ha manu fekai pea mo ha ʻīmisi fakalielia ʻo ia kuo ngaohi. (13:1-18) Ko e manu fekai fakapolitikale ʻulu fitu mo nifo hongofulú ni ʻoku ʻalu hake mei he “tahi,” ko e fuʻu tokolahi taʻemanonga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ia ʻoku tupu mei ai ʻa e puleʻanga fakaetangatá. (Fehoanaki mo Tāniela 7:2-8; 8:3-8, 20-25.) Ko e hā ʻa e maʻuʻanga mafai ʻo e fuʻu manu fakaefakatātaá ni? Tā ko Sētane pē ko e talakoní! Peá ke toe fakakaukau atu! Ko ha manu fekai ʻoku nifo [meʻatui, NW] ua (ko e mafai fakamāmani ko Pilitānia—ʻAmelika) ʻoku hā ʻokú ne fokotuʻu ha “ʻīmisi,” ʻa ia ʻoku ʻiloa he taimí ni ko e Puleʻanga Fakatahatahá ki he fuʻu manu fakapolitikale fakalilifu ko eni. ʻOku kounaʻi ʻa e tokolahi ke nau lotu ki he fuʻu manu fekaí ni pea tali hono “fakaʻilonga” ʻaki hono fai ʻa e ngaahi meʻa ʻi heʻene foungá pea ʻai ke ne pule ki heʻenau moʻuí. Ka ʻoku talitekeʻi loto-mateaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e fakaʻilonga fakaetemeniō ʻa e manu fekaí!
Ko e Kau Sevāniti ʻa Sihová ʻOku Fai Ngāue
ʻI hono lilingi hifo ʻa e ngaahi ipu ʻo e houhau ʻa e ʻOtuá ʻoku tau vakai ki heʻene kau sevāniti kehekehe ʻoku nau fai ʻa e ngaahi meʻa. (14:1–16:21) Fanongo! ʻI he Moʻunga Saione fakahēvaní, ʻoku malava ke fanongo ai ʻa Sione ki he toko 144,000 ʻoku nau hiva ʻo hangē ko ha hiva foʻou. ʻOku puna ʻi loto langi ha ʻāngelo mo ha ngaahi ongoongolelei taʻengata ke fanongonongo ki he kau nofo ʻi he māmaní. Ko e hā ʻoku fakahāhā ʻe he meʻá ni? ʻOku hā mei ai ʻoku maʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e tokoni fakaeʻāngelo ʻi hono fanongonongo atu ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá.
ʻOku pau pē ʻoku ʻohovale ʻa Sione ʻi heʻene sio ki he vaine ʻo e māmaní ʻoku toli pea mo hono momosi ʻo e ngaahi puleʻangá fakakātoa ʻi he tataʻonga kālepi ʻo e houhau ʻo e ʻOtuá. (Fehoanaki mo ʻAisea 63:3-6; Sioeli 3:12-14.) ʻI he fekau ʻa Sihová, ʻoku toe lilingi hifo ai ʻe he kau ʻāngelo ʻe toko fitú ʻa e ipu ʻe fitu ʻo e houhau ʻa e ʻOtuá. ʻI hono lilingi hifo ʻa e ʻuluaki ipu ʻe onó ʻoku uesia ai ʻa e māmaní, tahi, ngaahi matavai ʻo e ngaahi vai, pea ki he laʻaá, ki he taloni ʻo e manu fekaí, pea mo e Vaitafe ʻIufaletesí. Fakakaukau atu ki he toʻoa-loto ʻa Sione ʻi heʻene fakatokangaʻi ʻa e fanongonongo fakatemeniō ko ia ʻoku fakatahatahaʻi ai ʻa e ngaahi tuʻi fakaetangatá ki he tau ʻa e ʻOtuá ko ʻĀmaketone. Pea ko e ngaahi olá ko e fakaʻauha ʻi hono lilingi hifo ʻa e ipu hono fitú ki he ʻataá.
Ongo Fefine Fakaefakatātā ʻe Toko Ua
ʻOku pau, ʻoku fiefia ʻaupito ʻa Sione ʻi heʻene sio ki he ngataʻanga ʻo Pāpilone ko e Lahí, ko e ʻemipaea fakaemāmani ʻo e lotu loí, pea mo ʻene fakatokangaʻi ʻa e ngaahi meʻa fakafiefia ʻoku hoko ʻi he hili ʻa hono fakaʻauha ʻo Pāpilone ko e Lahí. (17:1–19:10) ʻI heʻene konā ʻi he toto ʻo e faʻahinga tapú, ʻoku hā ʻokú ne heka ʻi ha manu fekai kulaʻahoʻaho ʻoku ʻulu fitu mo nifo hongofulu (ko e Kautaha ʻa e Ngaahi Puleʻangá mo hono fetongí, ko e Puleʻanga Fakatahatahá). ʻOi, ka ko ha fakaʻauha lahi ē ʻokú ne tofanga ai ʻi he hanga fakafepaki kiate ia ʻa e ngaahi nifó!
ʻOku fanongoa leva ʻa e ngaahi leʻo mei hēvani ʻoku nau fakamālōʻia ʻa ʻIaa ʻi hono fakaʻauha ʻo Pāpilone ko e Lahí. Pea ko ha ongo ʻuʻulu hangē ha mana lahi ē ʻa e fakamālō ʻokú ne fakamelomelo mai ʻa e taʻane ʻa e Lamí pea mo ʻene Fefine malí, ko e faʻahinga pani kuo toetuʻu!
ʻOku Ikuna mo Pule ʻa Kalaisí
Ko hono hokó ko e mamata ki he tuʻi ʻo e ngaahi tuʻí ʻokú ne taki atu ʻa e kautau fakahēvaní ʻi hono fakaʻauha ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ʻa Sētané. (19:11-21) ʻOku mamata ʻa Sione kia Sīsū, “Ko Folofola ʻa e ʻOtua,” ʻokú ne faitau ki he ngaahi puleʻangá. ʻOku mamata ʻa e ʻapositoló ki he manu fekai (kautaha fakapolitikale ʻa Sētané) pea mo e palōfita loí (ko e Mafi fakamāmani ko Pilitānia-ʻAmeliká) ʻoku lī kinaua “ki he anoafi,” ʻa ia ʻoku fakatātaaʻi ai ʻa e fakaʻauha fakaʻaufuli taʻengata.
Ko e hā hono hokó? ʻOku mamata ʻa Sione ki hono lī ʻo Sētane ki he luo taʻehanotakelé. ʻOku hoko leva ai ʻa e tomuʻa vakai ki he Pule Taʻu ʻe Taha Afe ʻa Kalaisí, ʻa ia ʻi he lolotonga iá ʻe fakamaauʻi ai ʻe Sīsū mo hono kaungā-pule kuo toetuʻú ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻo hiki hake ʻa e faʻahinga talangofuá ki he tuʻunga haohaoa fakaetangatá! ʻI hono toe tukuange mei he luo taʻehanotakelé, ʻe kamata ai ʻa Sētane ke ne takihalaʻi ʻa e faʻahinga haohaoa ʻo e tangatá, ka ʻe fakangata ʻi he fakaʻauha ʻa e ngaahi ngāue ʻa e kau temeniō kotoa pea mo e faʻahinga angatuʻu ʻo e tangatá ki he ʻOtuá.
ʻI he fakafoki ʻo e fakakaukaú ki he taimi ki muʻá, ko ha meʻa fakatoʻoaloto lahi ē kia Sione ke sio ki he faʻahinga kotoa ʻoku ʻi he maté, Hētesi (faʻitoka fakalūkufua ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá), pea mo e tahí ʻoku nau toetuʻu mai pea fakamaauʻi ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku ʻafio ʻi he fuʻu taloni hinehina lahi! (21:11-15) Pea ko ha fiemālie lahi ē ʻe aʻusia ʻe he kau faitotonú ʻi hono lī atu ʻa mate mo Hētesi ki he ano ʻo e afi, ʻo ʻikai ʻaupito ke toe tō ai ha taha!
ʻI he aʻu mai ʻa e ngaahi vīsone ʻa Sioné ki hono ngataʻangá, ʻokú ne mamata ki Selusalema Foʻou. (21:1–22:21) Ko e kolo faka-puleʻangá ni ʻoku hā ʻoku ʻalu hifo mei hēvani pea ʻokú ne ʻomai ʻa e maama ki he ngaahi puleʻangá. ʻOku tafe ʻo fou mai ʻi loto ʻi Selusalema Foʻou “ha vaitafe ʻo e vaiola,” ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e moʻoni faka-Tohitapu mo e ngaahi tokonaki kehe kotoa pē ʻoku ʻomai ʻe he ʻOtuá ʻo fakatuʻunga ʻi he feilaulau ʻa Sīsuú ki hono fakafoki ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá mei he angahalá mo e maté pea ke foaki kiate kinautolu ʻa e moʻui taʻengatá. (Sione 1:29; 17:3; 1 Sione 2:1, 2) ʻI he ngaahi kauvai taki taha ʻo e vaitafe ko ení, ʻoku mamata ai ʻa Sione ki he ʻuluʻakau mo hono ngaahi louʻakau faitoʻó, ʻa ia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e konga ʻo e tokonaki ʻa Sihova ki hono foaki ʻa e moʻui taʻengatá ki he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá. ʻOku fakaʻosiʻaki ʻa e pōpoaki mei he ʻOtuá mo Kalaisi ha fakaafe. Ko ha meʻa fakaofo lahi ē ke fanongo ki he fakaafe ʻa e laumālié mo e fefine malí ki he tokotaha kotoa pē ʻoku fieinua ke ‘haʻu, ʻo maʻu taʻetotongi ʻa e vai ʻo e moʻui’! Pea ʻi heʻetau lau ʻa e ngaahi lea fakamulituku ʻo e tohi Fakahā, mahalo te tau kau fakataha ʻi he loto-māfana ʻo e kalanga ʻa Sione: “ʻEmeni. ʻEiki Sisu, ke ke haʻele mai.”
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 22]
ʻĀ ʻo Leʻo: ʻI he lotolotonga ʻo e ngaahi lea fakaekikite ʻo fekauʻaki mo e tau ʻa e ʻOtuá ko Hamaketone (ʻĀmaketone), ʻoku pehē ai: “Vakai ʻoku ou [Sīsū] ʻalu atu hangē ha kaihaʻa. Monuʻiaā ka ko ia ʻoku ʻā ʻo leʻo, pea ʻoku tauhi hono ngaahi kofu; telia naʻa ne laka telefua, pea nau mamata ki hono maʻanga.” (Fakahā 16:15) ʻOku lave nai eni ki he ngaahi fatongia ʻo e ʻovasiá, pe ʻōfisa, ʻo e temipalé ʻi Selusalema. ʻI he lolotonga ʻo ʻenau leʻó, naʻá ne hū ki he temipalé ke sio pe ʻoku ʻāʻā ʻa e kau leʻo Līvaí pe ʻoku nau mohe ʻi honau ngaahi lakangá. Ko ha leʻo naʻe maʻu ʻoku mohe naʻe taaʻiʻaki ha vaʻakau, pea ko hono ngaahi kofutuʻá naʻe tutu nai ko hano tauteaʻi fakamā. ʻI he ofí ni ʻaupito ʻa ʻĀmaketoné, ko e toenga ʻo e kau pani ʻo e “tuʻunga taulaʻeiki tapu,” pe “fale fakalaumalie,” ʻoku nau loto ʻalovili ke ʻā ʻo leʻo fakalaumālie. Ko ia kuo pau ke fai pehē ʻe honau kaungātakangá, ko e “fuʻu kakai lahi” ʻoku nau maʻu ʻa e ʻamanaki fakaemāmaní, he ʻoku nau toe fai ʻa e ngāue toputapu ki he ʻOtuá ʻi he temipale. (1 Pita 2:5, 9; Fakahā 7:9-17) Tautefito ki he kau ʻovasia Kalisitiané ʻoku totonu ke nau ʻā ʻo leʻo ʻo fekauʻaki mo e tupulaki ʻa e ngaahi tuʻunga kovi ʻi he fakatahaʻangá. Koeʻuhi ʻoku nau ʻā ʻo leʻo, ko e kau lotu mateaki kotoa pē ʻi he temipale fakalaumālie ʻo e ʻOtuá ʻoku nau tauhi honau “ngaahi kofu,” ʻa ia ʻoku fakahaaʻi heʻenau ngāue lāngilangi ʻi honau tuʻunga ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.