Ko e Lōmakí ʻi he Ngaahi Talatupuʻa ʻo e Māmaní
KO E Lōmaki ʻi he ʻaho ʻo Noá ko e fuʻu lōmekina fakaʻauhamālie ʻa ia ʻoku ʻikai ke teitei malava ʻo ngalo ia ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá. Lahi ange ʻi he taʻu ʻe 2,400 ki mui mei ai naʻe lave ʻa Sīsū ki ai ʻo pehē ko e moʻoniʻi meʻa fakahisitōlia ia. (Mātiu 24:37-39) Ko e meʻa fakamanavahē ko eni naʻe hokó naʻe fuʻu maongo loloto fau ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ia kuo hoko ai ia ko e meʻa fakatalatupuʻa ʻi māmani lahi.
ʻI he tohi ko e Myths of Creation, ʻoku fakafuofua ʻe Philip Freund ʻoku lahi hake ʻi he ngaahi talatupuʻa ʻe 500 ʻo kau ki he Lōmakí ʻa ia ko e fai ʻe he ngaahi matakali mo e ngaahi faʻahinga kakai lahi ange ʻi he 250. Hangē ko ia ʻoku faʻa hokó, ʻi he ʻosi atu ʻa e ngaahi senituli lahi, kuo fuʻu lahi hono tānaki atu ki he ngaahi talatupuʻa ko ʻení ʻa e faʻu pē ʻo kau ki he ngaahi meʻa naʻe hokó pea mo e kakai naʻa nau kau ai. Kaekehe, ʻi he ngaahi talatupuʻá kotoa, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi meʻa meimei tatau.
ʻOku Fuʻu Maeʻeeʻa ʻa e Ngaahi Meʻa Meimei Tataú
ʻI he folau ʻa e kakai mei Mesopotēmiá ʻo hiki ki he ngaahi fonua kehé ʻi he hili ʻa e Lōmakí, naʻa nau ʻalu ki he ngaahi feituʻu kotoa pē ʻo e māmaní mo e ngaahi fakamatala ʻo kau ki he fuʻu fakatuʻutāmakí ni. Ko ia, ko e kakai ʻoku nofo ʻĒsiá, mo e ʻotu motu ʻo e Pasifiki Tongá, mo ʻAmelika Tokelau, mo ʻAmelika Lotoloto, mo ʻAmelika Tonga ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi fananga ʻo kau ki he meʻa maongo ko ʻení. Naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi talatupuʻa lahi ʻo kau ki he Lōmakí ki muʻa fuoloa pea toki ʻilo ʻe he kakai ko ení ʻa e Tohitapú. Ka neongo ia, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa tefito tatau mo e fakamatala ʻa e Tohitapú ʻo kau ki he Lōmakí.
ʻOku lave ʻa e ngaahi talatupuʻa ʻe niʻihi ki he kau saiāniti anga-fakamālohi naʻe ʻi he māmaní ki muʻa he Lōmakí. ʻI hono fehoanakí, ʻoku fakahā ʻe he Tohitapú ʻo pehē ki muʻa ʻi he Lōmakí naʻe ʻai ʻe he kau ʻāngelo talangataʻa ʻa e ngaahi sino kakano ʻo nonofo mo e kakai fefine, ʻo hoko ai ʻa e matakali ko e kau saiāniti naʻe ui ko e Nefilimi.—Sēnesi 6:1-4; 2 Pita 2:4, 5.
ʻOku faʻa fakahā ʻe he ngaahi talatupuʻa ʻo e Lōmakí naʻe ʻi ai ʻa e tangata ʻe taha naʻe fai ki ai ha fakatokanga ʻo kau ki he hoko mai ʻo ha lōmaki ʻa ia ko hono tupuʻangá ʻoku fakaʻotua. Fakatatau ki he Tohitapú, naʻe fakatokanga ʻe he ʻOtua ko Sihová kia Noa te Ne fakaʻauha ʻa kinautolu ʻoku anga-fulikivanú mo anga-fakamālohí. Naʻe folofola ʻa e ʻOtuá kia Noa: “Kuo ongo mai kiate au kuo aʻu ʻa e kakano kotoa pe ki hono ngataʻanga; he ko e meʻa ʻiate kinautolu kuo opeope ʻi he fonua ʻa e fakamalohi; pea ko eni, te u fakaʻauha kinautolu fakataha mo e fonua.”—Sēnesi 6:13.
ʻOku faʻa fakahā ʻe he ngaahi talatupuʻa ʻo kau ki he Lōmakí naʻá ne fakahoko mai ʻa e fakaʻauha ki he māmaní kātoa. ʻOku fakahā ʻa e meʻa tatau ʻe he Tohitapú: “Pea huʻa ʻaupito ʻa e vai ki he fonua; pea naʻe lofia kotoa pe ʻa e ngaahi moʻunga maʻolunga ʻi lalo langi katoa. ʻIlonga ha meʻa ʻi he mōmoa, ʻa ia naʻe ʻi hono avaʻi ihu ʻa e manava moʻui maʻu mei he matangi, naʻe mate ia.”—Sēnesi 7:19, 22.
Ko e ngaahi talatupuʻa lahi taha ʻo e Lōmakí ʻoku nau faʻa pehē naʻe hao moʻui mei he Lōmakí ha tangata mo ha tokotaha pe tokolahi ange. ʻOku lahi ʻa e ngaahi talatupuʻa ʻoku nau pehē naʻe hao ia ʻi ha vaka naʻá ne faʻu, pea ʻoku nau pehē naʻá ne toka ʻi ha moʻunga. ʻI hono fehoanakí, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú naʻe faʻu ʻe Noa ha ʻaʻake. ʻOkú ne toe pehē: “Pea naʻe fakatoe ʻa Noa pe, mo kinautolu naʻe ʻiate ia ʻi he aake.” (Sēnesi 6:5-8; 7:23) Fakatatau ki he Tohitapú, ʻi he ʻosi ʻa e Lōmakí naʻe “toka ʻa e aake . . . ki he ngaahi moʻunga ʻo Alalate,” ʻa ia naʻe toki hū atu mei ai ʻa Noa mo hono fāmilí. (Sēnesi 8:4, 15-18) ʻOku toe fakahā ʻe he ngaahi talatupuʻá ko kinautolu naʻe hao moʻui ʻi he Lōmakí naʻa nau kamata ke toe fakakakai ʻa e māmaní, ʻo hangē ko ia ʻoku fakahā ʻe he Tohitapú ko e meʻa ia naʻe fai ʻe Noa mo hono fāmilí.—Sēnesi 9:1; 10:1.
Ngaahi Talatupuʻa ʻo e Lōmakí mei Tuai
ʻI heʻetau manatuʻi ʻa e ngaahi poini ko ʻeni ʻi ʻolungá, tau vakai ange ki he niʻihi ʻo e ngaahi talatupuʻa ʻo e Lōmakí. Fēfē ke tau kamata mei he kakai Sumēliá, ko e kakai naʻa nau nofo ʻi Mesopotēmia ʻi he kuonga muʻa fuoloá. Naʻe ʻilo ʻa e anga ʻo ʻenau fakamatala ʻo kau ki he Lōmakí ʻi he makaʻumea naʻe keli hake ʻi he ngaahi nofoʻanga kuo maumau ʻo Nippur. ʻOku fakahā ʻe he makaʻumea ko ʻení naʻe fakakaukauʻi ʻe he ongo ʻotua ʻo e kakai Sumēliá ko Anu mo ʻĒnilili ke fakaʻauha ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻaki ha fuʻu lōmaki lahi. ʻI hono fai ha fakatokanga ʻe he ʻotua ko ʻĒniki, ne malava ai ke hao moʻui ʻa Siusūtalā mo hono fāmilí ʻi ha fuʻu vaka lahi.
Ko e Talanoa faka-Pāpilone ʻo kau kia Kilokamesi ʻoku hā ai ʻa e ngaahi fakaikiiki lahi. Fakatatau ki ai, naʻe ʻaʻahi ʻa Kilokamesi ki hono tupuʻanga ko ʻUtanapisitimi, ʻa ia naʻe foaki ange kiate ia ʻa e moʻui taʻengata ʻi he hili hono fakahaofi ʻi he Lōmakí. ʻI heʻena fetalanoaʻakí, naʻe fakamatala ʻe ʻUtanapisitimi ʻo pehē naʻe tala ange ki ai ke ne langa ha vaka pea fakahū ki ai ʻa e fanga pulu, fanga manu kaivao, pea mo hono fāmilí. Naʻá ne faʻu ʻa e vaká ʻo hangē ha fuʻu puha kāfakafa tapafā tatau ko hono lōloá ko e mita ʻe 60 ʻi hono tafaʻaki taki taha, pea fungavaka ʻe ono. Naʻá ne tala ange kia Kilokamesi ko e ʻalotāmakí naʻe feʻunga mo e ʻaho ʻe ono mo e pō ʻe ono, peá ne pehē: “ʻI he hoko mai ʻa e ʻaho hono fitú, ko e afā, ko e Lōmaki, ʻa ia naʻe hangē ha ʻohofi ʻo ha kau tau pea ʻohovale pē kuo ʻosi ʻa e taú pea hoko mai ʻa e nonga. Naʻe hoko ʻo malū ʻa e tahí, naʻe mate atu ʻa e afaá, naʻe ʻosi ʻa e Lōmakí. Naʻá ku vakai atu ki he tahí pea naʻe ʻikai ke toe ongo mai ʻa e ngaahi leʻo. Naʻe hoko kotoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ko e ʻumea.”
ʻI he hili ʻa e toka ʻa e vaká ʻi he Moʻunga Nisila, naʻe tuku ange ʻe ʻUtanapisitimi ha lupe ʻa ia naʻá ne foki ki he vaká he naʻe ʻikai te ne ʻilo ha feituʻu ke ne mālōlō ai. Naʻe toe ʻalu mo ha pekepeka ʻa ia naʻe toe foki ange pē. Naʻe toki tuku ange atu ha lēveni, pea ʻi he ʻikai ke toe foki iá, naʻe ʻilo ʻe ʻUtanapisitimi kuo maha ʻa e vaí. Pea toki tuku ange leva ʻe ia ʻa e fanga manú pea naʻá ne fai ha feilaulau.
Ko e talatupuʻa mātuʻaki motuʻa ko ʻení ʻoku meimei tatau mo e fakamatala ʻa e Tohitapú ʻo kau ki he Lōmakí. Kaekehe, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ʻa e ngaahi fakaikiiki maeʻeeʻa pea mo mahinongofua ʻo hangē ko e fakamatala ʻa e Tohitapú, pea ʻoku ʻikai te ne fakahā ʻa e fua totonu ʻo e ʻaʻaké pea mo ʻikai ke fakahā ai ʻa e vahaʻa taimi ʻa ia ʻoku fakahā ʻi he Tohitapú. Ko e fakatātā, naʻe fakahā ʻe he Talanoa ʻo kau kia Kilokamesi naʻe feʻunga mo e ʻaho ʻe ono mo e pō ʻe ono ʻa e ʻalotāmakí, kae pehē ʻe he Tohitapú “naʻe lōvai ki mamani ʻo ʻaho fangofulu mo po fangofulu”—ko e ʻuha lahi hohoko pea faifai atu pē naʻe ʻufiʻufi ʻa e foʻi māmaní kātoa ʻe he vaí.—Sēnesi 7:12.
Neongo ʻoku fakahā ʻe he Tohitapú ko e toko valu pē naʻe hao moʻui ʻi he Lōmakí, ʻi he talatupuʻa faka-Kalisí ia ko Tiukalione pē mo hono uaifi ko Pila naʻe hao moʻuí. (2 Pita 2:5) Fakatatau ki he talatupuʻa ko ʻení, ki muʻa he Lōmakí naʻe nofoʻi ʻa e māmaní ʻe he faʻahinga anga-fakamālohi naʻe ui ko e kau tangata polōnise. Naʻe fili ʻa e ʻotua ko Siusi ke ne fakaʻauha kinautolu ʻaki ha fuʻu lōmaki peá ne tala ange kia Tiukalione ke ne langa ha fuʻu puha lahi ke hū ki ai. ʻI he fakaʻaʻau hifo ʻa e lōmakí naʻe toka ʻa e fuʻu puhá ʻi he Moʻunga Panasiasi. Naʻe toki ʻalu hifo mei he moʻunga ʻa Tiukalione mo Pila ʻo toe kamata ke fakatokolahi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.
Ko e Ngaahi Talatupuʻa ʻa e Hahake Mamaʻó
ʻI ʻInitia ʻoku ʻi ai ʻa e talatupuʻa ai ʻo e Lōmakí ʻa ia ko e tangata ko Manu naʻe hao. Naʻá ne fakakaumeʻa ki ha kiʻi ika siʻi ʻa ia naʻe tupu ʻo fuʻu lahi peá ne fakatokanga ange kiate ia ʻo kau ki ha lōmaki fakatupu ʻauha. Naʻe faʻu ʻe Manu ha vaka, ʻa ia naʻe kaufakiʻi ʻe he ika kaeʻoua kuo toka ʻi he ʻotu moʻunga Himalaya. ʻI he fakaʻau hifo ʻa e lōmakí, naʻe ʻalu hifo mei he moʻungá ʻa Manu mo ʻĪta, ʻa ia ko e fakasino ia ʻo ʻene feilaulaú, ʻo toe fakafoʻou ʻa e matakali ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.
Fakatatau ki he talatupuʻa faka-Siaina ki he lōmakí, ko e ʻotua ʻo e maná naʻá ne ʻoange ha foʻi nifo ki ha fānau ʻe toko ua ko Nuʻua mo Fukisī. Naʻá ne fakahinohino kinaua ke na tō ia pea ke na toitoi ʻi he foʻi fangu ʻe tupu hake mei ai. Naʻe tupu hake leva ʻa e ʻakau mei he foʻi nifó pea fua mai ko ha fuʻu foʻi fangu kāfakafa. ʻI he fakatupunga ʻe he ʻotua ʻo e maná ha ʻuha lōvai lahi, naʻe hū ʻa e ongo kiʻi tamaikí ki loto ʻi he foʻi fangú. Neongo naʻe fakamelemoʻi ʻa e toenga ʻo e kakai ʻo e māmaní ʻe he lōmaki naʻe hokó, naʻe hao moʻui ʻa Nuʻua mo Fukisī peá na toe fakakakai ʻa e māmaní.
ʻI ʻAmelika Tokelau, Lotoloto mo e Tonga
ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi talatupuʻa kehekehe ʻa e kakai ʻInitia ʻo ʻAmelika Tokelaú ʻo kau ki ha lōmaki ʻoku ʻi ai hono kaveinga tatau ʻo pehē naʻe fakaʻauha kotoa ʻa e kakaí tukukehe pē ʻa e tokosiʻi naʻe hao. Ko e fakatātā, ko e kau ʻAlikala ko e kakai Kato, ʻoku nau pehē naʻe ʻi ai ʻa e kakai naʻa nau nofo ʻi māmani he taimi ʻe taha naʻa nau fuʻu mālohi fau pea naʻa nau manukiʻi ʻa e ngaahi ʻotuá. Naʻe fakaʻauha ʻe he ʻotua ko Nesalu ʻa e fuʻu kau saiāniti ko iá ʻaki ʻa e lōmaki ka naʻá ne fakahaofi hono kakaí mo e fanga manu mo e koane ʻi ha ʻana. Ko e kakai Havasupai ʻoku nau pehē ko e ʻotua ko Hokomata naʻá ne fakatupunga ʻa e lōmaki ʻo ne fakaʻauha ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Kaekehe, ko e tangata ko Tōsopa naʻá ne fakahaofi hono ʻofefine ko Pukehei ʻaki ʻene silaʻi ia ʻi ha avaʻi ʻakau.
Ko e kau ʻInitia ʻi ʻAmelika Lotoloto mo ʻAmelika Tongá ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi talatupuʻa ki he lōmakí ʻoku ʻasi ai ʻa e ngaahi meʻa tefito meimei tatau. Naʻe tui ʻa e kakai Maya ʻo ʻAmelika Lotolotó naʻe fakaʻauha ʻe he fuʻu ngata lahi ʻo e ʻuhá ʻa e māmaní ʻaki ha lōvai lahi. ʻI Mekisikou ko e fakamatala ʻa e kakai Simalopopoka ʻoku fakahā naʻe lōmekina ʻe ha lōmaki ʻa e ngaahi moʻungá. Naʻe fakatokanga ʻa e ʻotua ko Tesikatilipoka ki he tangata ko Nata, ʻa ia naʻá ne toʻoliu ha fuʻu kupuʻi ʻakau peá ne toitoi ai mo hono uaifi ko Nena, kaeʻoua kuo maha atu ʻa e vaí.
ʻI Pelū ʻoku ʻi ai ʻa e talatupuʻa ʻa e kau Sinesā ʻo kau ki ha lōmaki ʻaho ʻe nima naʻá ne fakaʻauha ʻa e kau tangata kotoa pē tukukehe ʻa e tokotaha ʻa ia naʻe tataki ʻe ha faʻahinga manu ko e lama naʻe lava ke lea ʻo ʻave ia ki ha moʻunga ke malu ai. Ko e kakai ʻAiamala ʻo Pelū mo Polivia ʻoku nau pehē ko e ʻotua ko Vilakosa naʻe ʻalu hake mei he Ano Vai ko Titikaka ʻo ne fakatupu ʻa e māmaní mo e fuʻu kau tangata mālohi anga-kehe. Koeʻuhi naʻe hanga ʻe he matakali ʻuluaki ko ʻení ʻo fakaʻitaʻi ia, pea hanga leva ʻe Vilakosa ʻo fakaʻauha kinautolu ʻaki ha lōmaki.
Naʻe lea ʻa e kau ʻInitia Tupinamipā ʻo Pelēsila ʻo kau ki ha taimi ʻa ia naʻe fakamelemoʻi kotoa honau tupuʻangá ʻe ha fuʻu lōmaki lahi tukukehe pē ʻa kinautolu naʻe hao ʻi he ngaahi pōpao pe ʻi he tumutumu ʻo e ngaahi ʻakau māʻolungá. Ko e kau Kasinaua ʻo Pelēsila, ko e kau Makusi ʻo Kaiana, ko e kau Kalipi ʻo ʻAmelika Lotolotó, mo e kau Ona mo e kau ʻIākani ʻo Tierra del Fuego ʻo ʻAmelika Tongá ko e niʻihi ia ʻo e ngaahi matakali lahi ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi talatupuʻa ʻo kau ki he lōmakí.
Ko Pasifiki Tongá mo e ʻĒsia
ʻOku lahi ʻa e ngaahi talatupuʻa ʻi he Pasifiki Tongá kotoa ʻo kau ki ha lōmaki naʻe hao moʻui pē ʻa e tokosiʻi ai. Ko e fakatātā, ʻi Haʻamoa ʻoku ʻi ai ʻa e talatupuʻa ki he lōmaki ʻo e kuonga muʻá naʻá ne fakaʻauha ʻa e tokotaha kotoa pē tukukehe ʻa Pili mo hono uaifi. Naʻá na hao mo malu ʻi ha fuʻu maka, pea ʻi he ʻosi ʻa e lōmakí naʻá na toe fakakakai ʻa e māmaní. ʻI he ʻotu motu Hauaiʻi naʻe ʻita ʻa e ʻotua ko Kane ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá peá ne fakahoko mai ʻa e lōmaki ke fakaʻauha kinautolu. Ko Nuʻu pē naʻe hao moʻui ʻi ha fuʻu vaka lahi naʻe toki toka ʻi ha moʻunga.
ʻI Minitinao ʻi he ʻotu motu Filipainí, ʻoku pehē ʻe he kau ʻAta naʻe ʻi ai ʻa e taimi naʻe ʻufiʻufi ʻa e māmaní ʻe he vai ʻa ia naʻá ne fakaʻauha ʻa e tokotaha kotoa pē tukukehe ʻa e tangata ʻe toko ua mo ha fefine. Ko e kau ʻIpani ʻo Sarawak, Pōneo, ʻoku nau pehē ko e kakai tokosiʻi pē naʻe hao moʻui ʻi ha lōmaki ʻi heʻenau hola ki he ngaahi sia māʻolunga tahá. ʻI he talatupuʻa faka-ʻIkoloti ʻo Filipainí, ko ha tangata mo e tuofefine naʻe hao pē ʻi heʻena toi ʻi he Moʻunga ko Pokisi.
ʻOku pehē ʻe he kau Soioti ʻo Saipilia, Lūsia, ko e fuʻu poto lahi ʻa ia ʻokú ne pukepuke ʻa e foʻi māmaní, naʻe ngaue ʻo fakatupunga ʻa e lōmaki ki he māmaní. Naʻe hao ha tangata taʻu motuʻa mo hono fāmili ʻi ha vakavakaʻāmei naʻá ne faʻu. ʻI he fakaʻau ke ʻosi ʻa e vaí, naʻe toka ʻa e vakavakaʻāmeí ʻi ha moʻunga māʻolunga. Ko e kakai ʻUkiliani ʻo Saipilia hihifo mo Hungali ʻoku nau toe pehē ko e faʻahinga naʻe hao ʻi he lōmakí naʻa nau ngāueʻaki ʻa e ngaahi vakavakaʻāmei ka naʻa nau tēkina ki he ngaahi feituʻu kehekehe ʻo e māmaní.
Ko e Tupuʻanga Tatau
Ko e hā ʻa e meʻa te tau fakaʻosiʻaki mei he ngaahi talatupuʻa ko ʻeni ʻo e Lōmakí? Neongo ʻoku nau kehekehe lahi ʻi honau fakaikiikí, ka ʻoku nau tatau ʻi honau ngaahi meʻa tefito. ʻOku fakahā heni ʻenau fakamatala ʻo kau ki ha lōmaki kāfakafa pea mo mangalongataʻa. Neongo kuo maeʻeeʻa lelei ʻa e ngaahi fakamatala kuo tānaki atu ki aí ʻi he laui senituli, ka ko honau kaveinga tefitó ʻoku hangē ia ko ha filo ʻokú ne haʻi kinautolu ki he meʻa lahi pē ʻe taha naʻe hoko—ko e Lōmaki ʻi māmani lahi ʻa ia ko e fakamatala ki ai ʻa e Tohitapú ʻoku mahinongofua pea naʻe ʻikai ke fakalahi ia.
Koeʻuhi ʻoku faʻa ʻilo ʻa e ngaahi talatupuʻa ʻo e Lōmakí ʻi he kakai naʻe toki ʻi ai ʻenau ʻilo ki he Tohitapú ʻi he ngaahi senituli pē ki mui ní, ʻoku hala ʻaupito ke fakakikihi ʻo pehē naʻe tataki kinautolu ʻe he fakamatala ʻa e Tohitapú. ʻOku ʻikai ngata ai, ʻoku pehē ʻe he The International Standard Bible Encyclopedia: “Ko e lahi fau ʻa e ngaahi fakamatala ʻi māmani lahi ki he lōmakí ʻoku faʻa tali ia ko e fakamoʻoni ki he fakaʻauha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi māmani lahi ʻe ha lōmaki . . . ʻOku ʻikai ngata ai, ko e niʻihi ʻo e ngaahi fakamatala ʻo e kuonga muʻa fuoloá naʻe tohi ia ʻe he kakai naʻa nau mātuʻaki fakafepaki ki he talatukufakaholo faka-Hepelū mo faka-Kalisitiané.” (Voliume 2, peesi 319) Ko ia ai, te tau fakamulituku tuipau ko e ngaahi talatupuʻa ʻo e Lōmakí ʻoku nau fakapapauʻi ko e moʻoni ʻa e fakamatala ʻa e Tohitapú.
Koeʻuhi ʻoku tau moʻui ʻi he māmani ʻoku fonu ʻi he anga-fakamālohí mo e ʻulungaanga taʻetaaú, ko ha meʻa lelei ke tau lau ʻa e fakamatala ʻa e Tohitapú ʻo kau ki he Lōmakí, ʻa ia naʻe hiki ʻi he tohi Sēnesi vahe 6 ki he vahe 8. Kapau te tau fakalaulauloto ki he ʻuhinga naʻe ʻomai ai ʻa e Lōmaki ko iá ki he māmaní—ko e angaʻaki ʻa e meʻa naʻe fulikivanu ʻi he vakai ʻa e ʻOtuá—te tau fakatokangaʻi leva mei ai ʻa e fakatokanga mātuʻaki mahuʻinga.
ʻOku vavé ni ke hokosia ʻe he ngaahi meʻa ʻo e tuʻu fulikivanu ko ení ʻa e fakamaau taʻehōifua ʻa e ʻOtuá. Ka ko e meʻa fakafiefiá, ʻe ʻi ai ʻa e kau hao moʻui atu. Te ke malava nai ke kau ai mo kinautolu ʻo kapau te ke tokanga ki he ngaahi lea ʻa e ʻapositolo ko Pitá: “Naʻe lomaki vai ai ʻa e maama ʻo [Noa], ʻo ʻauha: ka ko e ngaahi langi mo e fonua ʻo onopōni kuo tauhi ʻaki ʻa e folofola ʻa ʻEne ʻAfio, ʻo taʻofi ki he afi, ʻo ka toki hoko ʻa e ʻaho ʻo e fakamāuʻi mo e fakaʻauha ʻo e kakai fakaʻotuamate . . . Pea kapau leva ʻe movete pehe ʻa e ngaahi meʻa ni kotoa pe, pea fakaʻuta muʻa ki he anga ʻoku totonu ke mou angaʻaki, taka he toʻonga maʻoniʻoni mo e lotu moʻoni, ʻo mou nofoʻaki tali ki he hoko mai ʻa e ʻaho ʻo e ʻOtua [ko Sihova].”—2 Pita 3:6-12.
Te ke tauhi maʻu ʻi hoʻo fakakaukaú ʻa e hoko mai ʻa e ʻaho ʻo Sihová? Kapau te ke fai pehē pea ke ngāue ʻo fakatatau mo e finangalo ʻo e ʻOtuá, te ke fiefia ʻi he ngaahi tāpuaki lahi. Ko kinautolu ʻoku nau fakahōifua ki he ʻOtua ko Sihová te nau lava ke maʻu ʻa e tui ki he māmani foʻou ʻa ia ʻoku lave ki ai ʻa Pita ʻi heʻene tānaki atu ʻo ne pehē: “Ka ʻi he funga ʻo e talaʻofa [ʻa e ʻOtua] ʻoku tau ʻamanaki ki ha ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou, ʻa ia ʻoku nofoʻanga ai ʻa maʻoniʻoni.”—2 Pita 3:13.
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
Ko e ngaahi talatupuʻa faka-Pāpilone ki he lōmakí naʻe tala ia mei he toʻutangata ki he toʻutangata
[Fakatātā ʻi he peesi 8]
ʻOkú ke tokanga ki he fakatokanga ʻa Pitá ʻaki ʻa e fakakaukau maʻu pē ki he ʻaho ʻo Sihová?