LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w94 12/1 p. 5-7
  • Sio ʻo ʻIloʻi ʻa e Ongoongo Leleí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Sio ʻo ʻIloʻi ʻa e Ongoongo Leleí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ikuʻi ʻa e Kui Fakalaumālié
  • Ko e Faitoʻo Tolongá Pē ​—Ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá
  • Fiefia ʻi he Māmani Foʻou ʻa e ʻOtuá
  • Tokoniʻi ʻa e Kau Kuí ke Ako Fekauʻaki mo Sihova
    Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau—2015
  • Ko e Hā ʻa e ʻAmanaki ki he Kuí?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Fakaleleiʻi ʻEtau Pōtoʻi ʻi he Ngāue Fakafaifekaú—Faifakamoʻoni ki he Kau Kuí
    Ko ʻEtau Moʻui Faka-Kalisitiané mo e Ngāue Fakafaifekaú—Polokalama Ngāue ki he Fakatahá—2020
  • Taʻetui Loto-Vivili ʻa e Kau Fālesí
    Ko e Moʻungaʻi Tangata Lahi Taha Kuo Moʻui Maí
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
w94 12/1 p. 5-7

Sio ʻo ʻIloʻi ʻa e Ongoongo Leleí

“KO E langí ʻoku ʻikai ke siʻi ange ʻa ʻene lanu puluú koeʻuhi ko e ʻikai ke sio ki ai ʻa e tangata ʻoku kuí,” ko e lau ia ʻa ha palōveape faka-Tenimaʻake. Ka ʻi heʻetau moʻui femoʻuekina ʻi he ʻaho ki he ʻaho, ʻoku tau sio ki he langí ʻoku lanu pulū, ʻo hangē ko hono lanú? ʻOku papau ʻa ʻetau sio atu ki he kahaʻú? ʻOku tau tui moʻoni ki he ongoongo lelei ʻoku fakahā ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá, ko e Tohi Tapú?

ʻI he kupu ki muʻá, naʻa tau lave ai ki he ngaahi tafaʻaki ʻo e kui fakaesinó. Tau sivisiviʻi ange ʻeni ha faʻahinga sio ia ʻoku mahuʻinga lahi ange ia. ʻOku fekauʻaki ia mo ʻetau fiefia taʻengata pea pehē mo e ngaahi ʻamanaki ki he kahaʻú kiate kinautolu ʻoku tau ʻofa aí.

ʻOku ʻikai ha toe tālaʻa, ʻoku tau fehangahangai mo e “ngaahi taimi faingataʻa” ke fekuki mo ia. (2 Tīmote 3:1) Ko e hā ʻoku hoko ʻi he fāinga ʻa e kakaí ke maʻu ʻa e meʻa ke nau moʻui aí, kātakiʻi ʻa e ngaahi faingataʻaʻia ʻi he moʻuí mo e ngaahi palopalema fakafāmilí, mo fekuki mo e taʻefakamaau totonu mo e taʻeʻofa ʻa e kakaí? ʻOku fakamamahi, he ko e tokolahi kuo holo ʻa ʻenau falala ki honau kaungātangatá, lotú, mo e puleʻangá. ʻI hono ʻilo ʻoku ʻikai ha fakaleleiʻangá, ʻoku fakaʻosiʻaki ʻe he niʻihi ia ʻo pehē ko ʻenau ngaahi palopalemá ʻe ʻikai ʻaupito pē toe lava ke fakaleleiʻi ia ʻi ha founga totonu. ʻI he niusipepa Pelēsila ko e Jornal da Tarde, naʻe pehē ai ʻe he tangata ko Jacob Pinheiro Goldberg: “ʻI he ʻi ai ha tuʻunga fakamamahi ʻoku fehangahangai mo e kakaí, ʻoku nau ongoʻi ʻita ʻaupito ʻi he ngaahi fehālaakí pea ʻoku ʻikai te nau fakakaukauʻi lelei ke maʻu ʻa e ʻuhinga totonú, pea ʻoku nau falala ki he fakamisiteli fakalotu ʻoku taʻeʻaonga.” Ka, naʻa mo e fehālaaki ʻa e ngaahi meʻá, ʻoku tau fiemaʻu ke ngāueʻaki ʻa e fakakaukau totonu mo fakapotopoto, ʻikai ko ia?

Kiʻi fakakaukau angé ʻokú ke fiemaʻu ha nofoʻanga ki ho fāmilí, pea ʻoku ʻikai te ke tokanga koe pe ko e hā ʻa e fakamole ki ai. Mahalo kuó ke fakasiosio holo mo ʻaʻahi ki he ngaahi nofoʻanga kehekehe ʻi he ngaahi feituʻu kehekehe. Pea neongo ʻa e feinga ʻa e kau tangata fakatau kelekelé ia ke fakahoko ʻa hoʻo ngaahi fakaʻamú, ʻoku ʻikai te ke lava ʻo maʻu ha nofoʻanga ʻokú ke saiʻia ai. Ka, koeʻuhi ʻoku kaunga ki he fiemālie mo e lelei ki ho fāmilí, ʻoku ʻikai pē te ke foʻi, ʻikai ko ia? Fakaʻuta atu ki he fiefia ʻi he fakaʻosí kuó ke maʻu ʻa e nofoʻanga naʻá ke sio loto ki aí.

ʻOku hangē pē ko hoʻo fakamoleki ha taimi ke fakasio ki ha nofoʻanga foʻou, ko e hā ʻoku ʻikai te ke sivisiviʻi ai ʻa e Tohi Tapú ke maʻu ai ha fakaleleiʻanga ki hoʻo ngaahi palopalemá? ʻOku hangē pē ko e pau ke tau fakafuofua ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻi hono fai ʻo e ngaahi fili ʻo fekauʻaki mo e nofoʻangá, ko ia ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ke tau fakakaukau lelei ʻi he meʻa ʻoku tau lau ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. Pea ʻi heʻetau ʻilo mo tali ʻa e moʻoni ʻo fekauʻaki mo Sihova ko e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi, ʻoku ʻaonga lahi ange ia ʻi hono maʻu ha nofoʻanga. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Pea ko eni ia ʻa e moʻui taʻengata, ke nau fai ke ʻilo koe ko e Otua moʻonia pe taha, pea mo Sisu ne ke fekau mai ko e Misaia.”​—Sione 17:3.

Pea kapau ʻoku fuʻu mahuʻinga ʻa e pōpoaki ʻi he Tohi Tapú, ko e hā ʻoku kei tokolahi ai ʻa e faʻahinga ʻoku kei kui ki he ongoongo leleí? Ko e ʻuhinga ʻe tahá, pea ʻe ʻohovale nai ai ʻa e tokolahi, “ko hono kotoa ʻo e mamani ʻoku ʻi he nima ʻo e Fili.” (1 Sione 5:19) Pea ko hono olá ia, kuo hanga ʻe Sētane ko e Tēvoló ʻo “fakakui . . . ʻa e ʻatamai ʻo e kau taʻetui, koeʻuhi ke ʻoua naʻa huluʻia ʻe he ulo mei he Kosipeli ʻo e langilangi ʻo Kalaisi, ʻa ia ko e imisi ʻo e ʻOtua.” (2 Kolinitō 4:4) Pea neongo ʻoku tau sioʻaki ʻa hotau matá, ka ko e ʻatamaí ia ʻokú ne fakaʻuhingaʻi ʻa e maama ʻoku hū atu ki he matá. Ko ia, ko e kuí ʻoku toe ʻuhinga ia ko e “taʻemalava pe taʻeloto ke ʻilo pe fakakaukau.” ʻOku fakamanatu mai kiate kitautolu ʻe he meʻa ko ʻení ʻa e lea ʻiloa ʻoku pehē: “ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha tokotaha ia ʻe kui ange ka ko kinautolu ʻoku ʻikai te nau fie sió.”

ʻOku ʻikai ke lava ʻa e tokotaha kuí ia ke sio ki he meʻa ʻoku ʻi muʻa ʻiate iá, ko ia ʻoku fakatuʻutāmaki he ʻe lava nai ke lavea ai. Ko e kui fakaesino ʻa e tokolahi ʻe ʻikai lava ke toe liliu ia he taimí ni, ka ʻoku ʻikai moʻua ha tokotaha ia ke kui fakalaumālie ai pē.

Ikuʻi ʻa e Kui Fakalaumālié

ʻOku hangē pē ko e lava ke fakatupu vaivai ki he matá ʻa e ngaahi tuʻunga taʻefeʻunga ʻo e fakamaʻá, ko ha ʻātakai kovi fakaeʻulungāanga ʻoku fakatupunga ai ʻa e kui fakaeʻulungāanga. ʻIkai ko ia pē, naʻe fakatokanga ʻa Sīsū Kalaisi ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi talatukufakaholo faʻu pē ʻe he tangatá. Naʻá ne fakamahinoʻi ko e kau taki lotu ʻi he taimi ko iá naʻa nau takihalaʻi ʻa ʻenau tākangá: “Ko e koto takimuʻa kui kinautolu. Pea ka taki ʻe he kui ʻa e kui, te na fakatou to ki ha luo.”​—Mātiu 15:14.

ʻI he ʻikai ke kākaaʻi ʻe he kau taki kuí, ko ha fiefia lahi ē ka ko kinautolu ʻoku nau sio ʻo ʻiloʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá! Naʻe fanongonongo ʻe Sīsū: “Ko ʻeku haʻu ʻaku ki māmani, pea iku ai ʻa e fakamāu ki ha tuʻutuʻuni, ʻo pehē, Ke ʻilonga ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ʻā ke nau ʻā.” (Sione 9:39) Ko ia ai, ʻi he founga fē ʻe malava ai ʻa e faʻahinga ʻoku kui fakalaumālié ke sio? Sai, tau hokohoko atu ʻa ʻetau lave ki he kui fakaesinó.

ʻOku ala maʻu ʻi he taimí ni ʻa e ngaahi tokoni kehekehe ki he faʻahinga ʻoku ʻikai lava ʻo sio leleí. Naʻe ʻikai ke pehē maʻu pē. Naʻe ʻikai ke fai ha ngaahi feinga fakamātoato moʻoni ia ke fai ha tokoni ki he kuí ki muʻa ʻi hono fokotuʻu ʻe he tangata ko Valentin Haüy ʻa e ako makehe ki he kuí ʻi he 1784. Ki mui ai, ko Louis Braille naʻá ne faʻu ha founga ʻo hono tohi ʻa e mataʻitohi foʻou ki he kau kuí ʻa ia ʻoku ui ʻaki hono hingoá ʻa e founga ko iá; naʻá ne fai ia ke tokoni ki he faʻahinga ʻoku ʻikai lava ʻo sio leleí ke nau lautohi.

Fēfē ʻa e kui fakalaumālié? ʻI he ngaahi taʻu ki mui ní kuo fai ha ngaahi feinga fakamātoato ke fanongonongo ʻa e ongoongo leleí ʻo aʻu ki he ngaahi feituʻu mamaʻo taha ʻo e māmaní. (Mātiu 24:14) ʻOku fiefia ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke ʻoatu ʻa e ʻamanaki fakatouʻosi ki he kui fakaefakatātaá mo e kui fakaesinó.

Naʻe tohi ʻe ha fefine mali ʻi Pelēsila: “ʻOku ou pehē neongo ʻeku faingataʻaʻia fakaesinó, ʻoku ou lava ʻo sio​—fakalaumālie. Ko ha ʻOtua fakaofo ē! ʻOku tau fiefia ke ʻilo ko ‘Sihova te ne folahi ʻa hono nima mo fakafiemālieʻi ʻa e holi ʻa e meʻamoʻui kotoa pē.’” (Sāme 145:16) Ko e tangata ko Jorge, ʻoku kui fakaesino, naʻá ne pehē: “Ko ʻeku moʻuí naʻe vahevahe ia ki he konga ʻe ua: ki muʻa mo e hili ʻa e Kau Fakamoʻoní. . . . Fakafou mai ʻiate kinautolu, naʻe kamata ke u sio fakaefakakaukau ki he māmaní ʻaki ʻa e māhino mo e maama. ʻOku ou maʻu ha feohi vāofi ʻaupito mo e tokotaha kotoa pē ʻi he fakatahaʻangá.” Neongo ko e meʻa fakafiefia ia, ʻoku fakapapauʻi mai kiate kitautolu ʻe he Tohi Tapú ʻoku vavé ni pea ʻe ʻikai ke toe ʻi ai ha tokotaha ia ʻi he māmaní ʻe kui​—fakaesino pe fakalaumālie. ʻE anga-fēfē ia? ʻE anga-fēfē ʻa hono fakamoʻoniʻi moʻoni ʻi he māmaní kotoa ko “Sihova ʻoku ne ngaohi ʻa e kui ke sio”?​—Sāme 146:8.

Ko e Faitoʻo Tolongá Pē ​—Ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá

Neongo ʻa e fakautuutu ʻa e poto fakafaitoʻó, ʻoku lahi ʻa e ngaahi mahaki ia ʻoku hokohoko atu ʻa ʻenau fakatupunga ʻa e kuí, mamahi, mo e mate. Ko ia, ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke fakaʻauha atu ʻa e fasi-manava, ngaahi tuʻunga kovi fekauʻaki mo e moʻui fakamaʻá, mo e faingataʻaʻia ʻoku nau toʻo atu fakatouʻosi ʻa e vakai mo e fiefia ʻo e moʻuí? Ko hono fakamoʻui ʻe Sīsū ʻa e kuí mo e niʻihi kehé ko ha sīpinga siʻisiʻi pē ia ki he kahaʻú. ʻOku fakafiefiá, he naʻe tomuʻa fakahaaʻi ʻe he ngaahi meʻa naʻá ne akoʻí mo ʻene fai fakamoʻuí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻe fakahoko mai ki he māmaní ʻi he founga pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

ʻOku ofí ni ʻa e fai fakamoʻui ʻi māmani lahi fakalūkufua.a Ko e polokalama fai fakamoʻui ko ʻeni ʻa e ʻOtuá naʻe fakahāhaaʻi lelei ia ʻe he ʻaposetolo ko Sioné: “Pea ne fakaha kiate au ha vaitafe ʻo e Vaiola, naʻe ngingila ʻo hange ko e kilisitala, ʻoku tafe mai mei he taloni ʻo e ʻOtua mo e Lami. ʻI he vahaʻa ʻo e hala ʻo e kolo pea mo e vaitafe, ʻi he kauvai ʻe taha, naʻe tuʻu ai ʻa e ʻakau ʻo e moʻui, pea pehe mo e kauvai ʻe taha. Naʻe hongofulu ma ua hono faʻahinga fua: pea ko e louʻakau ʻoku ʻaonga ki he faitoʻo ʻo e ngaahi kakai.”​—Fakahā 22:​1, 2.

Ko e ngaahi kupuʻi lea ʻo hangē ko e “vaiola” mo e “ʻakau ʻo e moʻui” ʻokú ne fakatātaaʻi ko e hili pē ʻa e ngata ʻa e fokotuʻutuʻu fulikivanu ʻo e ʻaho ní, ʻe ʻohake māmālie ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he tuʻunga haohaoa ʻe he ngaahi tokonaki fakafaitoʻo mei he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko hono moʻoní, ko e ngaahi ʻaonga ʻo e feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú (kau ai mo hono fakamolemoleʻi fakalūkufua ʻo e ngaahi angahalá), fakataha mo hono ʻiloʻi ʻo Sīsū Kalaisi mo ʻene Tamaí, ʻe fakahoko mai ai ʻa e moʻui haohaoa mo e moʻui taʻengata.​—Sione 3:16.

Fiefia ʻi he Māmani Foʻou ʻa e ʻOtuá

Ko ia, sio loto atu ki ha māmani ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha faihia, ʻuliʻi ʻo e ʻātakaí, pe masiva. Fakakaukau atu ki he nofo melino ʻa ho fāmilí ʻi ha Palataisi ʻe toe fakafoki mai. (ʻAisea 32:​17, 18) Ko ha meʻa fakafiefia lahi ē ʻe hoko ke sio ki he ngaahi lanu kehekehe ʻaki ʻa e ʻatamai mo e ngaahi ongo haohaoa!

“Ko e tuʻunga fakaenatula ʻo e tangatá ke moʻui ʻi he ʻātakai ʻoku liliu maʻu pē​—ʻa e maama, lanu, pea mo hono angá. ʻOku ʻikai ha ʻātakai ʻoku faitatau maʻu pē ʻi he taimi kotoa pē ʻi natula,” ko e lau ia ʻa Faber Birren. “Ko e lanú ko e taha ia ʻa e fiefiaʻanga fakaenatula ʻo e māmani ko ʻení. Ko e lao ia ʻo natulá, ʻoku ʻikai ke hā pē ʻa e lanú ia ʻi ha ngaahi meʻa pē ʻe niʻihi, pea ko e konga lahi ʻo e fiefia ʻi he moʻuí ʻoku tuʻunga mei ai.”

Ko ha mataʻi koloa ē ka ko e meʻaʻofa ʻo e malava ke sió! Ko ha fiefia ē ka ko e ngaahi mata naʻe kui​—fakaesino pe fakalaumālie​—ʻi he taimi te nau sio aí!

ʻIo, ʻi he Palataisi ʻe toe fakafoki maí, ʻe ʻikai ke kei fakatupunga mamahi ʻa e kui ʻa e matá mo e ngaahi faingataʻaʻia kehe! ʻE ʻikai ke kei takihalaʻi ha tokotaha ia. Koeʻuhi ko e ʻofa moʻoní ʻe ikuná, ʻe fakamaama fakalaumālie ʻa e tokotaha kotoa pē. Ko e meʻá ni, mo e ngaahi meʻa lahi ange, ʻe hoko ia ʻi he kahaʻu ofi maí, ka ʻi he lolotonga ní ko e taimi ke hoko ai ʻo fakahōifua ki he Tokotaha te ne fakahoko ʻa ʻene talaʻofa fakaekikité: “ʻE toki fakaava ʻa e mata ʻo e kui”!​—ʻAisea 35:5.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Kātaki ʻo vakaiʻi ʻa e fakamoʻoni kuo ʻoatu ʻi he tohi ko e Te Ke Malava ʻo Moʻui Taʻengata he Palataisi ʻi he Māmaní, vahe 18, naʻe pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

ʻE toki fakaava ai ʻa e mata ʻo e kuí!

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share