LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w96 8/1 p. 3-4
  • “Ako Kimautolu ke Fai ha Lotu”

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • “Ako Kimautolu ke Fai ha Lotu”
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1996
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ngaahi ʻĪmisí mo e “Kau Sangato Pataloní”
  • Ko e Tupuʻanga ʻo e Lōsalió
  • ʻE Lava Fēfē ke Tokoniʻi Koe ʻe he Kau Sangato Moʻoní?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2002
  • ʻOku Totonu ke Anga-Fēfē ʻEtau Lotu ki he ʻOtuá?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1996
  • ʻOku Totonu Ke U Lotu ki he Kau Sangató?
    Tali ʻo e Ngaahi Fehuʻi Fakatohitapú
  • 1 Ko e Hā Hono ʻUhingá?
    Ko e Taua Leʻo: Meʻa ʻe Fitu ʻOku Fiemaʻu Ke Ke ʻIlo Fekauʻaki mo e Lotú
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1996
w96 8/1 p. 3-4

“Ako Kimautolu ke Fai ha Lotu”

“ʻEIKI, ke ke ako kimautolu ke fai ha lotu.” Naʻe fai ʻa e kole ko iá ʻe he taha ʻo e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí. (Luke 11:1) Ko e ākonga ko ʻeni ʻoku ʻikai ʻasi mai hono hingoá ʻoku hā mahino ko ha tangata naʻe mahuʻingaʻia loloto ʻi he lotú. ʻOku lāuʻilo meimei tatau ʻa e kau lotu moʻoni ʻi he ʻaho ní ki he mahuʻinga ʻo e meʻa ko iá. Ko hono moʻoní, ko e lotú ko e founga ia ʻoku tau lava ai ʻo fetuʻutaki ki he Tokotaha Māʻolunga Taha ʻi he ʻuniveesí! Pea fakakaukau ange ā ki ai! Ko e tokotaha “tali lotu” ʻoku tokanga fakafoʻituitui mai ki he meʻa ʻoku tau tokanga ki aí mo ʻetau loto-moʻuá. (Sāme 65:2) Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga angé, ʻi he fai ʻo e lotú, ʻoku tau ʻoatu ai ʻa e fakamālō mo e fakafetaʻi ki he ʻOtuá.​—Filipai 4:6.

Ka neongo ia, ko e ngaahi foʻi lea “ke ako kimautolu ke fai ha lotu” ʻokú ne langaʻi hake ha fehuʻi māfatukituki ʻe niʻihi. ʻI he māmaní kotoa ʻoku lahi ai ʻa e ngaahi founga ʻo e fakaofiofi ki he ʻOtuá ʻoku ngāueʻaki ʻe he ngaahi lotu kehekehe. Ka ʻoku ʻi ai ha founga totonu mo ha founga hala ʻoku fai ai ʻa e lotú? ʻI he talí, tau ʻuluaki vakai ki he niʻihi ʻo e ngaahi tōʻonga fakalotu manakoa ʻoku fekauʻaki mo e lotú. Te tau fakahangataha ki he tōʻonga ʻoku fai ʻi ʻAmelika Latiná.

Ngaahi ʻĪmisí mo e “Kau Sangato Pataloní”

Hangē ko ia ʻoku angaʻakí, ko e ngaahi fonua ʻAmelika-Latiná ʻoku nau mātuʻaki tokanga ki he lotú. Ko e fakatātaá, ʻi Mekisikou kotoa ʻoku lava ke te fakatokangaʻi ai ʻa e manakoa ʻa hono fai ʻo e lotú ki he “kau sangato pataloní.” Ko e moʻoni, ʻoku angamaheniʻaki pē ʻa hono maʻu ʻe he ngaahi kolo Mekisikoú ia ha “kau sangato pataloni” ʻa ia ʻoku fai ha ngaahi kātoanga ki ai ʻi ha ʻaho pau. ʻOku lotu foki ʻa e kau Katolika Mekisikoú ki ha ʻīmisi kehekehe lahi. Kae kehe, ke ʻilo pe ko fē ʻa e “sangato” ʻoku fekauʻaki mo iá, ʻoku fakatuʻunga ia mei he faʻahinga kole ʻoku fiemaʻu ʻe he tokotaha lotú ke ne faí. Kapau ko ha taha ʻoku kumi ki ha taha ke mali mo ia, te ne tutu nai ha teʻelango kia “Sangato” ʻAtonio. Ko ha taha ʻoku teu ke heka ʻi ha meʻalele ʻo fononga ai ʻoku lava ke ne fakafalala kia “Sangato” Kulisitofā, ko e pataloni ia ʻo e kau fonongá, tautefito ki he kau ʻalu meʻalelé.

Kae kehe, naʻe tupu ʻa e tōʻonga peheé mei fē? ʻOku fakahā ʻe he hisitōliá ʻo pehē ʻi he taimi naʻe tūʻuta ai ʻa e kau Sipeiní ʻi Mekisikoú, naʻa nau ʻilo ai ha kakai naʻe anga-līʻoa ki he founga-lotu ki he ngaahi ʻotua panganí. ʻI heʻene tohi ko e Los Aztecas, Hombre y Tribu (Kau ʻAkateki, ko e Tangatá mo e Matakalí), ʻoku pehē ai ʻe Victor Wolfgang von Hagen: “Naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi ʻotua fakafoʻituitui, ko e ʻakau taki taha naʻe ʻi ai hono ʻotua, ko e ngāue taki taha naʻe ʻi ai hono ʻotua pe ʻotua fefine, naʻa mo e ngaahi taonakitá naʻe ʻi ai hono ʻotua. Naʻe ʻi ai ʻa e ʻotua ʻo e kau tangata pisinisí ko Yacatecuhtli. ʻI he māmani tui ʻotua tokolahí ni, ko e kotoa ʻo e ngaahi ʻotuá naʻe fakamatalaʻi mahino ʻenau hehemá mo ʻenau ngāué.”

Ko hono fakatatau ʻo e ngaahi ʻotuá ni ki he “kau sangato” Katoliká naʻe mātuʻaki hā mahino ia, he ʻi he feinga ʻa e kau ikuna ʻa Sipeiní ke “Fakalotuʻi” ʻa e kakai ʻo e fonuá, naʻe fetongi pē ʻe he kakaí ni ʻenau mateaki ki he ngaahi ʻaitolí ʻo fai ia ki he “kau sangato” ʻa e siasí. Naʻe fakamoʻoni ha kupu ʻi he The Wall Street Journal ki he tupu fakahīteni ʻa e tui faka-Katoliká ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi feituʻu ʻo Mekisikoú. Naʻe fakatokangaʻi ʻi he feituʻu ʻe taha, ko e tokolahi taha ʻo e “kau sangato” ʻe toko 64 naʻe fakaʻapaʻapaʻiaʻi ʻe he kakaí ʻo tatau mo ia naʻe fai ki “ha ngaahi ʻotua pau ʻo e kau Meiá.”

ʻOku fakakikihiʻi ʻe he New Catholic Encyclopedia ʻo pehē ʻi he “vahaʻa ʻo e sangató mo e faʻahinga ʻoku ʻi māmaní ʻoku ʻi ai ha haʻi ʻo e falala fekoekoeʻi, . . . ko ha haʻi, ʻa ia ʻi he ʻikai ʻaupito ke ne fakasiʻisiʻi ʻa e lelei ʻo e vahaʻangatae mo Kalaisí mo e vahaʻangatae mo e ʻOtuá, ʻokú ne fakakoloaʻi mo fakalolotoʻi ia.” Ka ʻe lava fēfē ʻe ha haʻi ʻoku hā mahino ko ha toenga ia ʻo e tui fakapanganí ʻo fakalolotoʻi ʻa hoto vahaʻangatae mo e ʻOtua moʻoní? ʻOku lava ke fakahōifua moʻoni ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi lotu ʻoku fai ki he “kau sangato” peheé?

Ko e Tupuʻanga ʻo e Lōsalió

Ko e toe tōʻonga manakoa ʻe taha ʻoku fekauʻaki ia mo hono ngāueʻaki ʻa e lōsalió. Ko e Diccionario Enciclopédico Hispano-Americano (Tikisinale ʻEnisaikolopētia Sipeini-ʻAmelika) ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e lōsalió ko ha “afo ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi foʻi kula ʻe nimangofulu, pe teau nimangofulu ʻoku vahevahe taki hongofulu ʻaki ʻa e ngaahi foʻi kula fōlalahi ange pea fakafehokotaki ʻa e ngataʻangá ʻaki ha foʻi koluse, naʻe tui muʻomuʻa ai ha foʻi kula ʻe tolu.”

ʻI he fakamatala ki he anga ʻo hono ngāueʻaki ʻa e lōsalió, ʻoku pehē ʻe he tohi Katolika ʻe taha: “Ko e Lōsalio Toputapú ko ha founga ia ʻo e lotu ʻoku leaʻaki mo e lotu loto pē ʻo fekauʻaki mo e ngaahi Misiteliō ʻo hotau huhuʻí. ʻOku faʻu ʻaki ia ʻa e ngaahi vahevahe taki hongofulu ʻe taha nima. Ko e foʻi hongofulu taki taha ʻoku fai ai hono lau ʻo e Lotu ʻa e ʻEikí, tuʻo hongofulu ʻa e Siʻotoʻofa Maliá, pea tuʻo taha ʻa e Kolōlia ki he Tamaí. ʻOku fakalaulauloto ki he misitelioó ʻi he lolotonga ʻo e foʻi vahevahe hongofulu taki taha.” Ko e ngaahi misitelioó ko e ngaahi tokāteline, pe ngaahi akonaki, ʻoku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau Katoliká, ʻa ia ʻi he meʻá ni ʻoku felāveʻi ia ki he moʻui, faingataʻaʻia, mo e pekia ʻa Kalaisi Sīsuú.

ʻOku pehē ʻe he The World Book Encyclopedia: “Ko e muʻaki ngaahi founga ʻo e lotu ʻo ngāueʻaki ʻa e lōsalió naʻe kamata ia ʻi he lotu faka-Kalisitiané ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi Kuonga Lotolotó, ka naʻe toki mafolalahia pē ʻi he ngaahi taʻu 1400 mo e 1500.” Ko e tui faka-Katoliká pē ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e lōsalió? ʻIkai. ʻOku fakahā ʻe he Diccionario Enciclopédico Hispano-Americano: “ʻOku ngāueʻaki ʻa e ngaahi foʻi kula meimei tatau ʻi he lotu Mosilemí, faka-Lāmisí mo e Putá.” Ko e moʻoni, ʻoku pehē ʻe he Encyclopedia of Religion and Religions: “Kuo fokotuʻu mai ʻo pehē naʻe maʻu ʻe he kau Mahōmetí ʻa e Lōsalió mei he kau Putá, pea ko e kau Kalisitiané mei he kau Mahōmetí he taimi ʻo e ngaahi tau Kalusetí.”

ʻOku fakakikihiʻi ʻe he niʻihi ʻo pehē ʻoku ngāueʻaki pē ʻa e lōsalió ko ha tokoni ke fakamanatu ʻa e taimi ʻoku fiemaʻu ai ʻa hono toutou fai ʻo ha ngaahi lotu. Ka ʻoku hōifua ʻa e ʻOtuá ki hono ngāueʻaki ʻo e meʻa ko iá?

ʻOku ʻikai fiemaʻu ke toe fai ha fifili ʻo kau ki ai, pe fai hano tipeitiʻi ʻa e feʻungamālie pe ko e mahuʻinga ʻo e ngaahi tōʻonga peheé. Naʻe fai ʻe Sīsū ha tali aofangatuku ki he kole ko ia ke akoʻi ʻa hono kau muimuí ki he founga ke lotu aí. Ko e meʻa naʻá ne leaʻakí te ne fakamāmaʻi mo fakaʻohovaleʻi nai ha kau lautohi ʻe niʻihi.

[Fakatātā ʻi he peesi 3]

ʻOku ngāuelahiʻaki ʻe he kau Katoliká ʻa e lōsalio kulá. Ko e hā honau tupuʻangá?

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share