ʻOku Tali ʻe he Niʻihi Kehé Hoʻo Akonakí?
KO E akonaki lelei ko ia ʻoku ʻoatu totonú ʻokú ne maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi ola lelei. ʻOku moʻoni ia? Hala! Naʻa mo e akonaki lelei ʻaupito ʻoku ʻoatu ʻe he kau faiakonaki taukeí ʻoku faʻa tukunoaʻi ia pe siʻaki.—Palovepi 29:19.
Naʻe hoko eni ʻi he taimi naʻe akonakiʻi ai ʻe Sihova ʻa Keiní, ʻa ia naʻá ne fakatupulekina ha tāufehiʻa ki hono tokouá, ʻa ʻĒpeli. (Senesi 4:3-5) ʻI hono ʻafioʻi ʻa e fakatuʻutāmaki naʻe hā mei he meʻá ni kia Keiní, naʻe pehē ʻe he ʻOtuá kiate ia: “Ko e ha ʻoku ke ʻita ai? pea ko e ha ʻoku mapelu ai ho mata? ʻIkai ʻe ai ha hanga hake, ʻo kapau ʻoku ke feinga ke lelei? pea ka ʻoku ʻikai te ke feinga ke lelei ʻoku ʻi he matapa ʻa angahala, ʻo tokotoaki mai: pea ʻoku toka ʻene holi kiate koe, ka ʻoku aʻau ke pule ki ai.”—Senesi 4:6, 7.
Naʻe fakatatau ai ʻe Sihova ʻa e angahalá ki ha manu ʻoku tatali ke ne pō ʻa Keini kapau naʻá ne kīvoi ʻi hono fakakaukauʻi ha kovi ki hono tokouá. (Fakafehoanaki mo Semisi 1:14, 15.) Naʻe kei ʻi ai ʻa e taimi kia Keini ke liliu ai ʻene fakakaukaú, ke “feinga ke lelei” kae ʻikai ko e tuli ki ha ʻalunga fakatuʻutāmaki. ʻOku fakamamahí, naʻe ʻikai ke tokanga ki ai ʻa Keini. Naʻá ne talitekeʻi ʻa e akonaki ʻa Sihová, ʻo iku ai ki he ngaahi nunuʻa fakamamahi.
ʻOku fehiʻa mo talitekeʻi ʻe he niʻihi ia ha faʻahinga akonaki pē. (Palovepi 1:22-30) ʻE lava ke pehē ko e foʻui ia ʻo e tokotaha faiakonakí ʻa hono talitekeʻi ʻo e akonakí? (Siope 38:2) Ko koe ko ia ʻoku faiakonakí ʻokú ke ʻai ke faingataʻa ke tali ia ʻe he niʻihi kehé? ʻOku ʻai ia ʻe he taʻehaohaoa fakaetangatá ke hoko ko ha meʻa fakatuʻutāmaki moʻoni. Ka ʻe lava ke ke fakasiʻisiʻi ʻa e malava ke hoko iá ʻaki ʻa e muimui tokanga ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohitapú. Tau vakai angé ki he niʻihi ʻo kinautolu.
‘Faitoʻo ʻo Angafakaalaala’
“Kainga, neongo pe ʻe puke nima ha taha lolotonga ʻene fai ha kovi; ka ko kimoutolu, ʻa e kau fakalaumalie, mou faitoʻo ki ha taha pehe ʻo angafakaalaala; pea ke vakai kiate koe naʻa ʻiloange ʻe ʻahiʻahiʻi mo koe foki.” (Kaletia 6:1) Ko ia, naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ko e faʻahinga ko ia ʻoku “fakalaumalie” ʻoku totonu ke nau faitoʻo ha Kalisitiane ʻoku “puke nima . . . lolotonga ʻene fai ha kovi.” ʻOku hā ʻi he taimi ʻe niʻihi ko e faʻahinga ko ia ʻoku taau siʻisiʻi taha ke fai peheé ʻoku nau hehema taha ke fai ha akonakí. Ko ia, ʻoua ʻe fuʻu vave ke akonakiʻi ʻa e niʻihi kehé. (Palovepi 10:19; Semisi 1:19; 3:1) ʻOku tautefito ki he kau mātuʻa ʻo e fakatahaʻangá ko kinautolu ia ʻoku taau fakalaumālie ke fai ʻa e meʻá ni. Ko e moʻoni, ʻoku totonu ki ha Kalisitiane matuʻotuʻa pē ke ne fai ha fakatokanga kapau ʻokú ne sio ki ha tokoua ʻoku fou atu ki ha fakatuʻutāmaki.
Kapau ʻokú ke fai ha fakahinohino pe akonaki, fakapapauʻi ke makatuʻunga ʻa e meʻa ʻokú ke leaʻakí ʻi he poto fakaʻotuá, ʻo ʻikai ʻi he ngaahi fakakaukau mo e filōsofia fakaetangatá. (Kolose 2:8) Hoko ʻo hangē ko e tokotaha kuki tokanga ko ia ʻokú ne fakapapauʻi ko ha ngaahi meʻa fio kehekehe pē ʻoku ngāueʻaki ʻoku fakatupu moʻui lelei ia mo ʻatā mei ha meʻa pē nai ʻoku kona. Fakapapauʻi ko hoʻo akonakí ʻoku makatuʻunga fefeka ia ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻo ʻikai mei he fakakaukau fakafoʻituituí pē. (2 Timote 3:16, 17) ʻI hono fai ení, ʻe lava ke ke fakapapauʻi ai ʻoku ʻikai ke fakatupu maumau ki ha taha hoʻo akonakí.
Ko e taumuʻa ʻo e akonakí ke “faitoʻo” ʻa e tokotaha faihalá, ʻo ʻikai ko e fakamālohiʻi ha liliu taʻeloto ki ai. Ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻe liliu ko e “faitoʻo” ʻoku fakafelāveʻi ia ki ha foʻi lea ʻoku kau ki hono fakatonutonu ha hui naʻe homo koeʻuhi ke taʻofi ai ha toe maumau lahi ange. Fakatatau ki he faʻu-tikisinale ko W. E. Vine, ʻoku toe ʻuhinga ia “ko e fiemaʻu ʻa e kātaki mo e kītaki ʻi hono fai iá.” Fakaʻuta atu ki he fakaalaala mo e pōtoʻi ʻoku fiemaʻu ke fakaʻehiʻehi ai mei hono fakatupunga ha mamahi fakaesino naʻe ʻikai fiemaʻú. ʻI ha tuʻunga meimei tatau, ʻoku fiemaʻu ki ha tokotaha faiakonaki ke ne fai ha tokanga lahi koeʻuhi ke fakaʻehiʻehi mei hono fakalotolaveaʻi ʻa e tokotaha ʻoku akonakiʻí. ʻOku faingataʻa pē eni naʻa mo e ʻi he taimi ʻoku kole mai ai ʻe ha taha ha akonaki. ʻI he taimi ʻoku ʻikai kole mai ai ʻa hoʻo akonakí, ko e toe pōtoʻi mo e fakapotopoto lahi ange ia ʻoku fiemaʻú.
ʻE ʻikai moʻoni ke ke “faitoʻo” ha taha kapau ʻokú ke fakamavahevahe meiate ia. Ke fakaʻehiʻehi mei hono fai ení, tuku maʻu ʻi he fakakaukaú ʻa e fiemaʻu ke fakahāhā ʻa e “fatu ʻoku langa ʻi he fai meesi mo e angaʻofa mo e fakaʻakiʻakimui mo e angakataki mo e angamokomoko.” (Kolose 3:12) Kapau ʻoku taʻefaʻakātaki mo anga-fefeka ha toketā, ʻe tukunoaʻi nai ʻe he tokotaha mahakí ia ʻene fakahinohinó pea ʻikai ʻaupito toe foki mai ki he faitoʻo ʻoku fiemaʻú.
ʻOku ʻikai ʻuhinga eni ia ʻoku totonu ke ʻoua ʻe tuʻumaʻu ʻa e akonakí. Naʻe tuʻumaʻu ʻa Sīsū Kalaisi he taimi naʻá ne akonakiʻi ai ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻe fitu ʻi he vahefonua ʻo ʻĒsiá. (Fakahā 1:4; 3:1-22) Naʻá ne ʻoange kiate kinautolu ʻa e akonaki mātuʻaki hangatonu ʻa ia naʻa nau fiemaʻu ke fanongo ki ai mo ngāueʻakí. Ka ko e tuʻumaʻu ʻa Sīsuú naʻe mafamafatatau maʻu pē ia mo e ngaahi ʻulungaanga hangē ko e manavaʻofa, anga-ʻofa, ʻo tapua mai ai ʻa e laumālie anga-ʻofa ʻo ʻene Tamai fakahēvaní.—Sāme 23:1-6; Sione 10:7-15.
Akonaki ʻAki ʻa e ʻAnga-ʻOfa
“Ke kelesiʻia [“anga-ʻofa,” NW] ai pe hoʻomou lea ki ai, mo fakaifo ʻaki ha masima, ʻo mou ʻilo ʻa e anga ʻo e tali ʻoku totonu ke fai kiate kinautolu taki taha.” (Kolose 4:6) ʻE lava ke fakaifo lahi ange ʻe he māsimá ʻa e meʻakaí, ʻo ʻai ia ke fakamānako. Kapau ko e ʻai hoʻo akonakí ke ifo, kuo pau ke fakahoko ia ʻi he “anga-ʻofa . . . mo fakaifo ʻaki ha masima.” Kae kehe, naʻa mo e ngaahi meʻa fio kehekehe lelei tahá, ʻe lava ke kovi hono teuteuʻi ʻo e meʻakaí pe tuku ki ha peleti ʻi ha fokotuʻunga taʻefakamānako. ʻOku ʻikai te ne fakaʻuakaiʻi ʻe ia ha uʻa ʻo ha taha. Ko hono moʻoní, ʻe faingataʻa nai ke folo naʻa mo ha foʻi maʻanga taʻeifo ʻe taha.
ʻI he taimi ʻoku fai ai ʻa e akonakí, ʻoku mahuʻinga ke filifili ʻa e ngaahi lea totonú. Naʻe pehē ʻe he tangata poto ko Solomoné: “Koe lea oku gali mo totonu hono lea aki oku hage ia koe abeli koula i ha ibu siliva.” (Palovepi [Lea Fakatātā] 25:11, PM) ʻOku pau moʻoni pē naʻe ʻi heʻene fakakaukaú ha ʻaiʻanga meʻa siliva kuo tātongitongi fakaʻofoʻofa mo ha ngaahi foʻi ʻāpele koula kuo tātongitongi lelei ʻoku hili ai. He fakafiefia moʻoni ia ki he matá, pea he houngaʻia lahi ē ko koe ke maʻu ia ko ha meʻaʻofa! ʻI he founga tatau, ko e ngaahi foʻi lea filifili lelei, mo anga-ʻofá ʻe lava ke fakamānako mālohi ia ki ha taha ʻokú ke feinga ke tokoniʻi.—Koheleti 12:9, 10.
ʻI hono kehé, “ko e lea masila ʻoku ne langaʻi ʻa e ʻita.” (Palovepi 15:1) Ko e ngaahi lea taʻefeʻungá ʻe lavangofua ke iku ia ki he mamahi mo e ʻita kae ʻikai ko e houngaʻia. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ko e ngaahi lea pē ʻoku kovi hono filifilí ka ko ha tō hala ʻo e leʻó te ne fakatupunga nai ha taha ke ne talitekeʻi ha akonaki mātuʻaki lelei. Ko hono fai ʻo e akonakí ʻi ha founga taʻefakapotopoto mo taʻeongoʻí, ʻe lava ke fakatupu maumau tatau ia mo hano ʻohofi ʻaki ha taha ha meʻatau. “ʻOku ai ha taha ko ʻene faʻa lau ʻoku hange ko e hokohokai ha heleta,” ko e lau ia ʻa Palovepi 12:18. Ko e hā ke lea taʻefakakaukau ai pea ʻai ke faingataʻa ki ha taha ke fanongo ki he akonakí?—Palovepi 12:15.
Hangē ko ia naʻe leaʻaki ʻe Solomoné, ko ha lea akonaki ʻoku totonu ke “totonu hono lea aki.” Ko e taimi totonú ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ia kapau ko e akonakí ke lavameʻa! ʻOku hā mahino ʻe ʻikai nai ke fakahoungaʻi ʻa e meʻakaí ʻe ha taha kuo mole ʻene ʻuakaí. Mahalo pē ne toki ʻosi haʻane kai lahi, pe ʻokú ne puke nai. Ko hono fafanga fakamālohiʻi ha taha ʻoku ʻikai ke fiekaí ʻoku ʻikai ke fakapotopoto ia pe ala tali.
Akonaki ʻAki ʻa e Loto-Angavaivai
“Mou fakakakato eku fiefia, . . . Oua naa fai ha mea e taha i he fakakikihi, be i he manako ki he fakamalo launoa; ka i he loto agavaivai ke fetoutou femahalo lelei aki hake taki taha ki hono kainga iate ia. Ke oua naa taki taha tokaga ki heene gaahi mea aana be, kae taki taha tokaga foki ki he gaahi mea ae niihi.” (Filipai 2:2-4, PM) Kapau ko ha tokotaha faiakonaki lelei koe, ʻe ueʻi koe ʻe he “mahuʻingaʻia fakafoʻituitui” ʻi he lelei ʻa e niʻihi kehé. Te ke toe fakahāhā foki ʻa e “loto agavaivai” ʻi he taimi ʻokú ke fakafeangai ai ki he fanga tokoua mo e tuofāfine fakalaumālié, ʻo vakai ki he niʻihi kehé ʻoku nau lelei ange ʻiate koe. Ko e hā hono ʻuhingá?
Ko e loto anga-vaivaí te ne taʻofi koe mei hono ohi ha fakakaukau pe ha leʻo ʻoku tō ʻolunga. ʻOku ʻikai ha makatuʻunga ki ha taha ʻo kitautolu ke ongoʻi māʻolunga ange ʻi hono kaungātuí. Ko kitautolu hono kotoa ʻoku tau tōnounou ʻi he taimi ki he taimi. Koeʻuhi ʻoku ʻikai lava ke ke ʻilo ki he lotó, ʻoku mahuʻinga tautefito ke ʻoua ʻe fakamāuʻi ʻa e ngaahi fakaueʻiloto ʻa e tokotaha ʻokú ke akonakiʻí. Mahalo pē ʻokú ne tonuhia ʻi ha fakaueʻiloto ʻoku kovi pea ʻoku ʻikai lāuʻilo ia ki ha ngaahi fakakaukau pe tōʻonga hala. Pea aʻu pē kapau ʻokú ne kiʻi lāuʻilo ʻokú ne lākahala mei he ngaahi fiemaʻu ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻikai ha veiveiua te ne ʻilo ʻoku faingofua lahi ange ke tali ʻa e akonakí kapau ʻoku fai anga-fakatōkilalo ia fakataha mo ha mahuʻingaʻia moʻoni ʻi heʻene lelei fakalaumālié.
Fakaʻuta atu ki he anga ʻo hoʻo ongoʻí kapau ʻe fakaafeʻi koe ki ha kai ka ko e tōʻongafai ʻa e tokotaha talitalí kiate koé ʻoku ʻi ha founga fakamomoko mo fakamāhiki! ʻOku pau ʻe ʻikai te ke ifoʻia ʻi he kaí. Ko e moʻoni, “ʻoku lelei ha ʻumu lu ʻoku kiki ʻaki ʻa e ʻofa, ʻi ha pulu fafanga ʻoku ʻomi mo e fehiʻa.” (Palovepi 15:17) ʻI he tuʻunga tatau, naʻa mo e akonaki lelei tahá ʻe lava ʻo faingataʻa ke tali ia kapau ʻoku fakahāhā ʻe he tokotaha faiakonakí ha fehiʻa ki he tokotaha ʻokú ne akonakiʻí pe fakasiʻia mo fakamaaʻi ia. Kae kehe, ko e ʻofá, fefakaʻapaʻapaʻakí, mo e falalá te ne ʻai ke faingofua ange ʻa e fai ʻo e akonakí pea mo hono tali iá.—Kolose 3:14.
Akonaki ʻA Ia Naʻe Tali
Naʻe fakahāhā ʻe he palōfita ko Nētané ʻa e loto-angavaivai ʻi he taimi naʻá ne akonakiʻi ai ʻa Tuʻi Tēvitá. Ko e ʻofa mo e fakaʻapaʻapa kia Tēvitá ne hā mahino ia ʻi he meʻa naʻe leaʻaki mo fai ʻe Nētané. Naʻe kamataʻaki ʻe Nētane ha talanoa fakatātā naʻe fakakaukauʻi ai ʻa e faingataʻaʻia naʻe ala lava ke maʻu ʻe Tēvita ʻi he fanongo ko ia ki he akonakí. (2 Samiuela 12:1-4) Naʻe kōlenga ʻa e palōfitá ki he ʻofa ʻa Tēvita ki he fakamaau totonú mo e māʻoniʻoní, neongo kuo teʻeki ai ke fakamoʻoniʻi ia ʻi heʻene ngaahi tōʻonga ko ia fekauʻaki mo Patisepá. (2 Samiuela 11:2-27) ʻI hono fakamamafaʻi ʻa e poini ʻo e talanoa fakatātaá, ko e tali loto-moʻoni ʻa Tēvitá naʻe pehē: “Kuo u hia kia Sihova.” (2 Samiuela 12:7-13) ʻI he ʻikai hangē ko Keiní, ʻa ia naʻe ʻikai ke fanongo kia Sihová, naʻe tali anga-fakatōkilalo ʻe Tēvita ʻa e fakatonutonú.
ʻOku ʻikai ha veiveiua naʻe tataki ʻe Sihova ʻa Nētane, ʻo fakakaukauʻi ʻa e taʻehaohaoa ʻa Tēvitá mo e tuʻunga hangehangē ko ia ka ne ka taʻetali iá. Naʻe hoko atu ʻa Nētane ʻi he fakapotopoto lahi pea hā mahino naʻá ne vakai ʻoku lelei ange ʻa Tēvita koeʻuhi ko e tuʻunga ʻo Tēvita ko e tuʻi fakanofo ʻa Sihová. Kapau ʻokú ke ʻi ha tuʻunga ʻo ha faʻahinga mafai, te ke ʻoatu nai ha akonaki totonu, ka ʻe lava ʻo faingataʻa ke tali ia kapau ʻoku ʻikai te ke fakahāhaaʻi ʻa e loto-angavaivai.
Naʻe faitoʻo ʻe Nētane ʻa Tēvita ʻi ha laumālie ʻo e fakaalaala. Ko e ngaahi lea ʻa e palōfitá naʻe anga-ʻofa mo teuteuʻi lelei koeʻuhi ke lava ʻa Tēvita ʻo tali ia ʻi ha founga ʻa ia ʻe lelei taha pē maʻaná. Naʻe ʻikai ueʻi ʻa Nētane ʻe he mahuʻingaʻia fakafoʻituituí, pea naʻe ʻikai te ne feinga ke pehē ʻokú ne lelei ange fakaeʻulungaanga mo fakalaumālie ʻia Tēvita. Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei moʻoni ia ʻo hono leaʻaki ʻa e ngaahi lea totonú ʻi ha founga feʻungamālie! Kapau te ke fakahāhā ha laumālie meimei tatau, ʻoku ngalingali ange ʻe tali ʻe he niʻihi kehé hoʻo akonakí.
[Fakatātā ʻi he peesi 22]
ʻOku totonu ke lelei hoʻo akonakí, ʻo hangē ko e meʻakai fakatupu moʻui leleí
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
ʻOkú ke ʻai hoʻo akonakí ke hā fakamānako ʻo hangē ko e ngaahi foʻi ʻāpele koula ʻi ha ʻaiʻanga meʻa tātongitongi silivá?
[Fakatātā ʻi he peesi 24]
Naʻe kōlenga anga-fakatōkilalo ʻa e palōfita ko Nētané ki he ʻofa ʻa Tēvita ki he fakamaau totonú mo e māʻoniʻoní