LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w01 1/1 p. 13-22
  • ʻOku Lahi Fēfē ʻa Hoʻo ʻOfá?

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻOku Lahi Fēfē ʻa Hoʻo ʻOfá?
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • ʻOfa ʻi he Lotoʻi Fāmilí
  • ʻOfa ki Hotau Fanga Tokoua Kalisitiané
  • ʻI he Hangē ko e ʻOtuá, ʻOku Tau ʻOfa ʻi he Māmaní
  • ʻOfaʻi Ho Ngaahi Filí
  • ʻE Lava Fēfē Ke Tau Fakatupulekina ʻa e ʻOfá?
  • ʻUhinga ʻo e ʻOfa ki Hotau Kaungāʻapí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • Ke Langa Hake ʻAki ʻa e ʻOfá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • “Kuo Pau Ke Ke ʻOfa ki Ho Kaungāʻapí ʻo Hangē Pē ko Hoʻo ʻOfa Kiate Koé”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2014
  • ʻOkú Ke “ʻOfa ki Ho Kaungāʻapí ʻo Hangē Pē ko Hoʻo ʻOfa Kiate Koé”?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2015
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
w01 1/1 p. 13-22

ʻOku Lahi Fēfē ʻa Hoʻo ʻOfá?

“Te ke ʻofa ki ho kaungaʻapi ʻo hange ko hoʻo ʻofa kiate koe.”​—MĀTIU 22:39.

1. Kapau ʻoku tau ʻofa kia Sihova, ko e hā kuo pau ai ke tau toe ʻofa ki hotau kaungāʻapí?

ʻI HE taimi naʻe ʻeke ai kia Sīsū pe ko fē ʻa e fekau lahi tahá, naʻá ne tali: “Te ke ʻofa ki he ʻEiki [“Sihova,” NW] ko ho ʻOtua, ʻo fai ʻaki ʻa e kotoa ʻo ho loto, mo e kotoa ʻo ho laumalie, mo e kotoa ʻo ho ʻatamai.” Naʻá ne toki lave leva ki ha fekau hono ua ʻoku meimei tatau mo e ʻuluakí: “Te ke ʻofa ki ho kaungaʻapi ʻo hange ko hoʻo ʻofa kiate koe.” (Mātiu 22:​37, 39) ʻIo, ko e ʻofa ki he kaungāʻapí ko ha fakaʻilonga ia ʻo ha Kalisitiane. Ko e moʻoni, kapau ʻoku tau ʻofa kia Sihova, kuo pau ke tau ʻofa ki hotau kaungāʻapí. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ʻoku tau fakahāhā ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki ʻetau talangofua ki heʻene Folofolá, pea ʻoku fekauʻi mai kitautolu ʻe heʻene Folofolá ke tau ʻofa ki hotau kaungāʻapí. Ko ia, kapau ʻoku ʻikai te tau ʻofa ʻi hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné, ʻe ʻikai lava ke moʻoni ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá.​—Loma 13:8; 1 Sione 2:5; 4:​20, 21.

2. Ko e hā ʻa e faʻahinga ʻofa ʻoku totonu ke tau maʻu ki hotau kaungāʻapí?

2 ʻI he taimi naʻe pehē ai ʻe Sīsū ʻoku totonu ke tau ʻofa ki hotau kaungāʻapí, naʻá ne lea ai ki he meʻa ʻoku lahi ange ia ʻi he kaumeʻá. Pea naʻá ne lave ai ki ha ʻofa ʻa ia ʻoku kehe ia mei he ʻofa ko ia ʻoku ʻi ai fakanatula ʻi he ngaahi lotoʻi fāmilí pe ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine. Naʻá ne leá ʻo fekauʻaki mo ha faʻahinga ʻofa ʻoku maʻu ʻe Sihova ki heʻene kau sevāniti fakatapuí pea ʻoku nau maʻu kiate ia. (Sione 17:26; 1 Sione 4:​11, 19) Ko ha sikalaipe Siu—ʻa ia, naʻe ʻilo ʻe Sīsū, naʻá ne lea fakapoto—naʻá ne loto-tatau mo Sīsū ko e ʻofa ki he ʻOtuá ʻoku totonu ke fai “ʻaki ʻa e kotoa ʻo hoto loto, mo e kotoa ʻo hoto ʻatamai, mo e kotoa ʻo hoto ivi.” (Maake 12:​28-34) Naʻá ne tonu. Ko e ʻofa ʻoku fakatupulekina ʻe ha Kalisitiane fakatouʻosi ki he ʻOtuá pea ki he kaungāʻapí ʻoku kau ki ai ʻetau ngaahi ongoʻí mo ʻetau fakakaukaú. ʻOku ongoʻi ia ʻi he lotó pea ʻoku tataki ʻe he ʻatamaí.

3. (a) Naʻe anga-fēfē hono akoʻi ʻe Sīsū ha “tufungalao” ʻo pehē ʻoku totonu ke ne maʻu ha fakakaukau lahi pe ko hai ʻa hono kaungāʻapí? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa e kaunga ʻa e talanoa fakatātā ʻa Sīsuú ki he kau Kalisitiane ʻi he ʻaho ní?

3 Hangē ko ia naʻe līpooti ʻe Luké, ʻi he taimi naʻe pehē ai ʻe Sīsū ʻoku totonu ke tau ʻofa ki hotau kaungāʻapí, naʻe ʻeke ai ʻe “ha tufungalao”: “Ko hai nai hoku kaungaʻapi?” Naʻe taliʻaki ange ʻe Sīsū ha pealapeli. Naʻe haha ha tangata, ʻo kaihaʻasia, pea liʻaki kuó ne meimei mate ʻi he veʻehalá. ʻUluakí naʻe lue mai ai ha taulaʻeiki pea toki hoko mai ai ha Līvai. Naʻá na fakatou tukunoaʻi ia. Fakaʻosí, naʻe luelue mai ai ha Samēlia, ʻo sio ki he tangata kafó, peá ne ngāue ʻi he anga-ʻofa lahi kiate ia. Ko hai ʻi he toko tolú naʻe hoko ko ha kaungāʻapi ki he tangata kafó? Naʻe hā mahino ʻa e talí. (Luke 10:​25-37) Ko e tangata tufunga Laó naʻá ne ʻohovale nai ʻi he fanongo ki he pehē ʻe Sīsū ʻe lava ke hoko ha Samēlia ko ha kaungāʻapi lelei ange ʻi ha taulaʻeiki pe ko ha Līvaí. ʻOku hā mahino, naʻe tokoniʻi ʻe Sīsū ʻa e tangata ko iá ke ne ʻofa ki hono kaungāʻapí ʻi ha founga lahi ange. Ko e kau Kalisitiané foki ʻoku nau ʻofa ʻi ha founga pehē. Fakakaukau angé ki he faʻahinga kotoa ko ia ʻoku kau ki ai ʻenau ʻofá.

ʻOfa ʻi he Lotoʻi Fāmilí

4. Ko fē ʻoku ʻuluaki ngāueʻi ai ʻe ha Kalisitiane ʻa e ʻofá?

4 ʻOku ʻofa ʻa e kau Kalisitiané ki honau ngaahi mēmipa ʻi he fāmilí—ʻofa ʻa e ngaahi uaifí ki he ngaahi husepānití, ʻofa ʻa e ngaahi husepānití ki he ngaahi uaifí, ʻofa ʻa e ngaahi mātuʻá ki he fānaú. (Koheleti 9:9; Efeso 5:​33; Taitusi 2:4) Ko e moʻoni, ko e ngaahi haʻi ʻo e ʻofa fakanatulá ʻoku ʻi ai ia ʻi he ngaahi fāmili lahi tahá. Kae kehe, ko e ngaahi līpooti ʻo e ngaahi nofo mali kuo moveté, ngaohikovia ʻa e hoa malí, pea mo e fānau kuo liʻaki pe ngaohikoviá ʻoku fakahaaʻi ai ko e fāmilí ʻoku ʻi he malumalu ia ʻo e faingataʻa ʻi he ʻahó ni, pea ʻoku ʻikai nai ke feʻunga ʻa e ngaahi ongoʻi fakanatula fakafāmilí ke ne pukepuke fakataha ia. (2 Timote 3:​1-3) Ke ʻai ke lavameʻa moʻoni ʻenau moʻui fakafāmilí, ʻoku fiemaʻu ki he kau Kalisitiané ke nau ngāueʻi ʻa e faʻahinga ʻofa ko ia ʻoku maʻu ʻe Sihova mo Sīsuú.​—Efeso 5:​21-​27.

5. Ko hai ʻoku hanga ki ai ʻa e ngaahi mātuʻá ki ha tokoni ʻi hono tauhi hake ʻenau fānaú, pea ko e hā ʻa e ngaahi olá ki he tokolahi?

5 ʻOku vakai ʻa e ngaahi mātuʻa Kalisitiané ki heʻenau fānaú ko ha koloa mahuʻinga meia Sihova, pea ʻoku nau hanga kiate ia ki ha tokoni ki hono tauhi hake kinautolú. (Sāme 127:​3-5; Palovepi 22:6) ʻI he foungá ni ʻoku nau fakatupulekina ai ʻa e ʻofa faka-Kalisitiané, ʻa ia ʻokú ne tokoniʻi ai kinautolu ke nau maluʻi ʻenau fānaú mei he ngaahi tākiekina fakameleʻi ʻe lava nai ke tō ʻo moʻuangofua ai ʻa e toʻutupú. Ko hono olá, kuo aʻusia ai ʻe he ngaahi mātuʻa Kalisitiane tokolahi ha fiefia meimei tatau mo ia naʻe ʻi ha faʻē ʻi he ʻOtu Netalení. Hili ʻene sio ʻi hono papitaiso ʻa hono fohá—ko e taha ia ʻo e faʻahinga tāutaha ʻe toko 575 naʻe papitaiso ʻi he ʻOtu Netalení he taʻu kuo ʻosí—naʻá ne tohi ai ʻa e meʻá ni: “ʻI he mōmeniti ko ení, ne totongi fakafoki mai ai ʻa ʻeku fakahū paʻanga ʻi he taʻu ʻe 20 kuo maliu atú. Ko e kotoa ʻo e taimí mo e iví—pea pehē ki he loto-laveá, feingá, mo e mamahí—kuo ngalo ia he taimí ni.” He fiefia ē ko ia, ʻi he fili tauʻatāina ʻa hono fohá, ke tauhi kia Sihová. Ko e tumutumu ʻo e kau malanga ʻe toko 31,089 ʻoku līpooti ʻi he ʻOtu Netalení ʻi he taʻu kuo ʻosí ʻoku kau ki ai ʻa e tokolahi ʻa ia kuo nau ako mei heʻenau ngaahi mātuʻá ke ʻofa kia Sihova.

6. ʻOku lava fēfē ke tokoni ʻa e ʻofa faka-Kalisitiané ke fakaivimālohiʻi ʻa e haʻi ʻo e nofo malí?

6 ʻOku ui ʻe Paula ʻa e ʻofá “ko e haʻi haohaoa ʻo e fāʻūtahá,” pea ʻe lava ke ne fakatolonga ha fakatahaʻi ʻi he nofo malí naʻa mo e ʻi he ngaahi taimi faingataʻá. (Kolose 3:​14, 18, 19, NW; 1 Pita 3:​1-7) ʻI he taimi naʻe kamata ai ha tangata ʻi Rurutu, ko ha kiʻi motu kilomita nai ʻe 700 mei Tahiti, ke ako Tohitapu mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻe fakafepaki mālohi ki ai ʻa hono uaifí. Faifai atu pē, naʻá ne ʻave ʻa e fānaú, liʻaki ia, peá ne ʻalu ʻo nofo ʻi Tahiti. Neongo ia, naʻá ne fakahaaʻi pē ʻa ʻene ʻofá ʻaki ʻene ʻave maʻu pē kiate ia ʻa e paʻanga pea tā telefoni ke ʻeke pe ʻoku ʻi ai ha meʻa te ne fiemaʻu pe ʻe fiemaʻu ʻe he fānaú. Ko ia, naʻá ne fai ʻa ʻene lelei tahá ke fakahoko ʻa hono ngaahi ngafa faka-Kalisitiané. (1 Timote 5:8) Naʻá ne lotu maʻu pē ke toe fāʻūtaha ʻa hono fāmilí, pea faifai pē naʻe toe foki mai ʻa hono uaifí. ʻI heʻene foki maí, naʻá ne tōʻongafai kiate ia ʻaki ʻa e ‘ʻofa, kataki, mo e angavaivai.’ (1 Timote 6:11) ʻI he 1998, naʻá ne papitaiso ai pea naʻá ne fiefia lahi ki mui ʻi he loto-lelei ʻa hono uaifí ke ako Tohitapú. Ko e ako ko iá ko e taha ia ʻo e ngaahi ako ʻe 1,351 naʻe fai ʻi he feituʻu ʻi he malumalu ʻo e vaʻa ʻi Tahití ʻi he taʻu kuo ʻosí.

7. Fakatatau ki ha tangata ʻi Siamane, ko e hā naʻá ne fakaivimālohiʻi ʻa ʻene nofo malí?

7 ʻI Siamane naʻe fakafepakiʻi ai ʻe ha tangata ʻa e mahuʻingaʻia ʻa hono uaifí ʻi he moʻoni ʻo e Tohitapú pea naʻá ne tuipau naʻe loto ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke nau kākaaʻi ʻa e uaifí. Kae kehe, ki mui ai, naʻá ne tohi ki he tokotaha Fakamoʻoni ko ia naʻe ʻuluaki fetuʻutaki ki hono uaifí: “ʻOku ou fakamālō atu ʻi hoʻo fakafeʻiloaki ʻa hoku uaifí ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻI he ʻuluaki taimí, naʻá ku hohaʻa ai koeʻuhi he naʻá ku fanongo ʻi ha ngaahi meʻa kovi lahi ʻo fekauʻaki mo kinautolu. Ka ʻi he taimí ni, ʻi heʻeku maʻu ʻa e ngaahi fakatahá mo hoku uaifí, ʻoku ou ʻiloʻi ai ʻa e maʻuhala naʻá ku ʻi aí. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku ou fanongo ki he moʻoní, pea kuó ne ʻai ʻema nofo malí ke toe mālohi lahi ange.” Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻe toko 162,932 ʻi Siamané—pea mo e toko 1,773 ʻi he ngaahi ʻotu motu ʻi he malumalu ʻo e vaʻa ʻi Tahití—ʻoku kau ai ʻa e ngaahi fāmili lahi ʻoku nau fāʻūtaha ʻi he ʻofa fakaʻotuá.

ʻOfa ki Hotau Fanga Tokoua Kalisitiané

8, 9. (a) Ko hai ʻokú ne akoʻi kitautolu ke tau ʻofa ʻi hotau fanga tokouá, pea ko e hā ʻoku ueʻi kitautolu ʻe he ʻofá ke tau faí? (e) ʻOmai ha fakatātā ʻo e founga ʻe lava ai ʻe he ʻofá ʻo tokoniʻi ʻa e fanga tokouá ke nau fepoupouaki fāitahá.

8 Naʻe pehē ʻe Paula ki he kau Kalisitiane ʻi Tesalonaiká: “Ko e haʻa akonekina ʻe he ʻOtua kimoutolu ke feʻofaʻaki.” (1 Tesalonaika 4:9) ʻIo, ko e faʻahinga ko ia ʻoku “akonakiʻi e Jihova” ʻoku nau feʻofaʻaki. (Aisea 54:​13, PM) ʻOku fakahāhā ʻenau ʻofá ʻi he ngāue, ʻo hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻe Paula ʻi heʻene pehē: “ʻI hoʻomou ʻofa ke mou nofo fetamaioʻeikiʻaki.” (Kaletia 5:13; 1 Sione 3:​18) ‘ʻOku nau fai ʻa e meʻá ni, ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻoku nau ʻaʻahi ai ki he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine mahamahakí, fakalototoʻaʻi ʻa e loto-mafasiá, pea poupouʻi ʻa e vaivaí. (1 Tesalonaika 5:​14) Ko ʻetau ʻofa moʻoni faka-Kalisitiané ʻoku tokoni ia ki he tupu ʻa hotau palataisi fakalaumālié.

9 ʻI he Fakatahaʻanga Ancón—ko e taha ia ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻe 544 ʻi ʻEkuatoá—naʻe fakahāhā ai ʻe he fanga tokouá ʻenau ʻofá ʻi ha founga ʻaonga. ʻI ha taimi faingataʻa ʻi he tuʻunga fakapaʻangá naʻe ʻikai ai haʻanau ngāue pe ko ha paʻanga hū-mai, ko ia naʻe fili ai ʻa e kau malangá ke tānaki ha paʻanga ʻaki ʻenau fakatau atu ʻa e meʻakai ki he kau tangata toutai fakalotofonuá ʻi he taimi naʻe foki mai ai ʻa e faʻahingá ni ki ʻapi hili ʻenau toutai ʻi he poʻulí. Naʻe ngāue fakataha ʻa e tokotaha kotoa, ʻo kau ai ʻa e fānaú. Naʻe pau ke nau kamata ʻi he 1:00 hengihengí koeʻuhi ke lava hono teuteuʻi ʻa e meʻakaí ki he 4:00 hengihengi ʻi he taimi naʻe foki mai ai ʻa e kau tangata toutaí. Ko e paʻanga naʻe tānaki ʻe he fanga tokouá naʻe vahevahe ia ʻi honau lotolotongá ʻo fakatatau ki heʻenau fiemaʻú. Ko e tokoni fāitaha peheé naʻe fakahāhā ai ʻa e ʻofa faka-Kalisitiane moʻoní.

10, 11. ʻOku lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e ʻofá ki he fanga tokoua ko ia ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi fakafoʻituituí?

10 Kae kehe, ko ʻetau ʻofá ʻoku ʻikai ke fakangatangata pē ia ki he kau Kalisitiane ko ia ʻoku tau ʻiloʻi fakafoʻituituí. Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Pitá: “ʻOfa ki he feohiʻanga kotoa ʻo e fanga tokouá.” (1 Pita 2:​17, NW) ʻOku tau ʻofa ʻi hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné kotoa koeʻuhi ko e kaungālotu kotoa kinautolu kia Sihova ko e ʻOtuá. Ko e ngaahi taimi ʻo e faingataʻá ʻe ʻomai nai ai ha faingamālie ke fakahāhaaʻi ai ʻa e ʻofa ko ení. Ko e fakatātaá, lolotonga ʻa e taʻu fakangāue 2000, naʻe haveki ai ʻe ha ngaahi tāfea mafatukituki ʻa Mosemipīki, pea ko ha tau fakalotofonua hokohoko ʻi ʻEngikola naʻá ne fakamasivaʻi ʻa e tokolahi. Ko ha fuʻu tokolahi ʻo e fanga tokoua ʻe toko 31,725 ʻi Mosemipīkí pea mo e toko 41,222 ʻi ʻEngikolá ne uesia kinautolu ʻe he ngaahi meʻa ko ení. Ko ia ai, ko e Kau Fakamoʻoni ʻi he kaungāʻapi ʻAfilika Tongá kuo nau ʻave ʻa e ngaahi tokonaki lahi ʻaupito ke fakasiʻisiʻi ʻaki ʻa e loto-mafasia ʻa honau fanga tokoua ʻi he ongo fonua ko iá. Ko ʻenau loto-lelei ke tokoni ʻaki ʻenau “meʻa hulu” ki honau fanga tokoua masivá naʻe fakahāhā ai ʻenau ʻofá.—2 Kolinito 8:​8, 13-15, 24.

11 ʻOku toe hā foki ʻa e ʻofá, ʻi he taimi ʻoku tokoni ai ʻa e fanga tokoua ʻi he ngaahi fonua lahi ki hono langa ʻa e ngaahi Fale Fakatahaʻanga mo e ngaahi Holo ʻAsemipilī ʻi he ngaahi fonua ʻikai loko moʻumoʻuá. Ko ha fakatātā naʻe ʻi he ʻOtu Solomoné. Neongo ʻa e lahi ʻo e taʻemanongá, naʻe mamata ʻa e ʻOtu Solomoné ʻi ha tupu peseti ʻe 6 ʻi he kau malanga ʻo e taʻu kuo ʻosí, fakataha mo ha tumutumu ko e toko 1,697. Naʻa nau palani ke langa ha Holo ʻAsemipilī. Neongo naʻe hola ʻa e kau nofo motu tokolahi mei he fonuá, naʻe haʻu ʻa e kau ngāue pole mei ʻAositelēlia ke tokoni ki he langá. Faifai atu pē, naʻe pau ke mavahe ʻa e kau ngāue polé, ka ki muʻa ke nau mavahé naʻa nau akoʻi ʻa e fanga tokoua fakalotofonuá ke nau fakaʻosi ʻa e fakavaʻé. Ko e faʻunga ukamea ʻosi ngaohi ke toki fokotuʻu ʻo e holó naʻe fakaheka vaka mai ia mei ʻAositelēlia, pea ko e fakaʻosi ʻo e fale lelei ko eni ki he lotú—ʻi ha taimi ʻa ia naʻe liʻaki ai ʻa e ngaahi tuʻuʻanga langa lahi—ʻe hoko ia ko ha fakamoʻoni lelei ki he huafa ʻo Sihová pea ki he ʻofa ʻa e fanga tokouá.

ʻI he Hangē ko e ʻOtuá, ʻOku Tau ʻOfa ʻi he Māmaní

12. ʻOku anga-fēfē ʻetau faʻifaʻitaki kia Sihova ʻi heʻetau fakakaukau ki he faʻahinga ʻoku ʻikai ʻi heʻetau tuí?

12 ʻOku fakangatangata pē ʻa ʻetau ʻofá ki hotau fāmilí mo ʻetau fetokouaʻakí? ʻIkai, ʻo kapau ko kitautolú “ko e kau faʻifaʻitaki ki he ʻOtua.” Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Naʻe ʻofa pehe ʻa e ʻOtua ki mamani, ko ia naʻa ne foaki hono ʻAlo tofu-pe-taha-ne-fakatupu, koeʻuhi ko ia kotoa pe ʻoku tui pikitai kiate ia ke ʻoua naʻa ʻauha, kae maʻu ʻa e moʻui taʻengata.” (Efeso 4:32; Sione 3:​16, fakaʻītali ʻamautolu.) ʻI he hangē ko Sihova ko e ʻOtuá, ʻoku tau ngāue ʻofa ki he tokotaha kotoa—ʻo kau ai ʻa e faʻahinga ʻoku ʻikai ʻi heʻetau tuí. (Luke 6:​35, 36; Kaletia 6:​10) ʻI he meʻá ni, ʻoku tautefito ai ʻa ʻetau malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá pea tala ki he niʻihi kehé ʻa e ngāue lahi ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá maʻanautolú. ʻE lava ke iku ʻa e meʻá ni ki he fakamoʻui ʻo ha taha pē ʻe fanongó.​—Maake 13:10; 1 Timote 4:​16.

13, 14. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi naʻe hokosia ʻe he fanga tokoua ko ia naʻa nau fakahaaʻi ʻa e ʻofa ki he faʻahinga ʻikai ko ha Kau Fakamoʻoní, naʻa mo e ʻi he taimi taʻefeʻungamālie lahi fakafoʻituituí?

13 Fakakaukau angé ki ha kau faifekau tāimuʻa makehe ʻe toko fā ʻi Nepolo. Naʻe vaheʻi ʻa e faʻahingá ni ki ha kolo lahi ʻi he tonga-hihifo ʻo e fonuá, pea ʻi he taʻu ʻe nima fakaʻosí, naʻa nau fakahaaʻi ai ʻenau ʻofá ʻaki ʻenau faifakamoʻoni anga-kātaki ʻi he kolo lahí pea ʻi he fanga kiʻi kolo iiki mamaʻó. Ke kāpui honau feituʻú, naʻa nau faʻa fononga ʻi he ngaahi houa lahi ʻi ha ngaahi pasikala ʻi he mafana ʻo e ʻeá ʻo laka hake ʻi he tikili ʻe 40 Celsius. Ko ʻenau ʻofá mo e “kitaki ʻa e fai lelei” naʻe fakatupu ai ʻa e ngaahi ola lelei ʻi hono fokotuʻu ʻo ha kulupu ako tohi ʻi he taha ʻo e fanga kiʻi koló. (Loma 2:7) ʻI Maʻasi 2000, naʻe haʻu ai ha kakai ʻe toko 32 ke fanongo ʻi he malanga maʻá e kakaí naʻe fai ʻe he ʻovasia ʻaʻahi fakafeituʻú. Naʻe maʻu ʻe Nepolo ha tumutumu ʻo e kau malanga ʻe toko 430 he taʻu kuo ʻosí—ko ha tupu peseti ʻe 9. ʻOku hā mahino ʻa hono tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa e faivelenga mo e ʻofa ʻa e fanga tokouá ʻi he fonua ko iá.

14 ʻI Kolomupia naʻe ʻalu ai ha kau tāimuʻa makehe fakataimi ke malanga ʻi he lotolotonga ʻo e kau ʻInitia Wayuu. Ke fai ení, naʻe pau ke nau ako ha lea foʻou, ka ko ʻenau mahuʻingaʻia ʻi he ʻofá naʻe fakapaleʻi ia ʻi he taimi neongo ha fuʻu lolo lahi ʻa e ʻuhá, naʻe maʻu ʻe he toko 27 ʻa e malanga maʻá e kakaí. Ko e faivelenga ʻi he ʻofa hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻe he kau tāimuʻa ko ení naʻe tokoni ia ki ha tupu peseti ʻe 5 ʻi Kolomupia pea mo ha tumutumu ʻo e kau malanga ʻe toko 107,613. ʻI Tenimaʻake naʻe loto ai ha tuofefine taʻumotuʻa ke ne vahevahe atu ʻa e ongoongo leleí ki he niʻihi kehé, ka naʻe taʻemalava ia ʻi haʻane puke. ʻI he ʻikai te ne loto-siʻí, naʻá ne fai ʻa e fetuʻutaki mo e kakai mahuʻingaʻiá ʻaki ʻa e faitohí. ʻI he lolotonga ní, ʻokú ne fetuʻutaki fetohiʻaki ai mo e kakai ʻe toko 42 pea fai ʻa e ngaahi ako Tohitapu ʻe 11. Ko e taha ia ʻi he tumutumu ʻo e kau malanga ʻe toko 14,885 ʻa ia naʻa nau līpooti ʻi Tenimaʻake ʻi he taʻu kuo ʻosí.

ʻOfaʻi Ho Ngaahi Filí

15, 16. (a) Naʻe pehē ʻe Sīsū ʻoku totonu ke lahi fēfē ʻa ʻetau ʻofá? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa e feangainga ʻa e fanga tokoua fua fatongiá ʻi ha founga ʻofa ki ha tokotaha ʻa ia naʻá ne fai ha ngaahi tukuakiʻi loi fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?

15 Naʻe tala ʻe Sīsū ki he tangata tufunga Laó ʻe lava ke vakai ki ha Samēlia ko ha kaungāʻapi. ʻI heʻene Malanga ʻi he Moʻungá, naʻe toe hoko atu ʻa Sīsū ʻaki ʻene pehē: “Kuo mou fanongo naʻe folofolaʻaki, Te ke ʻofaʻi ho kaungāʻapi, kae fehiʻa ki ho fili: ka ʻoku ou tala kiate kimoutolu ʻe au, Mou ʻofaʻi homou ngāhi fili, pea hufia ʻa kinautolu ʻoku nau fakatangaʻi kimoutolu. Koeʻuhi ke mou hokosi hoʻomou Tamai ʻoku ʻi Hevani.” (Mātiu 5:​43-45) Naʻa mo e taimi ʻoku fakafepakiʻi ai kitautolu ʻe ha tahá, ʻoku tau feinga ke “ikuna ʻa e kovi ʻaki ʻa e lelei.” (Loma 12:​19-21) Kapau ʻe ala lava, tau vahevahe kiate ia ʻa ʻetau koloa mahuʻinga tahá, ko e moʻoní.

16 ʻI ʻIukalaine, ko ha kupu ʻi he nusipepa Kremenchuk Herald naʻe lau ai ʻo fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko ha lotu mavahe fakatuʻutāmaki. Naʻe mafatukituki eni koeʻuhi ʻi ʻIulope ʻoku lau peheni ai ʻa e niʻihi ʻo fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová koeʻuhi ke fakalotoʻi ki he kakaí ʻoku totonu ke taʻofi pe tapui ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoní. Ko ia ai, naʻe fai ʻa e fakaofiofi ki he ʻētitá ʻo kole ange ke ne pulusi ha fakamatala ke tukuange atu ʻo fakatonutonuʻi ai ʻa e kupú. Naʻá ne loto ki ai, ka ʻi hono tukuange atú, naʻá ne pulusi ai ha fakamatala ʻo pehē ko e muʻaki kupú naʻe makatuʻunga ia ʻi he foʻi moʻoni. Ko ia, naʻe toe fakaofiofi kiate ia ʻa e fanga tokoua fua fatongiá mo e fakamatala lahi ange. Faifai atu pē, naʻe ʻiloʻi ʻe he ʻētitá naʻe hala ʻa e muʻaki kupú, pea naʻá ne pulusi ha tohi ʻo fakafoki ʻa e fakamatalá. Ko e feangainga hangatonu mo anga-ʻofa mo iá ʻa e founga ʻofa naʻe fakaleleiʻi ai ʻa e tuʻunga ko ení, pea naʻe taki atu ia ki he ola lelei.

ʻE Lava Fēfē Ke Tau Fakatupulekina ʻa e ʻOfá?

17. Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi ʻe ʻikai nai ke faingofua maʻu pē ke ngāue ʻi he ʻofa ki he niʻihi kehé?

17 ʻI he taimi ʻoku fanauʻi ai ha pēpeé, ʻoku vave ʻa e ʻofa ai ʻa e ongo mātuʻá. Ko e feangainga ʻi he ʻofa ki he kakai lalahí ʻoku ʻikai ke faʻa hoko fakanatula pehē maʻu pē ia. Ngalingali ko e ʻuhinga ia ʻoku toutou tala mai ai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu ke tau feʻofaʻakí—ko e meʻa ia kuo pau ke tau fakatupulekina. (1 Pita 1:​22; 4:8; 1 Sione 3:​11) Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻe ʻahiʻahiʻi ʻa ʻetau ʻofá ʻi heʻene pehē ko ia ʻoku totonu ke tau fakamolemoleʻi ʻa hotau tokouá ke “aʻu ʻo tuʻo fitufitú.” (Mātiu 18:​21, 22, NW) ʻOku fakaʻaiʻai mai foki ʻe Paula kitautolu ke tau “fekatakiʻaki.” (Kolose 3:​12, 13) ʻOku ʻikai ha ofo ʻi hono tala mai ke tau: “Tuli ki he ʻofa”! (1 Kolinito 14:1) ʻOku lava fēfē ke tau fai eni?

18. Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke fakatupulekina ʻa e ʻofa ki he niʻihi kehé?

18 ʻUluakí, ʻoku lava maʻu pē ke tau manatuʻi ʻa e ʻofa ʻoku tau maʻu kia Sihova ko e ʻOtuá. Ko e ʻofa ko ení ko ha fakaueʻiloto mālohi ia ke ʻofa ai ki hotau kaungāʻapí. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ʻi he taimi ʻoku tau fai ai iá, ʻoku tapua lelei atu ʻe he meʻá ni ʻa ʻetau Tamai fakahēvaní pea ʻomai ai ʻa e lāngilangi mo e fakahīkihiki kiate ia. (Sione 15:​8-​10; Filipai 1:​9-​11) Ko hono uá, ʻoku lava ke tau feinga ke sio ki he ngaahi meʻá ʻi he anga ʻo e vakai ʻa Sihova kiate kinautolú. ʻI he taimi kotoa pē ʻoku tau angahala aí, ʻoku tau angahala ai kia Sihova; neongo ia, ʻokú ne toutou fakamolemoleʻi kitautolu pea hokohoko ʻofaʻi kitautolu. (Sāme 86:5; 103:​2, 3; 1 Sione 1:9; 4:​18) Kapau ʻoku tau fakatupulekina ʻa e vakai ʻa Sihová, ʻe ueʻi ai kitautolu ke tau ʻofa ki he niʻihi kehé pea fakamolemoleʻi ʻenau fakatupu ʻita mai kiate kitautolú. (Mātiu 6:​12) Ko hono tolú, ʻoku lava ke tau feangainga mo e niʻihi kehé ʻo hangē ko ʻetau fiemaʻu kinautolu ke nau feangainga mai kiate kitautolú. (Mātiu 7:​12) ʻI he tuʻunga taʻehaohaoa ʻoku tau ʻi aí, ʻoku tau faʻa fiemaʻu ai ʻa e fakamolemole. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻoku tau leaʻaki ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakamamahi ki he niʻihi kehé, ʻoku tau ʻamanaki te nau manatuʻi ʻoku angahala ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he ʻeleló ʻi he taimi ki he taimi. (Semisi 3:2) Kapau ʻoku tau loto ke feangainga ʻofa mai ʻa e niʻihi kehé kiate kitautolu, ʻoku totonu ke tau feangainga ʻofa kiate kinautolu.

19. ʻE lava fēfē ke tau kumi ki he tokoni ʻa e laumālie māʻoniʻoní ʻi hono fakatupulekina ʻa e ʻofá?

19 Ko hono faá, ʻoku lava ke tau kumi ki he tokoni ʻa e laumālie māʻoniʻoní koeʻuhi ko e ʻofá ko e konga ia ʻo e fua ʻo e laumālié. (Kaletia 5:​22, 23) Ko e ngaahi kaumeʻá, ngaahi ongoʻi fakafāmilí, mo e ʻofa manakó ʻoku faʻa hoko fakanatula mai ia. Ka ʻoku tau fiemaʻu ʻa e tokoni ʻa e laumālie ʻo Sihová ke fakatupulekina ʻa e ʻofa ʻoku maʻu ʻe Sihová, ʻa e ʻofa ʻa ia ko ha haʻi haohaoa ʻo e fāʻūtahá. ʻOku lava ke tau kumi ki he tokoni ʻa e laumālie māʻoniʻoní ʻaki hono lau ʻa e Tohitapu fakamānavaʻí. Ko e fakatātaá, kapau ʻoku tau ako ʻa e moʻui ʻa Sīsuú, te tau sio ai ki he anga ʻo ʻene feangainga mo e kakaí, pea ʻe lava ke tau ako ke faʻifaʻitaki kiate ia. (Sione 13:​34, 35; 15:12) ʻIkai ko ia pē, ʻoku lava ke tau kole kia Sihova ki hono laumālie māʻoniʻoní, tautefito ʻi he ngaahi tuʻunga ʻa ia ʻokú ne ʻai ke faingataʻa kiate kitautolu ke ngāue ʻi ha founga ʻofá. (Luke 11:13) Fakaʻosí, ʻoku lava ke tau tuli ki he ʻofá ʻaki ʻetau nofo ofi ki he fakatahaʻanga Kalisitiané. Ko e feohi mo e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻofá ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau fakatupulekina ʻa e ʻofá.​—Palovepi 13:20.

20, 21. Ko e hā ʻa e fakahāhā tuʻu-ki-muʻa ʻo e ʻofá naʻe fai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he lolotonga ʻa e taʻu fakangāue 2000?

20 ʻI he taʻu kuo ʻosí, naʻe ʻi ai ha tumutumu ʻo e kau malanga ʻe toko 6,035,564 ʻo e ongoongo leleí takatakai ʻi he māmaní. Naʻe fakamoleki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha houa fakakātoa ʻe 1,171,270,425 ʻi hono kumi ʻa e faʻahinga tāutaha ke talanoa kiate kinautolu ʻo fekauʻaki mo e ongoongo lelei ko iá. Ko e ʻofá naʻá ne ʻai kinautolu ke nau kātakiʻi ʻa e velá, ko e ʻuhá, pea mo e momokó ʻi heʻenau fononga holo ʻi he ngāue ko ení. Ko e ʻofá naʻá ne ueʻi kinautolu ke talanoa ki he kaungāakó mo e kaungāngāué pea ke fakaofiofi ki he kau sola fakaʻaufuli ʻi he ngaahi halá pea ʻi he ngaahi feituʻu kehe. Ko e tokolahi ʻa ia naʻe ʻaʻahi ki ai ʻa e Kau Fakamoʻoní naʻa nau loto-noa, naʻe fakafepakiʻi ha niʻihi tokosiʻi. Kae kehe, naʻe fakahaaʻi ʻe he niʻihi ʻa e mahuʻingaʻia, ko ia naʻe fai ai ʻa e toe ʻaʻahi ʻe 433,454,049 pea naʻe fai ʻa e ako Tohitapu ʻe 4,766,631.a

21 Ko ha fakahāhā moʻoni ē ko e kotoa ʻo e meʻá ni ki he ʻofa ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki honau ʻOtuá pea ki honau kaungāʻapí! Ko e ʻofa ko iá ʻe ʻikai ʻaupito ke hoko ia ʻo momoko. ʻOku tau falala ko e taʻu fakangāue ʻo e 2001 ʻe sio ai ki ha fakamoʻoni toe lahi ange ʻe fai ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOfa ke hokohoko atu ʻa hono tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa ʻene kau lotu mateaki mo faivelengá ʻi heʻenau ‘fai ʻenau meʻa kotoa ʻi he ʻofá.’—1 Kolinito 16:14.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ki ha fakaikiiki kakato ʻo e Līpooti Taʻu Fakangāue 2000, sio ki he saati ʻi he peesi 18-​21.

ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?

• Ko hai ʻoku tau faʻifaʻitaki ki ai ʻi heʻetau ʻofa ki hotau kaungāʻapí?

• ʻOku totonu ke lahi fēfē ʻa ʻetau ʻofá?

• Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi naʻe hokosia ʻoku fakahāhā ai ʻa e ʻofa faka-Kalisitiané?

• ʻOku lava fēfē ke tau fakatupulekina ʻa e ʻofa faka-Kalisitiané?

[Saati ʻi he peesi 18-21]

LĪPOOTI TAʻU FAKANGĀUE 2000 ʻA E KAU FAKAMOʻONI ʻA SIHOVÁ ʻI MĀMANI LAHI

(sio ki he tohi)

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

ʻOku lava ʻe he ʻofa faka-Kalisitiané ke ne pukepuke fakataha ha fāmili

[Fakatātā ʻi he peesi 17]

ʻOku ueʻi kitautolu ʻe he ʻofá ke vahevahe atu ʻetau ʻamanakí ki he niʻihi kehé

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share