“Haʻu Kiate Au, . . . pea Te u Fakaivifoʻou Kimoutolu”
Ko e Tupulaki Anga-Kehé ʻOku Fiemaʻu Ai ʻa e Fakalahi Vave
“HAʻU kiate au, . . . pea te u fakaivifoʻou kimoutolu,” ko e lea ia ʻa Sīsū Kalaisí. (Mātiu 11:28, NW) Ko ha fakaafe fakalotomāfana ē mei he ʻUlu ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané! (Efeso 5:23) ʻI heʻetau fakakaukau lelei atu ki he ngaahi foʻi lea ko iá, ʻoku tau koloaʻaki moʻoni ai ha matavai mātuʻaki mahuʻinga ʻo e fakaivifoʻoú—ko e feohi mo hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻOku tau loto-tatau moʻoni ai mo e tokotaha-tohi-sāmé ʻa ia naʻá ne hiva: “Hono ʻikai lelei pea hono ʻikai sai ki he fanga tokouá ke nofo fakataha ʻi he fāʻūtaha!”—Sāme 133:1, NW.
Ko e moʻoni, ko hotau kau feohi ʻi he ngaahi fakatahataha ko ia ki he lotú ʻoku lelei tahá, pea ko e ʻatimosifia fakalaumālié ʻoku malu mo lelei. ʻI he ʻuhinga lelei leva naʻe pehē ʻe ha talavou Kalisitiane ʻe taha: “ʻOku ou ʻalu he ʻahó kotoa ki he akó, pea ʻokú ne fakaongosiaʻi au. Ka ko e ngaahi fakatahá ʻoku hangē ia ha feituʻu moʻui ʻi he toafá, ʻa ia ʻoku fakaivifoʻou ai au ke u fekuki mo e ʻaho ako hoko maí.” Naʻe pehē ʻe ha finemui Naisīlia: “Kuó u ʻiloʻi ko e feohi vāofi mo e niʻihi kehe ʻoku nau ʻofa kia Sihová ʻoku tokoniʻi ai au ke u nofo ofi kiate ia.”
Ko e Fale Fakatahaʻanga fakalotofonua ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku ngāue ola lelei ia ko e senitā ki he lotu moʻoní ʻi he feituʻú. ʻI he ngaahi feituʻu lahi tahá, ʻoku fai ai ʻa e ngaahi fakatahá ʻi he Fale Fakatahaʻangá ʻo ʻikai siʻi hifo ʻi he tuʻo uá ʻi he uike, pea ʻoku fakalotolahiʻi ʻa e kau ako Tohitapú ke nau kau ki ai ʻi he vave taha ʻe ala lavá koeʻuhí ke nau maʻu ʻaonga mei he feohi fakaivifoʻou ʻi aí.—Hepelu 10:24, 25.
Ko ha Fiemaʻu Fakavavevave
Kae kehe, ʻoku taau ke fakatokangaʻi, ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kotoa ha Fale Fakatahaʻanga feʻunga ke ngāueʻaki. Ko e tupulaki anga-kehe ʻi he tokolahi ʻo e kau fanongonongo ʻo e Puleʻangá ʻi māmani lahí kuo fakatupunga ai ha fiemaʻu fakavavevave. ʻOku kei fiemaʻu ʻa e ngaahi Fale Fakatahaʻanga ʻe laui afe, tautefito ʻi he ngaahi fonua langalanga haké.—Aisea 54:2; 60:22.
Ke fakatātaaʻi: Naʻe hongofulu pē ʻa e Fale Fakatahaʻangá ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻe 290 ʻi he kolomuʻa ʻo e Lepupilika Temokalati ʻo Kongó. Naʻe ʻi ai ha fiemaʻu fakavavevave ʻi he fonua ko iá ki ha ngaahi Fale Fakatahaʻanga lahi. ʻI ʻEngikola ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakatahaʻangá ʻoku nau fakataha ʻi tuʻa koeʻuhi ko e fakangatangata pē ʻa e lahi ʻo e ngaahi Fale Fakatahaʻangá. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi fiemaʻu meimei tatau ʻi ha ngaahi fonua lahi kehe.
Ko ia ai, kuo fai talu mei he 1999 ha fokotuʻutuʻu ngāue ke tokoni ki he langa ʻo e Fale Fakatahaʻanga ʻi he ngaahi fonua ʻa ia ʻoku fakangatangata ai ʻa e koloa ʻoku ala maʻú. Ke tokoni ʻi hono tokangaʻi ʻa e ngaahi ngāue langá ʻi he ngaahi fonua ko iá, kuo pole ai ʻa e Kau Fakamoʻoni taukeí ʻaki ʻenau ngaahi ngāué. ʻI he fakatahaʻi ʻa e ngaahi ngāue ko iá mo e laumālie loto-lelei pea mo e ala faingamālie ʻa e kau ngāue pole fakalotofonuá, ʻoku hoko ai ʻo mātuʻaki fakalototoʻa ʻa e ngaahi olá. ʻOku iku ai ʻo maʻu ʻaonga ʻa e Kau Fakamoʻoni fakalotofonuá mei he ako ʻoku nau maʻú. Ko e meʻá ni kotoa ʻoku tokoni ia ke feau ai ʻa e ngaahi fiemaʻu ki he langa ʻo e Fale Fakatahaʻangá ʻi honau ngaahi fonua mavahé.
ʻOku ʻomai ai ʻa e tokoni ʻaonga ʻi ha ngaahi sitepu maliliungofua ki he langa Fale Fakatahaʻanga ʻa ia ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi founga mo e ngaahi naunau fakalotofonuá. Ko e taumuʻá ʻoku ʻikai koeʻuhí pē ke feau ʻa e fiemaʻu lahi fakaʻulia ki ha ngaahi Fale Fakatahaʻangá kae pehē foki ke fakatupu ha polokalama tauhi mo monomono ʻoku feʻunga ki he ngaahi tuʻunga fakalotofonuá.—2 Kolinito 8:14, 15.
Ngaahi Fakalakalaka Fakalototoʻa
Ko e hā ʻa e ola ʻo e ngaahi ngāue ko eni ke tokonaki ha ngaahi faiʻanga lotú? ʻI he konga ki muʻa ʻo e 2001, naʻe pehē ai ʻi ha līpooti mei Malauī: “Ko e meʻa kuo lavaʻi ʻi he fonuá ni ʻoku fakaueʻiloto moʻoni. ʻI he māhina ʻe ua hoko maí, te mau fakakakato ai ha toe ngaahi Fale Fakatahaʻanga.” (Fakatātā 1 mo e 2) ʻI Tokó naʻe malava ai ʻa e kau ngāue polé ke langa ha ngaahi Fale Fakatahaʻanga taau ʻi he ngaahi māhina ki muí. (Fakatātā 3) Ko e ngāue lelei kuo fai ʻe he kau ngāue pole loto-leleí ʻoku toe tokoni ia ke ʻomai ai ʻa e ngaahi Fale Fakatahaʻanga feʻungamālie ʻi Mekisikou, Pelēsila, mo e ngaahi fonua kehé.
ʻOku ʻiloʻi ʻe he ngaahi fakatahaʻangá ko e taimi pē ʻoku langa ai ha Fale Fakatahaʻanga, ʻoku ʻiloʻi leva ʻe he kakai ʻo e feituʻú ʻoku tuʻumaʻu ʻi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻOku hā ngali naʻe toumoua ʻa e tokolahi ke feohi mo e Kau Fakamoʻoní kae ʻoua kuo ala maʻu ha feituʻu feʻungamālie ki he lotú. ʻOku līpooti mai ʻa e Fakatahaʻanga Nafisi ʻi Malauií: “ʻI heʻemau maʻu he taimí ni ha Fale Fakatahaʻanga feʻungamālié, ʻoku iku ia ki ha fakamoʻoni lelei. Ko ia ai, ʻoku faingofua ke kamata ai ha ngaahi ako Tohitapu.”
Ko e kau mēmipa ʻo e Fakatahaʻanga Krake ʻi Peniní naʻa nau kātekina ʻa e manuki lahi ʻi he kuohilí koeʻuhi ko e Fale Fakatahaʻanga ki muʻá naʻe motuʻa ia ʻi hono fakahoa ki he ngaahi fale lotu kehé. (Fakatātā 4) ʻOku maʻu ʻe he fakatahaʻangá he taimí ni ha Fale Fakatahaʻanga foʻou lelei ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e lotu moʻoní ʻi ha founga taau mo fakangeingeia. (Fakatātā 5) Ko e fakatahaʻanga ko ení ʻoku ʻi ai ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻe toko 34 mo ha ʻavalisi ʻo e maʻu fakataha ʻa e toko 73 ʻi he ngaahi fakataha Sāpaté, ka ko e toko 651 naʻe kau ki he fakatapui ʻo e Fale Fakatahaʻangá. Ko e tokolahi taha ʻo kinautolú ko e kakai ʻo e koló ʻa ia naʻe maongo lelei kia kinautolu ʻa e sio ki he malava ʻa e Kau Fakamoʻoní ke langa ha holo ʻi ha kiʻi taimi nounou pē. ʻI he fakakaukauloto atu ki he ngaahi fakalakalaka he kuohilí ʻi he fekauʻaki mo e meʻá ni, naʻe tohi ai ʻa e vaʻa Simipāpuē: “ʻI loto ʻi ha māhina ʻe taha ʻo e langa ʻo ha Fale Fakatahaʻanga foʻou, naʻe faʻa liunga ua ai ʻa e kau maʻu fakatahá.”—Fakatātā 6 mo e 7.
ʻOku ʻikai ha veiveiua, ko e ngaahi Fale Fakatahaʻanga foʻou lahí ʻoku tokoni ia ke ʻai ke ala maʻu ai ha ngaahi feituʻu ki he fakaivifoʻou fakalaumālie fakatouʻosi ʻa e kau Kalisitiane fakatapuí pea mo e kakai mahuʻingaʻiá. “ʻOku mau ongoʻi ha fiefia lahi,” ko e lau ia ʻa ha Fakamoʻoni ʻi ʻIukalaine hili hono kamata ngāueʻaki ʻe he fakatahaʻanga fakalotofonuá ʻa ʻene Fale Fakatahaʻanga foʻoú. “Naʻa mau sio tonu ki he anga hono tokoniʻi ʻe Sihova ʻa hono kakaí.”
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 10, 11]
Fakahoungaʻi ʻa e Poupou Loto-Fiefoakí
ʻOku fiefia ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke sio ki he fakalakalaka vave kuo fai ke aʻusia ʻa e fiemaʻu fakavavevave ki ha ngaahi Fale Fakatahaʻanga foʻou takatakai ʻi he kolopé. Ko e tupulaki papau ʻi he tokolahi ʻo e kau lotu ʻa Sihová ʻi he ngaahi fonua kehekehe ʻoku fiemaʻu ai ke langa ha ngaahi Fale Fakatahaʻanga lahi foʻou ʻi he kahaʻú. He ko ē, ʻi ha ʻavalisi, lolotonga ʻa e taʻu fakangāue 2001, naʻe fokotuʻu ai ʻa e ngaahi fakatahaʻanga foʻou ʻe 32 ʻi he uike kotoa pē! Ko e ngaahi fakatahaʻanga ko iá ʻoku nau fiemaʻu ha ngaahi feituʻu ke fakataha mo lotu ai.
ʻE malanga hake nai ai ha fehuʻi, ‘ʻOku anga-fēfē ʻetau fakapaʻanga ʻa e ngaahi ngāue ko ia hangē ko e langa ʻo e ngaahi Fale Fakatahaʻanga foʻoú, tautefito ʻi he ngaahi fonua ʻa ia ʻoku maʻu ai ʻe he fanga tokouá ʻa e ngaahi meʻa fakangatangata fakapaʻangá?’ Ko e talí ʻoku kau ki ai fakatouʻosi ʻa e tokoni fakaʻotuá pea mo e loto-fiefoaki fakaetangatá.
Fakatatau ki heʻene talaʻofá, ʻoku lilingi mai ʻe Sihova ʻa hono laumālie māʻoniʻoní ki heʻene kau sevānití, ʻo fakaivia kinautolu “ke nau ngāue ʻaonga, ke nau koloaʻia ʻi he ngāue lelei, ke nau nimahomo ʻo ʻangafietokoni.” (1 Timote 6:18) ʻOku ueʻi ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke nau poupouʻi ʻa e ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá ʻi he founga kotoa pē—ʻo līʻoa honau taimí, iví, ngāue fakafoʻituituí, mo e ngaahi koloa kehé ki he ngaahi ngāue faka-Kalisitiané.
Ko ha laumālie ʻo e loto-fiefoakí ʻokú ne ueʻi ʻa e Kau Fakamoʻoní mo e niʻihi kehe ʻoku nau tokoni ki he ngāue fakalahí mo e langá ʻi ha founga fakapaʻanga. Tānaki atu ki he tokoni ke totongi ʻa e ngaahi fakamole tuʻumaʻu ʻa e fakatahaʻanga fakalotofonuá, ʻoku nau tokoni ki he ngāue langá ʻi he ngaahi tapa kehe ʻo e māmaní.
ʻI he fakatahaʻanga taki taha, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi puha ʻoku leipolo mahino ai “Ngaahi Tokoni ki he Ngāue ʻi Māmani Lahí—Mātiu 24:14.” ʻOku lava ke fakahū ai ʻe he faʻahinga taki taha ʻa e ngaahi tokoni loto-fiefoaki kapau ʻoku nau loto ki ai. (2 Tuʻi 12:9) Ko e ngaahi tokoni kotoa, lahi mo e iiki, ʻoku fakahoungaʻi ia. (Maake 12:42-44) Ko e ngaahi paʻanga ko ení ʻoku ngāueʻaki ia ʻi he ngaahi founga kehekehe ʻo fakatatau ki he fiemaʻú, ʻo kau ai ʻa e langa ʻo e ngaahi Fale Fakatahaʻangá. Ko e ngaahi paʻanga ko iá ʻoku ʻikai ngāueʻaki ia ke totongi ʻaki ha vahe ʻa ha kau pule koeʻuhí he ʻoku hala ha kau pule ia ʻi he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
ʻOku fakahoko ʻe he ngaahi tokoni ki he ngāue ʻi māmani lahí ʻenau taumuʻá? ʻIo, ʻoku pehē. Ko e vaʻa ʻi Laipīliá—ko ha fonua ʻoku haveki ʻe he tau fakalotofonuá—ʻoku līpooti mei ai ko e tokolahi taha ʻo e Kau Fakamoʻoni fakalotofonuá ʻoku nau fehangahangai mo e taʻemaʻu ha ngāué pea mo e ngaahi palopalema fakapaʻanga mafatukituki. ʻE lava fēfē ke maʻu ʻe he kakai ʻa Sihova ʻi he fonua ko ení ha ngaahi feituʻu feʻungamālie ki he lotú? “Ko e ngaahi tokoni loto-fiefoaki ʻa e fanga tokoua ʻi he ngaahi fonua kehé ʻe ngāueʻaki ia ke fakapaʻanga ʻa e ngāué,” ko e fakamatala ia ʻa e ʻōfisi vaʻá. “Ko ha fokotuʻutuʻu fakapotopoto mo anga-ʻofa moʻoni ē!”
ʻOku toe tokoni foki ʻa e fanga tokoua fakalotofonuá, neongo ʻa e fakangatangata ʻo e ngaahi meʻa ʻoku nau maʻú. ʻOku līpooti mei he fonua ʻAfilika ko Siela Leoné: “Ko e fanga tokoua fakalotofonuá ʻoku nau poupouʻi ʻa e ngāué pea fiefia ke foaki atu ʻenau ngāué pea mo e hā pē ha ngaahi tokoni fakapaʻanga te nau malavá ke poupouʻiʻaki hono langa ʻo e ngaahi Fale Fakatahaʻangá.”
ʻI hono fakamulitukú, ko e ngāue langa ko ení ʻoku ʻoatu ai ʻa e fakahīkihiki kia Sihova. ʻOku lea loto-māfana ʻa e fanga tokoua mei Laipīliá: “Ko e langa ʻo e ngaahi faiʻanga lotu feʻungamālie ʻi he kotoa ʻo e fonuá te ne fakahaaʻi ki he kakaí ʻoku tuʻumaʻu ʻi heni ʻa e lotu moʻoní pea te ne fakangeingeia mo fakateungaʻia ʻa e huafa lahi ʻo e ʻOtuá.”