LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w03 11/15 p. 4-7
  • ʻOku Lava Ke Ke Tui ki ha Māmani Palataisi

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻOku Lava Ke Ke Tui ki ha Māmani Palataisi
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Hā e ʻUhinga ʻo e Puputuʻú?
  • Ko e Hā e Lau ʻa e Tohitapú?
  • ʻOku Natula Kovi ʻa e Ngaahi Meʻa Fakamatelié?
  • Ko e Hā ʻOku ʻAlu Ai ʻa e Niʻihi ki Hēvaní?
  • Ko e Muʻaki Taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻE Fakahoko
  • Ko e ʻUhinga ʻOku Fanauʻi Foʻou Ai ʻa e Niʻihi
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1993
  • Ko e Hā ʻa e Taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he Māmaní?
    Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ʻe he ʻOtuá Meiate Kitautolú?
  • ʻOku tuʻu ʻi fē ʻa e Palataisi Fakatohitapú?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
  • Ko e Hā ʻa e Taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he Māmaní?
    Ongoongo Lelei mei he ʻOtuá!
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
w03 11/15 p. 4-7

ʻOku Lava Ke Ke Tui ki ha Māmani Palataisi

ʻI HE kotoa ʻo e hisitōliá, kuo tui ai ʻa e kakai ʻe laui miliona ʻe faifai pē ʻo nau mavahe mei he māmaní ʻo ō ki hēvani. Kuo ongoʻi ʻe he niʻihi ne ʻikai ʻaupito fakataumuʻa ʻa hotau Tokotaha-Fakatupú ke hoko ʻa e foʻi māmaní ko hotau feituʻu nofoʻanga tuʻumaʻú ia. Kuo tui ʻa e faʻahinga anga-fefeká ia ki ha toe meʻa lahi ange. Ki he tokolahi ʻo kinautolú, ko e māmaní mo e kotoa ʻo e ngaahi meʻa fakamatelié ʻoku kovi—ko ha ʻā vahevahe ia ki he lavameʻa fakalaumālie moʻoní mo e tuʻunga ofi ki he ʻOtuá.

Ko e faʻahinga kuo nau fakatupulekina ʻa e ngaahi fakakaukau ne lave ki aí naʻe ʻikai nai te nau lāuʻilo ki he meʻa naʻe folofolaʻaki ʻe he ʻOtuá ʻi he meʻa fekauʻaki mo ha māmani palataisí pe fili ke tukunoaʻi ia. ʻI he ʻahó ni, ko hono moʻoní, ʻoku fakahaaʻi ʻe he tokolahi ʻa e ʻikai ha mahuʻingaʻia ʻi hono sivisiviʻi ʻa e meʻa kuo fakamānavaʻi ʻe he ʻOtuá ke lēkooti ʻe he tangatá ʻi he kaveingá ni ʻi heʻene Folofolá, ʻa e Tohitapú. (2 Timote 3:​16, 17) Kae ʻikai ʻoku fakapotopoto ke falala ki he Folofola ʻa e ʻOtuá kae ʻikai ko hono ohi ʻa e ngaahi fakakaukau fakamahalo ʻa e tangatá? (Loma 3:4) Ko hono moʻoní, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke tau fai ia, koeʻuhí he ʻoku fakatokanga mai ʻa e Tohitapú kia kitautolu ko ha meʻamoʻui mālohi kae taʻehāmai kuó ne fakakuihi fakalaumālie ʻa e kakaí, ʻokú ne hanga he taimí ni ʻo “kākāʻi ʻa mamani kātoa.”—Fakahā 12:9; 2 Kolinito 4:4.

Ko e Hā e ʻUhinga ʻo e Puputuʻú?

Ko e ngaahi fakakaukau fepakipaki fekauʻaki mo e soulú kuó ne fakatupunga ʻa e kakaí ke nau puputuʻu fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he foʻi māmaní. ʻOku tui ʻa e tokolahi ʻoku tau maʻu ha soulu taʻefaʻamate—ko ha meʻa ʻa ia ʻoku mavahe ia mei he sino fakaetangatá pea ʻoku moʻui atu ʻi he hili ʻa e maté. ʻOku tui ʻa e niʻihi ko e soulú naʻe ʻi ai ia ki muʻa ke fakatupu ʻa e sino fakaetangatá. Fakatatau ki he tohi maʻuʻanga fakamatala ʻe taha, naʻe fakakaukau ʻa e filōsefa Kalisi ko Palató ko e soulú “ʻoku tuku pōpula ia ʻi he sinó ko ha tautea ki he ngaahi angahala naʻá ne fai ʻi hono tuʻunga fakahēvaní.” ʻI he tuʻunga tatau, ko e teolosia ʻi he senituli hono tolú ko ʻOlisení naʻá ne pehē “naʻe faiangahala ʻa e ngaahi soulú [ʻi hēvani] ki muʻa ke nau fāʻūtaha mo ha sinó” pea naʻe “tuku pōpula [ʻi he sino ko iá ʻi māmani] ko ha tautea ki heʻenau ngaahi angahalá.” Pea ʻoku tui ʻa e laui miliona ko e foʻi māmaní ko ha faʻahinga feituʻu ʻahiʻahi nai pē ia ʻi he fononga ʻa e tangatá ki hēvaní.

ʻOku toe ʻi ai ʻa e ngaahi fakakaukau kehekehe fekauʻaki mo e meʻa ʻoku hoko ki he soulú ʻi he taimi ʻoku mate ai ha tahá. Fakatatau ki he tohi History of Western Philosophy, naʻe fakatupu ʻe he kau ʻIsipité ʻa e fakakaukau “ko e soulu ʻo e kau maté ʻoku ʻalu hifo ia ki lolofonua.” Naʻe fakakikihi ki mui ai ʻa e kau filōsefá ko e ngaahi soulu ʻo e kau maté naʻe ʻikai hifo ia ki ha lolofonua fakapoʻuli ka ʻoku ʻalu hake moʻoni ia ki ha nofoʻanga laumālie māʻolunga ange. ʻOku pehē tokua ko e filōsefa Kalisi ko Sōkolotesí naʻá ne tui ʻo pehē ʻi he maté ʻoku hoko ai ʻa e soulú ʻo “mavahe ki [ha] feituʻu taʻehāmai . . . pea fakamoleki ʻa e toenga ʻo ʻene ʻi aí mo e ngaahi ʻotuá.”

Ko e Hā e Lau ʻa e Tohitapú?

ʻOku ʻikai ha feituʻu ʻe pehē ai ʻe he Folofola fakamānavaʻi ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tohitapú, ʻoku maʻu ʻe he tangatá ha soulu taʻefaʻamate. Lau kiate koe ʻa e fakamatala ʻi he Senesi 2:7. ʻOku pehē ai: “Naʻe ngaohi ʻe Sihova Elohimi ʻa e tangata mei he efu ʻo e kelekele, ʻo ne ho ki hono avaʻi ihu ʻa e manava moʻui; pea naʻe hoko ʻa e tangata ko e kakano [“soulu,” NW] moʻui.” ʻOku māʻalaʻala mo ʻikai filingaua ia. ʻI he taimi naʻe fakatupu ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻuluaki tangata ko ʻĀtamá, naʻe ʻikai te Ne ʻai kiate ia ha faʻahinga meʻa taʻefakamatelie. ʻIkai, he ʻoku pehē ʻe he Tohitapú “naʻe hoko ʻa e tangata ko e soulu moʻui.” Naʻe ʻikai ke ʻi he tangatá ha soulu. Ko ha soulu ia.

ʻI hono fakatupu ʻa e foʻi māmaní mo e fāmili fakaetangatá, naʻe ʻikai ʻaupito fakataumuʻa ʻe Sihova ia ke mate ʻa e tangatá. Ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he tangatá ke nau moʻui ʻo taʻengata ʻi he māmaní ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi tuʻunga Palataisí. Naʻe mate pē ʻa ʻĀtamá ia koeʻuhi ko ʻene talangataʻa ki he lao ʻa e ʻOtuá. (Senesi 2:​8, 15-​17; 3:​1-6; Aisea 45:18) ʻI he taimi ne mate ai ʻa e ʻuluaki tangatá, naʻá ne ʻalu ki ha nofoʻanga laumālie? ʻIkai! Ko ia—ʻa e soulu ko ʻĀtamá—naʻá ne toe foki ki he efu taʻemoʻui ʻa ia naʻe fakatupu ia mei aí.​—Senesi 3:​17-​19.

Ko kitautolu kotoa kuo tau maʻu tukufakaholo ʻa e angahalá mo e maté mei hotau tupuʻanga ko ʻĀtamá. (Loma 5:​12) Ko e mate ko ení ko ha ngata ia ʻo e ʻi aí, ʻo hangē tofu pē ko ia naʻe hoko kia ʻĀtamá. (Sāme 146:​3, 4) Ko hono moʻoní, ʻi he kotoa ʻo ʻene ngaahi tohi ʻe 66, ʻoku ʻikai ʻaupito fakafehokotaki ʻe he Tohitapú ʻa e ongo foʻi lea “taʻefaʻamaté” pe “taʻengatá” mo e foʻi lea “soulú.” ʻI hono kehé, ʻoku fakamatalaʻi mahino ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ko e soulú—ʻa e tokotahá—ʻoku matengofua ia. ʻOku mate ʻa e soulú.​—Koheleti 9:​5, 10; Isikeli 18:4.

ʻOku Natula Kovi ʻa e Ngaahi Meʻa Fakamatelié?

Fēfē ʻa e fakakaukau ko e ngaahi meʻa fakamatelié, ʻo kau ai ʻa e foʻi māmaní, ʻoku kovi? Naʻe maʻu ha fakakaukau pehē ʻe he kau poupou ʻo e Manichaeism (Tui faka-Mani), ko ha ngaʻunu fakalotu naʻe fokotuʻu ʻi Pēsia lolotonga ʻa e senituli hono tolú ʻe ha tokotaha ko hono hingoá ko Mani. ʻOku pehē ʻe he New Encyclopædia Britannica: “Ko e Tui faka-Mani ko ha tali ia ki he mamahi ʻoku tupu ʻi he tuʻunga fakaetangatá.” Naʻe tui ʻa Mani ko e hoko ko e tangatá naʻe “taʻefakanatula, taʻemakātakiʻi, mo kovi fakaʻaufuli.” Naʻá ne toe tui ko e founga pē taha ke mavahe ai mei he “mamahí” ko e soulú ke hola mei he sinó, ʻo mavahe mei māmani, pea maʻu ha moʻui fakalaumālie ʻi ha māmani laumālie.

ʻI hono kehé, ʻoku tala mai ʻe he Tohitapú kia kitautolu ʻi he vakai ʻa e ʻOtuá ko e “meʻa kotoa pe kuo ne ngaohi” ʻi he taimi naʻe fakatupu ai ʻa e māmaní mo e faʻahinga ʻo e tangatá naʻe “lelei ʻaupito.” (Senesi 1:31) ʻI he taimi ko iá, naʻe ʻikai ha ʻā vahevahe ʻi he vahaʻa ʻo e tangatá mo e ʻOtuá. Naʻe maʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ha vahaʻangatae vāofi mo Sihova, ʻo hangē pē ko hono maʻu ʻe he tangata haohaoa ko Sīsū Kalaisí ha vahaʻangatae fekoekoeʻi mo ʻene Tamai fakahēvaní.​—Mātiu 3:​17.

Kapau ko ʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá, ʻa ʻĀtama mo ʻIvi, naʻe ʻikai te na tuli ki ha ʻalunga ʻo e angahalá, ne na mei maʻu ha vahaʻangatae vāofi mo Sihova ko e ʻOtuá ʻo taʻengata ʻi ha māmani palataisi. Naʻá na kamata ʻa e moʻui ʻi Palataisí, he ʻoku tala mai ʻe he ngaahi Konga Tohitapú kia kitautolu: “Naʻe to ʻe Sihova Elohimi ha ngouetapu ʻi Iteni, ʻi hahake; pea ne tuku ai ʻa e tangata kuo ne ngaohi.” (Senesi 2:8) Ko e ngoue fakaepalataisi ko iá naʻe fakatupu ai ʻa ʻIví. Kapau ne ʻikai angahala ʻa ʻĀtama mo ʻIvi, ko kinaua mo ʻena fānau haohaoá ne nau mei malava ke ngāue fiefia fakataha kae ʻoua kuo hoko ʻa e māmaní kotoa ko ha palataisi. (Senesi 2:​21; 3:​23, 24) Ne mei hoko ʻa e Palataisi fakaemāmaní ko e ʻapi taʻengata ia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.

Ko e Hā ʻOku ʻAlu Ai ʻa e Niʻihi ki Hēvaní?

‘Ka,’ te ke pehē nai, ‘ʻoku lau ʻa e Tohitapú fekauʻaki mo e kakai te nau ō ki hēvani, ʻikai ko ia?’ ʻIo. Hili ʻa e angahala ʻa ʻĀtamá, naʻe fakataumuʻa ai ʻe Sihova ke fokotuʻu ha Puleʻanga fakahēvani ʻa ia ʻe hoko ai ʻa e niʻihi ʻo e hako ʻo ʻĀtamá ʻo “pule ko e ngaahi tuʻi ki he māmaní” fakataha mo Sīsū Kalaisi. (Fakahā 5:​10, NW; Loma 8:17) ʻE pau ke fokotuʻu hake kinautolu ki ha moʻui taʻefaʻamate ʻi hēvani. Ko honau fika fakakātoá ko e toko 144,000, pea ko e ʻuluaki faʻahinga ʻi honau haʻohaʻongá ko e kau ākonga faitōnunga ʻa Sīsū ʻi he ʻuluaki senitulí.​—Luke 12:32; 1 Kolinito 15:​42-​44; Fakahā 14:​1-5.

Kae kehe, naʻe ʻikai ko e muʻaki taumuʻa ia ʻa e ʻOtuá ki he tangata anga-tonú ke mavahe mei māmani ʻo ʻalu ki hēvani. Ko hono moʻoní, ʻi he taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa Sīsuú, naʻá ne fakamatala: “Kuo teʻeki ke ʻalu hake ha toko taha ʻo hu ki langi, ngata pe ʻiate ia naʻe ʻalu hifo mei he langi, ko e Fanautama ʻa Tangata.” (Sione 3:13) Fakafou ʻi he “Fanautama ʻa Tangata,” ʻa Sīsū Kalaisi, naʻe tokonaki mai ai ʻe he ʻOtuá ha huhuʻi ʻa ia ʻokú ne ʻai ʻa e moʻui taʻengatá ke malava ki he faʻahinga ʻoku nau ngāueʻi ʻa e tui ki he feilaulau ʻa Sīsuú. (Loma 5:8) Ka ko fē ʻe moʻui taʻengata ai ʻa e laui miliona ʻo e faʻahinga pehē ʻo e tangatá?

Ko e Muʻaki Taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻE Fakahoko

Neongo naʻe fakataumuʻa ʻa e ʻOtuá ke ʻave ʻa e niʻihi mei he fāmili fakaetangatá ke ngāue ko e kaungāpule mo Sīsū Kalaisi ʻi he Puleʻanga fakahēvaní, ʻoku ʻikai ʻuhinga iá ʻe ʻalu ʻa e kakai lelei kotoa pē ki hēvani. Naʻe fakatupu ʻe Sihova ʻa e foʻi māmaní ke hoko ko e ʻapi Palataisi ʻo e fāmili fakaetangatá. Kuo vavé ni he taimí ni, ke fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻa e muʻaki taumuʻa ko iá.​—Mātiu 6:​9, 10.

ʻI he malumalu ʻo e pule ʻa Sīsū Kalaisi mo hono kaungāpule fakahēvaní, ʻe toka ai ʻa e melino mo e fiefia ʻi he māmaní kotoa. (Sāme 37:​9-​11) Ko e faʻahinga ʻi he manatu ʻa e ʻOtuá ʻe fokotuʻu hake kinautolu pea te nau maʻu ʻa e moʻui lelei haohaoa. (Ngāue 24:15) ʻI heʻenau faitōnunga ki he ʻOtuá, ʻe tuku ai ki he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻa e meʻa ne fakamoleki ʻe heʻetau muʻaki ongo mātuʻá—ko e moʻui taʻengata ʻi he tuʻunga haohaoa fakaetangatá ʻi ha māmani palataisi.​—Fakahā 21:​3, 4.

ʻE ʻikai ʻaupito taʻemalava ke fakahoko ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa e meʻa ʻokú ne fakataumuʻa ke faí. Fakafou heʻene palōfita ko ʻAiseá, naʻá ne talaki: “Hange ʻoku hifo ʻa e ʻuha mo e sinou mei langi, ʻo ʻikai te ne foki ki ai, kaeʻoua ke ne fakaviviku ʻa e fonua, ʻo ngaohi ia ke fakatupu meʻa, mo laku muka mai; ʻo ʻoua foki ke ai ha tenga maʻa e tangata tutuʻi, mo ha meʻakai maʻa e fiekaia; ʻe pehe pe mo ʻeku lea ʻoku ʻalu atu mei hoku ngutu: ʻe ʻikai foki ngeʻesi mai, kaeʻoua ke ne fai ʻa e meʻa ne u loto ki ai, mo fakaaʻu ʻa e meʻa ne u fekau atu ai ia.”—Aisea 55:​10, 11.

ʻI he tohi Tohitapu ʻa ʻAiseá, ʻoku tau maʻu ai ha tomuʻa vakai ki he meʻa ʻe hoko ki ai ʻa e moʻuí ʻi he māmani Palataisí. ʻE ʻikai ha nofo ʻi he Palataisí te ne pehē, “ʻOku ou mahaki.” (Aisea 33:24) ʻE ʻikai ʻomai ʻe he fanga manú ha fakatuʻutāmaki ki he tangatá. (Aisea 11:​6-9) ʻE langa ʻe he kakaí ʻa e ngaahi ʻapi fakaʻofoʻofa pea nofoʻi ia pea te nau tō ngoue pea kai mākona. (Aisea 65:​21-​25) ʻIkai ngata aí, ʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo “folofua ʻa mate ʻo taʻengata; pea ko Atonai Sihova te ne holoholo ʻa e loʻimata mei he mata fuape.”—Aisea 25:8.

Kuo vavé ni ke nofo ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻi he malumalu ʻo ha ngaahi tuʻunga faitāpuekina pehē. ʻE “faifai pea fakaʻataʻatā mei heʻene popula ki he ʻauha, kae fakahoko ia ki he tauʻataina fakalangi ʻa e fanau ʻa e ʻOtua.” (Loma 8:21) He fisifisimuʻa ē ke moʻui taʻengata ʻi he Palataisi fakaemāmani ne talaʻofá! (Luke 23:43) ʻE lava ke ke ʻi ai kapau te ke ngāue leva ki he ʻilo totonu ʻo e ngaahi Konga Tohitapú pea ngāueʻi ʻa e tui kia Sihova ko e ʻOtuá pea mo Sīsū Kalaisí. Pea ʻe lava ke ke maʻu ʻa e falala ʻoku ʻuhinga lelei ke tui ki ha māmani palataisi.

[Fakatātā ʻi he peesi 5]

Naʻe faʻufaʻu kia ʻĀtama mo ʻIvi ke na moʻui taʻengata ʻi ha māmani palataisi

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

ʻI he Palataisi fakaemāmaní. . .

te nau langa fale

te nau tō ngoue vaine

ʻe tāpuakiʻi kinautolu ʻe Sihova

[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 4]

U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./NASA

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share