Kau Taʻumotuʻá—Ko e Ngaahi Mēmipa Mahuʻinga ʻo ʻEtau Fetokouaʻaki Faka-Kalisitiané
“Ko e kau to ʻi he fale ʻo Sihova, te nau toʻulu. . . . Te nau fua ai pe ʻi heʻenau motuʻa.”—SĀME 92:13, 14.
1. ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa e kakai tokolahi ki he kau taʻumotuʻá?
ʻOKU ʻofa ʻa Sihova ʻi he kotoa ʻo ʻene kau sevāniti loto-tōnungá, ʻo kau ai ʻa e faʻahinga taʻumotuʻá. Kae kehe, fakatatau ki ha fakafuofua fakapuleʻanga, ʻi he taʻu kotoa pē ʻoku meimei ko e vaeua miliona ʻo e kakai taʻumotuʻa ʻi he ʻIunaite Seteté ʻoku nau faingataʻaʻia ʻi hono ngaohikoviʻi pe liʻaki. ʻOku fakahā ʻe he ngaahi līpooti meimei tatau mei he māmaní takatakai ko e ngaohikoviʻi ʻo e kau taʻumotuʻá ko ha palopalema fakaemāmani lahi ia. ʻOku lave ha kautaha ʻe taha ki he tupuʻanga ʻo e meʻá ni ʻo pehē “ko e fakakaukau lahi ia ʻi he lotolotonga ʻo e kakai tokolahi . . . ko e faʻahinga taʻumotuʻa ange kuo nau moʻui ʻo fuoloa ange ʻi honau ʻaongá, ʻoku nau taʻefua pea fuʻu fakafalala tōtuʻa.”
2. (a) ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa Sihova ki heʻene kau sevāniti loto-tōnunga taʻumotuʻá? (e) Ko e hā ʻa e fakamatala fakalotomāfana ʻoku tau maʻu ʻi he Sāme 92:12-15?
2 ʻOku koloaʻaki ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻene kau sevāniti mateaki taʻumotuʻá. ʻOkú ne tokangataha ki he “tangata ʻi loto”—hotau tuʻunga fakalaumālié—kae ʻikai ki hotau ngaahi fakangatangata fakaesinó. (2 Kolinito 4:16) ʻI heʻene Folofolá, ʻa e Tohi Tapú, ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi fakapapau fakalotomāfana ko ʻení: “ʻE toʻulu hange ha paame ʻa e maʻoniʻoni: te ne tupu hange ha sita ʻi Lepanoni. Ko e kau to ʻi he fale ʻo Sihova, te nau toʻulu ʻi he ngaahi lotoʻā ʻo hotau ʻOtua. Te nau fua ai pe ʻi heʻenau motuʻa; te nau mohu huhuʻa mo laumata: ke fakaha ko e totonu ʻa Sihova.” (Sāme 92:12-15) Ko ha fakakaukau atu ki he ngaahi vēsí ni te ne fakahaaʻi mai ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻo e tokoni mahuʻinga ʻe lava ke fai ʻe kimoutolu kau taʻumotuʻá ki he fetokouaʻaki faka-Kalisitiané.
“Fua Ai Pe ʻi Heʻenau Motuʻa”
3. (a) Ko e hā ʻoku fakatatau ai ʻa e faʻahinga māʻoniʻoní ki he ʻulu pāmé? (e) ʻI he founga fē ʻe malava ai ʻa e faʻahinga taʻumotuʻa angé ke ‘fua ai pe ʻi heʻenau motuʻá’?
3 ʻOku fakatatau ʻe he tokotaha-tohi-sāmé ʻa e māʻoniʻoní ki he ʻulu paame ʻoku ‘to ʻi he ngaahi lotoʻā ʻo hotau ʻOtuá.’ ʻOku nau “fua ai pe ʻi heʻenau motuʻa.” ʻOku pehē ʻe he liliu ʻe taha: “ʻI heʻenau taʻumotuʻá te nau fakatupu fua.” (Tanakh) ʻIkai ʻokú ke loto-tatau ko ha fakakaukau fakalototoʻa ʻeni? Ko e ʻulu paame fakaʻofoʻofa mo hangatonú naʻe mātā lahi ia ʻi he ngaahi lotoʻā ʻi he Hahaké ʻi he ngaahi taimi ʻo e Tohi Tapú. Tānaki atu ki honau mahuʻinga fakaeteuteú, naʻe fakamahuʻingaʻi ʻa e ʻulu pāmé ʻi honau fua lahí, fakataha mo e ʻulu paame ʻe niʻihi ne nau kei hokohoko fua ʻo laka hake he taʻu ʻe teau.a ʻI hono tō ʻo tuʻumaʻu fefeka ai pē ʻi he lotu moʻoní, te ke malava ʻi he founga meimei tatau ke ke “fakatupu fua, ko e ngaahi ngaue lelei kehekehe.”—Kolose 1:10.
4, 5. (a) Ko e hā ʻa e fua mahuʻinga ʻoku fiemaʻu ke fakatupu ʻe he kau Kalisitiané? (e) ʻOmai ha ngaahi faʻifaʻitakiʻanga Fakatohitapu ʻo e faʻahinga taʻumotuʻa ange ʻa ia naʻa nau fakatupu ʻa e “fua ʻo e loungutu.”
4 ʻOku ʻamanekina mai ʻe Sihova ʻa e kau Kalisitiané ke nau fakatupu ʻa e “fua ʻo e loungutu”—ko e ngaahi lea ʻoku leaʻaki ʻi hono fakahīkihikiʻi ia mo ʻene ngaahi taumuʻá. (Hepelu 13:15) ʻOku kaunga ʻeni kiate koe ʻi ho tuʻunga ko ha tokotaha taʻumotuʻa angé? Ko e moʻoni ʻoku pehē.
5 ʻOku ʻi he Tohi Tapú ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻo e faʻahinga taʻumotuʻa naʻa nau faifakamoʻoni taʻemanavahē ki he huafa mo e ngaahi taumuʻa ʻa Sihová. Naʻe ʻosi fakalaka ʻa Mōsese ʻi hono “taʻu ʻe fitungofulu” ʻi he taimi naʻe fekauʻi ai ia ʻe Sihova ko ʻene palōfita mo e fakafofongá. (Sāme 90:10; Ekisoto 4:10-17) Naʻe ʻikai ke taʻofi ʻe he taʻumotuʻá ʻa e palōfita ko Tanielá mei hono fai ha fakamoʻoni taʻemanavahē fekauʻaki mo e tuʻunga-hau ʻo Sihová. ʻOku ngalingali ko Tanielá naʻe ʻi hono taʻu 90 tupu ʻi he taimi naʻe fekauʻi atu ai ia ʻe Pelisasa ke ne haʻu ʻo fakaʻuhingaʻi ʻa e tohinima fakamisiteli ʻi he holisí. (Taniela, vahe 5) Pea fēfē ʻa e ʻapositolo taʻumotuʻa ko Sioné? ʻI he fakaofi atu ki he ngataʻanga ʻo ʻene moʻui ngāue faitōnungá, naʻe tuku pilīsone ia ʻi he motu ko Pātimosí “koeʻuhi ko e lea ʻo fekauʻaki mo e ʻOtuá pea mo e faifakamoʻoni kia Sīsuú.” (Fakahā 1:9, NW) Ngalingali ʻoku lava ke ke manatuʻi ha faʻahinga kehe tokolahi ʻi he Tohi Tapú naʻa nau fakatupu ʻa e “fua ʻo e loungutu” ʻi honau ngaahi taʻu ki muí.—1 Samiuela 8:1, 10; 12:2; 1 Tuʻi 14:4, 5; Luke 1:7, 67-79; 2:22-32.
6. Kuo anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa e “mātuʻa” ke nau kikite ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ni?
6 ʻI he hiki lea mei he palōfita Hepelū ko Sioelí, naʻe talaki ʻe he ʻapositolo ko Pitá: “ʻI he kuonga fakamui, te u lilingi ha meʻa mei hoku Laumālie ki he kakano kotoa pē [kau ai ʻa e “mātuʻa”], . . . pea te nau palōfisai.” (Ngāue 2:17, 18; Sioeli 2:28) Ko ia ai, ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ni, kuo ngāueʻaki ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi mēmipa taʻumotuʻa ʻo e kalasi paní pea ʻi he “fanga sipi kehe” ke nau talaki ʻene ngaahi taumuʻá. (Sione 10:16) Ko e niʻihi ʻo e faʻahingá ni kuo nau fakatupu loto-tōnunga ʻa e fua ʻo e Puleʻangá ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu.
7. Fakatātaaʻi ʻa e founga ʻoku hokohoko atu ai ʻe he kau taʻumotuʻá hono fakatupu ʻa e fua ʻo e Puleʻangá neongo ʻa e ngaahi fakangatangata fakaesinó.
7 Fakakaukau angé kia Sonia, ʻa ia naʻá ne hoko ko ha tokotaha malanga taimi-kakato ʻo e Puleʻangá ʻi he 1941. Neongo ʻa e fāinga fuoloa mo ha mahaki tauhi, naʻá ne fakahoko maʻu pē ʻa e ngaahi ako Tohi Tapu ʻi hono ʻapí. “Ko hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ko ha konga ia ʻo ʻeku moʻuí,” ko e fakamatala ia ʻa Sonia. “Ko hono moʻoní, ko ʻeku moʻuí ia. ʻOku ou fakafisi ke tuku ia.” ʻIkai ke fuʻu fuoloa ʻi he kuohilí, naʻe vahevahe atu ai ʻe Sonia mo hono taʻoketé, ko Olive, ʻa e pōpoaki ʻo e ʻamanaki ʻa e Tohi Tapú kia Janet, ko ha tokotaha mahaki naʻe talitali mate ʻa ia naʻa nau fetaulaki ʻi he loki talitali ʻo ha falemahaki. Ko e faʻē ʻa Janet, ko ha tokotaha Katolika lotu mateaki, naʻe mātuʻaki maongo kiate ia ʻa e mahuʻingaʻia anga-ʻofa ko ʻeni naʻe fakahāhā ki heʻene taʻahiné ʻo ne tali ai ʻa e tuʻuaki ange ʻo ha ako Tohi Tapu ʻi ʻapi pea ʻokú ne fai ha fakalakalaka lelei ʻaupito he taimí ni. ʻE lava ke ke puke ha ngaahi faingamālie meimei tatau ke fakatupu ai ʻa e fua ʻo e Puleʻangá?
8. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Kēlepi taʻumotuʻa ʻa ʻene falala kia Sihová, pea ʻe malava fēfē ke faʻifaʻitaki ʻa e kau Kalisitiane taʻumotuʻá ki heʻene faʻifaʻitakiʻangá?
8 ʻI he hokohoko loto-toʻa atu ʻi he ngāue fakamalanga ʻo e Puleʻangá neongo ʻa e ngaahi fakangatangata ʻa e taʻumotuʻá, ʻoku muimui ai ʻa e kau Kalisitiane taʻumotuʻá ʻi he ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻa e tokotaha ʻIsileli faitōnunga ko Kēlepí, ʻa ia naʻe takanga mo Mōsese ʻi he toafá ʻi he taʻu ʻe fāngofulu. Naʻe taʻu 79 ʻa Kēlepi ʻi he taimi naʻá ne kolosi ai ʻi he Vaitafe Sioataní ki he Fonua ʻo e Talaʻofá. ʻI he hili ʻa e faitau ʻi he tuʻunga ko ha sōtia ʻo e kau tau ikuna ʻa ʻIsilelí ʻi he taʻu ʻe ono, naʻe malava pē ke ne mālōlō ʻi heʻene lavameʻa ongoongoá. Ka naʻe ʻikai, naʻá ne kole loto-toʻa ki he ngafa faingataʻa ʻo hono kapa ʻa e “ngaahi kolo lalahi kuo ʻaaʻi” ʻi he vahefonua moʻungaʻia ʻo Siutá, ko ha feituʻu naʻe nofoʻi ʻe he kau ʻĀnakí, ko e kau tangata naʻe lalahi anga-kehe. ʻI he tokoni ʻa Sihová, naʻe hanga ai ʻe Kēlepi ʻo “kapuji akinautolu, o hage koe folofola a Jihova.” (Siosiua 14:9-14, PM; 15:13, 14) Fakapapauʻi ʻokú ke kau mo Sihova, ʻo hangē pē ko ʻene kau mo Kēlepí, ʻi hoʻo hokohoko atu ke fakatupu ʻa e fua ʻo e Puleʻangá ʻi he taʻumotuʻá. Pea kapau te ke faitōnunga ai pē, te ne ʻoatu kiate koe hao nofoʻanga ʻi heʻene māmani foʻou kuó ne talaʻofá.—Aisea 40:29-31; 2 Pita 3:13.
“Te Nau Mohu Huhuʻa mo Laumata”
9, 10. ʻE anga-fēfē ʻa e hoko ʻa e kau Kalisitiane taʻumotuʻá ʻo moʻui lelei ai pē ʻi he tuí mo tauhi maʻu ʻenau longomoʻui fakalaumālié? (Sio ki he puha ʻi he peesi 13.)
9 ʻI hono fakahanga ʻa e tokangá ki he fua lahi ʻa e kau sevāniti taʻumotuʻa ʻa Sihová, naʻe hiva ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “ʻE toʻulu hange ha paame ʻa e maʻoniʻoni: te ne tupu hange ha sita ʻi Lepanoni. Te nau fua ai pe ʻi heʻenau motuʻa; te nau mohu huhuʻa mo laumata.”—Sāme 92:12, 14.
10 ʻE malava fēfē ke ke tauhi maʻu hoʻo longomoʻui fakalaumālié neongo ʻa e taʻumotuʻá? Ko e fakapulipuli ʻo e fakaʻofoʻofa tuʻuloa ʻa e fuʻu pāmé ʻoku makatuʻunga ia ʻi ha matavai feʻunga ʻo e vai foʻou. ʻOku pehē pē, ʻe malava ke ke maʻu ʻa e fakaivimālohi mei he ngaahi vai ʻo e moʻoni ʻo e Tohi Tapú ʻaki hoʻo ako ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá pea ʻi he feohi mo ʻene kautahá. (Sāme 1:1-3; Selemaia 17:7, 8) ʻE ʻai koe ʻe hoʻo longomoʻui fakalaumālié ke ke hoko ko ha koloa mātuʻaki mahuʻinga ki he kaungātuí. Fakakaukau atu ki he anga ʻo e hoko moʻoni ʻa e meʻá ni ʻi he tuʻunga ʻo e Taulaʻeiki Lahi taʻumotuʻa ko Sihoiatá.
11, 12. (a) Ko e hā ʻa e ngafa mātuʻaki mahuʻinga naʻe fakahoko ʻe Sihoiata ʻi he hisitōlia ʻo e puleʻanga Siutá? (e) Naʻe anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Sihoiata ʻene tākiekiná ke pouaki ʻa e lotu moʻoní?
11 ʻOku ngalingali naʻe laka hake ʻi he taʻu ʻe teaú ʻa e motuʻa ʻo Sihoiatá ʻi he taimi naʻe hamusi ai ʻe Kuini ʻAtalaia fiemāʻolunga ʻa hono puleʻi ʻo Siutá ʻaki ʻene fakapoongi pē ʻa hono fanga mokopuná tonu. Ko e hā naʻe malava ke fai ʻe he taʻumotuʻa ko Sihoiatá? ʻI he taʻu ʻe ono naʻá ne hanga ai mo hono uaifí ʻo fūfuuʻi ʻa e ʻea fakatuʻi pē taha naʻe haó, ʻa Sōasi, ʻi he temipalé. ʻI ha foʻi ngaʻunu fakaʻohovale leva, naʻe fanongonongo fakahāhā ai ʻe Sihoiata ʻa e tuʻi taʻu fitu ko Sōasí pea tāmateʻi ʻa ʻAtalaia.—2 Kalonikali 22:10-12; 23:1-3, 15, 21.
12 ʻI he hoko ko e tauhi ʻo e ngaahi meʻa ʻa e tuʻí, naʻe ngāueʻaki ʻe Sihoiata ʻene tākiekiná ke pouaki ʻa e lotu moʻoní. Naʻá ne “fai . . . ha kovinanite aʻana mo e kakai kotoa mo e tuʻi, ke nau nofo ko e kakai ʻo Sihova.” ʻI he tuʻutuʻuni ʻa Sihoiatá, naʻe holoki hifo ai ʻe he kakaí ʻa e fale ʻo e ʻotua loi ko Pēalí pea toʻo ʻa hono ngaahi ʻōlitá, ngaahi ʻīmisí, mo e taulaʻeikí. ʻI he malumalu foki ʻo e tataki ʻa Sihoiatá naʻe toe fakafoki mai ai ʻe Sōasi ʻa e ngaahi ngāue temipalé pea fakahoko mo e ngāue monomono naʻe fiemaʻu lahi ki he temipalé. “Naʻe fai ʻe Sioasi ʻa e meʻa naʻe ha totonu ki he finangalo ʻo Sihova lolotonga naʻe faleʻi ia ʻe Sihoiata ko e taulaʻeiki.” (2 Kalonikali 23:11, 16-19; 24:11-14; 2 Tuʻi 12:2) ʻI heʻene mate ʻi hono taʻu 130, naʻe fai kia Sihoiata ʻa e fakalāngilangi makehe ko hono tanu fakataha mo e haʻa tuʻí koeʻuhi ko ʻene “fai lelei i Isileli, ki he Otua [moʻoní], bea ki hono fale.”—2 Kalonikali 24:15, 16, PM.
13. ʻE malava fēfē ki he kau Kalisitiane taʻumotuʻá ke nau ‘fai lelei ki he Otua [moʻoní] pea ki hono falé’?
13 Mahalo pē ko e mahamahakí pe ko ha ngaahi tuʻunga kehe ʻokú ne fakangatangata ʻa e meʻa ʻoku malava ke ke fai ke pouaki ai ʻa e lotu moʻoní. Neongo kapau ko ia, ʻoku ʻi hoʻo malavá ke ‘fai lelei ki he Otua [moʻoní] pea ki hono falé.’ ʻOku malava ke ke fakahāhā ʻa e faivelenga ki he fale fakalaumālie ʻo Sihová ʻaki hono maʻu pea kau ki he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá pea ʻi he kau ki he malaʻe ngāue fakafaifekaú ʻi ha taimi pē ʻe malavá. Ko hoʻo tali loto-lelei ʻa e akonaki ʻa e Tohi Tapú pea mo hoʻo poupou mateaki ki he “tamaioeiki agatonu mo boto” pea mo e fakatahaʻangá ʻe ʻi ai hono ola fakaivimālohi ki he fetokouaʻaki faka-Kalisitiané. (Mātiu 24:45-47, PM) ʻE malava foki ke ke fakaʻaiʻai ʻa e kaungālotú “ki he feʻofaʻaki mo e ngaue lelei.” (Hepelu 10:24, 25; Filimone 8, 9) Pea te ke hoko ko ha tāpuaki ki he niʻihi kehé kapau ʻokú ke ngāue ʻo fehoanaki mo e akonaki ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Ko e meʻa ki he matuʻa tangata ke nau fakaʻehiʻehi mei he konā, ke nau angamaopo, ke nau angafakamaʻumaʻu, ke moʻui-lelei [“longomoʻui,” An American Translation] ʻenau tui, ʻenau ʻofa, ʻenau kataki. Ke pehe foki mo e kau finemātutuʻa; ke ngali maʻoniʻoni ʻenau anga, ʻo ʻoua ko e kau fakakovi, ʻumaʻā ko ha niʻihi ʻoku popula ki he inu kava lahi; ka ko e akoʻanga meʻa lelei.”—Taitusi 2:2-4.
14. Ko e hā ʻoku malava ke fai ʻe he kau ʻovasia Kalisitiane fuoloá ke pouaki ʻa e lotu moʻoní?
14 Kuó ke ngāue ko ha tokotaha mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá ʻi ha ngaahi taʻu lahi? “Ngāueʻaki taʻesiokita ʻa e poto ʻoku haʻu fakataha mo e taʻumotuʻá,” ko e faleʻi ia ʻa e tokotaha mātuʻa fakaefakatahaʻanga fuoloa ʻe taha. “Vahe atu ʻa e fatongiá, pea vahevahe atu hoʻo taukeí ki he niʻihi kehe ko ia ʻoku nau maʻu ha laumālie loto-leleí . . . Sio ki he ngaahi malava ʻoku ʻi he niʻihi kehé. Fakalahi pea fakatupulekina ia. Tokateu ki he kahaʻú.” (Teutalonome 3:27, 28) Ko hoʻo mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he ngāue tupulekina maʻu pē ʻo e Puleʻangá ʻe iku ai ki he ngaahi tāpuaki lahi ki he niʻihi kehe ʻi heʻetau fetokouaʻaki faka-Kalisitiané.
“Fakaha Oku Agatonu a Jihova”
15. ʻOku anga-fēfē hono hanga ʻe he kau Kalisitiane taʻumotuʻá ʻo “fakaha oku agatonu a Jihova”?
15 ʻOku fakahoko fiefia ʻe he kau sevāniti taʻumotuʻa ʻa e ʻOtuá honau fatongia “ke fakaha oku agatonu a Jihova.” Kapau ko ha Kalisitiane taʻumotuʻa koe, ko hoʻo ngaahi leá mo hoʻo ngaahi ngāué ʻoku malava ke nau fakahāhā ki he niʻihi kehé ko ‘Jihová ko ho maka ia, bea oku ikai ha taemaonioni iate ia.’ (Sāme 92:15, PM) ʻOku ʻomai ʻe he fuʻu pāmé ʻa e fakamoʻoni fakalongolongo ki he ngaahi ʻulungāanga māʻolunga ange ʻo hono Tokotaha-Fakatupú. Ka kuo ʻoatu ʻe Sihova kiate koe ʻa e monū ʻo e faifakamoʻoni fekauʻaki mo ia ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau kau ʻi he taimí ni ki he lotu moʻoní. (Teutalonome 32:7; Sāme 71:17, 18; Sioeli 1:2, 3) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻení?
16. Ko e hā ʻa e fakatātā ʻi he Tohi Tapú ʻokú ne fakahāhaaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo hono “fakaha oku agatonu a Jihova”?
16 ʻI he taimi naʻe hoko ai ʻa e taki ʻIsileli ko Siosiuá ʻo “motuʻa mo aʻuaʻu,” naʻá ne “ui ange . . . ʻa Isileli katoa, ʻa honau kau matuʻa, mo honau houʻeiki, mo honau kau fakamāu, mo honau kau ofisa,” pea fakamanatu kiate kinautolu ʻa e ngaahi feangainga anga-tonu ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne pehē: “Kuo ʻikai to kelekele ha momoʻi meʻa ʻe taha ʻi he ngaahi lelei fuape naʻe talaʻofa ʻe Sihova ko homou ʻOtua maʻamoutolu; kuo hoko kotoa pe kiate kimoutolu.” (Siosiua 23:1, 2, 14) Naʻe fakaivimālohiʻi ʻi ha taimi ʻe he ngaahi leá ni ʻa e kakaí ke nau fakapapauʻi ke faitōnunga ai pē. Kae kehe, ʻi he hili ʻa e mate ʻa Siosiuá, “naʻe tupu ki mui ha toʻutangata kehe, ʻa ia kuo ʻikai te nau ʻilo ʻa Sihova, ʻumaʻa ʻa e ngāue naʻa ne fai maʻa Isileli. Pea naʻe fai ʻe haʻa Isileli ʻa e meʻa naʻe tau kovi ki he finangalo ʻo Sihova, ʻo nau tauhi ʻa e ngaahi Peali.”—Fakamaau 2:8-11.
17. Kuo anga-fēfē ʻa e feangainga ʻa Sihova mo ʻene kakaí ʻi he ngaahi taimi ʻi onopōní?
17 Ko e anga-tonu ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiane ʻi he ʻaho ní ʻoku ʻikai makatuʻunga ia ʻi he fakamoʻoni lea ʻa e kau sevāniti taʻumotuʻa ʻa e ʻOtuá. Ka, ko ʻetau tui kia Sihova mo ʻene ngaahi talaʻofá ʻoku fakafefekaʻi ia ʻi he taimi ʻoku tau fanongo tonu ai ʻi he ngaahi fakamatala fekauʻaki mo e “ngaue lahi” kuó ne fakahoko maʻa hono kakaí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ni. (Fakamaau 2:7; 2 Pita 1:16-19) Kapau kuó ke feohi mo e kautaha ʻa Sihová ʻi ha ngaahi taʻu lahi, ʻokú ke manatuʻi nai ʻa e taimi ʻa ia naʻe tokosiʻi ʻaupito ai ʻa e kau fanongonongo ʻo e Puleʻangá ʻi ho feituʻú pe fonuá pe ko e taimi naʻe fehangahangai ai ʻa e ngāue fakamalangá mo e fakafepaki kakahá. ʻI he faai mai ʻa e taimí, kuó ke sio ai ki hono toʻo atu ʻe Sihova ʻa e ngaahi faingataʻaʻiaʻanga pau pea ‘fakavaveʻi’ ʻa e tupu ʻa e Puleʻangá. (Aisea 54:17; 60:22) Kuó ke fakatokangaʻi ʻa e fakamahino ʻo e ngaahi moʻoni ʻo e Tohi Tapú pea siotonu ʻi he fakaleleiʻi fakalakalaka ʻo e konga hāmai ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá. (Palovepi 4:18; Aisea 60:17) ʻOkú ke kumi ke langa hake ʻa e niʻihi kehé ʻaki hono vahevahe atu kiate kinautolu ʻa e meʻa kuó ke hokosiá ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi feangainga anga-tonu ʻa Sihová? Ko ha ola fakaueʻiloto mo fakaivimālohi ē ʻe lava ke fakahoko ʻe he meʻá ni ki he fetokouaʻaki faka-Kalisitiané!
18. (a) Fakatātaaʻi ʻa e kaunga taimi-lōloa ʻo hono ‘fakaha ki he niʻihi kehé oku agatonu a Jihová.’ (e) Kuo anga-fēfē hoʻo hokosia fakafoʻituitui ʻa e anga-tonu ʻa Sihová?
18 Fēfē ʻa e ngaahi taimi kuó ke hokosia ai ʻa e tokanga ʻofa mo e tataki ʻa Sihová ʻi hoʻo moʻui fakafoʻituituí? (Sāme 37:25; Mātiu 6:33; 1 Pita 5:7) Ko ha tuofefine taʻumotuʻa ko hono hingoá ko Martha naʻá ne faʻa fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé ʻaki ʻene pehē: “Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e meʻa ʻe hokó, ʻoua ʻaupito ʻe liʻaki ʻa Sihova. Te ne fakaivia koe.” Naʻe kaunga loloto ʻa e faleʻí ni kia Tolmina, ko e taha ʻo e kau ako Tohi Tapu ʻa Martha ʻa ia naʻe papitaiso ʻi he 1960 tupu siʻí. “ʻI he taimi naʻe mate ai hoku husepānití,” ko e fakamatala ia ʻa Tolmina, “naʻá ku ongoʻi loto-siʻi ʻaupito, ka naʻe ʻai au ʻe he ngaahi foʻi lea ko iá ke u fakapapauʻi ke ʻoua naʻá ku liʻaki ha foʻi fakataha ʻe taha. Pea naʻe fakaivimālohiʻi moʻoni au ʻe Sihova ke u hokohoko atu.” Kuo ʻoange ʻe Tolmina ʻa e faleʻi tatau ki he tokolahi ʻo ʻene kau ako Tohi Tapú ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú. Ko e moʻoni, ʻi hono ʻoatu ʻa e fakalototoʻá pea fakalau ʻa e ngaahi feangainga anga-tonu ʻa Sihová, ʻe malava ke ke fai ai ʻa e meʻa lahi ke langa hake ʻa e tui ʻa e kaungātuí.
ʻOku Koloaʻaki ʻe Sihova ʻa e Faʻahinga Taʻumotuʻa Loto-Tōnungá
19, 20. (a) ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa Sihova ki he ngaahi ngāue ʻa ʻene kau sevāniti taʻumotuʻá? (e) Ko e hā ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu hoko maí?
19 Ko e māmani ʻo e ʻaho ní, ʻoku fakamatalaʻi ʻaki ia ʻe he taʻehoungaʻia, mo e siʻi ʻa e tokanga ki he kau taʻumotuʻá. (2 Timote 3:1, 2) ʻI he taimi ʻoku manatua ai kinautolú, ʻoku faʻa peheé pē koeʻuhi ko ʻenau ngaahi lavameʻa ʻi he kuohilí—ʻa e meʻa naʻa nau faí, kae ʻikai ko e meʻa ʻoku nau faí. ʻI hono kehé, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Oku ikai taeagatonu ae Otua, ke ne fakagaloʻi hoo mou gaue moe feiga ofa, aia kuo mou fakaha ki hono huafa, i hoo mou [tauhi] ae kaiga maonioni, mo hoo mou gaue.” (Hepelu 6:10, PM) Ko hono moʻoní, ʻoku manatuʻi ʻe Sihova ko e ʻOtuá ho lēkooti ʻo e ngaahi ngāue faitōnunga ʻi he kuohilí. Ka ʻokú ne toe fakamahuʻingaʻi koe ʻi he meʻa ʻokú ke hokohoko atu ke fai ʻi heʻene ngāué. ʻIo, ʻokú ne vakai ki he faʻahinga taʻumotuʻa loto-tōnungá ko e kau Kalisitiane fua lahi, moʻui lelei fakalaumālie, mo longomoʻui—ko ha fakamoʻoni moʻui ki hono mālohí.—Filipai 4:13.
20 ʻOkú ke vakai ki he ngaahi mēmipa taʻumotuʻa ʻo ʻetau fetokouaʻaki faka-Kalisitiané ʻo hangē ko e vakai ʻa Sihova kiate kinautolú? Kapau ʻoku pehē hoʻo vakaí, ʻe ueʻi ai koe ke ke fakahāhā hoʻo ʻofa kiate kinautolú. (1 Sione 3:18) Ko e kupu hoko maí ʻe lāulea ai ki he ngaahi founga ʻaonga ʻe niʻihi ke fakahāhā ai ʻa e ʻofa peheé ʻi he tokanga ki heʻenau ngaahi fiemaʻú.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e fuhinga teiti taki taha ʻokú ne maʻu nai ʻa e ngaahi foʻi fua ʻe taha afe pea ʻoku kilokalami nai ʻe 8 pe lahi ange ʻa hono mamafá. ʻOku fakafuofua ʻe ha tokotaha tohi ʻe taha ko e “fuʻu [paame] ʻe taha te ne fakafua mai ʻa e toni ʻe ua pe tolu ʻo e teití ko ha meʻaʻofa ki he faʻahinga ʻoku ʻonautolu iá ʻi he kotoa ʻo e moʻui ʻa e fuʻu pāmé.”
Ko e Hā Hoʻo Ngaahi Talí?
• ʻOku anga-fēfē ʻa e ‘fakatupu fua’ ʻa e kau taʻumotuʻá?
• Ko e hā ko ha koloa mātuʻaki mahuʻinga ai ʻa e longomoʻui fakalaumālie ʻa e kau Kalisitiane taʻumotuʻá?
• ʻOku malava fēfē ki he faʻahinga taʻumotuʻá ke nau “fakaha oku agatonu a Jihova”?
• Ko e hā ʻoku koloaʻaki ai ʻe Sihova ʻa ʻene kau sevāniti fuoloá?
[Puha ʻi he peesi 13]
Founga Kuo Nau Moʻui Lelei Ai Pē ʻi he Tuí
Ko e hā kuó ne tokoniʻi ʻa e kau Kalisitiane fuoloá ke nau moʻui lelei ai pē ʻi he tuí pea ke tauhi maʻu ʻenau longomoʻui fakalaumālié? Ko e meʻa ʻeni kuo leaʻaki ʻe he niʻihi:
“Ko hono lau ʻa e ngaahi konga Tohi Tapu ko ia ʻoku fakahangataha ki hotau vahaʻangatae mo Sihová ʻoku mahuʻinga ʻaupito. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi taimi poʻulí, ʻoku ou lau maʻuloto ai ʻa e Sāme 23 mo e 91.”—Olive, papitaiso ʻi he 1930.
“Kuó u fakapapauʻi ke u ʻi he malanga papitaiso kotoa pē pea fanongo tokanga, ʻo hangē pē ia ko hano papitaiso ʻoʻokú. Ko hono tauhi ke manatuʻi lelei ʻa ʻeku fakatapuí ko ha sitepu mahuʻinga ia ki heʻeku faitōnunga ai peé.”—Harry, papitaiso ʻi he 1946.
“ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e lotu fakaʻahó—ʻo kole maʻu pē kia Sihova ha tokoni, maluʻi, mo ha tāpuaki, ‘ʻo fakaongo kiate ia ʻi hotau hala kotoa pe.’” (Palovepi 3:5, 6)—Antônio, papitaiso ʻi he 1951.
“Ko e fanongo ki he ngaahi hokosia ʻa e faʻahinga ʻoku nau kei tauhi loto-tōnunga ʻa Sihova ʻi he hili ha ngaahi taʻu lahi fakaʻuliá ʻokú ne fakafoʻou ʻeku fakapapau ke mateaki mo faitōnunga ai pē kiate iá.”—Joan, papitaiso ʻi he 1954.
“ʻOku mahuʻinga ke ʻoua ʻe fakakaukau ʻo fuʻu lahi kiate kita. Ko e meʻa kotoa kuo tau maʻú ʻoku tupu ia mei he ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá. Ko hono maʻu ʻa e anga ʻo e vakai ko ʻení ʻokú ne ʻai maʻu pē kitautolu ke tau sio ki he tafaʻaki totonú ki he meʻakai fakalaumālie ʻoku fiemaʻu ki he kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá.”—Arlene, papitaiso ʻi he 1954.
[Fakatātā ʻi he peesi 11]
ʻOku fakatupu ʻe he kau taʻumotuʻá ʻa e fua mahuʻinga ʻo e Puleʻangá
[Fakatātā ʻi he peesi 14]
Ko e longomoʻui fakalaumālie ʻa e kau taʻumotuʻá ko ha koloa mātuʻaki mahuʻinga ia