MĪSAIÁ! FOUNGA ʻA E ʻOTUÁ KI HE FAKAMOʻUÍ
“Hange tofu pe ʻoku mate kotoa pe ʻia Atama, pehe foki ʻe fakamoʻui hake kotoa pe ʻia Kalaisi.”—1 KOL.1KO 15:22.
1, 2. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e fakafeangai ʻa ʻAnitelū mo Filipe ʻi heʻena fetaulaki mo Sīsuú? (e) Ko e hā ʻoku tau pehē ai ʻoku tau maʻu ʻa e fakamoʻoni lahi ange ki he tuʻunga faka-Mīsaia ʻo Sīsuú ʻi he kau Kalisitiane he ʻuluaki senitulí?
“KUO MA ʻilo ʻa e Misaia,” ko e tala ange ia ʻe ʻAnitelū ki hono tokoua ko Pitá, ʻi heʻene tuipau ko Sīsū ʻo Nasaletí ʻa e Tokotaha Pani ʻa e ʻOtuá. Naʻe tui ki ai ʻa Filipe peá ne kumi ʻa hono kaumeʻa ko Nātanielá, ʻo tala ange ki ai: “Ko e Toko Taha naʻe lea ki ai ʻa Mosese ʻi he Tohi Lao, mo e Kau Palofita, kuo mau ʻilo ia, ʻa Sīsū mei Nasaleti, ko e foha ʻo Siosefa.”—Sione 1:41, 42, 46 (40, 41, 45, PM).
2 ʻOkú ke tuipau fakaʻaufuli ko Sīsū ʻa e Mīsaia naʻe talaʻofá, ko e ‘Fakafofonga Tefito [ʻa Sihova] ki he fakamoʻuí’? (Hep. 2:10, NW) ʻI he ʻahó ni, ʻoku tau maʻu ai ʻa e fakamoʻoni lahi ange ki hono tuʻunga faka-Mīsaiá ʻi he meʻa naʻe maʻu ʻe hono kau muimui ʻi he ʻuluaki senitulí. Mei he ʻaloʻi ʻo Sīsuú ki heʻene toetuʻú, ko e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻomai ai ʻa e fakamoʻoni aofangatuku, ko ia ʻa e Kalaisí. (Lau ʻa e Sione 20:30, 31.) ʻOku toe fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻe hokohoko atu ʻa hono fakahoko ʻe Sīsū mei hēvani ʻa hono ngafa ko e Mīsaiá. (Sione 6:40; lau ʻa e 1 Kolinito 15:22.) ʻI ha ʻuhinga fakalaumālie, ko koe foki ʻe lava ke ke pehē kuó ke “ʻilo ʻa e Misaia” he ʻahó ni. Kae ʻuluaki fakakaukau angé ki he anga ʻo e fakamulituku totonu ʻa e muʻaki kau ākonga ko iá ʻo pehē kuo nau ʻilo ʻa e Mīsaiá.
Fakahaaʻi Fakalakalaka ʻa e “Fakalilolilo Toputapu” ʻo e Mīsaiá
3, 4. (a) Naʻe lava fēfē ke ‘ʻilo ʻa e Misaiá’ ʻe he kau ākonga ʻi he ʻuluaki senitulí? (e) Ko e hā te ke pehē ai ko Sīsū pē taha ʻe lava ke fakahoko kotoa ai ʻa e ngaahi kikite faka-Mīsaiá?
3 Naʻe lava fēfē ke fakapapauʻi ʻe he kau muimui ʻo Sīsū ʻi he ʻuluaki senitulí ko ia ʻa e Mīsaiá? Naʻe fakahaaʻi fakalakalaka ʻe Sihova fakafou ʻi he kau palōfitá ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻoku fakapapauʻi ai ʻa e Mīsaia ka hoko maí. Naʻe fakatatau ʻe he mataotao Tohi Tapu ʻe taha ʻa e founga ko ení ki hono fakatahatahaʻi ʻo ha ʻīmisi naʻe ngaohi mei ha fanga kiʻi kongokonga māpele. Sioloto atu ki ha kau tangata tokolahi ʻa ia kuo teʻeki ai ʻaupito ke nau fetuʻutaki ʻoku nau taki taha ʻomai ha konga maka māpele ki ha loki. Kapau ʻe hokohoko fakataha ʻa e ngaahi konga ko iá ʻo kakato ai ha ʻīmisi, te ke fakaʻosi totonu ʻaki ai ʻoku pau pē naʻe ʻi ai ʻa e toko taha naʻá ne tā ʻa e palaní pea ʻoange ki he tangata taki taha ʻa ʻene konga. ʻI he hangē ko e konga taki taha ʻo e ʻīmisí, ko e kikite faka-Mīsaia kotoa pē ʻe ʻomai ai ha konga mātuʻaki mahuʻinga ʻo e fakamatala fekauʻaki mo e Mīsaiá.
4 ʻE malava nai ke pehē naʻe hokonoa ʻa hono fakahoko ʻi he tangata pē taha ʻa e ngaahi kikite kotoa fekauʻaki mo e Mīsaiá? Naʻe pehē ʻe he tokotaha fakatotolo ʻe taha ʻe ʻikai malava ke pehē naʻe hokonoa ʻa hono fakahoko kotoa ʻi ha tokotaha ʻa e ngaahi kikite faka-Mīsaiá, ʻoku fuʻu fakavalevale ʻaupito ha fakakaukau pehē. “Ko Sīsū—pea ko Sīsū pē taha ʻi he kotoa ʻo e hisitōliá—naʻe lava ke ne fakahoko iá.”
5, 6. (a) ʻE fakahoko fēfē ʻa e fakamāuʻi ʻo Sētané? (e) Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi fakalakalaka ʻe he ʻOtuá ʻa e laine ki he “hako” naʻe talaʻofá?
5 Ko e meʻa tefito fekauʻaki mo e ngaahi kikite faka-Mīsaiá ko ha “fakalilolilo toputapu” ia fakataha mo e ngaahi tafaʻaki lahi ʻoku mahuʻinga fakalūkufua. (Kol. 1:26, 27, NW; Sen. 3:15) Naʻe kau ʻi he fakalilolilo ko iá ʻa e fakamāuʻi ʻo Sētane ko e Tēvoló, “ko e Ngata ʻo ono ʻaho,” ʻa ia naʻá ne ʻai ke tūʻulu atu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he angahalá mo e maté. (Fkh. 12:9) ʻE fakahoko fēfē ʻa e fakamaau ko iá? Naʻe tomuʻa tala ʻe Sihova ko ha “hako” ʻe fanauʻi ʻe ha “fefine” te ne fakavolu ʻa e ʻulu ʻo Sētané. Ko e “hako” naʻe tomuʻa talá te ne laiki ʻa e ʻulu ʻo e ngatá, ʻo fakangata ʻosi ai ʻa e tupuʻanga ʻo e angatuʻú, puké pea mo e maté. Kae kehe, ʻi he fakangofua ʻe he ʻOtuá, ʻe tomuʻa fakalaveaʻi ʻe Sētane ha muiʻivaʻe fakaefakatātā ʻo e “hako” ʻo e fefiné.
6 Naʻe fakahaaʻi fakalakalaka ʻe Sihova ʻa e “hako” naʻe talaʻofá. Naʻe fuakava ʻa e ʻOtuá kia ʻĒpalahame: “Ko ho hako ʻe monuʻia ai ʻa e ngaahi puleʻanga ʻo mamani.” (Sen. 22:18) Naʻe tomuʻa tala ʻe Mōsese ko e Tokotaha ko ení ʻe hoko ko “ha palofita” lahi ange ia ʻiate ia. (Teu. 18:18, 19) Naʻe fakapapauʻi kia Tēvita, pea naʻe fakapapauʻi ki mui ʻe he kau palōfitá, ko e Mīsaiá ko hano hako pea te ne maʻu tukufakaholo ʻa e taloni ʻo Tēvitá ʻo taʻengata.—2 Sam. 7:12, 16; Sel. 23:5, 6.
Tuʻunga Taau ʻo Sīsū ko e Mīsaiá
7. ʻI he founga fē naʻe haʻu ai ʻa Sīsū mei he “fefine” ʻa e ʻOtuá?
7 Naʻe fekauʻi mai ʻe he ʻOtuá ʻa hono ʻAló, ʻa ʻene ʻuluaki fakatupú, mei heʻene kautaha hangē ha uaifi ʻo e ngaahi meʻamoʻui laumālie ʻi hēvaní ke ne hoko ko e “hako” naʻe talaʻofá. Naʻe fiemaʻu heni ki he ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupu ʻo e ʻOtuá ke ne “fakamasivesivaʻi ʻe ia ia” mei he moʻui fakahēvaní pea ʻaloʻi mai ko ha tangata haohaoa. (Fili. 2:5-7; Sione 1:14) Ko hono “fakamalu” ʻo Mele ʻe he laumālie māʻoniʻoní naʻe fakapapauʻi ai ko e tokotaha ʻe ʻaloʻí ʻe ‘ui ko e hako maonioni, ko e Alo oe Otuá.’—Luke 1:35, PM.
8. Naʻe anga-fēfē hono fakahoko ʻe Sīsū ʻa e kikite faka-Mīsaiá ʻi heʻene tuku atu ʻa ia tonu ke papitaiso ʻi he vaí?
8 Ko e ngaahi kikite faka-Mīsaiá naʻe fakahaaʻi ai ʻa e feituʻu mo e taimi ʻe hā ai ʻa Sīsuú. Naʻe ʻaloʻi ʻa Sīsū ʻi Pētelihema ʻo hangē ko ia naʻe tomuʻa talá. (Mai. 5:2) ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe lahi ai ʻa e meʻa naʻe ʻamanekina ʻe he kau Siú. ʻI he ʻamanaki atu ki he hā ʻa e Mīsaiá, naʻe fehuʻi ʻa e niʻihi ʻo fekauʻaki mo Sione Papitaiso: “Be koe Kalaisi ia be ikai?” Ka naʻe tali ʻe Sione: “Oku haʻu ae toko taha oku malohi iate au.” (Luke 3:15, 16, PM) ʻI heʻene haʻu kia Sione ʻi he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 29 T.S. ke papitaiso ʻi hono taʻu 30, naʻe tuku atu taimi tonu ai ia ʻe Sīsū ʻo ne hoko ko e Mīsaiá. (Tan. 9:25) Naʻá ne kamata leva ʻa ʻene ngāue fakafaifekau mahuʻingá, ʻi heʻene pehē: “Kuo kakato hono taimi, pea kuo ofi ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtua.”—Mk. 1:14, 15.
9. Neongo ʻa e ʻikai maʻu ʻa e fakaikiiki kakató, ko e hā ʻa e fakatuipau mālohi naʻe maʻu ʻe he kau ākonga ʻa Sīsuú?
9 Kae kehe, ko e ngaahi ʻamanaki ʻa e kakaí naʻe fiemaʻu ke fakatonutonu. Naʻe totonu hono fakavīkivikiʻi ʻo Sīsū ko e Tuʻí, ka ko ʻene pule ʻi he kahaʻú pea mei hēvaní ʻe toki mahinoʻi kakato ia ʻamui. (Sione 12:12-16; 16:12, 13; Ng. 2:32-36) Neongo ia, ʻi hono ʻeke ʻe Sīsū, “Oku behe ekimoutolu ko hai au?” Naʻe tali taʻetoeveiveiua ʻe Pita: “Ko koe koe Kalaisi, koe Alo oe Otua moui.” (Mt. 16:13-16, PM) Naʻá ne fai ʻa e tali meimei tatau ʻi he taimi naʻe tūkia ai ʻi ha akonaki ʻa e tokolahi ʻo nau mavahé.—Lau ʻa e Sione 6:68, 69.
Fakaongo ki he Mīsaiá
10. Ko e hā ʻoku fakamamafaʻi ai ʻe Sihova ʻa e fiemaʻu ke fakaongo ki hono ʻAló?
10 ʻI hēvani, naʻe hoko ai ʻa e ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupu ʻo e ʻOtuá ko ha tokotaha laumālie māfimafi. ʻI māmaní, ko Sīsū ʻa e “fakafofonga ʻo e Tamaí.” (Sione 16:27, 28, NW) Naʻá ne pehē: “Ko ʻeku tokāteline ʻoku ʻikai aʻaku, ka ʻoku aʻana naʻa ne fekau mai au.” (Sione 7:16) ʻI hono fakapapauʻi ʻa e tuʻunga faka-Mīsaia ʻo Sīsuú ʻi he lolotonga ʻa e fakasinokehé, naʻe fakahinohino ʻe Sihova: “Fakaongo kiate ia.” (Luke 9:35) ʻIo, fakaongo, pe talangofua ki he Tokotaha Fili ko ení. Naʻe fiemaʻu ki ai ʻa e tui mo e ngaahi ngāue lelei—ʻa ia ʻoku fakatou fiemaʻu ʻaupito ke fakahōifuaʻi ai ʻa e ʻOtuá pea maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.—Sione 3:16, 35, 36.
11, 12. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe talitekeʻi ai ʻe he kau Siu ʻi he ʻuluaki senitulí ʻa Sīsū ko e Mīsaiá? (e) Ko hai naʻe tui kia Sīsuú?
11 Neongo naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻa e tuʻunga taau lahi fau ʻo fakamoʻoniʻi ai ko ia ʻa e Mīsaiá, ko e fuʻu tokolahi ʻo e kau Siu ʻi he ʻuluaki senitulí naʻe ʻikai te nau tali ia. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi naʻe ʻi ai ʻenau ngaahi fakakaukau tōmuʻa pē ʻanautolu fekauʻaki mo e Mīsaiá, ʻo kau ai ʻa e pehē te ne hoko ko ha mīsaia fakapolitikale ʻa ia te ne fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei he fakafeʻātungia ʻa Lomá. (Lau ʻa e Sione 12:34.) Ko ia ai, naʻe ʻikai lava ke nau tali ʻa e Mīsaia ʻa ia naʻe fakahoko ʻiate ia ʻa e ngaahi kikite naʻe pehē ai ʻe fehiʻanekinaʻi, fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e kakaí, hoko ki ai ʻa e ngaahi mamahi peá ne maheni mo e mahakí, pea ʻe iku ʻo tāmateʻi ia. (Ai. 53:3, 5) Naʻa mo e niʻihi ʻo e kau ākonga mateaki ʻa Sīsuú naʻa nau mamahi ʻi he ʻikai te ne fai ha fakatauʻatāina fakapolitikalé. Ka naʻa nau mateaki ai pē, pea naʻe faai atu pē, ʻo nau maʻu ʻa e mahino totonú.—Luke 24:21.
12 Ko e toe ʻuhinga ʻe taha naʻe talitekeʻi ai ʻe he kakaí ʻa Sīsū ko e Mīsaia naʻe talaʻofá, ko ʻene ngaahi akonakí, ʻa ia naʻe faingataʻa ki he tokolahi ke nau tali. Ko e hū ki he Puleʻangá ʻe fiemaʻu ai ‘ke jiaki kita,’ “kai” ʻa e kakano mo e toto ʻo Sīsuú, hoko ʻo “fanauʻi foʻou,” pea ‘ʻikai ʻo māmāni.’ (Mk. 8:34, PM; Sione 3:3; 6:53; 17:14, 16) Ko e kau hīkisiá, koloaʻiá mo e kau mālualoí naʻa nau fakakaukau ʻoku fuʻu faingataʻa ke fakahoko ʻa e ngaahi fiemaʻu ko ení. Kae kehe, naʻe tali ʻe he kau Siu anga-fakatōkilaló ʻa Sīsū ko e Mīsaiá, ʻo hangē ko e kau Samēlia ʻe niʻihi ʻa ia naʻa nau pehē: “Ko eni moʻoni ia ʻa e Fakamoʻui ʻo mamani.”—Sione 4:25, 26, 41, 42; 7:31.
13. Naʻe anga-fēfē hokosia ʻe Sīsū ʻa e lavea fakaefakatātā ʻi hono muiʻivaʻé?
13 Naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsū ʻe fakahalaiaʻi ia ʻe he kau taulaʻeiki lahí pea ʻe tutuki ʻe he Senitailé, ka ʻi he ʻaho hono tolú, te ne toetuʻu ai. (Mt. 20:17-19) Ko ʻene fakapapauʻi ʻi he ʻao ʻo e Sanetalimí ko ia ʻa e ‘Kalaisí, koe Alo oe Otuá’ naʻe fakamāuʻi ai ia ʻokú ne lea-fieʻotua. (Mt. 26:63-66, PM) Naʻe ʻikai ʻiloʻi ʻe Pailato “ha meʻa kuo ne fai ʻoku tāu mo e mate,” ka koeʻuhi ko hono toe tukuakiʻi ia ʻe he kau Siú ʻaki ʻa e feinga angatuʻú, naʻe hanga ai ʻe Pailato ʻo “tuku atu [ʻa Sīsū] ke fai honau loto ki ai.” (Luke 23:13-15, 25) Ko ia naʻa nau “liaki” ai pea faʻufaʻu ke tāmateʻi ʻa e “Eiki [pe Fakafofonga Tefito] oe moui,” neongo ʻa e fakamoʻoni lahi fau naʻe fekau mai ia ʻe he ʻOtuá. (Ng. 3:13-15, PM) Ko e Mīsaiá naʻe “tuʻusi” ʻo hangē ko ia naʻe tomuʻa talá, ʻo tutuki ki ha ʻakau ʻi he ʻAho Pāsova ʻo e 33 T.S. (Tan. 9:26, 27; Ng. 2:22, 23) ʻI he pekia fakamamahi ko ení, naʻá ne faingataʻaʻia ai ʻi he lavea ʻa hono “muivaʻe” naʻe tomuʻa tala ʻi he Senesi 3:15.
ʻUhinga Ne Pau ke Pekia Ai ʻa e Mīsaiá
14, 15. (a) Ko e hā e ʻuhinga ʻe ua naʻe fakaʻatā ai ʻe Sihova ke pekia ʻa Sīsuú? (e) Ko e hā naʻe fai ʻe Sīsū hili ʻene toetuʻú?
14 Naʻe fakaʻatā ʻe Sihova ke hokosia ʻe Sīsū ʻa e pekiá ʻi he ʻuhinga mahuʻinga ʻe ua. ʻUluakí, ko e faitōnunga ʻa Sīsū ʻo aʻu ki heʻene pekiá naʻe fakaleleiʻi ai ha tafaʻaki mahuʻinga ʻo e “fakalilolilo toputapú.” Naʻá ne fakamoʻoniʻi ʻi he tuʻunga taupotu tahá ʻe lava ke tauhi maʻu ʻe ha tangata haohaoa ʻa e “anga-līʻoa fakaʻotuá” pea pouaki ʻa e tuʻunga-hau ʻo e ʻOtuá neongo ʻa e ngaahi ʻahiʻahi kakaha taha naʻe ʻomai ʻe Sētané. (1 Tim. 3:16, NW) Uá, hangē ko ia naʻe leaʻaki ʻe Sīsuú, ‘ko e Fanautama ʻa Tangatá naʻá ne haʻú ke tuku ʻene moʻuí ke huhuʻiʻaki ha tokolahi, heʻene fetongi kinautolu.’ (Mt. 20:28) Ko e “huhuʻi” fehoanakimālie ko ení naʻe totongi ai ʻa e tautea ʻo e angahala naʻe maʻu tukufakaholo ʻe he fānau ʻa ʻĀtamá pea ʻai ai ʻo malava ke ʻoatu ʻa e moʻui taʻengatá ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau tali ʻa Sīsū ko e founga ia ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí.—1 Tim. 2:5, 6.
15 Hili ʻa e ʻaho ʻe tolu ʻi he fonualotó, naʻe fokotuʻu hake ʻa Kalaisi, pea naʻá ne hā ʻo feʻunga mo e ʻaho ʻe 40 ki heʻene kau ākongá, ʻo fakamoʻoniʻi ai naʻá ne moʻui pea ʻoange kia kinautolu ʻa e fakahinohino lahi ange. (Ng. 1:3-5) Naʻá ne ʻalu hake leva ki hēvani ke foaki kia Sihova ʻa e mahuʻinga ʻo ʻene feilaulau maʻongoʻongá pea tatali ai ki he taimi kotofa ʻa ia ʻe kamata ai ʻene ʻi ai ko e tuʻi faka-Mīsaiá. ʻI he lolotonga e taimi ko iá, naʻe lahi ʻene meʻa ke faí.
Fakakakato Hono Ngafa ko e Mīsaiá
16, 17. Fakahaaʻi ʻa e ngafa ʻo Sīsū ko e Mīsaiá hili ʻene ʻalu hake ki hēvaní.
16 ʻI he kotoa ʻo e ngaahi senituli talu mei heʻene toetuʻú, kuo tokangaʻi faitōnunga ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi ngāue ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané ʻa ia kuó ne pule ki ai ʻi hono tuʻunga ko e Tuʻí. (Kol. 1:13) ʻI he taimi kotofá, te ne kamata ngāueʻaki ai ʻa hono mafai ko e Tuʻi ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko e ngaahi kikite ʻi he Tohi Tapú mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he māmaní ʻoku fakapapauʻi ai ko ʻene ʻi ai ko e Tuʻí naʻe kamata ia ʻi he 1914, ʻo tatau pē mo e “fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu lolotongá.” (Mt. 24:3, NW; Fkh. 11:15) Taimi nounou mei ai, naʻá ne tataki ʻa e kau ʻāngelo māʻoniʻoní ʻi hono lī hifo mei hēvani ʻa Sētane mo ʻene kau tēmenioó.—Fkh. 12:7-10.
17 Ko e ngāue fakamalanga mo e faiako naʻe kamata ʻe Sīsū ʻi he 29 T.S. ʻoku ofi ki hono tumutumu mahuʻingá. Kuo vavé ni ke ne fakamāuʻi ʻa e kau moʻuí kotoa. Te ne tala leva ai ki he faʻahinga hangē ha sipí ʻa ia ʻoku nau tali ia ko e founga ʻa Sihova ki he fakamoʻuí ke nau “hoko ki he puleʻanga kuo toka teuteu [moʻonautolu] talu e tanu pou ʻo mamani.” (Mt. 25:31-34, 41) Ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau talitekeʻi ʻa Sīsū ʻi hono tuʻunga ko e Tuʻí ʻe fakaʻauha kinautolu ʻi he taimi te ne taki ai ʻa e kau tau fakahēvaní ke fakaʻauha ʻa e fulikivanú kotoa. Peá ne haʻi leva ʻa Sētane ʻo lī mo ʻene kau tēmenioó ki he “Luo Taʻehanotakele.”—Fkh. 19:11-14; 20:1-3.
18, 19. Ko e hā ʻoku lavaʻi ʻe Sīsū ʻi heʻene fakahoko ʻa hono ngafa ko e Mīsaiá, ʻo ʻomai ai ʻa e ola ko e hā ki he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá?
18 Lolotonga ʻa ʻene Pule Taʻu ʻe Taha Afé, ʻe moʻui kakato ai ʻa Sīsū ʻo tatau mo hono ngaahi hingoa fakalakangá, hangē ko e “Fakaofo-ʻene-faleʻi, ko e Helo-ʻOtua, ko e Tamai Taʻengata, ko e ʻEiki ʻo e Melino.” (Ai. 9:6, 7 [9:5, 6, PM]) Ko ʻene pule ʻi he Puleʻangá ʻe hoko ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo haohaoa, ʻo kau ai ʻa e faʻahinga ʻe fokotuʻu hake mei he maté. (Sione 5:26-29) Ko e Mīsaiá te ne tataki ʻa e faʻahinga loto-lelei ʻo e tangatá ki he “gaahi matavai moui,” ʻo ʻai ai ke malava ke maʻu ʻe he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ha vahaʻangatae melino mo Sihova. (Lau ʻa e Fakahā 7:16, 17, PM.) Hili ʻa e ʻahiʻahi fakaʻosí, ko e kau angatuʻú kotoa, ʻo kau ai ʻa Sētane mo ʻene kau tēmenioó, ʻe ‘li kinautolu ki he ano afi,’ ko e mate ʻi hono laiki ʻa e ʻulu ʻo e “ngata.”—Fkh. 20:10.
19 He fakaofo mo taʻemele moʻoni ē ko hono fakahoko ʻe Sīsū ʻa hono ngafa ko e Mīsaiá! ʻE fakafonu ha māmani palataisi ʻaki ʻa e faʻahinga ʻo e tangata kuo huhuʻí, ʻa ia te nau moʻui taʻengata ʻi he moʻui lelei haohaoa mo e fiefia. Ko e huafa toputapu ʻo Sihová ʻe fakaʻataʻatā ia mei he luma kotoa, pea ko e totonu ʻa hono tuʻunga-hau ki he ʻunivēsí ʻe fakatonuhiaʻi kakato. Ko ha tofiʻa maʻongoʻonga ē ʻoku ʻi muʻa pē ki he faʻahinga kotoa ʻoku talangofua ki he Tokotaha Pani ʻa e ʻOtuá!
Kuó Ke ʻIlo ʻa e Mīsaiá?
20, 21. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻokú ke maʻu ke talanoa ai ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo e Mīsaiá?
20 Talu mei he 1914 mo ʻetau moʻui ʻi he vahaʻa taimi ʻo e pa·rou·siʹa, pe ʻi ai ʻa Kalaisí. Neongo ko ʻene ʻi ai ko e Tuʻi ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻoku taʻehāmai, ʻoku hā mahino ia mei hono fakahoko ʻo e ngaahi kikité. (Fkh. 6:2-8) Ka neongo ia, ʻi he hangē pē ko e kau Siu ʻi he ʻuluaki senitulí, ko e tokolahi taha ʻo e kakai he ʻaho ní ʻoku nau tukunoaʻi ʻa e fakamoʻoni ʻo e ʻi ai ʻa e Mīsaiá. ʻOku nau fiemaʻu ʻe kinautolu foki ha mīsaia fakapolitikale pe ko ha tokotaha ʻa ia ʻe ngāue fakafou ʻi he kau pule fakaetangata fakapolitikalé. Neongo ia, naʻá ke hoko ʻo ʻilo ʻoku pule he taimí ni ʻa Sīsū ko e Tuʻi ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻIkai naʻá ke fiefia ʻi hono ʻiloʻi ʻa e meʻa ko iá? ʻI he hangē pē ko e kau ākonga ʻi he ʻuluaki senitulí, naʻe ueʻi koe ke ke fanongonongo: “Kuo ma ʻilo ʻa e Misaia.”
21 ʻI he ʻahó ni, ʻi hoʻo talanoa fekauʻaki mo e moʻoní, ʻokú ke fakamamafaʻi ʻa e ngafa ʻo Sīsū ko e Mīsaiá? Ko e fai peheé ʻe fakalahi ai hoʻo houngaʻia ki he meʻa kuó ne fai maʻaú, ko e meʻa ʻokú ne fai he taimi ní, pea mo e meʻa te ne toki fakahokó. ʻI he hangē ko ʻAnitelū mo Filipé, ʻoku ʻikai ha veiveiua kuó ke talanoa ki ho kāingá mo e kaungāmeʻá ʻo fekauʻaki mo e Mīsaiá. Ko e hā ʻoku ʻikai te ke fakaofiofi ai kia kinautolu fakataha mo e faivelenga lahi ange ʻo fakahaaʻi ko Sīsū Kalaisi ʻa e Mīsaia moʻoni naʻe talaʻofá, ko e founga ia ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí?
ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?
• Naʻe lava fēfē ke ʻiloʻi ʻe he kau ākonga ʻi he ʻuluaki senitulí ʻa e Mīsaiá?
• Ko e hā ʻa e ʻuhinga mahuʻinga ʻe ua naʻe pekia ai ʻa Sīsuú?
• Ko e hā ʻe toki fai ʻe Sīsū ʻi hono fakahoko ʻa hono ngafa ko e Mīsaiá?
[Fakatātā ʻi he peesi 21]
Naʻe lava fēfē ke tala ʻe he kakai ʻi he ʻuluaki senitulí ko Sīsū ʻa e Mīsaia naʻe talaʻofá?
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
ʻI he taimi ʻokú ke talanoa ai ki he niʻihi kehé, ʻokú ke fakamamafaʻi ʻa e ngafa ʻo Sīsū ko e Mīsaiá?