ʻOkú Ke Mahuʻingaʻia Moʻoni ʻi he Meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo e Nofo Malí?
“ʻOfa ke ʻai ʻe Sihova ha meʻaʻofa kiate kimoua, pea ke mo taki taha maʻu ha mālōlōʻanga ʻi he ʻapi ʻo hano husepāniti.”—LUTE 1:9, NW.
KUMI KI HE NGAAHI TALÍ:
Ko e hā ʻe lava ai ke tau pehē ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻi he kuohilí naʻa nau houngaʻia ʻi heʻene meʻaʻofa ʻo e nofo malí?
ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻi ʻoku tokanga mai ʻa Sihova fekauʻaki mo ʻetau fili ha hoa malí?
Ko e hā ʻa e akonaki Fakatohitapu fekauʻaki mo e nofo malí ʻokú ke palani ke ngāueʻaki ʻi hoʻo moʻuí?
1. Fakamatalaʻi ʻa e fakafeangai ʻa ʻĀtama ʻi he taimi naʻá ne maʻu ai ha uaifí.
“KO E fai ko eni ko e hui mei hoto hui, mo e kakano mei hoto kakano: ʻe fakahingoa eni ko e Fefine, koeʻuhi naʻe toʻo ia mei he Tangata.” (Sēn. 2:23) He fiefia ē ko e ʻuluaki tangatá, ʻa ʻĀtama, ʻi he teu ke maʻu hano uaifí! ʻOku ʻikai ha ofo heʻene lalau fakapunaké! Hili hono ʻai ʻe Sihova ʻa ʻĀtama ke tō ʻo mohe maʻú, naʻá Ne fakatupu ʻa e fefine fakaʻofoʻofa ko ení mei he taha ʻo e ngaahi hui vakavaka ʻo e tangatá. Naʻe fakahingoa ia ʻe ʻĀtama ki mui ko ʻIvi. Naʻe fakatahaʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e ongo meʻa ʻe toko uá ni ʻi ha nofo mali fiefia. Koeʻuhi naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa e hui vakavakai tonu ʻo ʻĀtamá ko ha makatuʻunga ia ki hono fakatupu ʻo ʻIví, naʻe vāofi ange ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi ha toe husepāniti mo ha uaifi ʻi onopooni.
2. Ko e hā ʻoku tauʻaki tohoaki ai ʻa e tangatá mo e fefiné?
2 ʻI heʻene poto laulōtahá, naʻe tō ai ʻe Sihova ʻi loto ʻi he tangatá ʻa e malava ke ʻofa manakó—ko ha ʻulungaanga te ne tohoakiʻi fakataha ai ʻa e tangatá mo e fefiné. ʻOku pehē ʻi he The World Book Encyclopedia: “Ko ha tangata mo ha fefine ʻokú na mali ʻokú na ʻamanekina ke na fevahevaheʻaki ha vā fakaefehokotaki fakasino pea mo ha vā fakaemanako tuʻuloa.” Kuo hoko ia ʻi he ngaahi taimi taʻefaʻalaua he haʻohaʻonga ʻo e kakai ʻa Sihová.
NAʻA NAU HOUNGAʻIA ʻI HE MEʻAʻOFA ʻO E NOFO MALÍ
3. Naʻe anga-fēfē hono maʻu ʻe ʻAisake ha uaifí?
3 Naʻe tokaʻi lahi ʻe he tangata faitōnunga ko ʻĒpalahamé ʻa e nofo malí. Ko ia ai, naʻá ne fekau atu ʻene sevāniti motuʻa tahá ki Mesopotēmia ke maʻu mai mei ai ha uaifi maʻa ʻAisake. Ko e lotu ʻa e sevāniti ko iá naʻe ʻomai ai ʻa e ngaahi ola lelei. Naʻe hoko ai ʻa e fefine manavahē-ʻOtua ko Lepeká ko e uaifi ʻofeina ʻo ʻAisake pea naʻá ne fakahoko ha konga ʻi he fokotuʻutuʻu ʻa Sihová ko hono fakatolonga ʻa e hako ʻo ʻĒpalahamé. (Sēn. 22:18; 24:12-14, 67) ʻOku ʻikai totonu ke tau fakaʻosiʻaki mei he meʻa ko ení ʻoku totonu ke hoko ha taha ko ha taha fakahoa mali taʻefiemaʻu—neongo ai ʻene taumuʻa leleí. ʻI he sōsaieti ʻi onopōní, ʻoku fai ai ʻe he tokolahi ʻenau fili pē ʻa kinautolu fekauʻaki mo ha hoa mali. Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke fakahoko ʻa e ngaahi nofo malí ʻi hēvani, ka ʻe tataki ʻe he ʻOtuá ʻa e kau Kalisitiané ʻi he meʻá ni pea mo ha ngaahi tafaʻaki kehe ʻo e moʻuí kapau te nau lotu ki ha tataki pea ʻoku tataki kinautolu ʻe hono laumālié.—Kal. 5:18, 25.
4, 5. Ko e hā ʻokú ne fakatuipauʻi koe ko e taʻahine Sūlemí mo e tauhi-sipí naʻá na maʻu ha ngaahi ongoʻi makehe ki hē mo ē?
4 Ko ha taʻahine Sūlemi ʻi ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá naʻe ʻikai te ne fiemaʻu ʻa hono ngaahi kaungāmeʻá ke nau tenge ia ke ne hoko ko e taha ʻo e ngaahi uaifi tokolahi ʻo Tuʻi Solomoné. Naʻá ne pehē: “Tauange mo kimoutolu, kau taʻahine Selusalema, koeʻumaʻa ke ueʻi, pe fafangu ʻa ʻofa. Kae fai ʻene faʻiteliha.” (Hiva. 8:4) Ko e taʻahine Sūlemí mo ha tauhi-sipi ʻe taha naʻá na maʻu ha ngaahi ongoʻi makehe taki taha ki hē mo ē. ʻI he anga-fakatōkilaló, naʻá ne pehē: “Ko au koe lose o Saloni, koe lile oe gaahi telea.” ʻOi, ka naʻe tali mai ʻe he tauhi-sipí: “O hage koe lile i he lotolotoga oe gaahi akau talatala, oku behe a hoku ofaaga i he gaahi ofefine”! (Hiva. 2:1, 2, PM) Naʻá na feʻofaʻaki moʻoni.
5 Koeʻuhi ko e taʻahine Sūlemí mo e tauhi-sipí naʻá na ʻofa muʻomuʻa ki he ʻOtuá, ko e haʻi leva ʻo ʻena nofo malí ʻe hoko ʻo mālohi moʻoni. Ko e moʻoni, naʻe pehē ʻe he taʻahine Sūlemí ki heʻene tauhi-sipi ʻofeiná: “ʻAi au hange ha sila ʻi ho fatafata, hange ko e sila ʻi ho nima: He ko e ʻofa ʻoku kaukaua hange ko e mate; taʻemaongo ʻa fuaʻa ʻo hange ko Hetesi: Ko ʻene ngaahi tapa ko e tapa ʻa e afi, ko e matuʻaki ulo meia Iaa [he ʻoku haʻu ia meiate ia]. ʻE ʻikai lava ʻani vai lahi ke fuʻifuʻi ʻa ʻofa; pea ʻe ʻikai lomekina ia ʻeni vaitafe. Ka ne fie ʻatu ʻe ha tangata ʻa e koloa kotoa ʻo hono fale ke fakatau ʻaki ʻa e ʻofa, ko e manuki pe ʻe fai.” (Hiva. 8:6, 7) ʻI hono fua tautau ʻa e nofo malí, ko e hā ka fiemālie ai ha sevāniti ʻa Sihova ʻi ha toe meʻa ange?
KO HA FILI ʻOKU MAHUʻINGA KI HE ʻOTUÁ
6, 7. ʻOku tau ʻiloʻi fēfē ʻoku tokanga mai ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo ʻetau fili ha hoa malí?
6 ʻOku tokanga mai ʻa Sihova fekauʻaki mo hoʻo fili ha hoa malí. ʻI he fekauʻaki mo e kakai ʻo Kēnaní, naʻe fekau ki he kau ʻIsilelí: “ʻE ʻikai te ke femaliʻaki mo kinautolu; ʻe ʻikai te ke ʻatu ho ʻofefine ki hoʻona foha, pea ʻe ʻikai te ke toʻo hano ʻofefine maʻa ho foha. He te ne fakaafe ho foha mei he muimui kiate au ke nau tauhi ʻotua kehe: pea ʻe langaʻi ai ʻa e houhau ʻa Sihova kiate kimoutolu, ʻo ke ʻauha vave ai.” (Teu. 7:3, 4) ʻI he ngaahi senituli ki mui ai, naʻe fakahā ange ki he taulaʻeiki ko ʻĒselá: “Kuo mou fai hala, pea kuo mou nonofo mo e kau fefine muli, ke fakalahi ki he hia ʻa Isileli.” (ʻĒsela 10:10) Pea naʻe tala ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki he kaungā-Kalisitiané: “ʻOku haʻisia ha uaifi ʻi he kei moʻui ʻa hono husepānití. Ka ʻo kapau ʻe mohe ʻi he maté ʻa hono husepānití, ʻokú ne ʻataʻatā ke mali mo ha taha ʻokú ne loto ki aí, ʻi he ʻEikí pē.”—1 Kol. 7:39.
7 Kapau naʻe mali ha sevāniti fakatapui ʻa Sihova mo ha taha taʻetui, ʻe hoko ia ko ha faitalangataʻa ki he ʻOtuá. Ko e kau ʻIsileli ʻi he ʻaho ʻo ʻĒselá naʻa nau faihala ʻi heʻenau “nonofo mo e kau fefine muli,” pea ʻe hoko ia ko ha fehālaaki ke feinga ke fakavaivaiʻi ʻa e ngaahi fakamatala māʻalaʻala ʻa e Tohi Tapú. (ʻĒsela 10:10; 2 Kol. 6:14, 15) Ko ha Kalisitiane ʻoku mali mo ha taha taʻetui ʻoku ʻikai ko ha tokotaha alafaʻifaʻitakiʻanga ia pea ʻikai ha houngaʻia moʻoni ki he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo e nofo malí. Ko e hū atu ki ha haʻi pehē hili ʻa e papitaisó ʻe lava ke mole ai ha ngaahi monū ʻo ha taha ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá. Pea heʻikai ʻuhinga lelei ke ʻamanekina ha ngaahi tāpuaki lolotonga ia ʻa e fakahaaʻi ʻi he lotu, ‘Sihova, kuó u talangataʻa loto-lelei kiate koe, kae fakamolemole ʻo tāpuakiʻi pē muʻa au.’
KO ʻETAU TAMAI FAKAHĒVANÍ ʻOKÚ NE ʻILOʻI LELEI TAHÁ
8. Fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke tau muimui ki he tataki ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e nofo malí.
8 Ko e tokotaha-faʻu ʻo ha mīsini ʻokú ne ʻiloʻi tonu matematē ʻa e anga ʻene ngāué. Kapau ʻoku fiemaʻu ke fokotuʻu ʻa e mīsiní, ʻe lava ke ne tokonaki mai ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻoku fiemaʻu fekauʻaki mo iá. Kae fēfē kapau ʻoku tau tukunoaʻi ʻa e ngaahi fakahinohinó pea fokotuʻu ʻa e ngaahi kongokongá ʻi he founga pē ʻa kitautolú? Ko e olá ʻoku ngalingali ʻe hoko ʻo fakatuʻutāmaki—kapau pē ā ʻe moʻui ʻa e mīsiní. Ko ia ai, kapau ʻoku fiemaʻu ke tau fakalato ha holi ki ha nofo mali fiefia, kuo pau ke tau muimui ki he ngaahi fakahinohino kuo tokonaki mai ʻe Sihová, ʻa e Tokotaha-Faʻu ʻo e nofo malí.
9. Ko e hā ʻoku lava ai ke tau pehē ʻoku mahinoʻi ʻe Sihova ʻa e ngaahi ongoʻi ʻo e tuēnoá pea pehē ki he fiefia ʻoku ala maʻu ʻi he nofo malí?
9 ʻOku ʻiloʻi ʻe Sihova ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku fiemaʻu ke ʻilo fekauʻaki mo e faʻahinga ʻo e tangatá mo e nofo malí. Naʻá ne tō ha fiemaʻu ki he fehokotaki fakasinó ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá koeʻuhí ke nau “fakatupu, mo fakatokolahi.” (Sēn. 1:28) ʻOku mahinoʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi ongoʻi ʻo e tuēnoá, he ki muʻa ke fakatupu ʻa e ʻuluaki fefiné, naʻá ne pehē: “ʻOku ʻikai lelei ki he tangata ke toko taha; kau ngaohi maʻana ha tokoni ke ʻao mo ia.” (Sēn. 2:18) ʻOku toe ʻiloʻi lelei ʻe Sihova ʻa e fiefia ʻoku ala maʻu ʻi loto ʻi he ngaahi haʻi ʻo e nofo malí.—Lau ʻa e Palōveepi 5:15-18.
10. Ko e hā ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻoku totonu ke ne puleʻi ʻa e ngaahi vā fekoekoeʻi ʻo e ngaahi hoa mali Kalisitiané?
10 Koeʻuhi ko e angahala mo e taʻehaohaoa naʻe tuku mai ki he matakali ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe he angahala ʻa ʻĀtamá, ʻoku ʻikai ai ha nofo mali ʻi onopooni ʻoku haohaoa. Kae kehe, ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau sevāniti ʻa Sihová, ʻoku lava ke iku ʻa e nofo malí ki he fiefia moʻoni kapau ʻoku fai ha muimui ki he Folofola ʻa e ʻOtuá. Hangē ko ení, fakakaukau ki he akonaki mahino ʻa Paula fekauʻaki mo e ngaahi vā fekoekoeʻi ʻi he nofo malí. (Lau ʻa e 1 Kolinitō 7:1-5.) ʻOku ʻikai ko ha fiemaʻu Fakatohitapu ia ke fakangatangata pē ʻe he ngaahi hoa malí ʻa e ngaahi vā fakaefehokotaki fakasinó ʻi he ngaahi feinga pē ke maʻu ha fānau. ʻOku lava ʻe he fekoekoeʻi peheé ke fakalato totonu ʻa e ngaahi fiemaʻu fakaeongó mo fakaesinó. Ka ko e ngaahi tōʻonga taʻetotonú ʻoku ʻikai moʻoni ke fakahōifua ia ki he ʻOtuá. Ko e ngaahi husepāniti mo e ngaahi uaifi Kalisitiané te nau loto taʻetoeveiveiua ke fakahoko ʻa e tafaʻaki mahuʻinga ko eni ʻo ʻenau moʻuí ʻaki ʻa e faimanavaʻofa, ʻo fakaʻatā ai kinautolu ke nau fefakahāhāʻaki ʻa e feʻofaʻaki moʻoni. Pea, ko e moʻoni, ʻoku totonu ke nau fakaʻehiʻehi mei ha faʻahinga tōʻonga ʻe taʻefakahōifua kia Sihova.
11. Naʻe tāpuakiʻi fēfē ʻa Lute ʻi heʻene fai ʻa e ngaahi meʻá ʻi he founga ʻa Sihová?
11 Ko e nofo malí ʻoku totonu ke fonu ia ʻi he fiefia, ʻikai ko e mamahi mo e fakafiu. ʻOku totonu ke tautefito ʻa e hoko ʻa e ʻapi ʻo ha Kalisitiane ko ha feituʻu ʻo e mālōlō mo e nonga. Fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko ʻi he ngaahi taʻu ʻe 3,000 nai kuohilí ʻi he taimi naʻe fononga atu ai mei Mōape ki Siuta ʻa e uitou taʻumotuʻa ko Nāomi mo hono ongo ʻofefine-ʻi-he-fono ʻa ia naʻá na uitoú, ʻa ʻOpa mo Lute. Naʻe fakaʻaiʻai ʻe Nāomi ʻa e ongo fefine kei siʻi ange ko ení ke na foki ki hona kakaí. Ko e pipiki holo ʻa e fefine Mōape ko Luté ʻia Nāomí, naʻá ne faitōnunga ai ki he ʻOtua moʻoní, pea naʻe fakapapauʻi ange kiate ia ha ‘totongi kakato meia Sihova ʻa ia kuó ne haʻu ke hufanga ʻi hono lalo kapakaú.’ (Lute 1:9; 2:12) ʻI he houngaʻia lahi he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo e nofo malí, naʻe hoko ai ʻa Lute ko e uaifi ʻo e tangata taʻumotuʻa ko Pōasí, ko ha tokotaha lotu moʻoni ʻa Sihova. ʻI he taimi te ne toetuʻu mai ai ki he māmaní ʻi he māmani foʻou ʻa e ʻOtuá, te ne hoko ai ʻo fiefia ke ʻilo naʻá ne hoko ko ha kui-fefine ʻa Sīsū Kalaisi. (Māt. 1:1, 5, 6; Luke 3:23, 32) He ngaahi tāpuaki ē naʻá ne maʻú ʻi heʻene fai ʻa e ngaahi meʻá ʻi he founga ʻa Sihová!
AKONAKI LELEI KI HE NOFO MALI LAVAMEʻÁ
12. Ko fē ʻe lava ke maʻu mei ai ʻe ha taha ʻa e akonaki lelei ki he nofo malí?
12 Ko e Tokotaha-Faʻu ʻo e nofo malí ʻokú ne tala mai ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ke tau ʻilo fekauʻaki mo e nofo mali lavameʻá. ʻOku ʻikai ha tangata ʻoku ʻilo lahi pehē. ʻOku tonu maʻu pē ʻa e Tohi Tapú, pea ko e founga pē ʻe taha ʻe lava ke fakahanga ai ʻa e tokanga ʻa ha taha ki he akonaki lelei ki he nofo malí ko ʻene pipiki ki he ngaahi tuʻunga kuo fokotuʻu ʻi he Folofolá. Hangē ko ení, naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi hono fakamānavaʻi iá ʻo pehē: “Tuku ki he tokotaha taki taha ʻo kimoutolu ke ne ʻofa ki hono uaifí ʻo hangē pē ko ʻene ʻofa ʻiate ia tonú; ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku totonu ki he uaifí ke ne fakaʻapaʻapa loloto ki hono husepānití.” (ʻEf. 5:33) ʻOku halaʻatā ha meʻa ʻi he akonaki Fakatohitapu peheé ʻe taʻemalava ke mahinoʻi ʻe he kau Kalisitiane matuʻotuʻá. Ko e fehuʻí leva, Te nau ngāueʻaki ʻa e Folofola ʻa Sihová? Te nau ngāueʻaki ia kapau ʻoku nau houngaʻia moʻoni ʻi heʻene meʻaʻofa ʻo e nofo malí.a
13. ʻE iku nai ki he hā ʻa e ʻikai ke muimui ki he akonaki ʻoku maʻu ʻi he 1 Pita 3:7?
13 Ko ha husepāniti Kalisitiane ʻoku pau ke ne feangainga anga-ʻofa ki hono uaifí. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Pitá: “Ko kimoutolu ngaahi husepāniti, hokohoko atu ʻi he founga tatau pē ʻa hoʻomou nofo mo kinautolú ʻo fakatatau ki he ʻilo. ʻOange kiate kinautolu ʻa e ngeia ʻo hangē ko e fai ki ha ipu vaivai ange, ʻa ia ko e fefiné, he ko e ngaahi ʻea foki mo kimoutolu fakataha mo kinautolu ʻo e meʻaʻofa maʻataʻatā ko e moʻuí, koeʻuhí ke ʻoua ʻe taʻofia hoʻomou ngaahi lotú.” (1 Pita 3:7) Ko e ngaahi lotu ʻa ha husepāniti ʻe lava ke taʻofia ia kapau heʻikai te ne ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻa Sihová. Ko e tuʻunga fakalaumālie ʻo e ongo hoa malí fakatouʻosi ʻoku ngalingali ʻe hoko ia ʻo uesia kovi, ʻo ngalingali iku atu ki he faingataʻaʻia lahi, kē, mo e ngaahi tōʻonga fakamālohi.
14. Ko ha uaifi anga-ʻofa ʻe lava ke ne hoko ko ha tākiekina fēfē ki he moʻui fakafāmilí?
14 Ko ha uaifi ʻoku tataki ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá mo hono laumālie māʻoniʻoní ʻe lava ke ne fai ʻa e meʻa lahi ia ke ʻai hono ʻapí ko ha feituʻu ʻo e nonga mo e fiefia. ʻOku fakaenatula ki ha husepāniti manavahē-ʻOtua ke ʻofa ki hono uaifí pea maluʻi fakaesino mo fakalaumālie ia. ʻOkú ne fakaʻamua ʻa e ʻofa ʻa e husepānití, pea ʻoku fiemaʻu ʻe he uaifí ke ʻofaʻi ia. “Oku laga hake hono fale e he fefine kotoabe oku boto,” ko e lau ia ʻa e Palōveepi 14:1 (PM), “ka oku holoki hifo ia e he vale aki hono nima.” Ko ha uaifi poto mo ʻofa ʻokú ne tokoni lahi ki he lavameʻa mo e fiefia ʻa hono fāmilí. ʻOkú ne toe ʻilo foki ʻokú ne houngaʻia moʻoni ʻi he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo e nofo malí.
15. Ko e hā ʻa e akonaki ʻoku maʻu ʻi he ʻEfesō 5:22-25?
15 Ko e ngaahi husepāniti mo e ngaahi uaifi ʻoku fakatuʻunga ʻenau haʻí ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ʻi heʻene fakafeangai ki heʻene fakatahaʻangá ʻoku hā mei ai ʻa e houngaʻia ki he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo e nofo malí. (Lau ʻa e ʻEfesō 5:22-25.) Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe he ngaahi hoa malí ʻi he taimi ʻoku nau feʻofaʻaki moʻoni ai pea ʻikai ʻaupito tuku ʻa e hīkisiá, ko e tōʻonga tauʻaki fakalongolongo fakakauleká, pe ngaahi tōʻonga taʻefakakalisitiane kehé ke ne maumauʻi ʻenau nofo malí!
TUKU KE ʻOUA NAʻA FAKAMĀVAE KINAUA ʻE HA TAHA
16. Ko e hā ʻoku nofoʻaki taʻemali ai pē ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi?
16 Neongo ʻoku palani ʻa e kakai tokolahi ke mali ʻi ha taimi ʻi heʻenau moʻuí, ko e kau sevāniti ʻe niʻihi ʻa Sihova ʻoku nau nofoʻaki taʻemali ai pē koeʻuhí he ʻoku ʻikai malava ke nau maʻu ha hoa ʻoku feʻunga mo kinautolu pea mo fakahōifua kiate Ia. ʻOku maʻu ʻe he niʻihi ʻa e meʻaʻofa kuo ʻoange ʻe he ʻOtuá ko e taʻemalí, ʻo fakaʻatā ai ke nau līʻoa atu kinautolu ki he ngāue ʻa Sihová ʻo taʻeʻiai ha ngaahi fakahohaʻa ʻo e nofo malí. Ko e moʻoni, ko e taʻemalí ke maʻu pē ʻa e fiefia ai ʻi loto ʻi he ngaahi fakangatangata ʻoku fokotuʻu ʻe Sihová.—Māt. 19:10-12; 1 Kol. 7:1, 6, 7, 17.
17. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsū fekauʻaki mo e nofo malí ʻoku totonu ke tau manatuʻí? (e) Kapau ʻoku aʻu ʻo kamata ʻe ha Kalisitiane ke mānumanu ki ha hoa mali ʻo ha tokotaha kehe, ko e hā ʻoku totonu ke ne faí ʻo ʻikai toe toloí?
17 Tatau ai pē pe ʻoku tau taʻemali pe mali, ko kitautolu kotoa ʻoku fiemaʻu ke tau manatuʻi ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsuú: “Naʻe ʻikai koā ke mou lau, ko ia [ʻa e ʻOtuá] naʻá ne fakatupu kinaua mei he kamataʻangá naʻá ne ngaohi kinaua ko e tangata mo e fefine peá ne folofola: ‘Ko e ʻuhinga eni ʻe tukuange ai ʻe ha tangata ʻene tamaí mo ʻene faʻeé pea te ne pīkitai ki hono uaifí, pea ʻe hoko ʻa e toko uá ko e kakano pē taha’? Koeʻuhi ke ʻoua te na kei toko ua, ka ko e kakano pē taha. Ko ia ai, ko e meʻa kuo haʻi fakatahaʻi ʻe he ʻOtuá, tuku ke ʻoua naʻa fakamāvae ia ʻe ha tangata.” (Māt. 19:4-6) Ko e mānumanu ki he hoa mali ʻa ha taha kehe ko ha angahala ia. (Teu. 5:21) Kapau ʻoku kamata ha Kalisitiane ke fakakaukauʻi ha holi mānumanu pehē, ʻoku totonu ke ne ngāue fakavavevave ke toʻo atu ʻa e holi taʻemaʻa ko iá, naʻa mo e ʻi ha tuʻunga ʻe hoko ai ha mamahi fakaeongo lahi ʻo hano fakaʻatā ke tupulekina ʻa e ngaahi holi siokitá. (Māt. 5:27-30) ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ke fakatonutonu ʻa e fakakaukau peheé pea taʻofi ʻa e fakaʻamu angahalaʻia ʻa ha loto kākā.—Sel. 17:9.
18. ʻOkú ke ongoʻi ʻoku totonu ke fēfē ʻa e anga ʻetau vakai ki he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo e nofo malí?
18 Naʻa mo e faʻahinga tokolahi ʻoku siʻi pe halaʻatā haʻanau ʻilo fekauʻaki mo Sihova ko e ʻOtuá mo ʻene meʻaʻofa tōtō atu ʻo e nofo malí kuo nau fakahāhā ha kiʻi houngaʻia ki he haʻi ʻo e nofo malí. Huanoa hake ai ʻa e totonu kiate kitautolu kuo ʻosi fakatapui ki he “ʻOtua fiefiá,” ʻa Sihova, ke tau fiefia ʻi heʻene ngaahi tokonakí kotoa pea ʻoatu ʻa e fakamoʻoni ʻoku tau houngaʻia moʻoni ʻi he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo e nofo malí!—1 Tīm. 1:11.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ki ha fakamatala fakaikiiki fekauʻaki mo e nofo malí, sio ki he vahe 10 mo e 11 ʻo e tohi Tauhi Kimoutolu ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá.
[Fakamatala ʻi he peesi 6]
ʻOku fakalāngilangiʻi ʻe ha mali lelei ʻa Sihova pea ʻe lava ke ʻomi ai ʻa e fiefia lahi ki he tokotaha kotoa ʻi he fāmilí
[Fakatātā ʻi he peesi 5]
Naʻe fakahāhā ʻe Lute ʻa e houngaʻia ki he meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo e nofo malí
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
ʻOkú ke fakahāhā ʻokú ke houngaʻia moʻoni ʻi he meʻaʻofa ʻa Sihova ʻo e nofo malí?