Tuʻu Maʻu pea Fakaʻehiʻehi mei he Ngaahi Tauhele ʻa Sētané!
“Tuʻu maʻu ʻo fakafepakiʻi ʻa e ngaahi ngāue kākā ʻa e Tēvoló.”—ʻEF. 6:11.
ʻE FĒFĒ HAʻO TALI?
ʻE lava fēfē ki ha sevāniti ʻa Sihova ke fakaʻehiʻehi mei he hoko ʻo maʻu ʻe he tauhele ʻo e tuli ki he meʻa fakamatelié?
Ko e hā ʻe lava ke tokoni ki ha Kalisitiane ʻosi mali ke ʻoua ʻe tō ʻi he luo ʻo e tonó?
Ko e hā ʻokú ke tui ai ʻoku ʻaonga ke tuʻu maʻu ʻo fakafepakiʻi ʻa e tuli ki he meʻa fakamatelié mo e fehokotaki fakasino taʻetāú?
1, 2. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai maʻu ai ʻe Sētane ha manavaʻofa ki he kau paní mo e “fanga sipi kehe”? (e) Ko e hā ʻa e ongo tauhele ʻa Sētane te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?
KO SĒTANE KO E TĒVOLÓ ʻoku ʻikai te ne maʻu ʻe ia ha manavaʻofa ki he tangatá, tautefito ki he faʻahinga ʻoku nau tauhi kia Sihová. Ko hono moʻoní, ʻoku faitau ʻa Sētane ki he toenga ʻo e kau paní. (Fkh. 12:17) Ko e kau Kalisitiane mālohi ko iá kuo nau takimuʻa ʻi he ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá ʻi onopooni pea kuo nau fakaeʻa ʻa Sētane ko e pule ʻo e māmani ko ení. ʻOku ʻikai foki ha ʻofa ʻa e Tēvoló ki he “fanga sipi kehe,” ʻa ia ʻoku nau poupouʻi ʻa e kau paní pea ʻoku nau hanga atu ki he moʻui taʻengata—ko ha ʻamanaki kuo ʻikai kei maʻu ʻe Sētane. (Sione 10:16) Tā neʻineʻi ke ne ʻita lahi! Tatau ai pē pe ʻoku tau maʻu ʻa e ʻamanaki fakahēvaní pe ʻamanaki fakamāmaní, ʻoku ʻikai pē ha mahuʻingaʻia ʻa Sētane ia ʻi haʻatau lelei. Ko ʻene taumuʻá ʻana ke maʻukovia kitautolu.—1 Pita 5:8.
2 Ke fakahoko ʻene taumuʻá, kuo faʻu ai ʻe Sētane ʻa e ngaahi tauhele kehekehe. Koeʻuhi kuó ne fakakuihi ʻa e ʻatamai ʻo e kau taʻetuí, ʻoku ʻikai ai ke nau tali ʻa e ongoongo leleí pea ʻikai lava ke nau sio ki he ngaahi tauhele ko ení. Kae kehe, ʻoku toe tauheleʻi ʻe he Tēvoló ʻa e niʻihi kuo nau tali ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá. (2 Kol. 4:3, 4) Naʻe fakahaaʻi ʻi he kupu ki muʻá ʻa e founga ʻe lava ai ke tau fakaʻehiʻehi mei he tauhele ʻe tolu ʻa Sētané: (1) lea taʻemapuleʻí, (2) manavahē mo e tengé, mo e (3) halaia tōtuʻá. Tau lāulea angé he taimí ni ki he founga ʻe lava ai ke tau tuʻu maʻu ai ʻo fakafepakiʻi ʻa e tauhele fakasētane kehe ʻe ua—ko e tuli ki he meʻa fakamatelié mo e fakatauele ke fai ha tonó.
TULI KI HE MEʻA FAKAMATELIÉ—KO E TAUHELE ʻOKU KĀSIA
3, 4. ʻE anga-fēfē nai e hoko ʻa e loto-moʻua fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu ko ení ʻo taki atu ki he tuli ki he meʻa fakamatelié?
3 ʻI he taha ʻo ʻene ngaahi talanoa fakatātaá, naʻe lave ai ʻa Sīsū ki he tenga kuo tūtuuʻi ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi ʻakau talatala. Naʻá ne fakahaaʻi ʻe fanongo nai ha taha ki he folofolá, “ka ko e loto-moʻua fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu ko ení pea mo e mālohi kākā ʻo e koloá ʻokú ne kāsia ʻa e folofolá, ʻo ne hoko ai ʻo taʻefua.” (Māt. 13:22) ʻIo, ko e tuli ki he meʻa fakamatelié ko e tauhele ia ʻe taha ʻoku ngāueʻaki ʻe hotau fili ko Sētané.
4 ʻI hono fakatahaʻí, ʻoku kāsia ʻe he moʻoniʻi meʻa ʻe ua ʻa e folofolá. Ko e moʻoniʻi meʻa ʻe taha “ko e loto-moʻua fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu ko ení.” ʻI he “ngaahi taimi fakalilifu ʻa ia ʻe faingataʻa ke fekuki mo ia” ko ení, ʻoku ʻi ai ʻa e meʻa lahi ʻe lava ke ne ʻai koe ke ke loto-moʻua. (2 Tīm. 3:1) ʻI he mamafa e totongi ʻo e anga e nofó mo e fakautuutu e tuʻunga ʻo e taʻemaʻungāué, te ke ʻilo nai ʻoku faingataʻa ke fakalato ʻa e ngaahi fiemaʻú. Te ke toe loto-moʻua nai fekauʻaki mo e kahaʻú pea fifili, ‘Te u maʻu ha paʻanga hū mai feʻunga hili ʻeku nofo mei he ngāué?’ Koeʻuhí ko e ngaahi loto-moʻua peheé, kuo taki atu ai ʻa e niʻihi ke tuli ki he koloá, ʻo fakakaukau ko e paʻangá te ne fakapapauʻi ʻa e maluʻangá.
5. ʻI he founga fē ʻe lava ke hoko ai ʻo kākā ʻa e ‘mālohi ʻo e koloá’?
5 Naʻe lea ʻa Sīsū fekauʻaki mo e moʻoniʻi meʻa ʻe taha—ko e “mālohi kākā ʻo e koloá.” Ko e fakatahaʻi ʻa e ʻelemēniti ko iá mo e loto-moʻuá ʻe lava ke na kāsia ʻa e folofolá. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ko e “paʻanga ko e maluʻanga.” (Koh. 7:12) Kae kehe, ko e tuli ki he koloá ʻoku ʻikai ke fakapotopoto. Kuo ʻilo ʻe he tokolahi ko e lahi ange ʻenau fāinga ke maʻu ʻa e koloá, ko e lahi ange ia hono fakataueleʻi kinautolu ke tuli ki he meʻa fakamatelié. Kuo aʻu ʻo hoko ai ʻa e niʻihi ʻo ngāue fakatamaioʻeiki ki he koloá.—Māt. 6:24.
6, 7. (a) ʻE fakamoʻoniʻi fēfē nai ʻa e hoko e tuli ki he meʻa fakamatelié ko ha fakatuʻutāmaki ki ha taha ʻi he ngāueʻangá? (e) Ko e hā e ngaahi hohaʻa ʻoku totonu ke fakakaukauʻi lelei ʻe ha Kalisitiane ʻi he taimi ʻoku tuʻuaki ange ai ha ala hoko ha ngāue ʻovataimi?
6 Ko e holi ki he koloá ʻe kamata nai ʻi ha ʻuhinga lelei. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he tuʻungá ni. ʻOku fakaofiofi mai kiate koe ho pule ngāué ʻo pehē: “ʻOku ʻi ai e ongoongo lelei! Kuo ikuna ʻe he kautahá ha fuʻu konituleki lahi. ʻE ʻuhinga ení ko e faʻa meimei ngāue ʻovataimi ʻi he ngaahi māhina ka hoko maí. Ka ʻe lava ke u fakapapauʻi atu ko e vahé ʻe tuha moʻoni pē ia mo hoʻo feingá.” ʻE fēfē haʻo tali ki ha tuʻuaki pehē? Ko e moʻoni, ko e fiemaʻu ke tokonaki fakamatelie maʻa ho fāmilí ko ha fatongia mafatukituki ia, ka ʻoku ʻikai ko e fatongia pē ia ʻokú ke maʻú. (1 Tīm. 5:8) ʻOku ʻi ai ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi hohaʻa kehe ʻoku totonu ke ke fakakaukau ki ai. ʻE lahi fēfē ʻa e ʻovataimi ʻe kau ki aí? ʻE fakafaingataʻaʻiaʻi ʻe hoʻo ngāue fakamāmaní hoʻo ngaahi ngāue fakalaumālié, kau ai e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá mo hoʻo efiafi Lotu Fakafāmilí?
7 ʻI hono fuatautau hoʻo filí, ko e hā te ke fakakaukau atu ki ai ko e meʻa muʻomuʻá ia—ʻe uesia fēfē ʻe he ngāue ʻovataimí hoʻo ʻakauni pangikeé pe ʻe uesia fēfē nai ho tuʻunga fakalaumālié? ʻE fakatupunga ʻe he vēkeveke ke maʻu e paʻanga lahi angé ke ne taʻofi ai koe mei hono fakamuʻomuʻa ʻi he moʻuí ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá? ʻE lava ke ke sio ki he founga hono uesia koe ʻe he tuli ki he meʻa fakamatelié kapau te ke fakaliʻeliʻaki ʻa hoʻo moʻui fakalaumālié tonu pea pehē ki ho fāmilí? Kapau ʻoku hoko ia kiate koe he taimí ni, ʻe lava fēfē ke ke tuʻu maʻu pea fakaʻehiʻehi mei he hoko ʻo kāsia ʻe he tuli ki he meʻa fakamatelié?—Lau ʻa e 1 Tīmote 6:9, 10.
8. Ko e fakakaukau ki he ngaahi fakatātā Fakatohitapu fē ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke toe fakakaukau ki he anga ʻetau moʻuí?
8 Ke fakaʻehiʻehi mei hano sisina ʻe he tuli ki he meʻa fakamatelié, toe fakakaukau ki he anga hoʻo moʻuí ʻi he taimi ki he taimi. Heʻikai ʻaupito te ke loto ke hangē ko ʻĪsoá, ʻa ia naʻe hā mei heʻene ngaahi ngāué naʻá ne siʻaki ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié! (Sēn. 25:34, PM; Hep. 12:16) Pea ʻoku pau pē heʻikai te ke hangē ko e tangata koloaʻia naʻe kole ange ke ne fakatau atu ʻene ngaahi koloá, foaki ia ki he masivá, pea muimui ʻia Sīsuú. ʻI he ʻikai ke fai peheé, ko e tangatá “naʻá ne ʻalu atu ʻokú ne mamahi, he naʻá ne maʻu ha ngaahi koloa lahi.” (Māt. 19:21, 22) ʻI hono tauheleʻi ʻe he koloá, naʻe mole ai mei he tangata ko iá ha monū lahi—ʻa ia ko e malava ke muimui ʻi he moʻungaʻi tangata lahi taha kuo moʻui maí! Tokanga ke ʻoua naʻa mole ʻa e monū ʻo e hoko ko ha ākonga ʻa Sīsū Kalaisí.
9, 10. Ko e hā te ke leaʻaki ko e vakai Fakatohitapu ia ki he tuli ki he ngaahi meʻa fakamatelié?
9 Ke fakafepakiʻi e ngaahi hohaʻa taʻetotonu fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakamatelié, tokanga ki he ekinaki ʻa Sīsuú: “ʻOua ʻaupito naʻa mou loto-moʻua ʻo pehē, ‘Ko e hā te tau kaí?’ pe, ‘Ko e hā te tau inú?’ pe, ‘Ko e hā te tau tuí?’ He ko e ngaahi meʻá ni kotoa ko e ngaahi meʻa ia ʻoku tuli vēkeveke ki ai ʻa e ngaahi puleʻangá. ʻOku ʻafioʻi ʻe hoʻomou Tamai fakahēvaní ʻoku mou fiemaʻu ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa.”—Māt. 6:31, 32; Luke 21:34, 35.
10 ʻI he ʻikai tō ʻo maʻukovia ʻi he mālohi kākā ʻo e koloá, feinga mālohi ke maʻu ʻa e anga e fakakaukau ʻa e tokotaha-tohi Tohi Tapu ko ʻAuká, ʻa ia naʻá ne pehē: “ʻOua e tuku ke u fuʻu masiva pe fuʻu koloaʻia. ʻOmai pē ʻa e meʻa ʻoku ou fiemaʻú.” (Pal 30:8, Contemporary English Version) ʻOku hā mahino, naʻe mahino kia ʻAuka ʻa e mahuʻinga fakaemaluʻi e paʻangá pea pehē ki he mālohi kākā ʻo e koloá. Fakatokangaʻi ko e ngaahi loto-moʻua fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu ko ení mo e mālohi kākā ʻo e koloá ʻe lava ke iku ia ki he maumau fakalaumālie. Ko e hohaʻa tōtuʻa fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakamatelié ʻe lava ke ne keina ho taimí, toʻo ho iví, pea ʻai ai koe ke siʻi pe halaʻatā haʻo fakaueʻiloto ke tuli ki he ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá. Ko ia ai, ʻai ko hoʻo fakapapaú ia ke ʻoua naʻa maʻu koe ʻi he tauhele ʻa Sētane ʻo e tuli ki he meʻa fakamatelié!—Lau ʻa e Hepelū 13:5.
TONÓ—KO HA LUO ʻOKU FŪFUUʻI PŌTOʻI
11, 12. ʻE fēfē nai ha tō ha Kalisitiane ʻo maʻukovia ʻi he tonó ʻi he feituʻu ʻokú ne ngāue aí?
11 Ko e kau tulimanu ʻoku nau loto ke maʻu ha monumanu mālohí ʻoku nau keli nai ha luo ʻi ha hala ʻoku faʻa ʻalu ai ʻa e monumanú. ʻOku faʻa fakapuliki ʻa e luó ʻaki hano ʻufiʻufi ʻaki ha ʻakau mo ha kelekele. Ko e taha ʻo e ngaahi fakatauele lavameʻa taha ʻa Sētané ʻoku meimei tatau mo e faʻahinga tauhele ko iá. Ko e angahala ko ia ʻo e ʻulungaanga taʻetāú. (Pal. 22:14; 23:27) Ko e kau Kalisitiane ʻe niʻihi kuo nau tō ki he luo ko iá ʻaki hono tuku atu kinautolu ke nau ʻi ha ngaahi tuʻunga ʻa ia ʻe fuʻu faingofua ai ke nau fakangaloku. Ko e kau Kalisitiane ʻosi mali ʻe niʻihi kuo nau tō ʻo fai e tonó hili ia hano fakatupulekina ha vahaʻangatae fakaemanako taʻetotonu.
12 Ko ha vahaʻangatae fakaemanako taʻetotonu ʻe lava ke tupulaki ia ʻi ho feituʻu ngāué. Ko hono moʻoní, naʻe fakahaaʻi ʻi ha ako fakamāmani ʻo pehē ʻoku laka hake he vaeua ʻo e kakai fefine tonó pea meimei ki he toko 3 mei he toko 4 ʻo e kakai tangata tonó naʻa nau fakahoko ha vahaʻangatae taʻetotonu mo honau kaungāngāué. ʻOku fiemaʻu ʻi hoʻo ngāue fakamāmaní ke ke feohi mo ha ngaahi mēmipa ko ha tangata pe fefine? Kapau ko ia, ko e hā e natula ho vahaʻangatae mo kinautolú? ʻOkú ke fokotuʻu ha ngaahi fakangatangata ke ʻoua naʻa hoko ai ho vahaʻangataé ko ha vahaʻangatae fakaemanako? Ko e fakatātaá, hili ha toutou talanoa maʻa mo ha kaungāngāue tangata, ʻe ʻai nai ʻe ha tuofefine Kalisitiane ʻa e tangatá ni ko hano kaumeʻa falalaʻanga, naʻa mo hono talanoa kiate ia ʻene ngaahi palopalema fakaemalí. ʻI ha tuʻunga ʻe taha, hili ha fakamaheni ki ha kaungāngāue fefine, ʻe fakaʻuhinga nai ha tangata Kalisitiane: “ʻOkú ne fakamahuʻingaʻi ʻeku fakakaukaú pea fanongo moʻoni ʻi he taimi ʻoku ou talanoa ai kiate iá. Pea ʻokú ne fakahoungaʻi au. ʻOku ou fakaʻamu ange ke fai pehē mai hoku uaifí kiate au ʻi ʻapi!” ʻE lava ke ke sio ki he anga ʻo e malava ki he kau Kalisitiane ʻi he ngaahi tuʻunga peheé ke hoko ʻo tōngofua ki hono fai ha tono?
13. ʻE lava fēfē ke tupulaki ha vahaʻangatae fakaemanako taʻetotonu ʻi loto ʻi he fakatahaʻangá?
13 Ko ha vahaʻangatae fakaemanako taʻetotonu ʻe lava ke tupulaki ia ʻi loto ʻi he fakatahaʻangá. Fakakaukau ki he fakatātā hoko moʻoni ko ení. Ko Taniela mo hono uaifí, ʻa Sela,a ko e ongo tāimuʻa tuʻumaʻu. Naʻe toe hoko foki ʻa Taniela ko ha “mātuʻa vale he ʻikaí,” ko e anga ia ʻene fakaleá. ʻOkú ne tali vēkeveke ʻa e monū kotoa pē ʻoku ʻoange kiate iá. ʻI he konga ʻene ngāue fakafaifekaú, naʻe fai ai ʻe Taniela ha ako Tohi Tapu ʻe nima mo ha kau talavou—ʻa ia ko e toko tolu ʻia kinautolu naʻa nau papitaiso. Ko e fanga tokoua toki papitaiso foʻou ko ení naʻa nau fiemaʻu lahi ha tokoni. ʻI he taimi naʻe moʻua ai ʻa Taniela ʻi heʻene ngaahi ngāue fakateokalati kehekehé, naʻe faʻa fai ʻe Sela ia ʻa e tokoní. Tuaiekemo kuo tupulekina ʻa e sīpinga ko ení: Naʻe fiemaʻu ʻe he kau ako Tohi Tapu ki muʻa ʻa Tanielá ha poupou fakaeongo, pea naʻa nau maʻu ia meia Sela. Naʻe fiemaʻu ʻe Sela ha tokanga, pea naʻá ne maʻu ia mei he kau ako Tohi Tapu ʻa Tanielá. Kuo fokotuʻu ai ha tauhele fakatupu mate. “ʻI he ngaahi māhina ʻo hono foaki atu ʻe Sela iá naʻe fakamaha fakalaumālie mo fakaeongo ai ia,” ko e lea ia ʻa Tanielá. “Ko e meʻá ni fakataha mo e moʻoniʻi meʻa ʻo ʻeku fakaliʻeliʻaki hoku uaifí, naʻe iku ia ʻo mafuli ʻo hoko ko ha tuʻunga fakatuʻutāmaki. Naʻe fai ʻe hoku uaifí ha tono mo e taha ʻo ʻeku kau ako Tohi Tapu ki muʻá. Kuó ne hoko ʻo vaivai fakalaumālie ʻi hoku muʻa ihú tonu, pea naʻá ku fuʻu tokanga fekauʻaki mo e kotoa ʻo hoku ngaahi monuú ʻo aʻu ʻo ʻikai te u fakatokangaʻi ia.” ʻE lava fēfē ke ke fakaʻehiʻehi mei ha tuʻunga fakamamahi pehē?
14, 15. Ko e hā ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻe lava ke tokoni ki he kau Kalisitiane ʻosi malí ke fakaʻehiʻehi ai mei he luo ʻo e tonó?
14 Ke fakaʻehiʻehi mei he luo ʻo e tonó, fakakaukauloto ki he ʻuhinga ʻo e tukupā fakaemalí. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko e meʻa kuo haʻi fakatahaʻi ʻe he ʻOtuá, tuku ke ʻoua naʻa fakamāvae ia ʻe ha tangata.” (Māt. 19:6) ʻOua ʻaupito ʻe fakakaukau ʻoku mahuʻinga ange ho ngaahi monū fakateokalatí ʻi ho hoá. ʻIkai ngata aí, tokanga ko e toutou fakamoleki ʻa e taimi ʻo mamaʻo mei ho hoá ki he ngaahi ngāue taʻemahuʻingá ʻoku fakahaaʻi nai ai ʻa e vaivai ʻi hoʻo nofo malí pea ʻe lava ke taki atu ia ki he fakatauele pea mo ha angahala mamafa nai.
15 Ko ia, kapau ko ha mātuʻa koe, fēfē ʻa e tākangá? Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Pitá: “Tauhi ʻa e tākanga ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻoku tuku atu ke mou tokangaʻí, ʻo ʻikai ʻi he fai fakafatongia pē, ka ʻi he loto-lelei; ʻo ʻikai ʻi he ʻofa ki ha meʻa ʻoku maʻu taʻefaitotonu, ka ʻi he loto-vēkeveke.” (1 Pita 5:2) Ko e kau mēmipa ʻi he fakatahaʻangá ʻa ia ʻokú ke tokangaʻí ʻoku totonu moʻoni ke ʻoua ʻe tukunoaʻi. Kae kehe, ʻoku totonu ke ʻoua te ke fakahoko ho ngafa ko ha tauhi-sipí kae liʻaki ai ho ngafa ko e husepānití. ʻE hoko ia ʻo taʻeʻaonga—pea aʻu ʻo fakatuʻutāmaki—ke tuku kotoa hoʻo tokangá ʻi hono fafangaʻi ʻa e fakatahaʻangá lolotonga iá ʻoku “fiekaia” ho hoá ʻou ʻi ʻapi. ʻOku pehē ʻe Taniela, “ʻOku ʻi ai ʻa e meʻa lahi ange ia ki he moʻuí ʻi he fāinga ke tokanga ki ho ngaahi monuú kae faingataʻaʻia ai ho fāmilí tonu.”
16, 17. (a) Ko e hā ʻa e fakafuofua ʻaonga ʻe lava ke fai ʻe he kau Kalisitiane ʻosi malí ʻi he ngāueʻangá ʻo ʻoatu ai ha fakaʻilonga mahino heʻikai ke nau toe manako ʻi ha taha? (e) ʻOmai ha fakatātā ʻo ha fakamatala kuo pulusi ʻe lava ke tokoni ki he kau Kalisitiané ke nau fakaʻehiʻehi mei he tonó.
16 Kuo hā e ngaahi akonaki lelei lahi ʻi he ngaahi peesi ʻo e Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake! ke tokoni ki he kau Kalisitiane ʻosi malí ke nau talitekeʻi ʻa e tō ki he tauhele ʻo e tonó. Hangē ko ení, ko e Taua Leʻo ʻo Sepitema 15, 2006, naʻe ʻomai ai ʻa e faleʻi ko ení: “ʻI he ngāueʻangá pe ʻi ha feituʻu kehe, tokanga ki he ngaahi tuʻunga ʻe lava ke ne fakaʻaiʻai ha vā fekoekoeʻí. Ko e fakatātaá, ko hono fakamoleki ha toe ngaahi houa ʻo ngāue vāofi ai ha tangata mo ha fefiné ʻe lava ke taki atu ia ki he fakatauele. ʻI he tuʻunga ko ha tangata pe fefine malí, ʻoku totonu ke ke ʻai ke mahino mei hoʻo leá pea mei hoʻo tōʻongá heʻikai pē ke ke toe manako koe ʻi ha taha kehe. ʻI he tuʻunga ko ha taha ʻokú ne tuli ki he anga-līʻoa fakaʻotuá, heʻikai moʻoni te ke langaʻi ha tokanga taʻetotonu atu kiate koe ʻaki ha fakamalinga pe hoko ʻo taʻefakanānā ʻi ho valá mo e teuteú. . . . Ko hono tuku takai ʻa e ngaahi laʻitā ʻo ho hoa malí mo e fānaú ʻi hoʻo ngāueʻangá ʻe hoko ia ko ha fakamanatu kiate koe pea ki he niʻihi kehé ʻoku mahuʻinga kiate koe ho fāmilí. Fakapapauʻi ke ʻoua ʻaupito ʻe fakaʻaiʻai, pe naʻa mo kātakiʻi ʻa e ngaahi fakatauele fakaemanako mai ʻa ha taha kehe.”
17 Ko e kupu naʻe fakakaveinga ko e “Mateaki ʻi he Nofo Malí—Ko e Hā Hono ʻUhinga Moʻoní?” ʻi he ʻĀ Hake! ʻo Siulai 2009 naʻe fakatokanga ai fekauʻaki mo e fakaʻānaua fakaefehokotaki fakasino mo ha taha kehe mei ho hoa malí. Naʻe fakahaaʻi ʻi he kupú ko e kau ʻi he fakaʻānaua ki he fehokotaki fakasinó ʻe fakatupulekina nai ai ʻa hoʻo fai ha tono. (Sēm. 1:14, 15) Kapau ʻokú ke ʻosi mali, ʻe fakapotopoto kiate koe mo ho hoá ke toe fakamanatu fakataha ʻa e fakamatala peheé mei he taimi ki he taimi. Ko e nofo malí ko ha fokotuʻutuʻu ia naʻe fokotuʻu ʻe Sihova tonu, pea ʻoku toputapu ia. Ko hono vaheʻi ha taimi ke talanoa ai ki ho hoá fekauʻaki mo hoʻomo nofo malí ko ha founga lelei ia ke fakahāhā ai ʻokú ke fakamahuʻingaʻi ʻa e ngaahi meʻa toputapú.—Sēn. 2:21-24.
18, 19. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e tonó? (e) Ko e faitōnunga ʻi he nofo malí ʻoku iku ia ki he ngaahi ʻaonga fē?
18 Kapau ʻokú ke fakatokangaʻi ʻoku fakataueleʻi koe ke fakatupulekina ha vahaʻangatae fakaemanako taʻetotonu, fakalaulauloto ki he ngaahi nunuʻa fakatupu maumau ʻo e feʻauakí mo e tonó. (Pal. 7:22, 23; Kal. 6:7) Ko e faʻahinga ʻoku nau fai e ʻulungaanga taʻetāú ʻoku nau taʻefakahōifuaʻi ʻa Sihova pea fakalotomamahiʻi honau hoá mo kinautolu tonu. (Lau ʻa e Malakai 2:13, 14.) ʻI hono kehé, fakalaulauloto ki he ngaahi ʻaonga ʻe hoko ki he faʻahinga ʻoku nau tauhi maʻu ʻa e anga-maʻá. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi heʻenau maʻu ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengatá ka ʻoku nau toe maʻu ʻa e moʻui lelei taha he taimí ni, ʻo kau ai ha konisēnisi maʻa.—Lau ʻa e Palōveepi 3:1, 2.
19 Naʻe hiva ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “ʻOku lahi ʻa e nonga ʻa e kakai ʻoku ʻofa ki hoʻo lao [ʻe ʻOtua]; pea ʻoku ʻikai ha tukiaʻanga ʻi honau loto.” (Saame 119:165) Ko ia ʻofa ʻi he moʻoní, pea “mātuʻaki tokanga maʻu pē ki he anga hoʻomou laká ke ʻoua ʻe hoko ko e faʻahinga taʻefakapotopoto kae hoko ko e faʻahinga ʻoku fakapotopoto” ʻi he ngaahi taimi fulikivanu ko ení. (ʻEf. 5:15, 16) Ko e ngaahi hala ʻoku tau muimui aí ʻoku lahi ai ʻa e ngaahi tauhele kuo fokotuʻu ʻe Sētane ke ne tauheleʻi ʻaki ʻa e kau lotu moʻoní. Ka ʻoku tau mateuteu lelei ke maluʻi kitautolu. Kuo ʻosi ʻomai ʻe Sihova ʻa e meʻa ʻoku tau fiemaʻú ke “tuʻu maʻu” pea ke “tāmateʻiʻaki ʻa e ngaahi ngahau vela kotoa ʻa e tokotaha fulikivanú”!—ʻEf. 6:11, 16.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoá.
[Fakatātā ʻi he peesi 26]
Ko e tuli ki he meʻa fakamatelié ʻe lava ke ne kāsia ha tuʻunga fakalaumālie ʻo ha taha. ʻOua e tuku ia ke hoko kiate koe
[Fakatātā ʻi he peesi 29]
Ko e fakamalingá—pe tali iá—ʻe lava ʻo taki atu ia ki he hoko ʻo maʻukovia ʻe he tonó