Te Ke Fakaleleiʻi ʻa e Fekeʻikeʻí pea Pouaki ʻa e Melinó?
ʻOKU fiemaʻu ʻe Sihova ko e ʻOtuá ke nofo melino ʻene kau lotú. ʻOkú ne fiemaʻu ke nau tuli ki he melinó ʻiate kinautolu. ʻI heʻenau fai peheé, ʻe ʻi ai leva ʻa e melino ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané. Ko e melino ko ení ʻoku tohoakiʻi ai ʻa e kakai tokolahi ki he fakatahaʻangá.
Ko e fakatātaá, ko ha toketā taula-faʻahikehe ʻi Matakesikā naʻá ne fakatokangaʻi ʻa e melino ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kakai ʻa Sihová pea naʻá ne fakakaukau, ‘Ka faifai ange peá u loto ke kau ki ha lotu, ko e lotu ia ko ení.’ ʻI he faai atu ʻa e taimí, naʻe ʻikai ke ne toe lotu ki he kau tēmenioó, fai mo e ngaahi liliu ʻi heʻene nofo malí, pea kamata ke ne lotu kia Sihova ko e ʻOtua ʻo e melinó.
Hangē ko e tangata ko iá, ʻi he taʻu taki taha ʻoku hoko ai ʻa e kakai ʻe laui afe ko e konga ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané pea ʻoku nau maʻu ai ʻa e melino ʻoku nau fuʻu fiemaʻú. Ka ʻoku tau lau ʻi he Tohi Tapú ko e ‘mātuʻaki meheka mo fekeʻikeʻi’ ʻi he fakatahaʻangá ʻe lava ke ne maumauʻi ʻa e ngaahi kaungāmeʻá pea fakatupunga mo e palopalema. (Sēm. 3:14-16) Ka ʻoku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ha faleʻi lelei kiate kitautolu ki he founga ke fakaʻehiʻehi ai mei he ngaahi palopalema ko ení pea fakaivimālohiʻi ai ʻetau melino mo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Tau vakai angé ki he founga ʻoku ngāue ai ʻa e faleʻi ko ení ʻi ha ngaahi tuʻunga moʻoni ʻi he moʻuí.
PALOPALEMÁ MO E FAKALELEIʻANGÁ
“Naʻe ʻikai ke u vā lelei mo ha tokoua naʻá ma ngāue fakataha. ʻI he taimi ʻe taha naʻá ma fekailangaki, pea naʻe hū mai ha ongo meʻa ʻe toko ua ʻo na sio tonu ʻi heʻema keé.”—CHRIS.
“Ko ha tuofefine naʻá ma malanga maʻu pē, kae fakafokifā kuo ʻikai ke toe hoko atu ʻema fokotuʻutuʻu ki he ngāue fakafaifekaú. Pea naʻe ʻikai ʻaupito ke ne toe lea mai. Naʻe ʻikai haʻaku ʻilo ʻe taha ki he ʻuhingá.”—JANET.
Naʻá ku talanoa mo ha toko ua ʻo fakafehokotaki kimautolu ʻi he telefoní. Naʻe fakalea mai ʻa e toko taha ʻi he toko ua ko ení ke ma nofo ā, pea naʻá ku fakakaukau kuó ne tāpuni ʻa e telefoní. Naʻá ku leaʻaki leva ha ngaahi lea taʻeʻofa ʻo kau kiate ia ki he tokotaha ʻe tahá ʻi he telefoní, ka naʻe teʻeki ai ke tāpuni ʻe he tokotahá ni ia ʻa e telefoní.”—MICHAEL.
“ʻI heʻemau fakatahaʻangá, naʻe kamata ke hoko ha palopalema ʻi he vā ʻo ha ongo tāimuʻa. Naʻe tafuluʻi ʻe he tokotaha ko ē ʻa e tokotaha ko eé. Naʻe fakalotosiʻi ki he niʻihi kehé ʻa ʻena fakakikihí.”—GARY.
ʻOku hā ngali ʻoku ʻikai nai ko ha ngaahi palopalema mafatukituki eni. Ka ʻoku lava ke hoko ʻa e ngaahi tuʻunga ko ení ʻo fakatupunga ha mamahi fakaeongo tuʻuloa ki he kakai ʻoku kau ki aí pea ʻoku lava ke ne maumauʻi ʻa e melino ʻi he fakatahaʻangá. Ko e meʻa fakafiefiá, he naʻe muimui ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ko ení ki he ngaahi fakahinohino ʻi he Tohi Tapú pea naʻa nau toe nofo melino ai. Ko e hā ʻa e ngaahi fakahinohino Fakatohitapu ʻokú ke fakakaukau naʻá ne tokoniʻi kinautolú?
“ʻOua te mou hoko ʻo femamahiʻaki ʻi he fonongá.” (Sēn. 45:24) Naʻe ʻoange ʻe Siosifa ki hono fanga tokouá ʻa e akonaki fakapotopoto ko ení ʻi he taimi naʻa nau foki ai ki heʻenau tamaí. ʻI he taimi ʻoku ʻikai ke mapuleʻi ai ʻe ha taha ʻene ngaahi ongoʻí ʻo ne ʻai ke ne ʻita vavé, ʻe ʻalu ke toe kovi ange nai ai ʻa e tuʻungá. ʻE hoko ʻo toe ʻita nai ai mo e niʻihi kehé. Naʻe ʻiloʻi ʻe Chris naʻe faingataʻa kiate ia ʻi he taimi ʻe niʻihi ke ne hoko ʻo anga-fakatōkilalo pea muimui ʻi he ngaahi fakahinohinó. Naʻá ne loto ke liliu, ko ia naʻá ne kole fakamolemole ai ki he tokoua naʻá na fakakikihí. Naʻe ngāue mālohi leva ʻa Chris ke mapuleʻi ʻene ʻitá. ʻI he taimi naʻe fakatokangaʻi ai ʻe he tokouá ʻa e feinga lahi ʻa Chris ke liliú, naʻá ne fai ʻa e meʻa tatau. Kuó na melino ʻi he taimí ni ʻi heʻena tauhi fakataha kia Sihová.
“ʻOku taʻelavameʻa ʻa e ngaahi palaní ʻi he ʻikai fai ha alēleá.” (Pal. 15:22) ʻI he taimi naʻe ʻikai ke toe lea ange ai ʻa e kaumeʻa ʻo Janet kiate iá, naʻá ne fili ke ngāueʻaki ʻa e veesi Tohi Tapu ko ení. Naʻá ne ʻalu ke alēlea pe lea ki hono tokouá. Naʻe ʻeke ange ʻe Janet pe naʻá ne fai ha meʻa ʻo fakamamahiʻi pe fakaʻitaʻi ai ia. ʻI he ʻuluaki taimí naʻá na fakatou ongoʻi taʻefiemālie. Ka ʻi he hokohoko atu ʻena fetalanoaʻaki anga-mokomokó, naʻá na ongoʻi fiemālie ange ai. Naʻe ʻiloʻi ʻe he tuofefiné naʻá ne maʻuhala ʻo fekauʻaki mo ha meʻa naʻe hoko ʻi he kuohilí pea naʻe ʻikai moʻoni ke fai ʻe Janet ha meʻa ke fakaʻitaʻi ai ia. Naʻá ne kole fakamolemole kia Janet, pea ʻi he taimí ni ʻokú na toe kaumeʻa ʻi heʻena tauhi fakataha kia Sihová.
“Kapau leva ʻokú ke haʻu mo hoʻo meʻaʻofá ki he ʻōlitá peá ke manatuʻi hake ai ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku koviʻia ai ho tokouá ʻiate koe, tuku hoʻo meʻaʻofá ʻi muʻa ʻi he ʻōlitá peá ke ʻalu. ʻUluaki fakamelino mo ho tokouá.” (Māt. 5:23, 24) Naʻe ʻomai ʻe Sīsū ʻa e akonaki ko ení ʻi heʻene Malanga ʻi he Moʻungá. ʻI he hili ʻa e lea taʻeʻofa ʻa Michael fekauʻaki mo e tokoua ʻe tahá, naʻá ne ongoʻi fakameʻapangoʻia. Naʻá ne fakakaukau ke fai ha meʻa pē ʻe fiemaʻu ai ke fakaleleiʻi ʻa e tuʻungá. Ko ia naʻá ne ʻalu leva ki he tokouá ʻo kole fakamolemole. Ko e hā naʻe hokó? ʻOku pehē ʻe Michael, “Naʻe fakamolemoleʻi moʻoni au ʻe hoku tokouá.” Naʻá na toe kaungāmeʻa leva.
“Hokohoko atu ʻa e fekātakiʻaki mo e fefakamolemoleʻaki loto-lelei neongo ai pē ʻo kapau ʻoku ʻi ai ha taha ʻokú ne maʻu ha ʻuhinga ke lāunga ai fekauʻaki mo ha taha.” (Kol. 3:12-14) Manatuʻi ʻa e ongo tāimuʻa naʻá na fakakikihi ʻi he ngāue fakafaifekaú? Naʻe tokoniʻi anga-ʻofa kinaua ʻe ha tokotaha mātuʻa ke na ʻiloʻi naʻá na fakalotomamahiʻi ai mo e niʻihi kehé mo ʻai kinautolu ke nau ongoʻi taʻefiemālie. Naʻá ne fakamanatu kiate kinaua ʻoku totonu ke na fekātakiʻaki pea tokoni ke tauhi ʻa e melino ʻi he fakatahaʻangá. Naʻá na tali mo ngāueʻaki ʻa ʻene akonakí. ʻOkú na vālelei ʻi he taimí ni ʻi heʻena malangaʻi atu ʻa e ongoongo leleí.
Ko e akonaki tatau ko ia ʻoku maʻu ʻi he Kolose 3:12-14, ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke hoko ai ʻo anga-fakatōkilalo, fakamolemoleʻi ʻa e tokotaha naʻá ne fakalotomamahiʻi koé, pea tuku ʻa e fakakaukau ki he meʻa naʻe hokó. Kae fēfē kapau kuo tau feinga ke fakamolemoleʻi ha taha ka kuo ʻikai malava ke tau fai ia? ʻOku ʻi ai ha tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ʻi he Mātiu 18:15 ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu. Neongo ko e lea ʻa Sīsuú naʻe fakatefito ia ki he ngaahi angahala mamafá, naʻá ne fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻe lava ke tau fai ʻi he taimi pē ʻoku ʻi ai ai haʻatau palopalema mo ha tokoua pe ko ha tuofefine. ʻI ha founga anga-ʻofa mo anga-fakatōkilaló, ʻe lava ke tau ʻalu ki he tokotaha ko iá ke talanoa fekauʻaki mo e meʻa naʻe hokó pea feinga ke fakaleleiʻi ʻa e palopalemá.
ʻOku lahi mo e ngaahi fokotuʻu ʻaonga kehe ʻi he Tohi Tapú. Ko e lahi taha aí ʻoku kaunga ki ai ʻa e falala ki he laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá kae lava ke tau fakahāhā ʻa e “fua ʻo e laumālié.” Ko e ngaahi ʻulungaanga ko ení ko e “ʻofa, fiefia, melino, kātaki, anga-lelei, lelei, tui, anga-malū, mapuleʻi-kita.” (Kal. 5:22, 23) Fakakaukau fekauʻaki mo eni. ʻOku ngāue lelei ha mīsini ʻi he taimi ʻoku fakalolo ai hono ngaahi kongá. ʻI he founga meimei tatau, ʻoku faingofua ange ʻa hono fakaleleiʻi ʻetau ngaahi fefaikehekeheʻakí pea maʻu ha vahaʻangatae lelei ʻi he taimi ʻoku tau fakahāhā ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga lelei ko eni meia Sihová.
KO E KEHEKEHE ʻO E ANGAʻITANGATÁ ʻOKÚ NE ʻAI KE FIEFIA ANGE ʻA E FAKATAHAʻANGÁ
Ko kitautolu taki taha ʻoku ʻi ai ʻa hotau angaʻitangata. Ko kitautolu taki taha ʻoku kehekehe ʻa e angaʻitangata ʻoku tau maʻú mo e anga ʻo ʻetau vakai ki ha ngaahi meʻa pea pehē ki hono fakahaaʻi atu kitautolú. ʻOku lava ke ʻai ʻe he ngaahi meʻá ni ke fakafiefia mo fakamānako ʻetau kaumeʻá. Ka ʻoku lava ke hoko ʻa e kehekehe hotau angaʻitangatá ʻo fakatupu ha ngaahi taʻefemahinoʻaki mo ha taʻefelotoi. Naʻe ʻomai ʻe ha tokotaha mātuʻa taukei ha fakatātā ʻo e founga ʻe lava ke hoko ai ení ʻi heʻene pehē: “Ko ha tokotaha mā ʻoku lava ke faingataʻa kiate ia ʻene feohi mo ha tokotaha ʻoku anga-fakakaumeʻa mo faʻa talanoa. Ko e kehekehe ko iá ʻe hā ngali ʻoku ʻikai fuʻu mahuʻinga; kae kehe ʻe lava ke iku atu ia ki ha ngaahi palopalema mafatukituki.” ʻOkú ke tui ko e kakai ko ia ʻoku mātuʻaki kehekehe ʻa honau angaʻitangatá ʻe ʻikai ʻaupito te nau felātani kinautolu? Tau vakai angé ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻo e toko ua ʻi he kau ʻapositoló. ʻI he taimi ʻoku tau fakakaukau ai kia Pitá, te tau fakakaukau nai ko ha tokotaha ia naʻá ne leaʻaki maʻu pē ha meʻa pē naʻe ʻi heʻene fakakaukaú. ʻI heʻetau fakakaukau atu kia Sioné, ʻoku tau sioloto atu ko ha tokoua anga-ʻofa ia he naʻá ne faʻa fakakaukau maʻu pē ki muʻa ke ne lea pe fai ha meʻá. Naʻe maʻu ʻe Pita mo Sione ʻa e angaʻitangata kehekehe. Ka naʻá na ngāue fāitaha ʻi heʻena tauhi kia Sihová. (Ngā. 8:14; Kal. 2:9) ʻE lava ke hoko ʻa e meʻa tatau kiate kitautolu ʻi he ʻahó ni. Naʻa mo e kau Kalisitiane ʻoku mātuʻaki kehekehe honau angaʻitangatá ʻe lava ke nau ngāue lelei fakataha.
Kae fēfē kapau ʻoku leaʻaki pe fai ʻe ha taha ʻi hoʻo fakatahaʻangá ha meʻa ʻo ne fakaʻitaʻi ai koe? ʻOku lelei ke tau manatuʻi naʻe pekia ʻa Kalaisi maʻá e tokoua ko iá ʻo hangē pē ko ʻene pekia maʻaú, pea kuo pau ke ke ʻofa ʻi ho tokouá. (Sione 13:34, 35; Loma 5:6-8) ʻOku ʻikai totonu ke ke fili ke ʻoua te ke kaumeʻa mo e tokotaha ko iá pe fakaʻehiʻehi mei ai. ʻI hono kehé, ʻeke hifo kiate koe: ‘ʻOku fai nai ʻe hoku tokouá ha meʻa ʻoku fepaki mo e lao ʻa Sihová? ʻOkú ne taumuʻa moʻoni ke feinga ke fakalotomamahiʻi au? Pe ko e fekehekeheʻaki pē ʻi homa angaʻitangatá? Ko hono moʻoní, ʻokú ne maʻu ha ngaahi ʻulungaanga te u saiʻia ke maʻu?’
Ko e fakatātaá, kapau ʻokú ne saiʻia he talanoá ka ʻokú ke anga-fakalongolongo koe, ko e hā ʻoku ʻikai ai ke mo ngāue fakataha ʻi he ngāue fakafaifekaú pea sio pe ko e hā ʻe lava ke ke akó? Pe fēfē kapau ʻokú ne nima-homo ange ʻiate koe? Kuó ke fakatokangaʻi ʻa e fiefia ʻoku maʻu mei he foaki atu ki he kau taʻumotuʻá, kau mahamahakí pe ko e kau masivá? Te ke lava ʻo ako mei he tokotaha ko iá ki he founga ke ke toe nima-homo ange ai? Ko e poiní, neongo ko koe mo ho tokouá pe tuofefiné ʻokú mo kehekehe, ʻe lava ke ke tokangataha ki hono ngaahi ʻulungaanga leleí. Neongo ʻe ʻikai ʻaupito te ne hoko ko ho kaumeʻa lelei tahá, ka te mo vāofi ange. ʻE tokoni eni ke fakatupulekina ai ʻa e melino ʻiate kimoua fakatouʻosi pea mo e fakatahaʻangá.
ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe ʻi ai ha ongo tuofāfine ko ʻIuotia mo Siniteke. ʻOku hā ngali naʻe kehekehe ʻaupito hona angaʻitangatá, ka naʻe fakalototoʻaʻi kinaua ʻe he ʻapositolo ko Paulá ke na “fakakaukau taha ʻi he ʻEikí.” (Fil. 4:2) ʻOku tau loto foki ke lotu kia Sihova fakataha mo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné pea pouaki ʻa e melino ʻi he fakatahaʻangá.
ʻOUA ʻE FAKAʻATĀ ʻA E TAʻEFELOTOÍ KE HOKOHOKO ATU
Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau toʻo vave atu ha faʻahinga ongoʻi kovi pē ʻoku tau maʻu ki he niʻihi kehé? ʻOku lava ke tau fakahoa ʻa e ngaahi ongoʻi ko ení ki ha ngaahi vao palakū ʻoku tupu ʻi ha ngoue matalaʻiʻakau fakaʻofoʻofa. Kapau heʻikai ke tau taʻaki ʻa e vaó, ʻe vave ʻene kāpui ʻa e ngoué kotoa. ʻI he founga meimei tatau, kapau ʻe hoko ʻo mālohi ʻetau ngaahi ongoʻi kovi ki he niʻihi kehé, ʻe lava heni ke ne uesia ʻa e fakatahaʻangá kotoa. Ka ʻo kapau ʻoku tau ʻofa kia Sihova mo hotau fanga tokouá, te tau fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku tau malavá ke tauhi ʻa e melino ʻi he fakatahaʻangá.
Kapau te ke feinga anga-fakatōkilalo ke fakamelino mo e niʻihi kehé te ke ʻohovale nai ʻi he ngaahi ola lelei ʻe maʻu aí
ʻI heʻetau feinga ke fakamelino mo e niʻihi kehé, te tau ʻohovale nai ʻi he ngaahi meʻa lelei ʻe hoko aí. Naʻe hokosia eni ʻe ha tokotaha Fakamoʻoni. Ko ʻene talanoá eni: “Naʻá ku ongoʻi hangē naʻe hanga ʻe ha tuofefine ʻo ʻai au ke u hangē ha kiʻi leká. Naʻe fakaʻitaʻi moʻoni ai au. ʻI he fakautuutu ʻeku ʻitá, naʻe kamata ke u fakaʻehiʻehi meiate ia. Naʻá ku fakakaukau, ‘ʻOku ʻikai ke ne fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ʻoku tuha mo aú, ko ia heʻikai te u teitei fakahāhā ʻe au ha fakaʻapaʻapa kiate ia’”
Naʻe fakakaukau leva ʻa e tuofefine ko ení ki hono ʻulungāngá tonu. “Naʻe kamata ke u sio ki hoku ngaahi angaʻitangata koví, pea naʻá ku loto-mamahi lahi. Naʻá ku ʻiloʻi naʻe pau ke fakatonutonu ʻeku fakakaukaú. Hili ʻeku lotu kia Sihova ʻo fekauʻaki mo e meʻá ni, naʻá ku fakatau mai ha kiʻi meʻaʻofa maʻá e tuofefiné peá u tohi mo ha kiʻi kaati ai ʻo kole fakamolemole ki heʻeku ʻulungaanga koví. Naʻá ma fāʻofua mo felotoi ke fakangaloʻi ʻa e meʻa naʻe hokó. Kuo ʻikai ke toe ʻi ai haʻama palopalema.”
ʻOku fiemaʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ʻa e melino. Ka ʻoku lava ke hoko ʻa e ongoʻi taʻepaú pe hīkisiá ke ne ʻai ʻa e kakaí ke nau fai ha tōʻonga ʻoku ʻikai fakamelino. ʻI he māmaní, ko e meʻa anga-maheni eni ia, ka ʻoku ʻamanekina mai ʻe Sihova ha meʻa kehe mei heʻene kau lotú. ʻI he haʻohaʻonga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻoku totonu ke ʻi ai ʻa e melino mo e fāʻūtaha. Naʻe fakamānavaʻi ʻe Sihova ʻa Paula ke ne tohi ki he kau Kalisitiané ke nau “ʻaʻeva ʻo taau mo e ui” naʻa nau maʻú. Naʻá ne fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau fai eni “ʻi he anga-fakatōkilalo mo e anga-malū kakato, ʻi he kātaki, ʻo fekātakiʻaki ʻi he ʻofa, ʻo feinga tōtōivi ke tauhi maʻu ʻa e laumālie taha ʻi he haʻi fāʻūtaha ko e melinó.” (ʻEf. 4:1-3) Ko e “haʻi fāʻūtaha ko e melinó” ʻa ē ʻoku fiefia ai ʻa e kakai ʻa Sihová ʻoku mātuʻaki mahuʻinga. Ko ia ʻofa ke tau taki taha fai ʻa e meʻa kotoa te tau ala lavá ke ʻai ia ke mālohi ange, pea ke fakaleleiʻi ha faʻahinga palopalema pē nai ʻi hotau vā mo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné.