Ikunaʻi ʻa e Faitau Maʻa Ho ʻAtamaí
ʻOKU ʻohofi koe! Ko e filí ko Sētane, pea ko e meʻatau ʻokú ne ngāueʻakí ʻoku mālohi ʻaupito. ʻOku ngaohi makehe ʻa e meʻatau ko ení ke ne ʻohofi ho ʻatamaí, ʻo ʻikai ko ho sinó. Ko e hā ia? Ko e fakamatala fakangalilelei!
Naʻe ʻiloʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá naʻe fakatuʻutāmaki ʻaupito ʻa e fakamatala fakangalilelei ʻa Sētané. Ka naʻe ʻikai ke lāuʻilo ʻa e kau Kalisitiane kotoa pē ki he fakatuʻutāmakí. Ko e fakatātaá, ʻoku hā ngali naʻe fakakaukau ʻa e niʻihi ʻi Kolinitō naʻa nau mālohi ʻaupito ʻi he moʻoní ʻa ia heʻikai ʻaupito lava ke kākaaʻi kinautolu ʻe Sētane. (1 Kol. 10:12) Ko e ʻuhinga ia naʻe fai ai ʻe Paula ʻa e fakatokanga ko ení: “ʻOku ou ilifia naʻa faifai ange, hangē ko ia ko hono fakataueleʻi ʻe he ngatá ʻa ʻIvi ʻaki ʻene kākaá, ʻo hoko homou ʻatamaí ʻo fakameleʻi ʻo mou afe ai mei he tuʻunga loto-moʻoni mo e anga-maʻa ʻa ia ʻoku tuha mo e Kalaisí.”—2 Kol. 11:3.
Ko e lea ʻa Paulá ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e mahuʻinga ke ʻoua ʻe hoko ʻo falala tōtuʻa. Ke ikunaʻi ʻa hono tauʻi ʻa e fakamatala fakangalilelei ʻa Sētané, kuo pau ke ke ʻiloʻi ʻa ʻene fakatuʻutāmakí pea maluʻi leva koe mei ai.
ʻOKU FAKATUʻUTĀMAKI FĒFĒ ʻA E FAKAMATALA FAKANGALILELEÍ?
ʻI he potutohi ko ení, ko e fakamatala fakangalileleí ko e fakamatala taʻetotonu pe fakatupu takihalaʻi ʻa ia ʻoku ngāueʻaki ke ne kākaaʻi ʻa e kakaí pe puleʻi ʻa e anga ʻo ʻenau fakakaukaú mo ʻenau tōʻongá. Fakatatau ki he lau ʻa e tohi ko e Propaganda and Persuasion, ko e fakamatala fakangalileleí ʻoku “taʻetaau, fakatupu maumau, pea taʻetotonu.” ʻOku fakamatalaʻi ia ʻe he kakaí ʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea hangē ko e “ngaahi loi, mioʻi, kākā, tākiekina olopoto, [mo e] puleʻi ʻa e ʻatamaí.”
Ko e fakamatala fakangalileleí ʻoku fakatuʻutāmaki ʻaupito koeʻuhí ʻoku lava ke ne tākiekina māmālie ʻetau fakakaukaú pea aʻu ʻo ʻikai ke tau fakatokangaʻi. ʻOku lava ke tau fakahoa ia ki ha kasa kona ʻoku ʻikai lava ke tau sio ki ai pe nāmuʻi. Ko Vance Packard, ko ha mataotao ʻi he tōʻonga ʻa e tangatá, naʻá ne pehē ko e fakamatala fakangalileleí ʻokú ne uesia ʻa e anga ʻo ʻetau tōʻongá “ʻo lahi mamaʻo ange ia ʻi he meʻa ʻoku tau ʻiló.” Naʻe pehē ʻe ha mataotao ʻe taha ko e fakamatala fakangalileleí kuó ne ʻai ʻa e kakaí ke nau fai ha tōʻonga mātuʻaki fakatuʻutāmaki mo taʻefakaʻatuʻi pea kuo iku ai ki he fakaʻauha fakafaʻahinga (ʻa ia ʻoku toʻo ʻosi atu ai ha kakai kotoa ʻo ha matakali), tau, mo e fakatanga koeʻuhí ko e matakalí pe ko e lotú.—Easily Led—A History of Propaganda.
Kapau ʻoku lava ke kākaaʻi kitautolu ʻe he tangatá ʻaki ʻenau fakamatala fakangalileleí, huanoa ange ai ʻa e malava ʻa Sētane ke ne fai pehē. Kuó ne ako ʻa e tōʻonga ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá talu pē mei hono fakatupu ʻa e tangatá. Pehē foki, ʻokú ne puleʻi he taimí ni ʻa e “māmaní kotoa,” ko ia ʻoku lava ke ne ngāueʻaki ha konga pē ʻo e māmaní ke ne fakamafola ʻa ʻene ngaahi loí. (1 Sio. 5:19; Sione 8:44) Ko Sētané kuó ne ‘fakakuihi ʻa e ʻatamai’ ʻo e fuʻu kakai tokolahi ʻaki ʻene fakamatala fakangalilelei ʻa ia ʻokú ne lolotonga “takihalaʻi ʻa e kotoa ʻo e māmani kuo nofoʻí.” (2 Kol. 4:4; Fkh. 12:9) ʻE lava fēfē ke ke talitekeʻi ʻa ʻene fakamatala fakangalileleí?
FAKAIVIMĀLOHIʻI HOʻO TUÍ
Naʻe akoʻi mai ʻe Sīsū ʻoku ʻi ai ha founga faingofua ke tauʻiʻaki ʻa e fakamatala fakangalileleí: “ʻIlo ʻa e moʻoní, pea ʻe fakatauʻatāinaʻi kimoutolu ʻe he moʻoní.” (Sione 8:31, 32) ʻI ha tau, ʻoku fiemaʻu ʻe ha sōtia ke ne ʻiloʻi ʻa e feituʻu ke maʻu mei ai ha fakamatala alafalalaʻanga koeʻuhí ʻe fakamafola ʻe he filí ha ngaahi loi ke kākaaʻi ʻaki ia. Ko ia ʻe lava ke ke maʻu mei fē ha fakamatala alafalalaʻanga? Kuo tokonaki mai ʻe Sihova ʻa e meʻá ni ʻi heʻene Folofolá, ko e Tohi Tapú. ʻE lava ke ke maʻu ai ʻa e meʻa kotoa ʻokú ke fiemaʻú ke fakafepakiʻi ʻaki ʻa e fakamatala fakangalilelei ʻa Sētané.—2 Tīm. 3:16, 17.
Ko e moʻoni, ʻoku ʻiloʻi eni ʻe Sētane. Ko ia ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e māmani ʻokú ne puleʻí ke ne fakahohaʻasi kitautolu pea ʻai ke tau loto-siʻi ʻi hono lau mo ako ʻa e Tohi Tapú. ʻOua ʻe hoko ʻo kākaaʻi ʻe he ‘ngaahi faʻufaʻu kovi ʻa e Tēvoló’! (ʻEf. 6:11, fakamatala ʻi lalo) ʻOku ʻikai ke feʻunga pē ʻa hono maʻu ʻo ha mahino ki he ngaahi meʻa tefito fekauʻaki mo e moʻoní. ʻOku fiemaʻu ke tau ngāue mālohi ke fakalahi ʻetau ʻilo ki he moʻoní. (ʻEf. 3:18) Hangē ko e lau ʻa e faʻutohi ko Noam Chomsky, “Heʻikai ke huaʻi atu ʻe ha taha ha moʻoni ki ho foʻi ʻutó. Ko e meʻa ia kuo pau ke ke kumi ʻiate koe pē.” Ko ia “kumi ʻiate koe pē” ʻaki hono“vakaiʻi fakalelei fakaʻaho ʻa e Folofolá.”—Ngā. 17:11.
Ke ikunaʻi ʻa e faitau maʻa ho ʻatamaí, kuo pau ke ke ʻiloʻi ʻa hono fakatuʻutāmaki ʻo e fakamatala fakangalileleí pea maluʻi leva koe mei ai
ʻOku ʻikai loto ʻa Sētane ke ke fakakaukau lelei pea mahinoʻi ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ke fanongo ki aí. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ko e fakamatala fakangalileleí “ʻoku ngalingali ʻe ola lelei tahá” kapau ko e kakaí ʻoku nau “loto-siʻi ʻi he fakakaukau fakaangá.” (Media and Society in the Twentieth Century) ʻOua ʻe tui ki he meʻa kotoa pē ʻokú ke fanongo ki aí ʻo ʻikai fakakaukau fakamātoato fekauʻaki mo ia. (Pal. 14:15) Naʻe foaki atu ʻe he ʻOtuá kiate koe ʻa e “malava fakaefakakaukaú” mo e “mafai fakaefakaʻuhingá,” ko ia ngāueʻaki ia ke fakaivimālohiʻi hoʻo tuí.—Pal. 2:10-15; Loma 12:1, 2.
NOFOʻAKI FĀʻŪTAHA
Ko e kau sōtia ʻoku tākiekina ʻe he fakamatala fakangalileleí ʻoku nau ilifia pea hōloa ʻenau fie kau ʻi he taú. Ko e fakamatala fakangalileleí ʻoku aʻu ʻo ne ʻai kinautolu ke nau fetauʻaki pe fakamavaheʻi kinautolu mei he toenga ʻo e kau taú. Fakatatau ki he lau ʻa ha seniale Siamane, ko e fakamatala fakangalileleí ʻa e ʻuhinga ʻe taha naʻe ʻulungia ai ʻa Siamane ʻi he Tau I ʻa Māmaní. Naʻá ne pehē naʻe mātuʻaki tākiekina ʻa e kakaí ʻe he fakamatala fakangalileleí ʻo hangē ne maʻunimā ʻe he meʻa ko iá ʻa honau ʻatamaí. ʻOku ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e ngaahi founga meimei tatau ke veteki ʻa e fāʻūtaha ʻa e kau Kalisitiané he ʻahó ni. Ko e fakatātaá, ʻokú ne feinga ke fakatupunga ha ngaahi taʻefelotoi ʻi he lotolotonga ʻo e fanga tokouá. Pe ʻokú ne feinga ke ʻai kinautolu ke nau mavahe mei he kautaha ʻa Sihová ʻaki hono ʻai ke nau fakakaukau ʻoku taʻefaitotonu pe fai ʻe he kautahá ha meʻa ʻoku hala.
ʻOua naʻa tuku ke kākaaʻi koe! Muimui ʻi he faleʻi ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá pea nofoʻaki fāʻūtaha mo ho fanga tokouá. Ko e fakatātaá, ʻoku fakalototoʻaʻi kitautolu ʻe he Tohi Tapú ke hokohoko atu ʻetau “fefakamolemoleʻaki loto-lelei” pea vave ke fakaleleiʻi ha ngaahi taʻefelotoi pē. (Kol. 3:13, 14; Māt. 5:23, 24) Pea ʻoku fakatokanga mai ke ʻoua te tau fakamavaheʻi kitautolu mei he fakatahaʻangá. (Pal. 18:1) Fakapapauʻi ʻokú ke mateuteu ke talitekeʻi ʻa e fakamatala fakangalilelei ʻa Sētané. ʻEke hifo kiate koe, ‘ʻI he taimi fakamuimui naʻe fakaʻitaʻi ai au ʻe ha taha ʻo hoku fanga tokouá, naʻá ku fakafeangai ki ai ʻi ha founga naʻe leleiʻia ai ʻa e ʻOtuá pe naʻe leleiʻia ai ʻa Sētane?’—Kal. 5:16-26; ʻEf. 2:2, 3.
ʻOUA ʻE MOLE HOʻO FALALÁ
Ko ha sōtia ʻoku ʻikai ke mateaki ki hono takí ʻe ʻikai lelei ʻa ʻene taú. Ko ia ʻoku ngāueʻaki ʻe he ngaahi filí ʻa e fakamatala fakangalileleí ke toʻo ʻa e falala mo e tuipau ʻa e kau sōtiá ki honau kau takí. Kapau ʻoku fai ʻe he kau takí ha fehālaaki, ʻe feinga ʻa e ngaahi filí ke ngāueʻaki eni pea nau pehē: “Heʻikai lava ke ke falala kiate kinautolu,” pea “ʻOua naʻa tuku ke nau tataki koe ki ha fakatamaki! ʻOku fai ʻe Sētane ʻa e meʻa tatau. ʻOkú ne feinga ke toʻo ʻa hoʻo falala ki he faʻahinga ʻoku ngāueʻaki ʻe Sihova ke nau tataki ʻa hono kakaí.
ʻE lava fēfē ke ke maluʻi koe? Fakapapauʻi ke ke nofo maʻu ʻi he kautaha ʻa Sihová. Hokohoko atu hoʻo mateakí pea poupou ki he kau tangata ʻoku nau tataki ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá, neongo ko e kau tangata ko ení ʻoku nau taʻehaohaoa. (1 Tes. 5:12, 13) Ko e kau tafoki ʻo fakafepaki ki he moʻoní mo e kau kākaá te nau ʻohofi nai ʻa e kautahá. (Tai. 1:10) Neongo kapau ʻoku hā ngali moʻoni ʻa e meʻa ʻoku nau leaʻakí, ʻoua ʻe “hoko ʻo ueʻingofua mei hoʻomou fakaʻuhingá.” (2 Tes. 2:2) Muimui ʻi he faleʻi naʻe fai ʻe Paula kia Tīmoté: “Hokohoko atu ʻi he ngaahi meʻa naʻá ke ako,” pea manatuʻi “ʻa e faʻahinga naʻá ke ako ia mei aí.” (2 Tīm. 3:14, 15) Fakakaukau fekauʻaki mo e fakamoʻoni kotoa ʻokú ne fakamoʻoniʻi ʻe lava ke ke falala ki he tamaioʻeiki anga-tonu kuo ngāueʻaki ʻe Sihova ʻi he meimei taʻu eni ʻe teau ke nau akoʻi kiate kitautolu ʻa e moʻoní.—Māt. 24:45-47; Hep. 13:7, 17.
ʻOUA ʻE ILIFIA
ʻOku toe feinga ʻa Sētane ke ne tākiekina koe ʻi he ngaahi founga ʻoku toe hangatonu ange. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻokú ne feinga ke ʻai koe ke ke ongoʻi ilifia. Ko e manavaheé ko e “taha ia ʻo e founga motuʻa taha ʻo e fakamatala fakangalileleí kotoa.” (Easily Led—A History of Propaganda) Naʻe tohi ʻe Philip M. Taylor, ko ha palōfesa Pilitānia, ʻo pehē ko e kau ʻAsīliá, ko e fakatātaá, naʻa nau ngāueʻaki ʻa e fakamanavaheeʻi mo e fakamatala fakangalileleí ke tataki ʻaki ʻa honau ngaahi filí. ʻE ngāueʻaki ʻe Sētane ʻa e manavaheé, hangē ko e manavahē-tangatá, manavahē ki he fakatangá, mo e manavahē ki he maté, ke ne ʻai koe ke tuku hoʻo tauhi kia Sihová.—ʻAi. 8:12; Sel. 42:11; Hep. 2:15.
ʻOua naʻa tuku ke fai eni ʻe Sētane kiate koe! Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOua ʻe manavahē ki he faʻahinga ʻoku nau tāmateʻi ʻa e sinó pea hili ʻení ʻoku ʻikai malava ke nau toe fai ha meʻa.” (Luke 12:4) Falala kakato ʻe fai ʻa Sihova ki heʻene talaʻofa ke tokangaʻi koé, ʻo foaki atu kiate koe “ʻa e mālohi ʻoku mahulu atu ia ʻi he tuʻunga anga-mahení,” pea tokoniʻi koe ke ke talitekeʻi ʻa e ngaahi ʻoho ʻa Sētané.—2 Kol. 4:7-9; 1 Pita 3:14.
Ko e moʻoni, ʻe ʻi ai nai ʻa e ngaahi taimi te ke ongoʻi vaivai ai pe ilifia. Kae manatuʻi ʻa e lea fakalototoʻa ʻa Sihova kia Siosiuá: “Ke ke loto-toʻa peá ke tuʻu mālohi. ʻOua naʻá ke manavahē pe ilifia, he ko Sihova ko ho ʻOtuá ʻe ʻiate koe ʻi ha feituʻu pē te ke ʻalu ki ai.” (Sios. 1:9) Kapau ʻokú ke ongoʻi loto-moʻua, lotu leva kia Sihova ʻo fekauʻaki mo hoʻo ngaahi loto-moʻuá. ʻOku lava ke ke fakapapauʻi “ko e nonga ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻoku fakalaka atu ʻi he mahino kotoa pē te ne maluʻi homou lotó pea mo homou ngaahi mafai fakaefakakaukaú.” Te ke maʻu leva ai ʻa e mālohi ke talitekeʻi ʻa e fakamatala fakangalilelei kotoa pē ʻa Sētané.—Fil. 4:6, 7, 13.
ʻOkú ke manatuʻi ʻa e fakamatala fakangalilelei naʻe ngāueʻaki ʻe he talafekau ʻa e kau ʻAsīliá, ʻa e Lapisaké, ke fakailifiaʻi ʻaki ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá? Naʻá ne loto ke nau tui heʻikai lava ʻe ha taha ʻo maluʻi kinautolu mei ʻAsīlia, naʻa mo Sihova. Naʻá ne toe taukaveʻi naʻe tala ange ʻe Sihova kiate ia ko e kau ʻAsīliá te ne fakaʻauha ʻa Selusalemá. Ko e hā ʻa e tali ʻa Sihova ki aí? “ʻOua naʻá ke ilifia koeʻuhí ko e ngaahi lea naʻá ke fanongoá, ʻa e ngaahi lea ʻa ia naʻe laukovi ʻaki kiate au ʻe he kau tamaioʻeiki ʻa e tuʻi ʻo ʻAsīliá.” (2 Tuʻi 18:22-25; 19:6) Naʻe fekauʻi mai leva ʻe Sihova ha ʻāngelo ʻa ia naʻá ne fakaʻauha ʻa e kau ʻAsīlia ʻe toko 185,000 ʻi ha pō pē ʻe taha!—2 Tuʻi 19:35.
HOKO ʻO POTO—FANONGO MAʻU PĒ KIA SIHOVA
Kuó ke sio ʻi ha foʻi faiva ʻa ia ʻoku ʻikai ke ʻiloʻi ai ʻe ha toko taha ʻoku kākaaʻi ia? Naʻá ke loto ke ke kaila atu: ‘ʻOua te ke tui ki ai! ʻOku nau lohiakiʻi koe!’ Sioloto atu leva ʻoku tala atu ʻe he kau ʻāngeló kiate koe: “ʻOua naʻa tuku ke kākaaʻi koe ʻe he ngaahi loi ʻa Sētané!”
Ko ia ʻoua ʻe fanongo ki he fakamatala fakangalilelei ʻa Sētané. (Pal. 26:24, 25) Fanongo kia Sihova pea falala kiate ia ʻi he meʻa kotoa ʻokú ke faí. (Pal. 3:5-7) ʻOkú ne ʻofa ʻiate koe pea ʻokú ne enginaki atu kiate koe: “ʻE hoku foha, ke ke hoko ʻo poto, peá ke ʻai ke fiefia hoku lotó.” (Pal. 27:11) Kapau te ke fai eni, te ke ikunaʻi ai ʻa e faitau maʻa ho ʻatamaí!