KUPU AKO 38
HIVA 120 Faʻifaʻitaki ki he Anga-Malū ʻa Kalaisí
Fakahāhā ʻa e Fakaʻapaʻapá ki he Niʻihi Kehé
“ʻOku lelei ange ke tokaʻi kita ʻi he silivá mo e koulá.”—PAL. 22:1.
TAUMUʻÁ
Ako ki he ʻuhinga ʻoku fiemaʻu ai ke tau fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he niʻihi kehé mo e founga ʻe lava ke tau fai pehē ai ʻi he ngaahi tuʻunga faingataʻá.
1. Ko e hā ʻoku houngaʻia ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi hono fakaʻapaʻapaʻi kinautolú? (Palōveepi 22:1)
ʻOKÚ KE houngaʻia ʻi he taimi ʻoku fakaʻapaʻapaʻi ai koe ʻe he kakaí? ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻokú ke pehē. Ko e fakaʻapaʻapá ko ha fiemaʻu tefito ia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku tau tupulaki ʻi heʻetau maʻu iá. Tā neʻineʻi ke pehē ʻi he Tohi Tapú “ʻoku lelei ange ke tokaʻi kita ʻi he silivá mo e koulá”!—Lau ʻa e Palōveepi 22:1.
2-3. Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ʻoku totonu ke tau fakahāhā ai ʻa e fakaʻapaʻapá ki he niʻihi kehé?
2 Heʻikai nai ke faingofua maʻu pē ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he niʻihi kehé. Ko e taha, ko e meʻa pē ʻoku tau faʻa sio ki aí ko e ngaahi tōnounou ʻa e faʻahinga takatakai ʻiate kitautolú. Pehē foki, ʻoku tau moʻui ʻi ha taimi ʻoku anga-maheni ki he kakaí ke nau taʻefakaʻapaʻapa. Ka kuo pau ke tau hoko ʻo kehe. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻoku loto ʻa Sihova ke tau fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he “faʻahinga kotoa pē ʻo e tangatá.”—1 Pita 2:17.
3 ʻE lava ke tau maʻu ʻaonga mei he lāulea ki he meʻa ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e fakaʻapaʻapaʻi ʻa e niʻihi kehé mo e founga ʻe lava ke tau fakahāhā ai ia ki he (1) ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí, (2) kaungālotú, mo e (3) faʻahinga ʻi tuʻa ʻi he fakatahaʻangá. Te tau tokangataha ki he founga ʻe lava ke tau fakahāhā ai ʻa e fakaʻapaʻapá ʻi he ngaahi tuʻunga faingataʻá.
ʻOKU ʻUHINGA KI HE HĀ ʻA E FAKAʻAPAʻAPAʻI ʻA E NIʻIHI KEHÉ?
4. ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e fakaʻapaʻapaʻi ʻa e niʻihi kehé?
4 ʻE fēfē haʻo fakamatalaʻi ʻa e fakaʻapaʻapá? ʻI he ngaahi lea ʻe niʻihi, ko e ongo foʻi lea “fakaʻapaʻapa” mo e “tokaʻi” ʻokú na felāveʻi. Anga-fēfē? Ko e “fakaʻapaʻapá” ʻoku ʻuhinga tefito ia ki he anga ʻetau vakai ki ha taha. ʻI heʻetau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e niʻihi kehé, ʻoku tau vakai kiate kinautolu ʻoku nau tuha mo ʻetau tokangá, mahalo koeʻuhí ko honau ngaahi ʻulungāngá, ko ʻenau lavameʻá pe ko honau tuʻungá. Ka ko e “tokaʻí,” ʻoku ʻuhinga ia ki he anga ʻo ʻetau fakafeangai ki ha taha. ʻI heʻetau tokaʻi ʻa e niʻihi kehé, ʻoku tau fakafeangai kiate kinautolu ʻi he ngaahi founga ʻokú ne ʻai ke nau ongoʻi ʻoku fakamahuʻingaʻi, fakahoungaʻi mo fakangeingeiaʻi kinautolu. Ko e moʻoni, ko e tokaʻi loto-moʻoní, kuo pau ke haʻu ia mei he lotó.—Māt. 15:8.
5. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he niʻihi kehé?
5 ʻOku loto ʻa Sihova ke tau fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he niʻihi kehé; ko hono moʻoní, ʻokú ne fiemaʻu ke tau fai pehē ki he “ngaahi mafai māʻolungá.” (Loma 13:1, 7) Ka ʻe pehē nai ʻe he niʻihi, “ʻOku ou fiefia ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he kakaí, ʻo kapau pē ʻoku nau tuha mo ia.” ʻOku ʻuhinga lelei ʻa e fakaʻuhinga ko iá? ʻI he tuʻunga ko e kau sevāniti ʻa Sihová, ʻoku tau ʻiloʻi ko ha fakaʻapaʻapa pē ʻoku tau fakahāhā ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku ʻikai ke makatuʻunga ʻataʻatā pē ʻi heʻenau ngaahi tōʻongá. ʻOku makatuʻunga ia ʻi ha meʻa ʻoku loloto ange—ko ʻetau ʻofa kia Sihová mo ʻetau holi ke fakahōifuaʻi iá.—Sios. 4:14; 1 Pita 3:15.
6. ʻOku malava ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki ha tokotaha ʻoku ʻikai ke ne fakaʻapaʻapaʻi koe? Fakamatalaʻi. (Sio foki ki he fakatātā.)
6 ʻE fifili nai ʻa e niʻihi, ‘ʻOku malava moʻoni ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki ha tokotaha ʻoku ʻikai ke ne fakaʻapaʻapaʻi koe?’ ʻIo. Fakakaukau ki ha fakatātā ʻe niʻihi. Ko Tuʻi Saula naʻá ne fakamaaʻi ʻa hono foha ko Sionatané ʻi he ʻao ʻo e kakaí. (1 Sām. 20:30-34) Neongo ia, naʻe poupou anga-fakaʻapaʻapa ʻa Sionatane ki heʻene tamaí ʻi he malaʻe taú ʻo aʻu ki he ʻaho naʻe mate ai ʻa Saulá. (ʻEki. 20:12; 2 Sām. 1:23) Ko e Taulaʻeiki Lahi ko ʻĪlaí naʻá ne tukuakiʻi ʻa ʻAna naʻe konā. (1 Sām. 1:12-14) Kae kehe, naʻe lea anga-fakaʻapaʻapa ʻa ʻAna kia ʻĪlai, neongo ko ʻene ngaahi tōnounou ko ha tamai mo ha taulaʻeiki lahí naʻe ʻosi ʻilolahia ʻi ʻIsileli. (1 Sām. 1:15-18; 2:22-24) Pea ko e kau tangata ʻo ʻAtenisí naʻa nau laukovi ki he ʻapositolo ko Paulá, ʻo ui ia ko ha ‘siana valelau noaʻia.’ (Ngā. 17:18) Neongo ia, naʻe lea anga-fakaʻapaʻapa ʻa Paula kiate kinautolu. (Ngā. 17:22) ʻOku totonu ke hā mahino ko ʻetau ʻofa loloto kia Sihová mo e manavahē totonu ki hono taʻefakahōifuaʻi iá ʻe lava ke ne ueʻi kitautolu ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he niʻihi kehé ʻo ʻikai ʻi he taimi pē ʻoku faingofua aí kae pehē foki ki he taimi ʻoku faingataʻa aí. Tau lāulea angé ki he faʻahinga ʻoku nau tuha mo ʻetau fakaʻapaʻapá pea mo hono ʻuhingá.
Neongo naʻe fakamaaʻi ʻa Sionatane ʻe heʻene tamaí, naʻe hokohoko atu ʻene taukapoʻi mo poupouʻi ʻene tamaí ko e tuʻí (Sio ki he palakalafi 6)
FAKAʻAPAʻAPA‘I ‘A E NGAAHI MĒMIPA ʻO E FĀMILÍ
7. Ko e hā te ne ʻai nai ke faingataʻa ke fakafeangai anga-fakaʻapaʻapa ki he ngaahi mēmipa ʻi he fāmilí?
7 Ko e polé. ʻOku tau fakamoleki ʻa e taimi lahi mo hotau fāmilí. Ko hono olá, ʻoku tau ʻiloʻi honau ngaahi mālohingá mo honau vaivaiʻangá. Ko e niʻihi ʻoku nau puke ʻo ʻai ai ke faingataʻa ke tau tokangaʻi kinautolu pe ʻoku nau fekuki nai mo e loto-moʻua tōtuʻá. Ko e niʻihi ʻe aʻu nai ʻo nau lea mo fai ʻa e ngaahi tōʻonga ʻoku fakalotomamahi kiate kitautolu. ʻI he ʻikai feinga ke ʻai honau ʻapí ko ha taulanga uú, ko e niʻihi ʻoku nau fakamoveuveu ʻaki ʻa e fakafeangai taʻefakaʻapaʻapa ki he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí. Ko hono olá, ʻoku ʻikai ha feongoongoi. Hangē pē ko hono taʻofi ʻe he langa huí ʻa e fengāueʻaki lelei ʻa e ngaahi kupu ʻo e sinó, ko e taʻefakaʻapaʻapá ʻokú ne taʻofi ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí mei he ngāue fāitahá. Ka ʻi he ʻikai hangē ko e langa huí, ʻa ia ʻoku ʻikai ke tau malava ʻo faitoʻo fakaʻaufulí, ʻe malava ke tau taʻofi ʻa e taʻefakaʻapaʻapá mei heʻene fakavaivaiʻi ʻa e ngaahi vā hotau fāmilí.
8. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí? (1 Tīmote 5:4, 8)
8 Ko e hā ke fakahāhā ai ʻa e fakaʻapaʻapá? (Lau ʻa e 1 Tīmote 5:4, 8.) ʻI he ʻuluaki tohi ʻa Paula kia Tīmoté, naʻá ne lave ai ki he founga ʻoku totonu ke tokangaʻi ai ʻe he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ʻa e fiemaʻu ʻa e tokotaha taki taha. ʻI he founga ko iá, ʻoku tau fakahāhā ai ʻa e fakaʻapaʻapa ki he faʻahinga ʻi hotau falé. Ko ia naʻá ne fakahaaʻi ʻoku ʻikai totonu ke tau fai fakafatongia pē ia, ka ke tau fai ia ʻi he “anga-līʻoa fakaʻotuá.” ʻOku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko ení ki he lotu mo e ngāue mateaki ki he ʻOtuá. Ko Sihova naʻá ne kamataʻi ʻa e fokotuʻutuʻu ki he nofo fāmilí. (ʻEf. 3:14, 15) Ko ia ʻi he taimi ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ai ha mēmipa ʻo e fāmilí, ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ai ʻa Sihova, ko e Tupuʻanga ʻo e fāmilí. (1 Tīm. 5:4) He ʻuhinga mālohi ē ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí!
9. ʻE lava fēfē ke fefakahāhāʻaki ʻe ha husepāniti mo ha uaifi ʻa e fakaʻapaʻapá? (Sio foki ki he fakatātaá.)
9 Founga ke fakahāhā ai ʻa e fakaʻapaʻapá. Ko ha husepāniti ʻokú ne fakaʻapaʻapaʻi hono uaifí ʻokú ne fakahāhā kiate ia ʻokú ne mahuʻinga ʻi heʻena toko uá pea ʻi he kakaí. (Pal. 31:28; 1 Pita 3:7) ʻOku ʻikai ʻaupito ke ne tā ia, fakamaaʻi pe ʻai ia ke ne ongoʻi taʻefeʻunga. Ko Ariel,a ʻokú ne nofo ʻi ʻĀsenitina, ʻokú ne pehē: “Koeʻuhi ko e puke ʻa hoku uaifí, ʻokú ne faʻa leaʻaki ha meʻa ʻoku fakalotomamahi kiate au. ʻI he taimi pehení, ʻoku ou fakamanatu kiate au ko ʻene leá ʻoku ʻikai ke ne tapua mai ʻene ngaahi ongoʻi moʻoní. ʻI he ngaahi mōmeniti faingataʻá, ʻoku ou fakakaukau ki he 1 Kolinitō 13:5, ʻa ia ʻokú ne ueʻi au ke fetuʻutaki ʻi ha founga anga-fakaʻapaʻapa kae ʻikai ʻi ha founga ololalo.” (Pal. 19:11) Ko ha uaifi ʻokú ne fakaʻapaʻapaʻi hono husepānití ʻaki ʻa e lea lelei fekauʻaki mo ia ki he niʻihi kehé. (ʻEf. 5:33) ʻOkú ne fakaʻehiʻehi mei he fakaangá, manukí mo hono uiʻaki ʻa e ngaahi hingoa tuku hifo; ʻokú ne ʻiloʻi ko e tōʻonga peheé ʻoku hangē ia ha ʻumeʻumea ʻokú ne keina ha nofo mali. (Pal. 14:1) Ko ha tuofefine ʻi ʻĪtali ʻa ia ʻoku fāinga hono husepānití mo e loto-moʻuá ʻokú ne pehē: “ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku ou ongoʻi ʻoku hohaʻa tōtuʻa ʻa hoku husepānití. ʻI he kuohilí, ko ʻeku ngaahi leá mo ʻeku fakafōtungá naʻe fakahaaʻi atu ai ʻa e taʻefakaʻapaʻapa kiate ia. Ka ʻoku ou ʻiloʻi ko e lahi ange ʻeku feohi mo e kakai ʻoku nau lea anga-fakaʻapaʻapa fekauʻaki mo e niʻihi kehé, ko e lahi ange ia hono ueʻi au ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki hoku husepānití.”
ʻI heʻetau fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he ngaahi mēmipa hotau fāmilí, ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ai ʻa e ʻUlu hotau fāmilí, ʻa Sihova (Sio ki he palakalafi 9)
10. ʻOku lava fēfē ke fakahāhā ʻe he toʻutupú ʻoku nau fakaʻapaʻapaʻi ʻenau ongo mātuʻá?
10 Toʻutupu, talangofua ki he ngaahi lao ʻa e fāmilí ʻoku fokotuʻu ʻe hoʻo ongo mātuʻá maʻaú. (ʻEf. 6:1-3) Lea ʻi he anga-fakaʻapaʻapa ki hoʻo ongo mātuʻá. (ʻEki. 21:17) ʻI he fakaʻau ke taʻumotuʻa ange hoʻo ongo mātuʻá, te na fiemaʻu nai ʻa e tokanga lahi ange meiate koe. Fai ho lelei tahá ke tokangaʻi kinaua. Fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa María, ʻa ia ko ʻene tamaí ʻoku ʻikai ko ha Fakamoʻoni ʻa Sihova. ʻI he puke ʻene tamaí, naʻá ne ʻai ke faingataʻa kia María ke tokangaʻi ia. ʻOkú ne manatuʻi: “Naʻá ku lotu ke ʻikai ngata pē ʻeku maʻu ʻa e fakaʻapaʻapa ki heʻeku tamaí ka ke toe fakahāhā ia. Naʻá ku fakaʻuhinga kapau ʻoku kole mai ʻe Sihova ke u fakaʻapaʻapaʻi ʻeku ongo mātuʻá, tā ʻoku ʻuhinga lelei leva ʻe lava ke ne ʻomai ʻa e mālohi ke u fai pehē. ʻI he faai atu ʻa e taimí, kuó u ʻiloʻi ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ki heʻeku tamaí ke ne liliu ʻene tōʻongá ka u toki fakafeangai fakaʻapaʻapa kiate ia.” ʻI he taimi ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ai ʻa e ngaahi mēmipa hotau fāmilí neongo ʻenau ngaahi tōnounoú, ʻoku tau fakamoʻoniʻi ai ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e fokotuʻutuʻu ʻa Sihová.
FAKAʻAPAʻAPAʻI ʻA E NGAAHI KAUNGĀLOTÚ
11. Ko e hā ʻe faingataʻa nai ai ke fakafeangai anga-fakaʻapaʻapa ki he ngaahi kaungālotú?
11 Ko e polé. Ko e ngaahi kaungātuí ʻoku nau moʻuiʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga Fakatohitapú; neongo ia, ʻi he taimi ʻe niʻihi te nau fakafeangai taʻeʻofa mai kiate kitautolu, fakamāuʻi taʻetotonu kitautolu pe fakaʻitaʻi kitautolu. Kapau ʻoku ʻomai ʻe ha kaungālotu ha “ʻuhinga ke lāunga ai” fekauʻaki mo ia, te tau fāinga nai ke kei fakafeangai anga-fakaʻapaʻapa kiate ia. (Kol. 3:13) Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke fekuki mo iá?
12. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he kaungātuí? (2 Pita 2:9-12)
12 Ko e hā ke fakahāhā ai ʻa e fakaʻapaʻapá? (Lau ʻa e 2 Pita 2:9-12.) ʻI he tohi fakamānavaʻi hono ua ʻa Pitá, naʻá ne lave ai ki he niʻihi ʻi he fakatahaʻanga ʻi he ʻuluaki senitulí naʻa nau lea taʻefakaʻapaʻapa “ki he faʻahinga lāngilangiʻiá,” ʻa ia ko e kau mātuʻá. Naʻe anga-fēfē fakafeangai ʻa e kau ʻāngelo faitōnunga naʻa nau sio ki he meʻa naʻe hokó? “ʻI heʻenau fakaʻapaʻapa kia Sihová,” naʻe ʻikai haʻanau laukovi ʻe taha ki he kau faihalá. Fakaʻuta atu ki ai! Naʻe fakafisi ʻa e kau ʻāngelo haohaoá ke lea anga-fefeka fekauʻaki mo e kau tangata hīkisia ko iá. ʻI hono kehé, naʻa nau tuku kia Sihova ke ne fakamāuʻi mo valokiʻi kinautolu. (Loma 14:10-12; fakafehoanaki mo e Sute 9.) ʻE lava ke tau ako ha lēsoni mei he kau ʻāngeló. Kapau ʻoku ʻikai totonu ke tau fakafeangai taʻefakaʻapaʻapa ki he kau fakafepakí, huanoa hake ai ʻa e totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei he fakafeangai taʻefakaʻapaʻapa ki hotau kaungātuí. ʻI hono kehé, ʻoku totonu ke tau “takimuʻa” ʻi hono fakaʻapaʻapaʻi kinautolú. (Loma 12:10) Ko hono fai iá ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa Sihova.
13-14. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he faʻahinga ʻi he fakatahaʻangá? ʻOmai ha fakatātā. (Sio foki ki he fakatātaá.)
13 Founga ke fakahāhā ai ʻa e fakaʻapaʻapá. Kau mātuʻa, feinga mālohi ke fakahinohino ʻa e niʻihi kehé ʻo makatuʻunga ʻi he ʻofa. (Flm. 8, 9) Kapau ʻoku fiemaʻu ke ke akonakiʻi ha taha, fai ia ʻi he anga-lelei ʻo ʻikai ʻi he taimi ʻokú ke ʻita aí. Fanga tuofāfine, ʻe lava ke mou fai ʻa e meʻa lahi ke faʻu pea maluʻi ʻa e ʻātakai ʻo e anga-fakaʻapaʻapa ʻi he fakatahaʻangá ʻaki ʻa e fakafisi ke kau ʻi he ngutu-laú pe lauʻikovi loí. (Tai. 2:3-5) Ko kitautolu kotoa ʻe lava ke tau fakahāhā ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá ʻaki ʻa e ngāue fakataha mo kinautolu pea fakahaaʻi ʻa e houngaʻia ʻi he ngāue mālohi ʻoku nau fai ke fakahoko ʻa e ngaahi fakatahá, tataki ʻa e ngāue fakamalangá pea tokoniʻi ʻa e faʻahinga kuo nau “laka hala.”—Kal. 6:1; 1 Tīm. 5:17.
14 Ko ha tuofefine ko Rocío naʻe faingataʻa ke ne fakaʻapaʻapaʻi ha mātuʻa naʻá ne ʻoange kiate ia ha faleʻi. “Naʻá ku ongoʻi naʻá ne anga-fefeka kiate au,” ko ʻene leá ia. “ʻI ʻapi, naʻá ku lea ʻikai lelei fekauʻaki mo e mātuʻá. Neongo naʻá ku feinga ke fakapuliki ia, ka ʻi lotó naʻá ku fehuʻia ʻene ngaahi fakaueʻilotó pea tukunoaʻi ʻene faleʻí.” Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ʻa Rocío? ʻOkú ne pehē: “ʻI heʻeku lau Tohi Tapú, naʻá ku aʻu ai ki he 1 Tesalonaika 5:12, 13. ʻI heʻeku ʻiloʻi naʻe ʻikai ke u fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he tokoua ko ení, naʻe fakahohaʻasi au ʻe hoku konisēnisí. Naʻá ku lotu kia Sihova pea fekumi ʻi heʻetau ʻū tohí ke maʻu ʻa e fakamatala pau te ne tokoniʻi au ke fakatonutonu ʻeku vakaí. Naʻe faai atu pē ʻo u fakatokangaʻi ko e palopalemá, ko ʻeku pōlepolé, kae ʻikai ko e tokouá. ʻOku ou mahinoʻi he taimí ni ʻoku ʻi ai ʻa e felāveʻi ʻi heʻeku anga-fakatōkilaló mo e malava ke u fakaʻapaʻapaʻi ʻa e niʻihi kehé. ʻOku kei fiemaʻu pē ke u fai ha fakatonutonu, ka ʻi heʻeku feinga ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá, ʻoku ou ongoʻi nonga mo Sihova.”
Ko kitautolu kotoa ʻe lava ke tau fakahāhā ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kau mātuʻá ʻaki ʻa e ngāue fakataha mo kinautolu pea fakahaaʻi ʻa e houngaʻia ki heʻenau ngāue mālohí (Sio ki he palakalafi 13-14)
FAKAʻAPAʻAPAʻI ʻA E FAʻAHINGA ʻI TUʻA ʻI HE FAKATAHAʻANGÁ
15. Ko e hā nai te tau fāinga ai ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau kau ʻi he fakatahaʻangá?
15 Ko e polé. ʻOku tau faʻa fetaulaki mo e kakai ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻoku hā ngali ʻoku ʻikai ke nau ʻofa ki he moʻoni Fakatohitapú. (ʻEf. 4:18) Ko e niʻihi ʻoku ʻikai ke nau fie ʻilo koeʻuhí ko e founga naʻe ʻohake ai kinautolú. ʻOku tau fetaulaki nai mo ha kau pule ngāue pe kaungāfaiako ʻoku faingataʻa ke fakahōhōʻiaʻi pea mo e kaungāngāue pe kaungāako ʻoku faingataʻa ke fekuki mo ia. ʻI he faai atu ʻa e taimí, ko ʻetau fakaʻapaʻapa ki he faʻahinga peheé ʻe lava ke hōloa pea ʻikai nai ke tau fakafeangai anga-lelei kiate kinautolu.
16. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he faʻahinga ʻoku teʻeki ai ke nau tauhi kia Sihová? (1 Pita 2:12; 3:15)
16 Ko e hā ke fakahāhā ai ʻa e fakaʻapaʻapá? Manatuʻi ʻoku tokanga ʻa Sihova ki he founga ʻoku tau fakafeangai ai ki he kau taʻetuí. Naʻe fakamanatu ʻe he ʻapositolo ko Pitá ki he kau Kalisitiané ko ʻenau tōʻonga leleí te ne ueʻi nai ʻa e niʻihi ke nau “fakalāngilangiʻi ai ʻa e ʻOtuá.” ʻI he ʻuhinga ko iá, naʻá ne ekinaki ke nau taukapoʻi ʻenau tuí ʻi ha “loto anga-malū mo e fakaʻapaʻapa loloto.” (Lau ʻa e 1 Pita 2:12; 3:15.) Tatau ai pē pe ko hano hopoʻi kinautolu ko ʻenau tuí pe taukapoʻi ia ʻi ha fetalanoaʻaki mo ha kaungāʻapi, ʻoku totonu ki he kau Kalisitiané ke nau fakafeangai ki he kau taʻetuí ʻo hangē pē ʻoku nau ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. He ko ē, ʻoku ʻafioʻi mo fanongo mai ʻa Sihova ki he meʻa ʻoku tau leaʻakí mo e founga ʻoku tau lea aí. He ʻuhinga mālohi ē ke fakafeangai anga-fakaʻapaʻapa ki he faʻahinga ʻi tuʻa ʻi he fakatahaʻangá!
17. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he faʻahinga ʻi tuʻa ʻi he fakatahaʻangá?
17 Founga ke fakahāhā ai ʻa e fakaʻapaʻapá. ʻI he ngāue fakafaifekaú, ʻoku ʻikai ʻaupito te tau loto ke fakahaaʻi ʻoku tau siolalo ki he faʻahinga ʻoku siʻi pe ʻikai haʻanau ʻilo ki he Tohi Tapú. ʻI hono kehé, ʻoku tau loto ke vakai ki he niʻihi kehé ʻoku nau fakatou mahuʻinga ki he ʻOtuá pea māʻolunga ange ʻiate kitautolu. (Hāk. 2:7; Fil. 2:3) Kapau ʻoku leakoviʻi koe ʻe ha taha koeʻuhi ko hoʻo tuí, talitekeʻi ʻa e tenge ke faisāuni, hangē ko hono ngāueʻaki ha lea heliaki kae manuki. (1 Pita 2:23) Kapau ʻokú ke leaʻaki ha meʻa ʻokú ke fakaʻiseʻisa ai, kole fakamolemole leva. ʻE lava fēfē ke ke fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he faʻahinga ʻi he ngāueʻangá? Hoko ko ha tokotaha ngāue fakamākukanga pea feinga ke fakatupulekina ʻa e vakai lelei ki he faʻahinga ʻokú ke ngāue mo iá pea mo e faʻahinga ʻokú ke ngāue ki aí. (Tai. 2:9, 10) ʻI hoʻo hoko ko ha tokotaha ngāue faitotonu, tōtōivi mo loto ʻaufuatoó, mahalo heʻikai nai te ke fakahōhōʻiaʻi maʻu pē ʻa e tangatá ka ko hono moʻoní te ke fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá.—Kol. 3:22, 23.
18. Ko e hā ʻoku tuha ai ke tau fakatupulekina mo fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he niʻihi kehé?
18 He ngaahi ʻuhinga lelei ē ke tau fakatupulekina pea fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá ki he niʻihi kehé! Kuo tau sio ʻi heʻetau fakaʻapaʻapaʻi hotau fāmilí, ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ai ʻa e ʻUlu hotau fāmilí, ʻa Sihova. ʻOku pehē pē, ʻi heʻetau fakaʻapaʻapaʻi hotau fanga tokoua fakalaumālié, ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ai ʻetau Tamai fakahēvaní. Pea ʻi heʻetau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e faʻahinga ʻi tuʻa ʻi he fakatahaʻangá, ʻoku tau ʻoange ai ha faingamālie ke nau malava ʻo fakalāngilangiʻi pe fakaʻapaʻapaʻi hotau ʻOtua lahí. Neongo kapau ʻoku ʻikai ʻaupito ke fakaʻapaʻapaʻi kitautolu ʻe he niʻihi, ʻe tuha moʻoni ke tau fakatupulekina pea fakahāhā ʻa e fakaʻapaʻapá kiate kinautolu. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻe tāpuakiʻi kitautolu ʻe Sihova. ʻOkú ne talaʻofa: “Ko e faʻahinga ʻoku nau fakalāngilangiʻi aú te u fakalāngilangiʻi.”—1 Sām. 2:30.
HIVA 129 Te Tau Hanganaki Kātekina
a Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.