Ko e Hā ʻa e Lau ʻa e Tohi Tapú ʻo Fekauʻaki mo e Faisāuní?
Lau ʻa e Tohi Tapú
Neongo kapau ʻoku ongoʻi ʻe ha tokotaha ʻokú ne maʻu ʻa e totonu ke faisāuni, ko e fai pehē ʻoku fepaki ia mo e akonaki ʻa e Tohi Tapú: “ʻOua naʻá ke pehē: ‘Te u fai kiate ia ʻo hangē pē ko e meʻa kuó ne fai mai kiate aú; Te u fai ʻa e meʻa tatau kiate ia.’” (Palōveepi 24:29, fakamatala ʻi lalo) ʻOku ʻi he Tohi Tapú ʻa e ngaahi faleʻi naʻá ne tokoniʻi ʻa e tokolahi ke nau ikuʻi ʻa e holi ke faisāuní.
ʻI he kupu ko ení
Ko e hā ʻoku hala ai ke faisāuní?
Kapau naʻe fakaʻitaʻi pe fakalaveaʻi koe ʻe ha taha, ʻoku fakanatula pē ke tau ongoʻi ʻita pea loto ke tauteaʻi ʻa e tokotahá ki he meʻa naʻá ne faí. Kae kehe, ko e faisāuní ʻoku fepaki ia mo e lau ʻa e Tohi Tapú. Ko e hā hono ʻuhingá?
ʻI he feinga ʻa e tangatá ke nau fai pē ʻe kinautolu ʻa e sāuní, ʻoku taʻefakahōifua ia ki he ʻOtuá. ʻI he Tohi Tapú, ʻoku pehē ʻe Sihovaa ko e ʻOtuá: “Ko e sāuní ʻoku ʻaʻaku ia; te u fai ʻe au ʻa e totongi fakafokí.” (Loma 12:19) ‘Oku fakalototoʻaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e faʻahinga kuo maʻukoviá ke nau kumi ki ha ngaahi founga melino ke fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi tuʻungá ʻo ka malava kae ʻikai ke faisāuni. (Loma 12:18) Kae fēfē kapau ʻoku ʻikai ala maʻu ha founga melino ke fakaleleiʻi ai ʻa e palopalemá? ʻOku ekinaki mai ʻe he Tohi Tapú ke tau falala kia Sihova te ne fakatonutonu ʻa e kotoa ʻo e ngaahi fakamaau taʻetotonú.—Saame 42:10, 11.
ʻOku anga-fēfē hono ʻoatu ʻe he ʻOtuá ʻa e tauteá?
ʻI he ʻahó ni, ʻoku fakaʻatā ʻe he ʻOtuá ʻa e kau maʻu mafai fakapuleʻangá ke nau fakahoko ʻa e tauteá. (Loma 13:1-4) ʻE faai atu pē, te ne tauteaʻi ʻa e faʻahinga kotoa ʻoku nau fai ʻa e ngaahi tōʻonga fakamālohí pea te ne toʻo ʻosi atu ʻa e faingataʻá.—ʻAisea 11:4.
ʻE lava fēfē ke u ikuʻi ha holi ke faisāuní?
Fakaʻehiʻehi mei hono fai ha meʻa lolotonga ia ʻokú ke ʻitá. (Palōveepi 17:27) Ko e kakai ʻoku vave ki he ʻitá ʻoku nau faʻa fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau faʻa fakaʻiseʻisa ki mui ai. Ka ko e faʻahinga ʻoku nau vaheʻi ʻa e taimi ke fakakaukau ki muʻa pea fai ha meʻá ʻoku ngalingali te nau fai ʻa e ngaahi fili lelei ange.—Palōveepi 29:11.
Kumi ki he ngaahi moʻoniʻi meʻá. (Palōveepi 18:13) Ko ha tokotaha kuo fai ki ai ha hala, ʻoku lelei ke ne ʻeke hifo, ‘ʻOku ʻi ai ha ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻoku ʻikai te u ʻilo ki ai, ko e ʻuhinga ia naʻe fai pehē mai ai ʻa e tokotahá? ʻOkú ne loto-mafasia? Pe naʻá ne fai ia ʻi he taʻeʻilo?’ ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻe hā ngali ko ha meʻa naʻe fai ʻiloʻilo paú, ngalingali ko ha fehālaaki pē.
Maʻuhala fekauʻaki mo e faisāuní
Maʻuhala: ʻOku fakaʻatā ʻe he Tohi Tapú ʻa e faisāuní he ʻoku pehē ai “koe mata ki he mata.”—Livitiko 24:20, Paaki Motuʻa.
Moʻoni: Ko e lao “mata ki he mata” ʻi ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá naʻe ʻikai fakalototoʻaʻi ʻa e faisāuni fakafoʻituituí. Ko hono moʻoní, naʻe tokoni ʻa e laó ki he kau fakamāú ke nau hilifaki ʻa e tautea feʻungamālie.b—Teutalōnome 19:15-21.
Maʻuhala: Koeʻuhi ʻoku ʻikai ke fakaʻatā ʻe he Tohi Tapú ʻa e faisāuni fakafoʻituituí, heʻikai lava ke tau maluʻi kitautolu ʻi hano ʻohofi.
Moʻoni: Kapau ʻe ʻohofi ha tokotaha, ʻokú ne maʻu ʻa e totonu ke maluʻi ia pe kumi tokoni ki he kau maʻu mafaí. Kae kehe, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei he fekīhiaki ʻi he anga-fakamālohí ʻo ka malava.—Palōveepi 17:14.
a Ko e Sihová ʻa e hingoa ʻo e ʻOtuá ʻoku hā ʻi he Tohi Tapú.
b Ke lāulea fakaikiiki ange ʻo fekauʻaki mo e lao ko ení, sio ki he kupu “ʻOku ʻUhinga ki he Hā ʻa e ‘Mata ki he Matá’?”