Fai ha Tokanga ki he Ngaahi Ngāue Fakaofo ʻa e ʻOtuá
“ʻOku lahi ʻa e ngaahi meʻa kuó ke faí, ʻe Sihova ko hoku ʻOtua, naʻa mo hoʻo ngaahi ngāue fakaofó mo hoʻo ngaahi fakakaukau kiate kimautolú; ʻoku ʻikai ha meʻa ke fakahoa atu kiate koe.”—SĀME 40:5, NW.
1, 2. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ʻo e ngaahi ngāue fakaofo ʻa e ʻOtuá ʻoku tau maʻú, pea ko e hā ʻoku totonu ke ueʻi kitautolu ʻe he meʻá ni ke tau faí?
ʻI HOʻO lau ʻa e Tohitapú, ʻoku malava ke ke sio lelei ai naʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo fai ʻa e ngaahi meʻa fakaofo maʻa ʻene kakai ʻi he kuonga muʻá, ʻa ʻIsileli. (Siosiua 3:5; Sāme 106:7, 21, 22) Neongo kapau ʻoku ʻikai ke hoko mai ʻa Sihova ia ʻi he lolotongá ni ʻi he founga ko iá ke kau ʻi he ngaahi meʻa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku tau maʻu takatakai ʻiate kitautolu ʻa e fakamoʻoni lahi fau ʻo ʻene ngaahi ngāue fakaofó. Ko ia ʻoku tau maʻu ai ʻa e ʻuhinga ke kau fakataha mo e tokotaha-tohi-sāmé ʻi he pehē: “Hono ʻikai ko e fuʻufuʻunga meʻa hoʻo ngaahi ngaue, ʻe Sihova! Pea ko e poto kuo ke ngaohi ʻaki hono kotoa: ʻoku fonu ʻa mamani ʻi hoʻo koloa.”—Sāme 104:24; 148:1-5.
2 ʻOku tukunoaʻi pe talitekeʻi ʻe he tokolahi he ʻahó ni ʻa e fakamoʻoni māʻalaʻala pehē ʻo e ngaahi ngāue ʻa e ʻOtuá. (Loma 1:20) Kae kehe, ʻoku totonu ke tau tapua atu ʻiate kinautolu pea ke aʻu ki he ngaahi fakamulituku ʻoku fehoanaki mo hotau tuʻunga pea mo hotau ngafa ki hotau Tokotaha-Ngaohí. Ko e Siope vahe 38 ki he 41 ʻa e ngaahi tokoni lelei ʻaupito ʻi he meʻá ni, he ʻoku fakahanga ai ʻe Sihova ʻa e tokanga ʻa Siopé ki he ngaahi tafaʻaki pau ʻo ʻEne ngaahi ngāue fakaofó. Fakakaukau ange ki he niʻihi ʻo e ngaahi ʻīsiu mahuʻinga naʻe langaʻi hake ʻe he ʻOtuá.
Ngaahi Ngāue Mālohi mo Fakaofo
3. Hangē ko ia ʻoku lēkooti ʻi he Siope 38:22, 23, 25-29, ko e hā ʻa e ngaahi meʻa naʻe ʻeke ʻe he ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo iá?
3 ʻI he tuʻunga ʻe taha, naʻe ʻeke ai ʻe he ʻOtuá kia Siope: “Kuo ke aʻu ʻapē ki he ngaahi feleoko ʻo e sinou, ʻio, kuo ke sio nai ki he ngaahi feleoko ʻo e ʻuhamaka? ʻA ia kuo u taʻofi ki ha taimi faingataʻa, ki he ʻaho ʻo e fepaki mo e tau?” ʻI he ngaahi feituʻu lahi ʻi hotau foʻi māmaní, ko e sinoú mo e ʻuha maká ko e konga ia ʻo e moʻuí. Naʻe hoko atu ʻe he ʻOtuá: “Ko hai naʻa ne foa ha tafenga ki he lovai? Mo ha hala ki he ʻuhila ʻo e mana? Koeʻuhi ke ai ha ʻuha ki he fonua ʻoku ʻikai ʻi ai ha taha, ʻa e toafa ʻoku ʻikai ʻi ai ha tangata: ke fakamakona ʻa e potu maveu mo anganoa, pea ke laku mai ʻe he mohuku hono muka. ʻOku maʻu ʻe he ʻuha ha tamai? ʻIo, ko hai ʻoku fakatupu ʻa e ngaahi tuluta hahau? ʻOku ʻalu atu ʻa e aisi mei he fatu ʻo hai? ʻIo, ko hai ʻoku ne fanauʻi ʻa e hahaumaka ʻo e ʻatā?”—Siope 38:22, 23, 25-29.
4-6. ʻI he ʻuhinga fē ʻoku taʻekakato ai ʻa e ʻilo ʻa e tangatá ki he sinoú?
4 Ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau nofo ʻi ha sōsaieti ʻoku fakavavevavé pea kuo pau ke nau fonongá ʻoku nau vakai nai ki he sinoú ko ha fakafaingataʻaʻiaʻanga. Neongo ia, ko e tokolahi kehe taʻefaʻalaua ʻoku nau sio ki he sinoú ko ha meʻa fakafiefia, ʻa ia ʻokú ne fakatupu ha feituʻu momoko fakaʻofoʻofa ʻokú ne fakaava mai ha ngaahi faingamālie ki ha ngaahi ngāue makehe. ʻI he fakakaukau atu ki he fehuʻi ʻa e ʻOtuá, ʻokú ke maʻu ha ʻilo lelei ʻaupito ki he sinoú, naʻa mo e meʻa ʻoku tatau mo iá? ʻO, ʻoku tau ʻiloʻi pe ʻoku tatau mo e hā ʻa e konga lahi ʻo ia, mei he ngaahi tā nai ʻo e ngaahi fuʻu fokotuʻunga sinou pe koeʻuhi kuo tau ʻosi sio ʻi ha ngaahi sinou lahi. Kae fēfē ʻa e fanga kiʻi konga sinou tāutahá? ʻOkú ke ʻiloʻi pe ʻoku nau tatau mo e hā, pe ʻosi sivisiviʻi nai kinautolu ʻi honau tupuʻangá?
5 Kuo fakamoleki ʻe he kau tangata ʻe niʻihi ʻa e laui hongofuluʻi taʻu ʻi hono ako mo faitaaʻi ʻa e fanga kiʻi konga sinoú. Ko ha kiʻi konga sinou ʻe taha ʻoku faʻu nai ʻaki ia ʻa e fanga kiʻi kilisitala ʻaisi pelepelengesi ʻe teau ʻi ha ngaahi tisaini fakaʻofoʻofa kehekehe. ʻOku pehē ʻe he tohi ko e Atmosphere: “Ko e kehekehe taʻehanongataʻanga ʻo e fanga kiʻi konga sinoú ʻoku fakaetalatupuʻa ia, pea neongo ʻoku tuʻukāivi ʻa e kau faisaienisí ʻoku ʻikai ha lao ʻo natula te ne taʻofi ʻa honau faʻú, kuo teʻeki ai ʻaupito ke maʻu ha ongo konga sinou ʻe ua ʻokú na faitatau. Ko ha fakatotolo ʻe taha ki he ngaahi fakahoa tatau ʻi he lahi ʻo ha meʻa naʻe fai ia ʻe . . . Wilson A. Bentley, ʻa ia naʻá ne fakamoleki ʻa e ngaahi taʻu laka hake ʻi he 40 ʻi hono sivi mo faitaaʻi ʻa e fanga kiʻi konga sinoú fakafou ʻi ha meʻa fakaʻata siemu ʻo ʻikai ʻaupito pē maʻu ha ongo kiʻi konga ʻe ua te na mātuʻaki faitatau.” Pea neongo kapau ʻoku hoko ʻi ha tuʻunga hāmolofia, ʻo hā mātuʻaki faitatau ai ha ongo kiʻi konga sinou ʻe ua, ʻe hanga ʻe he meʻa ko iá ʻo liliu ʻa e fakaofo ʻo e kehekehe fakaofo ʻo e fanga kiʻi konga sinoú?
6 Manatuʻi ʻa e fehuʻi ʻa e ʻOtuá: “Kuo ke aʻu ʻapē ki he ngaahi feleoko ʻo e sinou?” ʻOku fakakaukau nai ʻa e tokolahi ki he ngaahi ʻaó ko e ngaahi feleoko ia ʻo e sinoú. ʻE lava ke ke sioloto atu ʻokú ke ʻalu ki he ngaahi feleoko ko ʻení ke tohi fakahokohoko ʻa e fanga kiʻi konga sinoú ʻi honau kehekehe taʻehanongataʻangá pea ako pe naʻe anga-fēfē ʻenau hoko maí? ʻOku pehē ʻe ha ʻenisaikolopētia saienisi: “Ko e natula mo e tupuʻanga ʻo e uho ʻo e ʻaisí, ʻa ia ʻoku fiemaʻu ke ne fakatupunga ke poloka ʻa e fanga kiʻi tulutā ʻaó ʻi he fuamomoko ko e -40°F (-40°C) nai, ʻoku teʻeki ai pē ke mahinoʻi ia.”—Sāme 147:16, 17; Aisea 55:9, 10.
7. ʻOku fakaʻauliliki fēfē ʻa e ʻilo ʻa e tangatá ʻo fekauʻaki mo e ʻuhá?
7 Pe fēfē ʻa e ʻuhá? Naʻe ʻeke ʻe he ʻOtuá kia Siope: “ʻOku maʻu ʻe he ʻuha ha tamai? ʻIo, ko hai ʻoku fakatupu ʻa e ngaahi tuluta hahau?” ʻOku pehē ʻe he ʻenisaikolopētia saienisi tatau pē: “Koeʻuhi ko e tuʻunga fihi ʻa e ngaahi ngaʻunu fakaeʻatimosifiá pea mo e fuʻu kehekehe lahi ʻi he maó mo e pātikolo ʻoku ʻi he ʻeá, ʻoku hā ai ʻoku taʻemalava ke faʻu ha foʻi fakakaukau fakaikiiki mo fakalūkufua fekauʻaki mo e anga ʻo e tupu ʻa e ngaahi ʻaó mo ʻenau liliu vai ʻo tō hifó.” ʻI ha fakalea faingofua angé, kuo ʻomai ʻe he kau faisaienisí ha ngaahi fakakaukau fakamahalo fakaikiiki, ka ʻoku ʻikai moʻoni pē te nau lava ke fakamatalaʻi kakato ʻa e ʻuhá. Kae kehe, ʻokú ke ʻilo ko e ʻuha mātuʻaki mahuʻingá ʻoku tō hifo ia, ʻo ne fuʻifuʻi ʻa e foʻi māmaní, fakamoʻui ʻa e ʻakaú, pea ʻai ke lava ʻo ʻi ai ʻa e moʻuí mo fakafiefia.
8. Ko e hā ʻoku feʻungamālie ai ʻa e ngaahi lea ʻa Paula ʻoku lēkooti ʻi he Ngāue 14:17?
8 ʻIkai te ke loto-tatau mo e fakamulituku naʻe aʻu ki ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá? Naʻá ne fakaʻaiʻai ʻa e niʻihi kehé ke nau sio ʻi he ngaahi ngāue fakaofo ko ení ki he fakamoʻoni fekauʻaki mo e Tokotaha ʻoku tuʻu mei mui ʻiate kinautolú. Naʻe pehē ʻe Paula fekauʻaki mo Sihova ko e ʻOtuá: “Talāʻehai naʻa ne nofo taʻe ha fakaʻilonga; he naʻa ne ngaue ʻaonga, ʻo ne ʻatu kiate kimoutolu mei langi ʻa e ngaahi ʻuha, mo e ngaahi taʻu mahu, ʻo ne ʻai ke fonungutungutu homou loto ʻi he meʻa tokoni mo e fakafiefia.”—Ngāue 14:17; Sāme 147:8.
9. ʻOku anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe he ngaahi ngāue fakaofo ʻa e ʻOtuá ʻa hono mālohi lahí?
9 ʻE ʻikai lava ke ʻi ai ha veiveiua ko e Tokotaha-Fai ʻo e ngaahi ngāue fakaofo mo ʻaonga peheé ʻoku ʻi ai hono poto taʻefakangatangata mo e mālohi kāfakafa. ʻI he fekauʻaki mo hono mālohí, fakakaukau ange ki he meʻá ni: ʻOku pehē ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi afā mana mo e ʻuhila ʻe 45,000 nai ʻi he ʻaho kotoa pē, ʻo laka hake ʻi he 16 milioná ʻi he taʻu. ʻOku ʻuhinga ʻení ʻoku meimei ko e 2,000 ʻoku hoko ia ʻi he mōmeniti tonu ko ʻení. Ko e ngaahi ʻao fihi ʻo e afā mana mo e ʻuhila ʻe tahá ʻoku vilohi mālohi ia ʻaki ʻa e ivi ʻoku tatau mo e ngaahi foʻi pomu niukilia ʻe hongofulu pe lahi ange ʻa ia naʻe fakatooki ʻi he Tau II ʻa Māmaní. ʻOkú ke sio ko e konga ʻo e ivi ko iá ko ha ʻuhila. Tuku kehe ʻene fakamanavaheé, ko e ʻuhilá ʻoku tokoni moʻoni ia ke ne faʻu ʻa e ngaahi faʻunga ʻo e naitolokena ko ia ʻoku aʻu ki he kelekelé, ʻo mimisi ia ʻe he ʻakaú ko ha fakalelei kelekele fakanatula. Ko ia, ko e ʻuhilá ko e fakahāhā ia ʻo e iví, ka ʻokú ne toe ʻomai ʻa e ngaahi ʻaonga moʻoni.—Sāme 104:14, 15.
Ko e Hā ʻa e Fakamulituku ʻOkú Ke Aʻu Ki Aí?
10. ʻE anga-fēfē hoʻo tali ki he ngaahi fehuʻi ʻoku hā ʻi he Siope 38:33-38?
10 Fakaʻuta atu ko koe tonu ē ʻi he tuʻunga ʻo Siopé, ʻoku fakafehuʻi ʻe he ʻOtua Māfimafi-Aoniú. ʻOku ngalingali te ke loto-tatau ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau tokanga siʻisiʻi pē ki he ngaahi ngāue fakaofo ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻeke mai ʻe Sihova kiate kitautolu ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku tau lau ʻi he Siope 38:33-38 (PM). “Oku ke iloʻi ae gaahi tuutuni oe lagi? oku ke faa fokotuu ene bule ki he fonua? Oku ke faa hiki hake ekoe ho leʻo ki he gaahi ao, koeuhi ke ufiufi aki koe ae gaahi vai lahi? Oku ke faa fekau atu ae gaahi uhila, koeuhi ke nau alu, o nau behe kiate koe, ko kimautolu eni? Kohai kuo ne ai ae boto ki he gaahi [ʻotu ʻaó]? be kohai kuo ne foaki ae faa ilo ki he [meʻa ngali-kehe ʻi he langí]? Kohai oku faa lau ae gaahi ao i he boto? be kohai te ne faa taofi ae gaahi hina oe lagi? Oka tubu o fefeka ae efu, bea biki fakataha ae tuutaga kelekele.”
11, 12. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻoku nau fakamoʻoniʻi ko e ʻOtuá ʻa e Tokotaha-Fai ʻo e ngaahi ngāue fakaofó?
11 Kuo tau lave ki ha ngaahi poini siʻi pē naʻe ʻohake ʻe ʻIlaiū kia Siopé, pea kuo tau fakatokangaʻi leva ai ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻi naʻe fiemaʻu ʻe Sihova ke tali ʻe Siope “hange ha toʻa.” (Siope 38:3) ʻOku tau pehē ko e “niʻihí” koeʻuhi ʻi he Siope vahe 38 mo e 39, naʻe fakahanga ai ʻe he ʻOtuá ʻa e tokangá ki ha toe ngaahi tafaʻaki tuʻu-ki-muʻa kehe ʻo e fakatupú. Ko e fakatātaá, ko e ngaahi pupunga fetuʻu ʻo e ngaahi langí. Ko hai ʻokú ne ʻiloʻi ʻa e kotoa ʻo honau ngaahi laó, pe ngaahi tuʻutuʻuní? (Siope 38:31-33) Naʻe fakahanga ʻe Sihova ʻa e tokanga ʻa Siopé ki he niʻihi ʻo e fanga manú—ʻa e laioné pea mo e lēvení, ʻa e kosi ʻo e moʻungá pea mo e sepelaá, ʻa e pulu tau kaivaó pea mo e ʻositalesí, pea mo e hoosi mālohí mo e ʻīkalé. Ko hono moʻoní, naʻe ʻeke ʻe he ʻOtuá kia Siope pe naʻá ne ʻoange ki he fanga manu kehekehé ni ʻa honau ngaahi angá, ʻo fakaʻatā ai kinautolu ke nau moʻui pea ke tupu ʻāfaʻafá. Te ke fiefia nai ʻi hono ako ʻa e ngaahi vahé ni, tautefito kapau ʻokú ke saiʻia ʻi he fanga hōsí pe ʻi he fanga manu kehé.—Sāme 50:10, 11.
12 ʻE lava ke ke toe siviʻi ʻa e Siope vahe 40 mo e 41, ʻa ia naʻe toe kole ai ʻe Sihova kia Siope ke ne tali ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ongo meʻa fakatupu tefito ʻe ua. ʻOku tau ʻiloʻi eni ko e hipopotamá, (Piʻimotí), ʻi heʻene fuʻu lahí mo sino mālohí, pea mo e kalokataile Naila fakamanavaheé (Levaiataní). Ko kinaua taki taha ʻi hona angá ko ha meʻa fakaofo ia ʻo e fakatupú ʻoku taau ke tau tokanga ki ai. Tau sio ange he taimí ni pe ko e hā ʻa e ngaahi fakamulituku ʻoku totonu ke tau aʻu ki aí.
13. Ko e hā ʻa e ola kia Siope ʻi hono fakafehuʻi ʻe he ʻOtuá, pea ʻoku totonu ke fēfē hono ueʻi kitautolu ʻe he ngaahi meʻá ni?
13 ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Siope vahe 42 kiate kitautolu ʻa e ola ʻo hono fakafehuʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Siopé. Ki muʻa angé naʻe fai ai ʻe Siope ʻa e tokanga ʻo fuʻu hulu kiate ia tonu pea mo e niʻihi kehé. Ka ʻi hono tali ʻa e fakatonutonu naʻe fakahuʻunga mai ʻi he ngaahi fehuʻi ʻa e ʻOtuá, naʻe liliu ai ʻe Siope ʻa ʻene fakakaukaú. Naʻá ne vetehia: “ʻOku ou ʻilo ʻoku ke mafai ʻa e meʻa kotoa pe [ʻe Sihova], pea ʻoku ʻikai haʻo fakakaukau ʻe ala taʻofia. Naʻa ke meʻa mai koā, ‘Ko hai ia ʻoku fakaʻuhinga kehe tuʻutuʻuni ko ʻene masiva ʻilo?’ Ko au ia, ʻeku aʻau ʻa e ngaahi meʻa naʻe ʻikai te u aʻusia, ʻa e ngaahi meʻa fakaofo fau, ʻo ʻikai te u taea.” (Siope 42:2, 3) ʻIo, ʻi he hili hono fai ha tokanga ki he ngaahi ngāue ʻa e ʻOtuá, naʻe pehē ʻe Siope ko e ngaahi meʻa ko ení naʻa nau fuʻu fakaofo kiate ia. ʻI he hili ʻa e toe vakai ki he ngaahi fakatupu fakaofo ko ʻení, ʻoku totonu ke ne ʻai ke maongo pehē pē kiate kitautolu ʻa e poto mo e mālohi ʻo e ʻOtuá. Ko e taumuʻá ke hā? Koeʻuhí pē ke maongo ʻa e mālohi mo e malava kāfakafa ʻa Sihová? Pe ʻoku totonu ke ueʻi ai kitautolu ʻo fakalaka atu ai?
14. Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa Tēvita ki he ngaahi ngāue fakaofo ʻa e ʻOtuá?
14 Sai, ʻi he Sāme 86, ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi fakalea felāveʻiʻaki naʻe fai ʻe Tēvita, ʻa ia naʻá ne pehē ʻi ha sāme ki muʻa: “Oku fakaha e he gaahi lagi ae nāunāu oe Otua; bea oku fakaha e he atā ae gaue a hono nima. Oku lea e he aho ki he aho, bea fakaha e he bo ki he bo ae ilo.” (Sāme 19:1, 2, PM) Ka naʻe toe hoko atu ʻa Tēvita. ʻI he Sāme 86:10, 11 (PM), ʻoku tau lau ai: “Oku ke lahi, bea oku ke fai ae gaahi mea [“fakaofo,” NW]: ko koe be koe Otua. E Jihova, ako kiate au ho hala; teu eveeva i hoo mooni: gaohi ke taha be hoku loto ke manavahe ki ho huafa.” Ko e manavahē ʻa Tēvita ki he Tokotaha-Fakatupú ʻi he kotoa ʻo ʻene ngaahi ngāue fakaofó naʻe kau ai ha tuʻunga totonu ʻo e manavahē anga-ʻapasiá. ʻOku lava ke mahino kiate koe ʻa hono ʻuhingá. Naʻe ʻikai loto ʻa Tēvita ke taʻefakahōifuaʻi ʻa e Tokotaha ʻoku malava ke ne fakahoko ʻa e ngaahi ngāue fakaofo ko ení. ʻOku totonu foki ke tau pehē.
15. Ko e hā naʻe feʻungamālie ai ʻa e manavahē anga-ʻapasia ʻa Tēvita ki he ʻOtuá?
15 Kuo pau pē naʻe fakatokangaʻi ʻe Tēvita koeʻuhi ʻoku maʻu mo puleʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e ivi lahi fakaʻulia, ʻokú ne lava ke fakahanga ia ki ha taha pē ʻoku ʻikai taau mo ʻene hōifuá. Ko ha fakaʻamanaki kovi ia kiate kinautolu. Naʻe ʻeke ʻe he ʻOtuá kia Siope: “Kuo ke aʻu ʻapē ki he ngaahi feleoko ʻo e sinou, ʻio, kuo ke sio nai ki he ngaahi feleoko ʻo e ʻuhamaka? ʻA ia kuo u taʻofi ki ha taimi faingataʻa, ki he ʻaho ʻo e fepaki mo e tau.” Ko e sinoú, ʻuha maká, ngaahi afā lōvaí, matangí, mo e ʻuhilá ʻoku nau ʻi ai kotoa ʻi hono fale tukuʻanga koloá. Pea ko ha ngaahi mālohi fakanatula fakaʻohovale moʻoni ē ko e ngaahi meʻá ni!—Siope 38:22, 23.
16, 17. Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e mālohi fakamanavahē ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá, pea kuo anga-fēfē ʻene ngāueʻaki ʻa e mālohi peheé ʻi he kuohilí?
16 Mahalo pē ʻokú ke manatu ki ha fakatamaki fakalotofonua naʻe fakatupunga ʻe ha taha ʻo e ngaahi meʻá ni—ko ha afā, ʻahiohio, saikolone, ko ha afā ʻuha maka, pe ko ha tāfea taimi nounou. Ke fakatātaaʻi, ʻi he ofi ki he ngataʻanga ʻo e taʻu 1999, naʻe taaʻi ai ʻe ha fuʻu afā lahi ʻa e tonga-hihifo ʻo ʻIulopé. Naʻe fakaʻohovaleʻi ai naʻa mo e kau mataotao ʻi he ʻeá. Naʻe aʻu ʻa e ngaahi matangi mālohí ki he kilomita ʻe 200 ʻi he houa, ʻo ne haea ʻa e ngaahi ʻato ʻe laui afe, holoki ʻa e ngaahi fuʻu fale ʻuhilá, pea fulihi ʻa e ngaahi fuʻu lolí. Feinga angé ke sioloto atu ki he meʻá ni: Naʻe taʻaki pe fesi ua ʻe he afā ko iá ʻa e ngaahi fuʻu ʻakau ʻe 270 miliona nai, ko e 10,000 ai ʻi he paʻake pē ʻo Versailles, ʻi tuʻa Pālesi. Naʻe ʻikai ha ʻuhila ʻi he ngaahi fale ʻe laui miliona. Ko e mole ʻi he maté naʻe ofi ki he toko 100. Naʻe hoko kotoa ia ʻi ha vahaʻa taimi nounou pē ʻe taha. Ko ha fuʻu mālohi lahi ē!
17 ʻOku ui nai ʻe ha taha ʻa e ngaahi afaá ko e ngaahi meʻa ʻoku hoko anga-kehe, taʻefakahangatonu, mo taʻemapuleʻi. Neongo ia, ko e hā ʻa e meʻa ʻe malava ke hokó kapau ko e Tokotaha mālohi tāfatahá ʻokú ne fakahoko ʻa e ngaahi ngāue fakaofó ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi mālohi peheé ʻi ha founga fakahangatonu, mo mapuleʻi? Naʻá ne fai ʻa e meʻa hangē ko iá ʻi he taimi ʻo ʻĒpalahamé, ʻa ia naʻá ne ʻilo ko e Fakamaau ʻo e māmaní kotoa naʻá ne fuatautau ʻa e fulikivanu ʻa e ongo kolo ʻe ua, ko Sōtoma mo Komolá. Naʻá na fuʻu kovi ʻaupito he naʻe aʻu hake ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi tangi ʻiate kinauá, ʻa ia naʻá ne tokoniʻi ai ʻa e kau māʻoniʻoni kotoa pē ke nau hola mei he ongo kolo kuo fakahalaiaʻí. ʻOku pehē ʻe he hisitōliá: “Naʻe ʻai leva ʻe Sihova ke ʻuha hifo ki ai ʻa e sūlifa mo e afi meia Sihova, mei he ngaahi langí,” ki he ongo kolo ko iá. Ko ha ngāue fakaofo ia, ʻi hono fakahaofi ʻa e faʻahinga māʻoniʻoní pea fakaʻauha ʻa e kau fulikivanu ʻikai ha ʻamanakí.—Senesi 19:24, NW.
18. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa fakaofo ʻoku tuhu ki ai ʻa e Aisea vahe 25?
18 ʻI ha taimi ki mui ai, naʻe fai ai ʻe he ʻOtuá ha tuʻutuʻuni fakaefakamaau ki he kolo ko Pāpilone ʻi he kuonga muʻá, ʻa ia ko e kolo nai ia naʻe lave ki ai ʻi he Aisea vahe 25. Naʻe tomuʻa tala ʻe he ʻOtuá ʻe hoko ʻa e koló ko ha tuʻunga ngaʻotoʻota: “Kuo ke ʻai ke tuva maka pe ʻa e kolo; ʻa e talitauʻanga koe koto fale holo: ke ʻoua kei kolo ʻa e palasi ʻo e kau muli; ʻe ʻikai toe langa ha taimi.” (Aisea 25:2) Ko e kau ʻaʻahi ʻi onopooni ki he tuʻuʻanga ʻo Pāpiloné ʻoku lava ke nau fakapapauʻi ʻa e meʻa ko ení ʻa ʻene hoko moʻoní. Ko ha meʻa pē naʻe hokonoa ʻo fenāpasi mo ia ʻa e fakaʻauha ʻo Pāpiloné? ʻIkai. Ka, ʻoku lava ke tau tali ʻa e fakafuofua ki ai ʻa ʻAiseá: “Ko hoku ʻOtua koe, ʻe Sihova; te u fakahikihikiʻi ʻa e ʻAfiona; te u fakamaloʻia ho huafa; he kuo ke fai meʻa fakaofo, ko e ngaahi fakakaukau fai mamaʻo, ko e koto fakamakukanga, ko e fakamoʻoni folofola.”—Aisea 25:1.
Ngaahi Ngāue Fakaofo ʻi he Kahaʻú
19, 20. Ko e hā ʻa e fakahoko ʻo e Aisea 25:6-8 ʻoku malava ke tau ʻamanekiná?
19 Naʻe fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻa e kikite ʻi ʻolungá ʻi he kuohilí, pea te ne ngāue ʻi ha tuʻunga fakaofo ʻi he kahaʻú. ʻI he potutohi ko ʻení, ʻa ia ʻoku lave ai ʻa ʻAisea ki he ngaahi “meʻa fakaofo” ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau maʻu ai ha kikite alafalalaʻanga ʻoku kei toe ke fakahoko, ʻo hangē tofu pē ko e fakamaau naʻe fakahoko ki Pāpiloné. Ko e hā ʻa e “meʻa fakaofo” ʻoku talaʻofá? ʻOku pehē ʻi he Aisea 25:6: “ʻI he moʻunga ko eni ʻe fai ʻe Sihova Sapaoti ki he ngaahi kakai kotoa pe ha katoanga meʻa lolo, ha katoanga uaine kuo fisi, ʻani meʻa lolo kuo loloʻi ʻaki ʻa e ngako ʻo e hui, ʻani uaine kuo fisi, ʻo sivi ke masivi.”
20 ʻE pau ke fakahoko ʻa e kikite ko iá ʻi he māmani foʻou ʻo e talaʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku ʻi muʻa pē ʻiate kitautolu. ʻI he taimi ko iá, ʻe fakaʻatā ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he ngaahi palopalema ko ia ʻoku fakamafasiaʻi ai ʻa e fuʻu tokolahi ʻi he taimi ní. Ko hono moʻoní, ko e kikite ʻi he Aisea 25:7, 8 ʻokú ne fakapapauʻi mai ʻe ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá hono mālohi fakaefakatupú ke fai ʻaki ʻa e taha ʻo e ngaahi ngāue fakaofo taha ʻo e taimi kotoa pē: “Te ne folofua ʻa mate ʻo taʻengata; pea ko Atonai Sihova te ne holoholo ʻa e loʻimata mei he mata fuape; pea te ne ʻave ʻa e manukiaʻanga ʻo hono kakai mei he funga ʻo mamani katoa: he kuo folofola ki ai ʻa Sihova.” Naʻe hiki ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki mui mei he konga tohi ko iá pea ngāueʻaki ia ki hono fakafoki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e kau maté ki he moʻuí, ʻa hono fokotuʻu hake ʻa e maté. Ko ha ngāue fakaofo ē ʻe hokó!—1 Kolinito 15:51-54.
21. Ko e hā ʻa e ngaahi ngāue fakaofo ʻe fai ʻe he ʻOtuá maʻá e kau maté?
21 Ko e toe ʻuhinga ʻe taha ʻe mole ai ʻa e ngaahi loʻimata ʻi he mamahí ko hono toʻo atu ko ia ʻa e ngaahi mahaki fakaesino ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI he taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa Sīsuú, naʻá ne faitoʻo ʻa e tokolahi—ʻo fakaʻā ʻa e kuí, ʻai ke fanongo ʻa e tulí, ʻoange ʻa e mālohí ki he kau faingataʻaʻiá. ʻOku fakahā ʻe he Sione 5:5-9 naʻá ne fakamoʻui ha tangata naʻe mamatea he taʻu ʻe 38. Naʻe fakakaukau ʻa e kau mamatá ko ha meʻa fakaofo ia, pe ko ha ngāue fakaofo. Pea naʻe pehē! Kae kehe, naʻe tala ange ʻe Sīsū kiate kinautolu ko e meʻa ʻe fakaofo lahi angé ko ʻene fokotuʻu ʻa e maté: “ʻOua te mou ofo ʻi he meʻa ko ia: he ʻoku ʻunu mai ha taimi, ʻa ia ʻe fanongo ai ki hono leʻo ʻe he kakai kotoa pe ʻoku ʻi he ngaahi faʻitoka, pea te nau ʻalu atu mei ai; ko kinautolu naʻe ngaue lelei, ki he toetuʻu ke moʻui.”—Sione 5:28, 29.
22. Ko e hā ʻoku malava ai ʻa e masivá mo e faingataʻaʻiá ke nau hanga atu ki muʻa fakataha mo e ʻamanakí?
22 ʻOku pau ke hoko ia koeʻuhí he ko e tokotaha ʻokú ne talaʻofaʻaki iá ko Sihova. Fakapapauʻi ko e taimi ko ia te ne ngāueʻaki ai mo tataki lelei ʻa hono fuʻu mālohi fakaefakafoʻoú, ʻe hoko ʻa e olá ʻo fakaofo. ʻOku fakamatala ʻa e Sāme 72 ki he meʻa te ne fai fakafou ʻi hono ʻAlo-Tuʻí. ʻE toʻulu leva ʻa e māʻoniʻoní. ʻE leta ʻa e melinó. ʻE fakahaofi ʻe he ʻOtuá ʻa e masivá mo e faingataʻaʻiá. ʻOkú ne talaʻofa mai: “Ke mafola mai ʻa e koane ʻi he fonua, pea lea hange ko Lepanoni [ʻi he kuonga muʻá] hono fua ʻi he funga moʻunga: pea ke nau fisiki mai mei he kolo hange ko e mohuku ʻo e fonua.”—Sāme 72:16.
23. ʻOku totonu ke ueʻi kitautolu ʻe he ngaahi ngāue fakaofo ʻa e ʻOtuá ke tau fai ʻa e hā?
23 ʻOku hā mahino, ʻoku tau maʻu ʻa e ʻuhinga ke fai ha tokanga ki he kotoa ʻo e ngaahi ngāue fakaofo ʻa Sihová—ʻa e meʻa naʻá ne fai ʻi he kuohilí, ʻa e meʻa ʻokú ne fai ʻi he ʻaho ní, pea mo e meʻa te ne fai ʻi he kahaʻu ofi maí. “Malo, Sihova Elohimi, ko e ʻOtua ʻo Isileli! ʻA ia toko taha ʻoku fai meʻa fakaofo lahi: ke maloʻia ʻo taʻengata hono huafa langilangiʻia: pea ke fonu ʻa mamani katoa ʻi hono kololia! Emeni mo Emeni!” (Sāme 72:18, 19) ʻOku totonu ke hoko maʻu pē ia ko ha tuʻunga-lea ʻo ʻetau fetalanoaʻaki loto-māfana mo e ngaahi kāingá pea mo e niʻihi kehé. ʻIo, ʻai ke tau “aʻau ki he ngaahi puleʻanga hono kololia, ʻene ngaahi ngaue fakaofo ʻi he ngaahi faʻahinga kotoa.”—Sāme 78:3, 4; 96:3, 4.
ʻE Anga-Fēfē Haʻo Tali?
• ʻOku anga-fēfē hono hanga ʻe he ngaahi fehuʻi naʻe fai kia Siopé ʻo fakamamafaʻi ʻa e ngaahi fakangatangata ʻo e ʻilo ʻa e tangatá?
• Ko e hā ʻa e ngaahi fakatātā ʻo e ngaahi ngāue fakaofo ʻa e ʻOtuá naʻe fakaeʻa mai ʻi he Siope vahe 37-41 ʻoku maongo kiate koé?
• ʻOku totonu ke anga-fēfē ʻetau talí ʻi he hili ʻa e fakakaukau atu ki he niʻihi ʻo e ngaahi ngāue fakaofo ʻa e ʻOtuá?
[Fakatātā ʻi he peesi 10]
Ko e hā ʻokú ke fakaʻosiʻaki ʻo fekauʻaki mo e kehekehe fakatoʻoaloto ʻo e fanga kiʻi konga sinoú pea mo e mālohi fakamanavahē ʻo e ʻuhilá?
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 10]
snowcrystals.net
[Fakatātā ʻi he peesi 13]
ʻAi ʻa e ngaahi ngāue fakaofo ʻa e ʻOtuá ko ha konga tuʻumaʻu ia ʻo hoʻo fetalanoaʻakí