ʻAi ke Hūfanga kia Sihova
“ʻEiki [“Sihova,” NW], kuo u hufanga ki he ʻAfiona.”—SĀME 31:1.
1. Ko e hā ʻa e tui pau ʻoku fakahā ʻi he Sāme 31 ki he malava ʻa Sihova ke ne tokonaki mai ʻa e hūfangaʻangá?
NAʻE hiva mai ha leʻo ongo-mālie ʻo kau ki ha tangata ʻa ia neongo naʻá ne helaʻia fakaʻatamai mo fakasino, ka naʻá ne tuku atu ʻe ia ia kia Sihova. ʻOku pehē ʻe he ngaahi lea ʻo e hiva toputapu ko iá ʻoku faʻa ikuna ʻa e tuí. Naʻe maʻu ʻe he tangatá ni ʻi he ongo nima ʻo e ʻOtua Māfimafiʻiá ʻa e maluʻanga mei he faʻahinga naʻa nau faʻa fakatangaʻi iá. ʻOku pehē ʻe heʻene sāmé: “ʻEiki [“Sihova,” NW], kuo u hufanga ki he ʻAfiona: ʻoua te ke tuku au ke u ma ʻo taʻengata: ka ʻi hoʻo totonu ke ke fakahaofi kita.”—Sāme 31:1.
2. (a) Ko e hā ʻa e fuʻu pou ʻe ua ke makatuʻunga ai ʻa ʻetau falala kia Sihová ko hotau mālohiʻangá ia? (e) Ko e faʻahinga ʻOtua fēfē ʻa Sihova?
2 Naʻe taha pē ʻa e hūfangaʻanga ʻo e toko taha tohi sāmé, ko e hūfangaʻanga lelei tahá! Neongo naʻe ʻi ai ha veiveiua ki he ngaahi meʻa kehé ka ko e moʻoniʻi meʻa ʻeni naʻe kei tuʻú: Ko Sihova ʻa hono mālohiʻangá, mo hono kolotaú. Naʻe falala ʻa ʻene tui paú ki he fuʻu pou mālohi ʻe ua. Ko e ʻuluakí, ko ʻene tuí, ʻa ia ʻe ʻikai ke fakamaaʻi ʻe Sihova, pea ko hono uá, ko e totonu ʻa Sihová, ʻa ia ʻoku ʻuhinga ʻeni ia ki he ʻikai pē ke Ne liʻaki ai pē ʻa ʻEne sevānití. Ko Sihová ʻoku ʻikai ko ha ʻOtua ia ʻokú ne fakamaaʻi ʻene kau sevāniti anga-tonú; ʻoku ʻikai ko ha toko taha ʻokú ne taʻe fakahoko ʻa ʻene talaʻofá. Ka, ko e ʻOtua ia ʻo e moʻoni pea ʻokú ne fakapaleʻi ʻa kinautolu ʻoku falala tōtōivi kiate iá. ʻI hono fakaʻosí, ʻe fakapaleʻi ʻa e toko taha ʻokú ne fakahā ʻa e tuí! ʻE ʻi ai ʻa e haoʻanga!—Sāme 31:5, 6.
3. ʻI he founga fē naʻe hakeakiʻi ai ʻe he toko taha tohi sāmé ʻa Sihová?
3 Naʻe maʻu ʻe he toko taha tohi sāmé ʻa e mālohi fakalotosino mei he faʻu ʻene hivá ʻaki hono fasi ʻa ia ʻoku fakahā ai ʻa e mamahi mo e faingataʻaʻia pea aʻu ki heʻene fakahā ʻa e tui pau. Naʻá ne hakeakiʻi ʻa Sihova koeʻuhi ko ʻEne ʻofa mateakí. Naʻá ne hiva: “Fakafetai kia Jihova: he kuo ne fakaha kiate au ene agalelei [“ʻaloʻofa,” NW] fakaofo i he kolo malohi.”—Sāme 31:21 PM.
Kau Hiva Tokolahi ko e Kau Fanongonongo Fekauʻaki mo e Puleʻangá
4, 5. (a) Ko hai ʻa e kau hiva tokolahi ʻoku nau fakamālō atu kia Sihova ʻi he ʻaho ní, pea ko e hā ʻa e founga naʻa nau fai ai ʻeni ʻi he taʻu fakangāue kuo ʻosí? (e) ʻI he founga fē ʻoku fakahā ai ʻe he tokolahi naʻa nau maʻu ʻa e Fakamanatú ʻoku toe ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau loto-lelei ke nau kau ki he kau hiva ko e kau fanongonongo fekauʻaki mo e Puleʻangá? (f) Ko e hā ʻa e faʻahinga ʻi he fakatahaʻangá ʻoku nau ʻi ha tuʻunga nai ke kau ki he kau hivá?
4 ʻI he ʻahó ni, ʻoku toe lahi ange ai ʻa e ʻuhinga ʻa e ngaahi lea ʻo e sāme ko iá. ʻOku ʻikai lava ke lōmia ʻa e ngaahi hiva fakamālō kia Sihová ʻe ha toko taha fakafepaki anga-fulikivanu kiate ia, ʻe ha faʻahinga tuʻutāmaki fakanatula, pe ko e faʻahinga faingataʻaʻia fakaʻikonōmiká; ko e moʻoni, kuo hoko ʻa e ʻaloʻofa ʻa Sihová ko e meʻa fakaofo ki heʻene kakaí. ʻI māmani lahi ʻi he taʻu fakangāue fakamuimui tahá, naʻe hiva ʻaki ʻe he kau hiva tokolahi ʻa e pōpoaki fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa ia naʻe aʻu ki he toko 4,709,889 ʻi he ngaahi fonua ʻe 231. Ko e founga-pule fakahēvani ʻa Sihová ʻa ia ʻoku pule ai ʻa Kalaisi Sīsuú ko e hūfangaʻanga ia ʻe ʻikai te ne fakalotomamahiʻi kinautolu ʻi he siva ʻa e ʻamanakí. ʻI he taʻu kuo ʻosí, ko e kau fanongonongo ko ʻeni fekauʻaki mo e Puleʻangá mei he ngaahi fakatahaʻanga ʻe 73,070, naʻa nau fakamoleki ʻa e ngaahi houa fakakātoa ʻe 1,057,341,972 ʻi he ngāue fakaʻevangelioó. Kuo iku ai ʻeni ki hono fakahaaʻi ʻe he toko 296,004 ʻenau fakatapui ki he ʻOtuá ʻaki ʻa e papitaiso ʻi he vai. Pea ko e meʻa fakaofo ē naʻe sio ki ai ʻa e faʻahinga naʻa nau maʻu ʻa e Fakataha Fakavahaʻa-Puleʻanga ko e Ngaahi Meʻa ʻOku Akoʻi mei he ʻOtuá ʻi Kiev, Ukraine, naʻe fai ʻi ʻAokosi ʻo e taʻu kuo ʻosí. Naʻa nau sio ki he meʻa mahuʻinga lahi taha kuo hoko ʻi he hisitōlia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻo nau sio tonu ki he papitaiso ʻo e tokolahi taha ʻo e kau Kalisitiane moʻoni kuo lēkoti ʻo laka ia ʻi ha toe taimi ki muʻa! Hangē ko ia naʻe kikiteʻi ʻi he ʻAisea 54:2, 3, ʻoku fakatokolahi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi ha founga kuo teʻeki ke ʻi ai hano tatau.
5 Kae kehe, ʻoku tuʻu fakaholoholo ʻo tatali ke kau ki he kau hivá ʻa e toe kakai kehe ʻoku loto-lelei ke pule mai kiate kinautolu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻI he taʻu kuo ʻosí, naʻe maʻu ʻa e Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Sīsuú ʻe he toko 11,865,765 fakakātoa ko e fika fakatupu fakatāfuʻua. ʻOku tau ʻamanaki lelei, ko e tokolahi ʻo e faʻahingá ni te nau hoko ʻo taau ke hivaʻaki ʻa e hiva fekauʻaki mo e Puleʻangá mei he fale ki he fale ʻi he taʻu fakangāue ko ʻení. ʻOku pau ke ʻai ʻe he meʻá ni ke ʻita lahi fakaʻulia ʻa e toko taha fakafili ki he moʻoní, ko Sētane ko e Tēvoló!—Fakahā 12:12, 17.
6, 7. Fakamatala mai ʻa e founga naʻe ikuna ai ʻe ha tangata fie fanongo ʻaki ʻa e tokoni meia Sihová ʻa e fakahohaʻasi naʻe fai ʻe he kau tēmenioó kiate ia.
6 ʻE feinga ʻa Sētane ke ne taʻofi ʻa e faʻahinga kehé ke ʻoua ʻe fakakau mai honau ngaahi leʻó ki he kau hiva tokolahi ko iá. Hangē ko ʻení, ʻoku ʻilo ʻe he kau malanga ʻi Tailení ʻoku fakaʻau ke tokolahi ange ʻa e kakai ʻoku faʻa fakahohaʻasi kinautolu ʻe he kau tēmenioó. Kae kehe, kuo fakatauʻatāinaʻi ʻa e faʻahinga loto-moʻoni tokolahi ʻaki ʻa e tokoni meia Sihová. Naʻe ʻi he malumalu ʻo e tākiekina ʻa e kau tēmenioó ha tangata ʻe taha ʻi he taʻu ʻe hongofulu, ʻi he hili ʻene ʻaʻahi ki he toko taha fai faitoʻo fakatēvoló tupu mei heʻene fie ʻilo pē. Naʻá ne feinga ke motuhi atu honau mafaí ʻaki ʻa e tokoni ʻa ha faifekau, ka naʻe ʻikai ke iku ia ki ha fakalelei moʻoni. Naʻe kamata ʻe ha faifekau ngāue fakamalanga taimi kakato ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha ako Tohi Tapu mo e tangatá ʻo ne akoʻi ia mei he Tohi Tapú ʻa e founga pē ʻe taha ke fakatauʻatāinaʻi ai ia mei he mafai ʻo e kau tēmenioó—ko e maʻu ʻa e ʻilo kānokano ki he moʻoní, tui kia Sihova ko e ʻOtuá, pea mo hū kiate ia ʻaki ʻa e lotu.—1 Kolinitō 2:5; Filipai 4:6, 7; 1 Tīmote 2:3, 4.
7 ʻI he pō hono hoko ʻi he hili ʻa e fetalanoaʻaki ko ʻení, naʻe misi ʻa e tangatá ni naʻe haʻu ʻene tamai ne ʻosi maté ʻo ne fakamanamanaʻi ia ʻe hoko ha meʻa kovi ʻo kapau ʻe ʻikai te ne hoko atu ʻene ngāue ko e toko taha ʻoku fetuʻutaki mo e kau laumālie anga-fulikivanú. Naʻe kamata ke faingataʻaʻia hono fāmilí. Naʻe hoko atu ʻa e tangatá ni ʻi heʻene ngaahi lesoni mei he Tohi Tapú mo ne kamata ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá, he naʻe ʻikai te ne loto-lelei ke taʻofi ia ʻe ha meʻa. ʻI he lolotonga ʻo ʻena ako Tohi Tapu ʻe taha, naʻe fakamatalaʻi ʻe he toko taha tāimuʻá ʻo ne pehē, ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe fakaʻatā ʻe ha meʻa ʻoku ngāueʻaki ʻi he ngaahi ouau fakahaʻele faʻahikehé ke fakahohaʻasi ʻe he kau tēmenioó ʻa e kakai ʻoku nau feinga ke fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei honau mafaí. Naʻe manatuʻi ʻe he tangatá ʻokú ne maʻu ha lolo naʻá ne ngāueʻaki ko e meʻa ke ʻomi monū. Naʻe toki mahino kiate ia ʻoku fie maʻu ke ne liʻaki ʻa e lolo ko iá. Talu mei heʻene liʻaki iá, kuo ʻikai pē ke toe fakahohaʻasi ia ʻe he kau laumālie anga-fulikivanú. (Fakafehoanaki mo ʻEfesō 6:13; Sēmisi 4:7, 8.) ʻOku lelei ʻa e laka ki muʻa ʻa e tangatá mo hono uaifí ʻi heʻena akó mo maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá ʻoku maʻu ai ʻa e akonaki mei he Tohi Tapú.
8, 9. Ko e hā ʻa e toe ngaahi faingataʻaʻiaʻanga kuo ikuna ai ʻa e kau fanongonongo ʻe niʻihi fekauʻaki mo e Puleʻangá?
8 ʻE lōmia nai ʻe he ngaahi faingataʻaʻiaʻanga kehé ke ʻoua ʻe ongo atu ʻa e ongoongo leleí. Naʻe fakatokosiʻi ʻa e kau ngāué koeʻuhi ko e tuʻunga fakaʻikonōmika faingataʻa ʻaupito ʻi Kāna. Kuo fakautuutu lahi fakaʻulia ʻa e fakamole fekauʻaki mo e nofó, ʻo toe ʻai ke faingataʻa ʻaupito ange ke maʻu ʻa e ngaahi meʻa tefito ki he moʻuí. Kuo lava fēfē ke fekuki ʻa e kakai ʻa Sihová mo e tuʻungá ni? ʻI heʻenau falala kia Sihova kae ʻikai kiate kinautolu pē. Ko e fakatātaá, ʻi he ʻaho ʻe taha naʻe tuku ʻe ha tangata ha sila kuo ʻosi silaʻi ki he tesi talitali kakai ʻo e ʻōfisi vaʻá. ʻI loto ʻi he silá naʻe ʻi ai ʻa e paʻanga feʻunga mo e paʻanga ʻAmelika ʻe $200, pe ko e vāhenga māʻulalo taha ki he māhina ʻe tolu. Naʻe ʻikai ke ʻilo ʻa e hingoa ʻo e toko taha foaki meʻaʻofa ko iá, ka ʻi tuʻa he silá naʻe hiki ai ʻa e kiʻi fakamatala ko ʻení: “Naʻe kau mo au ʻi he kau ngāue naʻe fakatokosiʻí, ka naʻe tokonaki mai ʻe Sihova ha toe ngāue ʻe taha. ʻOku ou houngaʻia lahi kiate ia mo hono ʻAló, ko Kalaisi Sīsū. Ke tokoni ki he fakamafola ʻo e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ki muʻa pea toki hoko ʻa e ngataʻangá, ʻoku ou fai atu heni ha tokoni siʻisiʻi pē.”—Fakafehoanaki mo 2 Kolinitō 9:11.
9 ʻOku tokoni ʻa hono maʻu ʻa e ngaahi fakatahá ke akonekina ai ʻa e faʻahinga ʻoku kau ki he kau hiva tokolahi ki he fakamālō atu kia Sihová. (Fakafehoanaki mo Sāme 22:22.) Ko ia ai, ʻi he feituʻu fakatonga ʻo e fonua ko Honduras, ʻoku ʻi ai ha fakatahaʻanga ʻoku ui ko El Jordán. Ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ne ʻai ke makehe ai ʻa e kiʻi kulupu tokosiʻi ko ʻení? Ko e ʻikai ke nau liʻaki ʻa e ngaahi fakatahá. Ko e toko 12 ʻo e kau malanga ʻe toko 19 aí, kuo pau ke nau kolosi atu ʻi ha vaitafe fālahi ke nau ʻalu ki he ngaahi fakatahá ʻi he uike kotoa pē. ʻOku ʻikai ko ha fuʻu palōpalema ʻeni ʻi he faʻahitaʻu ʻoku ʻikai ke ʻuha lahí, he ʻoku nau kolosi ʻi he vaitafé ʻaki ʻa e ngaahi maka ko e maka lakaʻanga. Kae kehe, ʻi he lolotonga ʻa e faʻahitaʻu ʻuha lahí, ʻoku liliu ʻa e tuʻunga ko iá. ʻOku liliu ʻa e vaitafe malū ko ʻení ki ha vaitafe ʻoku fuʻu mālohi ʻaupito ʻene tatafé ʻo ne ʻave ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku tuʻu aí. Ko ia ʻoku fie maʻu ke poto he kakaú ʻa e ngaahi tokouá mo e ngaahi tuofefiné kae lavaʻi ʻa e faingataʻaʻiaʻanga ko ʻení. Ki muʻa pea nau kolosí, ʻoku nau faʻo honau vala ʻe tui ki he fakatahá ʻi ha tina (topu ukamea) pea ʻufiʻufi ʻaki ia ha milemila. ʻOku ngāueʻaki ʻe he toko taha kakau mālohi tahá ʻa e tiná ʻo hangē ha poé peá ne tataki ʻa e kulupú ke nau kolosi atu. ʻI heʻenau aʻu lelei ki ʻutá, ʻoku nau holo, fetongi honau valá, pea aʻu fiefia mo maʻa ʻaupito ki he Kingdom Hall!—Sāme 40:9.
Ko e Kolotau ʻE Lava ke Tau Nofo Aí
10. Ko e hā ʻoku lava ai ke tau hanga kia Sihova ʻi he lolotonga ʻa e ngaahi taimi mafasiá?
10 ʻE lava ke hoko ʻa Sihova ko ho mālohiʻanga, tatau ʻai pē pe ʻoku ʻoho fakahangatonu mai kiate koe ʻa e kau tēmenioó pe ʻokú ke ongoʻi ʻa e mafasia mei ha ngaahi tupuʻanga kehe. Ui kia Sihova ʻaki ʻa e lotu. Naʻa mo ha toʻe vanavanaiiki ʻa ʻene kakaí ʻokú ne fanongo tokanga ki ai. Naʻe ʻilo ʻe he toko taha tohi sāmé ʻoku moʻoni ʻa e meʻá ni peá ne tohi: “Fakaongo hifo ho fofonga; vave mai ke hamusi kita: ke ke hoko kiate au ko hoku fale toinga, ko e koto fale tau ke fakahaofi kita. He ko hoku moʻunga mo ʻeku holo ʻa e ʻAfiona; pea te ke tauhi mo taki au koeʻuhi ko ho huafa. Huʻihuʻi au mei he kupenga na kuo nau tuʻu fufū kia kita; he ko koe ko hoku haoʻanga.”—Sāme 31:2-4.
11. Fakamatala mai ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai ko ha hūfangaʻanga fakataimi pē ʻa e kolotau ʻa Sihová.
11 ʻOku ʻikai ke tokonaki mai ʻe Sihova ha hūfangaʻanga fakataimi pē ka ko ha kolotau ʻoku ʻikai ala ikuʻi ʻa ia ʻe lava ke tau nofo malu ai. ʻOku faʻa hoko ʻene tatakí mo ʻene takí ko e tokoni ki heʻene kakaí. ʻE ʻai ʻe he mālohi mei he ʻOtuá ke fakataʻeʻaongaʻi ʻa e ngaahi ngāue olopoto ʻa Sētane mo ʻene kau tēmenioó. (ʻEfesō 6:10, 11) ʻI heʻetau falala ʻaufuatō kia Sihová, te ne hamusi mai kitautolu mei he ngaahi tauhele ʻa Sētané. (2 Pita 2:9) Kuo fakaʻatā ʻa e ngāue fakamalanga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he lolotonga ʻa e taʻu ʻe fā kuo maliu atú ʻi he ngaahi fonua ʻe 35 nai. ʻIkai ke ngata aí, ʻi he ngaahi feituʻu ʻi māmani ʻoku fakafaingataʻaʻiaʻi ai ʻe he anga ʻo e nofo ʻa e kakaí mo e tuʻunga fakaʻikonōmiká mo fakapolitikalé ʻa hono malangaʻi ʻo e ongoongo leleí, kuo hiki ai ʻa e faʻahinga hangē ko e sipí ki ha feituʻu ʻoku faingofua ange ke aʻu atu ai kiate kinautolu ʻa e ongoongo leleí. Ko Siapaní ko ha fonua ia ʻe taha ʻoku pehē.
12. ʻI he founga fē naʻe ʻai ai ʻe ha tāimuʻa ʻi Siapani ke hoko ʻa Sihova ko hono mālohiʻangá?
12 Kuo ʻaukolo mai ki Siapani ʻa e kakai mei muli ke nau ngāue fakataimi pē ʻi he fonua tuʻumālié ni, pea kuo fokotuʻu ai ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻi he ngaahi lea kehekehe. ʻOku fakahā mei he meʻa naʻe hokosia ʻe ha tokoua ʻokú ne kau ki ha fakatahaʻanga Siapani ʻoku fuʻu ola lelei ʻa e ngāue fakamalanga ki he faʻahinga mei mulí. Naʻe loto ʻa e tokoua ko ʻení ke ne ngāue ʻi ha feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fie maʻú. Ka, kuó ne ʻosi maʻu ʻa e ngaahi ako Tohi Tapu ʻe hongofulu ʻi he feituʻu naʻá ne ʻi aí. Naʻe lea fakakata ange ʻa e taha ʻo hono ngaahi kaumeʻá ʻo ne pehē: “Kapau te ke ʻalu ki ha feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fie maʻú, te ke maʻu ʻa e ngaahi ako Tohi Tapu ʻe 20 ʻi ai!” Naʻe vaheʻi kiate ia ha feituʻu ke ne ngāue ai ʻo ne ʻalu ki Hiroshima. Ka, ʻi he ʻosi ʻa e māhina ʻe fā, naʻá ne maʻu ha ako Tohi Tapu ʻe taha pē. ʻI he ʻaho ʻe taha naʻá ne ʻaʻahi ki ha siana mei Pelēsila ʻa ia naʻá ne lea faka-Potukali pē. Koeʻuhi naʻe ʻikai te na fetaulaki, naʻe fakatau leva ʻe he tokouá ni ha tohi ke ne ako ai ʻa e lea faka-Potukalí. ʻI he ʻosi ʻene ako ha ngaahi sētesi ʻe niʻihi ke fai ai ha kiʻi fetalanoaʻaki, naʻá ne toe ʻaʻahi ki he sianá. ʻI he fakafeʻiloaki atu ʻa e tokouá ki he sianá ʻi he lea faka-Potukalí, naʻe fuʻu ʻohovale lahi ʻa e sianá peá ne malimali ʻo ne fakaava ʻa e matapaá peá ne fakaafeʻi ia ke ne hū mai ki fale. Naʻe kamata leva ha ako Tohi Tapu. ʻI he fuoloa siʻi pē naʻe maʻu ʻe he tokouá ʻa e ngaahi ako Tohi Tapu ʻe 22, ko e 14 ʻi he lea faka-Potukalí, ko e 6 ʻi he lea faka-Sepení mo e 2 ʻi he lea faka-Siapaní!
Fanongonongo Atu ʻAki ʻa e Tui Pau
13. Ko e hā ʻoku totonu ai ke ʻoua ʻe feinga ha taha ke fakamālohiʻi kitautolu ke ngāue kia Sihova ʻaki hono ʻai ke tau ongoʻi loto-tauteá?
13 ʻOku hiva ʻa e kakai ʻa Sihová ʻi he tui pau ʻaki ʻa e hiva fekauʻaki mo e Puleʻangá ʻo nau tui fakaʻaufuli ko Sihova ʻa honau hūfangaʻangá. (Sāme 31:14) ʻE ʻikai te nau ongoʻi mā—ʻe ʻikai ke fakahāeaʻi kinautolu ʻe Sihova, he te ne fakahoko mai ʻene folofolá. (Sāme 31:17) ʻE ongoʻi mā ʻa e Tēvoló mo ʻene kau poupoú. Koeʻuhi kuo vaheʻi ki he kakai ʻa Sihová ke nau fanongonongo atu ʻa e pōpoaki ʻa ia ʻoku ʻatā mei he ongoʻi maá, ʻoku ʻikai ke fakamālohiʻi kinautolu ʻe he kakai kehé ʻaki hono ʻai ke nau ongoʻi loto-tautea ke nau kau ki hono fanongonongo atú. ʻOku ʻikai ko e founga ʻeni ʻoku ngāueʻaki ʻe Sihová pe ko hono ʻAló, ke fakaʻaiʻai ʻa e kakaí ke lotu kiate Ia. ʻI he fonu ʻa e loto ʻo e kakaí ʻi he tui mo e houngaʻia ki he anga-lelei mo e ʻaloʻofa ʻa Sihová, ʻoku ueʻi ai honau ngutú ke lea mei he tuʻunga lelei ʻo honau lotó. (Luke 6:45) Ko ia ai, ha faʻahinga taimi pē ʻoku tau fakamoleki ʻi he ngāue fakamalangá ʻi he māhina taki taha, tautautefito kapau ko e taimi pē ia ʻoku lava ke fakamolekí, ko e meʻa leleí ia kae ʻikai ko e meʻa fakamā. ʻIkai naʻe houngaʻia fakaʻaufuli ʻa Sīsū mo ʻene Tamaí ki he ongo kiʻi paʻanga kapa ʻa e uitoú?—Luke 21:1-4.
14. Ko e hā haʻo fakamatala ʻo kau ki he ngāue tāimuʻá?
14 ʻOku kau ki he lotu ʻaufuatō ʻa e kau malanga ʻoku fakautuutu honau tokolahí ke nau hoko ko e tāimuʻá—ko e tumutumu ʻo e taʻu kuo ʻosí ko e toko 890,231! Kapau ʻe tauhi maʻu ʻa e laka ki muʻa ko ʻeni ʻo e taʻu kuo ʻosí, ʻoku ngalingali ʻe lakasi ʻa e toko 1,000,000. ʻOku fakahā ʻe he meʻa naʻe hokosia hono hokó ʻa e founga naʻe kau ai ha tuofefine ʻi Naisīlia ki he ngāue tāimuʻá. ʻOkú ne tohi: “ʻI he meimei ʻosi ʻeku ako ʻi he ako māʻolungá, naʻá ku ʻalu ke tokoni ki he feimeʻakai ki he faʻahinga naʻe kau ki he ako tāimuʻa ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá ku fetaulaki ai mo e ongo tuofefine naʻá na taʻumotuʻa ange ʻi heʻeku kui fefiné. ʻI heʻeku ʻilo ko e ongo tāimuʻa kinaua ʻokú na kau ki he akó, naʻá ku fakakaukau, ‘Kapau ʻoku lava ʻa e ongo ua ko iá ke na tāimuʻa, ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ne taʻofi aú?’ Ko ia ʻi he ʻosi ʻeku akó, naʻá ku hoko leva ko e tāimuʻa tuʻumaʻu.”
15. ʻOku lava fēfē ke ʻai ʻe he fai fakamoʻoni ʻikai ʻi he founga mahení ke kumi hūfanga ai ʻa e niʻihi kehé kia Sihova?
15 ʻOku ʻikai lava ke hoko kotoa ko e kau tāimuʻa, ka ʻe lava ke nau fai fakamoʻoni. ʻI Pelisiume naʻe ʻalu ha tuofefine taʻu 82 hono taʻumotuʻá ke fakatau ʻene kakanoʻi manu. Naʻá ne fakatokangaʻi naʻe loto-hohaʻa ʻa e uaifi ʻo e tangata fahi-manú koeʻuhi ko e maveuveu fakapolitikale naʻe toki hoko. Ko ia naʻe fakatahaʻi ʻe he tuofefiné ʻa e tuleki Ko e hā ʻOku Tui Ki Ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova? mo e paʻangá ʻi hono totongi ʻene fakataú. ʻI he toe foki mai ʻa e tuofefiné ki he fale koloá, tuai e kemo naʻe ʻeke ange ki ai ʻe he uaifi ʻo e tangata fahi-manú pe ko e hā ʻa e lau ʻa e Tohi Tapú ʻo kau ki he hoko nai ʻa e tau hono tolu ʻa māmaní. Naʻe ʻoange ki ai ʻe he tuofefiné ʻa e tohi ko e True Peace and Security—How Can You Find It? ʻI he ngaahi ʻaho ki mui aí, ʻi he toe ʻalu ʻa e tuofefine taʻumotuʻá ki he fale koloá, naʻe toe ʻeke ange ki ai ʻe he uaifi ʻo e tangata fahi-manú ʻa e ngaahi fehuʻi lahi ange. Naʻe ongoʻi fakaʻofaʻia ʻa e tuofefiné ki he fefiné ni; ko ia naʻá ne tuʻuaki kiate ia ha ako Tohi Tapu, pea naʻe loto-lelei ki ai ʻa e fefiné. ʻI he taimi ní, ʻoku loto ʻa e uaifi ʻo e tangata fahi-manú ke papitaiso. Fēfē ʻa e tangata fahi-manú? Naʻá ne lau ʻa e tulekí pea ʻokú ne lolotonga ako ʻa e Tohi Tapú foki.
‘Ko e Koloa ko e Anga-Lelei’
16. ʻI he founga fē kuo tuku tauhi ai ʻe Sihova ʻa e koloa ko e anga-lelei ki heʻene kakaí?
16 ʻI he lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho fakamui ko ʻeni ʻoku fakatupu mafasiá, ʻikai kuo “fakaha . . . ene [Sihova] agalelei [“ʻaloʻofa,” NW] fakaofo” kiate kinautolu kuo hūfanga kiate iá? Hangē ha tamai anga-ʻofa mo fie maluʻí, kuo tuku tauhi ʻe Sihova ha koloa ko e koto lelei ki heʻene fānau ʻi he māmaní. ʻOku hulu fau ʻa e fiefia kuó ne tuku mai kiate kinautolú ʻi he ʻao ʻo e faʻahinga hono kotoa ʻoku nau vakai ki aí, ʻo hangē tofu pē ko e lea ʻa e toko taha tohi sāmé: “Oku fefe hono lahi o hoo agalelei, aia kuo ke hilifaki ma anautolu oku manavahe kiate koe; aia kuo ke gaohi ma anautolu oku falala [“hūfanga,” NW] kiate koe i he ao oe gaahi foha oe tagata!”—Sāme 31:19, 21, PM.
17-19. ʻI Kāna, ko e hā ʻa e lelei naʻe iku mai mei he ʻai ʻe ha siana taʻumotuʻa ke fakalao ʻene nofo malí?
17 Ko ia ai, ʻoku hoko ʻa e kakai ʻo e māmaní ko e kau sio tonu ki he faitotonu ʻa kinautolu ʻoku lotu kia Sihová, pea ʻoku nau ofo ai. Hangē ko ʻení, ʻi Kāna naʻe ʻalu ha tangata taʻu 96 hono taʻumotuʻá ki he ʻōfisi ʻo e toko taha failēsisita ki he malí, ʻo ne kole ke lēsisita ʻa ʻene nofo mali taʻe fakalao taʻu ʻe 70. Naʻe ʻohovale ʻa e ʻofisa ki he malí ʻo ne ʻeke ange: ʻOkú ke fakapapauʻi ko e meʻa ʻeni te ke loto ke faí? Neongo ho taʻumotuʻá?”
18 Naʻe fakamatala ange ʻa e sianá: “ʻOku ou fie hoko ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke u kau ki he ngāue mahuʻinga lahi tahá ki muʻa pea toki hoko ʻa e ngataʻanga ʻo e māmaní—ko e ngāue ko hono malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻOku iku ʻa e ngāue ko ʻení ki he moʻui taʻe ngata. ʻOku talangofua ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he lao fakafonuá, kau ki ai mo e lao ki he lēsisita ʻo e malí. Ko ia kātaki ʻo lēsisita ange ʻeku nofo malí.” Naʻe moʻutāfuʻua ʻa e ʻofisá. Naʻá ne fai ʻa e lēsisitá, pea naʻe mavahe ʻa e siana taʻumotuʻá ʻo ne fiefia ʻi he ʻosi hono ʻai ke fakalao ʻa ʻene nofo malí.—Fakafehoanaki mo Loma 12:2.
19 ʻI he hili iá, naʻe fakakaukau ʻa e toko taha failēsisita ki he malí ki he ngaahi meʻa naʻá ne fanongo ki aí. “Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova . . . ko e ngāue mahuʻinga lahi taha . . . ko e ngataʻanga ʻo e māmani . . . Puleʻanga ʻo e ʻOtua . . . moʻui taʻe ngata.” Koeʻuhi naʻá ne puputuʻu ki hono mahuʻinga ʻo e meʻá ni kotoa ki ha siana taʻu 96 hono taʻumotuʻá, naʻá ne fakapapauʻi te ne kumi ki he Kau Fakamoʻoní ke maʻu ha mahino lahi ange ki ai. Naʻá ne tali ke fai ha ako Tohi Tapu ʻi ʻapi pea naʻe vave ʻene laka ki muʻá. ʻI he ʻahó ni, ko e toko taha Fakamoʻoni ʻosi papitaiso ʻa e toko taha failēsisita ko ʻeni ki he malí. Ko ia ai, ʻi heʻetau talangofua kia Sihova pea aʻu ʻo fai pehē ʻi he ngaahi meʻa ʻoku iiki ʻi he anga ʻo e vakai ʻa e niʻihi kehé, ʻe iku nai ki he lelei taʻe mafakafuofua kiate kitautolu pea mo kinautolu ʻoku sio tonu mai ki hotau ʻulungāangá.—Fakafehoanaki mo 1 Pita 2:12.
20. ʻI Mienimā, naʻe lava fēfē ke iku ʻa e faitotonu ʻa ha tuofefine kei taʻu siʻi ki ha fakamoʻoni lelei?
20 Ko e faʻahinga taʻumotuʻa ange ʻa ia kuo nau fakaʻatā ke oʻi kinautolu ʻe he moʻoní ke nau hoko ko e kakai faitotonú, ʻoku nau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ki he kau talavou ʻi he māmani taʻe faitotonu ko ʻení. ʻOku nofo ʻi Mienimā ha tuofefine kei taʻu siʻi pehē. ʻOku masiva hono fāmilí pea ko e fānau ʻe toko hongofulu. Ko e tamaí ʻa ia ʻokú ne maʻu ha vāhenga mālōlō, ko ha tāimuʻa tuʻumaʻu. ʻI ha ʻaho ʻe taha ʻi he ʻapi akó, naʻe ʻilo ai ʻe he tuofefiné ha foʻi mama taiamoni ʻo ne ʻave leva ia ki heʻene faiakó. ʻI hono fakatahaʻi ʻa e kalasí ʻi he ʻaho hono hokó, naʻe tala ange ai ʻe he faiakó ki he kalasí naʻe ʻilo ʻa e foʻi mamá pea fakafoki ia ki he toko taha ʻoku ʻaʻana iá. Naʻá ne kole ange leva ki he tuofefine kei taʻu siʻí ke ne tuʻu ʻi muʻa ʻi he kalasí fakakātoa ʻo fakamatala ʻa e ʻuhinga naʻá ne fai ai ʻa e meʻá ni, he naʻe ʻilo ʻe he faiakó ko e tamaiki kehé te nau ʻalu ai pē nai mo e foʻi mamá. Naʻe fakamatala ʻe he tuofefiné ʻo pehē ko e Fakamoʻoni ia ʻa Sihova pea ʻoku ʻikai ke saiʻia hono ʻOtuá ʻi he kaihaʻá pe ko ha faʻahinga taʻe faitotonu pē. Naʻe fanongo ki he meʻá ni ʻa e tamaiki akó hono kotoa, ʻo maʻu ai ʻe hotau kiʻi tuofefiné ni ha faingamālie lelei ke fai fakamoʻoni ai ki he kau faiakó mo e tamaiki akó foki.
21. ʻI he falala ʻa e kau talavoú kia Sihová, ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fakahā mei honau ʻulungāangá ʻo fekauʻaki mo Sihová?
21 ʻI Pelisiume naʻe fai ai ʻe ha faiako ha fakamatala fakatupu tokanga ki he kalasí ʻo kau ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá ne fakatokangaʻi ʻa e ʻulungāanga ʻo e taha ʻo ʻene tamaiki akó, ʻa ia ko e tuofefine kei taʻu siʻi, ʻo ne pehē: “ʻOku toki liliu ʻeku fakakaukau ʻo kau ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻe ʻai au ʻe heʻeku tomuʻa fakakaukaú ke u pehē ko e faʻahinga kinautolu ʻoku nau fakahā ʻa e anga-kātaki siʻisiʻi tahá. Tā ʻoku toki hā maí ko e faʻahinga kinautolu ʻoku nau fakahā ʻa e anga-kātaki lahi tahá, ka ʻoku ʻikai fakangaloku ai ʻa e ʻulungāanga ʻoku nau muimui ki aí.” ʻI he taʻu taki taha ʻoku foaki ʻe he kau faiakó ha pale ki heʻenau tamaiki ako lelei tahá. Ko e taha ʻo e ngaahi pale kehe ko iá ko e pale ki he lesoni ki he saienisi ʻo e anga-leleí mo e anga-koví. ʻI he taʻu hokohoko ʻe tolu, naʻe foaki ai ʻe he faiako ko ʻení ʻa e ngaahi pale ki he tuʻunga ako lelei taha ʻe tolú ki he fānau ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻOku faʻa hoko ʻo pehē ki he faʻahinga ʻoku falala mateaki kia Sihová.—Sāme 31:23.
22. Ko e hā ʻa e lea fakaʻosi fakafiefia ʻi he Sāme 31, pea ko e hā ʻa e tokoni ʻoku tau maʻu mei ai ʻi he lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení?
22 Ko e meʻa fakafiefia ʻa e lea fakaʻosi ʻi he Sāme 31: “Ke mou loto toʻa, bea te ne fakamalohi ho mou loto, akimoutolu kotoabe oku amanaki lelei kia Jihova.” (Sāme 31:24, PM) Ko ia ai, ʻi heʻetau hanga atu ki he ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu ʻa Sētané, ʻe ʻikai ke liʻaki kitautolu ʻe Sihova ka te ne ʻunuʻunu ʻo ofi ʻaupito mai kiate kitautolu ʻo ne ʻai ʻene mālohí ke ʻiate kitautolu. ʻOku tōnunga ʻa Sihova pea ʻoku ʻikai te ne taʻe fakahoko mai ha meʻa. Ko hotau hūfangaʻangá ia; ko hotau tauá ia.—Palōvepi 18:10.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
◻ Ko e hā ʻe lava ai ke tau ʻai loto-maʻu ʻa Sihova ko hotau hūfangaʻangá?
◻ Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ʻoku ʻi ai ʻo pehē ʻoku hiva loto-toʻa ʻaki ʻe ha kau hiva tokolahi ʻa e fakamālō fekauʻaki mo e Puleʻangá?
◻ Ko e hā ʻe lava ai ke tau tui pau ʻe ʻikai ke tauheleʻi ʻe he kupenga ʻa Sētané ʻa e kakai ʻa Sihová?
◻ Ko e hā ʻa e koloa kuo tuku tauhi ʻe Sihova kiate kinautolu kuo hūfanga kiate iá?
[Fakatātā ʻi he peesi 12, 13]
Ko e faʻahinga ʻoku hūfanga kia Sihová ko e kau hiva tokolahi ko e kau fanongonongo fekauʻaki mo e Puleʻangá —ko e toko 4,709,889!
1. Senekale
2. Pelēsila
3. Sili
4. Polivia