-
Ko ha Tofiʻa ʻe Lava Ke Ke Falala ki AiKo e Taua Leʻo—2004 | ʻOkatopa 1
-
-
Ko ha Tofiʻa ʻe Lava Ke Ke Falala ki Ai
“KAPAU te ke maʻu ha fakatokanga ʻi he meilí mei ha ‘tokotaha’ ʻo pehē mai ai ʻoku ʻi ai ha tofiʻa ʻoku ʻikai fai ha tala ʻapi ki ai ʻe tatali mai kiate koe, tokanga. ʻE lava ke ke hoko ko ha tāketi ʻa ha tokotaha kākā olopoto.”
Ko ha fakatokanga ia naʻe fakahaaʻi ʻe he Ngāue Sivi Meili ʻa e ʻIunaite Seteté ʻi heʻene tuʻuʻanga Uepí. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi naʻe maʻu ʻe he kakai ʻe laui afe ha fakatokanga ʻi he meilí naʻe pehē mai ai, ‘Kuo mate hao kāinga pea kuó ne tuku kiate koe ha tofiʻa.’ Ko hono olá, naʻe meiliʻi ʻe he tokolahi ha totongi ko e $30 pe lahi ange ai ki ha ‘līpooti kelekele’ ʻe fakamatalaʻi mai ai tokua ʻa e feituʻu ʻoku tuʻu ai ʻa e tofiʻá mo e founga ʻe lava ke tala ʻapi ai ki aí. Naʻe siva fakamamahi ʻa ʻenau ʻamanakí. Ko e faʻahinga kotoa naʻa nau talí naʻa nau maʻu ʻa e fakamatala tatau—pea ko e faingamālie ki hono maʻu ʻe ha taha ha meʻá naʻe halaʻatā moʻoni.
Ko e ngaahi faʻufaʻu peheé naʻe hā fakamānako ia ki he holi fakanatula ʻa e kakaí ke maʻu ha tofiʻá. Neongo ia, ʻoku lau ʻi he tuʻunga lelei ʻa e Tohi Tapú ki he faʻahinga ʻoku nau ʻomai ha tofiʻá ʻi heʻene pehē: “Oku tuku ae tofia e he tagata agalelei ki he fānau a ene fānau.” (Palovepi 13:22, PM) Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ko ha toe taha ka ko Sīsū Kalaisi tonu naʻá ne fai ʻa e fakamatala ʻiloa mo koloaʻaki ko ení ʻi heʻene Malanga he Moʻungá: “Monūʻiaā ka ko e anga-vaivaí: he te nau maʻu ʻa e māmaní.”—Mātiu 5:5, King James Version.
ʻOku fakamanatu mai ʻe he ngaahi lea ʻa Sīsuú ʻa e meʻa naʻe fakamānavaʻi ʻa Tuʻi Tēvita ʻo ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá ke ne tohi ʻi he ngaahi senituli ki muʻá: “ʻE maʻu ʻe he anga-vaivaí ʻa e māmaní; pea te nau fiefia ʻi he lahi ʻo e melinó.”—Sāme 37:11, KJ.
‘Maʻu ʻa e māmaní’—ko ha ʻamanaki fakalotomāfana moʻoni! Ka ʻe lava ke tau fakapapauʻi ʻoku ʻikai ko ha toe filioʻi kākā pē eni ʻe taha ʻoku faʻufaʻu ke toʻo ai mei he kakaí ha meʻa? ʻIo, te tau lava. Koeʻuhi ko e māmaní ko e konga ia ʻo e fakatupu fakaofo ʻa Sihová, ko ia ʻi he tuʻunga ko e Tokotaha-Ngaohi mo e Tokotaha-ʻOku-ʻOʻona ʻa e totonu fakalao ke foaki ia ko ha tofiʻa ki ha taha pē ʻokú ne fili. Fakafou ʻia Tuʻi Tēvita, naʻe fai ai ʻe Sihova ʻa e talaʻofa fakaekikite ko ení ki Hono ʻAlo ʻofaʻangá, ʻa Sīsū Kalaisi: “Kole mai pea u ʻatu moʻo tofiʻa ʻa e ngaahi kakai, mo e ngaahi ngataʻanga ʻo mamani moʻo ʻinasi.” (Sāme 2:8) ʻI he ʻuhinga ko ení, naʻe fakamatalaʻi ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa Sīsū ko e tokotaha naʻe “tuʻutuʻuni [ʻe he ʻOtuá] ko e ʻea ʻe oʻona ʻa e meʻa kotoa pe.” (Hepelu 1:2) Ko ia ai, ʻe lava ke tau maʻu ʻa e falala kakato ko e taimi ko ia naʻe pehē ai ʻe Sīsū ko e anga-vaivaí te nau ‘maʻu ʻa e māmaní,’ naʻá ne fai ia ʻi he taumuʻa lelei, pea ʻokú ne maʻu ʻa e mafai totonu ke fakahoko ʻa ʻene talaʻofá.—Mātiu 28:18.
Ko ia, ko e fehuʻi mahuʻingá eni, ʻE anga-fēfē ha hoko moʻoni ʻa e talaʻofa ko iá? Ko e feituʻu kotoa pē ʻoku tau sio ki ai he ʻaho ní, ʻoku hā ngali ko e fakaaoaó mo e anga-hikí ʻoku lavameʻa tahá pea ʻokú na fai ha meʻa pē ʻokú na fiemaʻú. Ko e hā leva ʻe toe maʻá e anga-vaivaí? Tānaki atu ki ai, ʻoku fakameleʻi ʻa e māmaní ʻe he ngaahi palopalema mafatukituki fakataha mo hono ʻuliʻi, pea ko hono ngaahi koloá ʻoku ngāueʻaki ia ʻe he kau mānumanú mo e kau sio nounoú. ʻE faifai ange pea ʻi ai ha māmani ʻe taau ke maʻu? ʻOku mau fakaafeʻi atu kimoutolu ke mou lau ʻa e kupu hoko maí ke maʻu ai ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻí ni mo e ngaahi fehuʻi mahuʻinga kehe.
-
-
“ʻE Maʻu ʻe he Anga-Vaivaí ʻa e Māmaní”—Anga-Fēfē?Ko e Taua Leʻo—2004 | ʻOkatopa 1
-
-
“ʻE Maʻu ʻe he Anga-Vaivaí ʻa e Māmaní”—Anga-Fēfē?
“NGALINGALI ʻokú ke maheni mo e ngaahi lea fakalotomāfana ʻa Sīsū ʻo pehē ‘ʻe maʻu ʻe he anga-vaivaí ʻa e māmaní.’ Ka ʻi he vakai atu ki he meʻa kotoa ʻoku fefaiʻaki ʻe he kakaí ʻia kinautolu pea ki he māmaní, ʻokú ke fakakaukau ko e hā ʻe toe ke maʻu ʻe he anga-vaivaí?”—Mātiu 5:5; Sāme 37:11; King James Version.
Ko Myriam, ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻá ne ngāueʻaki ʻa e foʻi fehuʻi ko ení ke kamata ha fetalanoaʻaki Fakatohitapu. Ko e tangata naʻá ne lea ki aí naʻá ne tali ange kapau naʻe fai ʻe Sīsū ʻa e talaʻofá ni, kuo pau pē ʻoku taau ʻa e māmaní ke ui ko ha tofiʻa ʻo ʻikai ko ha tuʻunga maumau ʻoku lala pe ʻikai nofoʻi.
Ko ha tali fakatuʻamelie moʻoni ia. Ka ʻoku tau maʻu ha ʻuhinga ki hono maʻu ʻa e vakai pau ko iá? Ko e moʻoni ʻoku tau maʻu, he ʻoku ʻomai ʻe he Tohi Tapú kia kitautolu ʻa e ngaahi ʻuhinga mālohi ke tui ai ʻe hoko moʻoni ʻa e talaʻofá. Ko hono moʻoní, ko e fakahoko ʻo e talaʻofa ko iá ʻoku fehokotaki vāofi ia mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá pea ki he māmaní. Pea ʻoku tau fakapapauʻi ko e meʻa ʻoku fakataumuʻa ki ai ʻa e ʻOtuá, te ne fakahoko. (Aisea 55:11) Ko ia ai, ko e hā naʻe muʻaki fakataumuʻa ʻe he ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá, pea ʻe anga-fēfē hono fakahokó?
Taumuʻa Taʻengata ʻa e ʻOtuá ki he Māmaní
Naʻe fakatupu ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa e māmaní ki ha taumuʻa papau. “Ko e folofola eni ʻa Sihova, ʻa e ʻAfio naʻe fakatupu ʻa e ngaahi langi (ko Elohimi ia), ʻa e ʻAfio naʻa ne faʻu ʻa e fonua mo ngaohi ia; (ko ia naʻa ne teu ia, naʻe ʻikai te ne fakatupu ia ke maomaonganoa, naʻa ne faʻu ia ke nofoʻanga:) ko Sihova au, pea ʻoku ʻikai mo ha taha.” (Aisea 45:18) Ko ia ai, naʻe fakatupu makehe ʻa e māmaní ke nofoʻi ʻe he tangatá. ʻIkai ko ia pē, ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he māmaní ke hoko ko ha ʻapi taʻengata ki he faʻahinga ʻo e tangatá. “Naʻa ne fakamaʻu ʻa e fonua ki hono ngaahi tuʻunga, ke ʻoua naʻa ueʻi ia ʻo lauikuonga pea taʻengata.”—Sāme 104:5; 119:90.
Ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e māmaní ʻoku toe hā mahino ia ʻi he fekau naʻá ne ʻoange ki he ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá. Naʻe folofola ʻa Sihova kia ʻĀtama mo ʻIvi: “Mo fakatupu, mo fakatokolahi, mo fakafonu ʻa mamani, pea ikuna ia: pea mo pule ki he ika ʻo e tahi, mo e manupuna ʻo e langi, pea mo e meʻa moʻui kotoa pe ʻoku totolo ʻi he fonua.” (Senesi 1:28) Ko e māmaní, ʻa ia naʻe tuku ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama mo ʻIví, naʻe fiemaʻu ke hoko ia ko ha ʻapi taʻengata kia kinaua mo ʻena fānaú. “Ko e langi ko e langi ʻo Sihova,” ko e fakahaaʻi ia ʻe he tokotaha-tohi-sāmé ʻi he ngaahi senituli lahi ki mui ai, “ka ko mamani kuo ne foaki ki he hakoʻi tangata.”—Sāme 115:16.
Ke ʻiloʻi ʻa e ʻamanaki fakaofo ko iá, ko ʻĀtama mo ʻIvi, pea pehē ki heʻena fānaú, kuo pau ke nau taki taha tali ʻa Sihova ko e ʻOtuá, ʻa e Tokotaha-Fakatupú mo e Tokotaha Foaki-Moʻuí, ko honau Hau pea loto-lelei ke talangofua kiate ia. Naʻe ʻikai fakaʻatā ʻe Sihova ke ʻi ai ha veiveiua fekauʻaki mo e meʻá ni ʻi heʻene ʻoange ʻa e fekau ko ení ki he tangatá: “ʻE lelei ʻaupito hoʻo kai mei he ngahi ʻakau kehekehe ʻo e ngoue; ka ko e ʻAkau ʻo e ʻIlo-ʻo-e-lelei-mo-e-kovi ʻe ʻikai te ke kai mei ai: he ko e ʻaho te ke kai mei ai kuo pau te ke mate.” (Senesi 2:16, 17) Ke hokohoko atu ʻa e moʻui ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he ngoue ko ʻĪtení, kuo pau ke na talangofua ki he fekau faingofua mo fakahaaʻi mahino ko iá. Ko hono fai iá ʻe hoko ko ha fakahāhā ia ʻo ʻena houngaʻia ki he meʻa kotoa kuo fai maʻanaua ʻe he Tamai fakahēvaní.
ʻI he taimi naʻe talangataʻa loto-lelei ai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ki he ʻOtuá ʻaki hono maumauʻi ʻa e fekau naʻe tuku kia kinauá, ko hono moʻoní, naʻá na sītuʻa ai mei he tokotaha naʻá ne ʻoange kia kinaua ʻa e meʻa kotoa pē naʻá na maʻú. (Senesi 3:6) ʻI he fai peheé, naʻe mole ai ʻa hona ʻapi Palataisi fakaʻofoʻofá ʻo ʻikai ngata pē maʻanaua kae toe pehē foki ki heʻena fānaú. (Loma 5:12) Naʻe taʻofi ʻe he talangataʻa ʻa e ʻuluaki ongo meʻá ʻa e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻi heʻene fakatupu ʻa e māmaní?
Ko ha ʻOtua Kuo ʻIkai Te Ne Liliu
Fakafou heʻene palōfita ko Malakaí, naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻOtuá: “Ko Sihova au, ʻoku ʻikai te u liliu.” (Malakai 3:6) ʻI he fekauʻaki mo e vēsí ni, naʻe pehē ʻe he mataotao Tohi Tapu Falanisē ko L. Fillion ko e meʻa ko eni naʻe fakahaá ʻoku fekauʻaki vāofi ia mo hono fakahoko ʻo e ngaahi talaʻofa fakaʻotuá. “Naʻe mei lava pē ke fakaʻauhamālie ʻe Sihova ʻa hono kakai angatuʻú,” ko e tohi ia ʻa Fillion, “ka ʻi he taʻealaliliu ʻa ʻene ngaahi talaʻofá, te ne faitōnunga neongo ʻa e meʻa kotoa pē, ki he ngaahi talaʻofa naʻá ne fai ʻi he kuohilí.” Ko e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá, ki ha tokotaha, ki ha puleʻanga, pe ki he kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻe ʻikai ngalo ia ka ʻe fakahoko ʻi heʻene taimi totonu. “Kuo ne manatu ai pe ki heʻene fuakava, ʻa e folofola naʻa ne fakapapau ki he afeʻi toʻutangata.”—Sāme 105:8.
Ko ia ai, ʻe lava fēfē ke tau fakapapauʻi kuo ʻikai ke liliu ʻe Sihova ʻa ʻene muʻaki taumuʻa fekauʻaki mo e māmaní? ʻE lava ke tau fakapapauʻi ʻa e meʻá ni koeʻuhi ʻi he kotoa ʻo e Folofola fakamānavaʻi ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tohi Tapú, ʻoku tau maʻu ai ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e taumuʻa fakaʻotua ke foaki ʻa e māmaní ki he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá. (Sāme 25:13; 37:9, 22, 29, 34) ʻIkai ko ia pē, ʻoku fakamatala ʻa e Tohi Tapú ki he faʻahinga ʻe tāpuakiʻi ʻe Sihová te nau nofo malu, ʻo taki taha tangutu “ʻi hono lolo vaine, pea ʻi hono lolo fiki,” pea “ʻikai mafakahohaʻa kinautolu ʻe ha taha.” (Maika 4:4; Isikeli 34:28) Ko e faʻahinga ʻoku fili ʻe Sihová “te nau langa fale, ʻo nofo ai; pea te nau to ngouevaine, pea kai hono fua.” Te nau fiefia ʻi he melino naʻa mo e fanga manu ʻo e vaó.—Aisea 11:6-9; 65:21, 25.
ʻOku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ha tomuʻa vakai ki he talaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi ha toe founga ʻe taha. Lolotonga ʻa e pule ʻa Tuʻi Solomoné, naʻe maʻu ai ʻe he puleʻanga ʻIsilelí ha taimi ʻo e melino mo e lakalakaimonū. ʻI he malumalu ʻo ʻene pulé, naʻe “nofo fiemalie ʻa Siuta mo Isileli taki taha ʻi hono lolo vaine mo lolo fiki, mei Tani ʻo aʻu ki Peasipa, lolotonga ʻa e moʻui ʻa Solomone.” (1 Tuʻi 4:25) ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko Sīsuú “ʻoku lahi [ia] ʻia Solomone,” pea ʻi he lau ki heʻene pulé, naʻe fakahaaʻi fakaekikite ʻe he tokotaha-tohi-sāmé: “Ke toʻulu ʻa e maʻoniʻoni ʻi hono kuonga; pea ke leta ʻa e melino, kae ʻoua ke ngata ʻa e mahina.” ʻI he taimi ko iá, ʻe “mafola mai ʻa e koane ʻi he fonua, pea lea hange ko Lepanoni hono fua ʻi he funga moʻunga.”—Luke 11:31; Sāme 72:7, 16.
ʻI he faitōnunga ki heʻene folofolá, ʻe fakapapauʻi ʻe Sihova ko e ʻOtuá ko e tofiʻa naʻe talaʻofá ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono ala maʻú ka ʻe toe fakafoki mai ʻi hono tuʻunga fakaʻofoʻofa kotoa pē. ʻI he Fakahā 21:4, ʻoku tala mai ai kia kitautolu ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he māmani foʻou naʻe talaʻofá, ko e ʻOtuá “te ne holoholo ʻa e loʻimata kotoa pē mei honau mata [ʻo e kakaí]; pea ʻe ʻikai toe ai ha mate, pea ʻe ʻikai toe ai ha mamahi, pe ha tangi, pe ha ongosia.” Ko e meʻa ʻoku talaʻofá ko e Palataisi moʻoni.—Luke 23:43.
Founga ke Maʻu Ai ʻa e Tofiʻa Naʻe Talaʻofá
Ko e liliu ʻo e māmaní ki ha palataisí ʻe fakahoko ia ʻi he malumalu ʻo ha founga-pule ʻokú ne ngāueʻi hifo ʻa ʻene pulé mei hēvani, ko ha Puleʻanga ʻa ia ko Sīsū Kalaisi ʻa hono Tuʻí. (Mātiu 6:9, 10) ʻUluakí, ko e Puleʻanga ko iá te ne “fakaʻauha ʻakinautolu ʻoku fakaʻauha ʻa e fonua.” (Fakahā 11:18; Taniela 2:44) Ko ia ai, ʻi he tuʻunga ko e “ʻEiki ʻo e Melino,” ʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi lea fakaekikite ko ení: “ʻE ʻikai fakangatangata ʻa e tupu o ʻene pule mo e melino.” (Aisea 9:6, 7 [5, 6, PM]) ʻI he malumalu ʻo e Puleʻanga ko iá, ko e laui miliona ʻo e tangatá, kau ai ʻa e faʻahinga ʻa ia ʻe fakafoki mai ki he moʻuí fakafou ʻi he toetuʻú, te nau maʻu ʻa e faingamālie ke maʻu ʻa e māmaní.—Sione 5:28, 29; Ngāue 24:15.
Ko hai ʻe ʻi he tuʻunga ke maʻu ʻa e tofiʻa fakaofo ko iá? Fakakaukau angé ki he ngaahi lea ʻa Sīsuú: “Oku monuia ae agamalu: he te nau maʻu ae fonua.” (Mātiu 5:5, PM) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e anga-maluú, pe anga-vaivaí? ʻOku fakamatalaʻi lahi ʻe he ngaahi tikisinalé ʻa e “anga-vaivaí,” pe “anga-maluú,” ko e fakaalaala, fakanānā, fakamoʻulaloa, nonga naʻa mo e ilifia. Kae kehe, ko e muʻaki foʻi lea faka-Kalisi naʻe ngāueʻakí ʻoku ʻi ai hono ʻuhinga lahi ange. “ʻOku ʻi ai ʻa e fakaalaala” ʻi he foʻi lea ko iá, ko e fakamatala ia ʻa e New Testament Wordbook ʻa William Barclay, ka “ʻi mui ʻi he fakaalaalá ʻoku ʻi ai ʻa e mālohi ʻo e sitilá.” ʻOku fakahaaʻi ai ha tuʻunga fakaʻatamai ʻokú ne ʻai ke malava ha taha ʻo kātekina ʻa e mamahí ʻo ʻikai ha fehiʻa pe fakakaukau sāuni, ko e tupu kotoa ia ʻi hono maʻu ha vahaʻangatae lelei mo e ʻOtuá, pea ʻoku hoko ʻa e vahaʻangatae ko iá ko ha matavai ʻo e mālohi kiate ia.—Aisea 12:2; Filipai 4:13.
Ko e tokotaha ʻoku anga-vaivaí ʻokú ne tali ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá ʻi he tafaʻaki kotoa pē ʻo ʻene moʻui fakafoʻituituí; ʻoku ʻikai te ne vilitaki ke fai pē ʻo fakatatau ki heʻene ngaahi fakakaukaú pe fai ki he ngaahi fakakaukau ʻa e kakai kehé. ʻOku toe akoʻingofua ia, ʻo ne loto-lelei ke akoʻi ʻe Sihova. Naʻe tohi ʻe he tokotaha-tohi-saame ko Tēvitá: “Ko e angavaivai te ne tataki [ʻe Sihova] ʻi he meʻa ʻoku ngofua: ʻio ko e angavaivai te ne ako ki ai hono hala oʻona.”—Sāme 25:9; Palovepi 3:5, 6.
Te ke ʻi he lotolotonga ʻo e kau “angavaivai” ʻa ia te nau maʻu ʻa e māmaní? ʻI he hoko ʻo ʻiloʻi ʻa Sihova mo hono finangaló fakafou ʻi ha ako tōtōivi ʻo ʻene Folofolá pea ʻi hono ngāueʻaki ʻo e meʻa ʻokú ke akó, ʻe lava ke ke hanga atu mo koe foki ki hono maʻu ʻo ha palataisi fakaemāmani pea moʻui taʻengata ʻi ai.—Sione 17:3.
-