Hanganaki Malu ʻi he Hoko ko e Konga ʻo e Kautaha ʻa e ʻOtuá
“Ko e huafa ʻo Sihova ko e taua malohi: ʻoku lele ki ai ʻa e faitotonu ʻo ne malu ai.”—PALOVEPI 18:10.
1. Fakatatau ki he lotu ʻa Sīsuú, ko e hā ʻa e tuʻunga faingataʻa ʻoku ʻi ai ʻa e kau Kalisitiané?
TAIMI nounou pē ki muʻa ke ne pekiá, naʻe lotu ai ʻa Sīsū ki heʻene Tamai fakahēvaní koeʻuhi ko hono kau muimuí. ʻI he tokanga anga-ʻofa, naʻá ne pehē ai: “Ko au kuo u tuku kiate kinautolu hoʻo folofola; pea ko māmāni naʻa ne fehiʻa kiate kinautolu, koeʻuhi ʻoku ʻikai te nau ʻo māmāni, ʻo hange ko au, ʻoku ʻikai te u ʻo māmāni. ʻOku ʻikai te u pehē, ke ke toʻo kinautolu mei māmani, ka ke ke taʻofi kinautolu mei he Fili.” (Sione 17:14, 15) Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻe hoko ʻa e māmaní ko ha feituʻu fakatuʻutāmaki ki he kau Kalisitiané. Te ne fakahaaʻi ʻene fehiʻa kiate kinautolú ʻaki ʻene loi fekauʻaki mo kinautolu mo fakatangaʻi kinautolu. (Mātiu 5:11, 12; 10:16, 17) ʻE toe hoko foki ia ko ha matavai ʻo e fakameleʻí.—2 Timote 4:10; 1 Sione 2:15, 16.
2. Ko fē ʻe lava ke maʻu ai ʻe he kau Kalisitiané ha feituʻu ʻoku malu fakalaumālié?
2 Ko e māmani ko ia ʻe fehiʻa ki he kau Kalisitiané ʻoku faʻuʻaki ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku nau mavahe mei he ʻOtuá pea ʻoku nau ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa Sētané. (1 Sione 5:19) Ko e māmani ko ení ʻoku lahi mamaʻo ange ia ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané, pea ko Sētane tonu ʻoku mālohi mamaʻo ange ia ʻi ha tangata pē. Ko ia ai, ko e tāufehiʻa ʻa e māmaní ko ha fakamanamana moʻoni. Ko fē ʻe lava ke maʻu ai ha malu fakalaumālie ʻe he kau muimui ʻo Sīsuú? Ko ha fakamatala ʻi he ʻīsiu ʻo e The Watchtower ʻo Tīsema 1, 1922, naʻe fokotuʻu mai ai ʻa e talí: “ʻOku tau lolotonga ʻi he ʻaho kovi. ʻOku hoko ʻa e faitau ʻi he vahaʻa ʻo e kautaha ʻa Sētané mo e kautaha ʻa e ʻOtuá. Ko ha tau lahi ʻaupito ia.” ʻI he vākovi ko ení, ko e kautaha ʻa e ʻOtuá ko ha feituʻu ia ʻo e maluʻanga fakalaumālié. Ko e foʻi lea “kautahá” ʻoku ʻikai ke hā ia ʻi he Tohitapú, pea ʻi he foki ki he 1920 tupú, ko e “kautaha ʻa e ʻOtuá” ko ha kupuʻi-lea foʻou ia. Ko e hā leva ʻa e kautaha ko ení? Pea ʻe anga-fēfē nai haʻatau maʻu ʻi ai ha maluʻi?
Kautaha ʻa Sihová
3, 4. (a) Fakatatau ki ha tikisinale ʻe taha mo e The Watchtower, ko e hā ʻa e kautaha? (e) ʻI he ʻuhinga fē ʻe lava ai ke ui ko ha kautaha ʻa e feohiʻanga fakavahaʻapuleʻanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?
3 Ko e kautahá “ko ha kulupu fokotuʻutuʻu maau,” ʻo fakatatau ki he Concise Oxford Dictionary. ʻI he maʻu ʻa e fakakaukau ko iá, ʻoku mahino ai kiate kitautolu koeʻuhi ko hono fokotuʻutuʻu maau ʻe he kau ʻapositoló ʻa e kau Kalisitiane ʻo e ʻuluaki senitulí ki he ngaahi fakatahaʻanga fakalotofonua ʻi he malumalu ʻo e angi ʻo ha kulupu pule ʻi Selusalemá, ʻoku taau ai ke lea ʻo kau ki he “haʻa lotu” ko iá ko ha kautaha. (1 Pita 2:17) Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi he ʻaho ní ʻoku nau maʻu ha faʻunga fakaekautaha meimei tatau. Ko e fāʻūtaha ʻa e kulupu ʻo e ʻuluaki senitulí naʻe fakaivimālohiʻi ia ʻaki ʻa e “ngaahi meʻaʻofa ʻi he kau tangata,” hangē ko e “kau tauhi-sipi mo e kau faiako.” Ko e niʻihi ʻo e faʻahingá ni naʻa nau fononga mei he fakatahaʻanga ki he fakatahaʻanga, lolotonga ia ko e niʻihi kehé naʻa nau hoko ko e kau mātuʻa ʻi he ngaahi fakatahaʻanga fakalotofonuá. (Efeso 4:8, 11, 12, NW; Ngāue 20:28) Ko e “ngaahi meʻaʻofa” meimei tatau ʻokú ne ʻai ke mālohi ʻa e fāʻūtaha ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi he ʻaho ní.
4 Ko e ʻīsiu ʻo e The Watchtower ʻo Nōvema 1, 1922, naʻe pehē ai fekauʻaki mo e foʻi lea “kautahá”: “Ko ha kautaha, ko ha feohiʻanga ia ʻo e faʻahinga ki he taumuʻa ko hono fakahoko ʻo ha faʻufaʻu kuo fokotuʻutuʻu.” ʻOku hoko atu ʻa e fakamatala ʻa e The Watchtower ʻo pehē, ke ui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko ha kautahá naʻe ʻikai te ne ʻai ai kinautolu “ko ha lotu mavahe ʻi he mahino ko ia ʻoku ngāueʻaki ki ai ʻa e kupuʻi lea ko iá, ka ʻoku ʻuhingá pē ia ko e Kau Ako Tohitapú [Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová] ʻoku nau feinga ke fakahoko ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá pea fai ia ʻo hangē ko hono fai ʻa e meʻa kotoa ʻe he ʻEikí, ʻi ha founga maau.” (1 Kolinito 14:33) Naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá naʻe pehē pē mo e kau Kalisitiane ʻi hono ʻahó naʻa nau ngāue ʻi ha sīpinga maau. Naʻá ne fakafehoanaki ʻa e feohiʻanga ʻo e kau Kalisitiane paní ki he sino ʻo e tangatá, ʻa ia ʻoku lahi ʻa hono ngaahi kupú, ʻo fakahoko ʻe he konga taki taha ʻa hono fatongia kuo vaheʻí koeʻuhi kae lava ke ngāue lelei ʻa e sinó. (1 Kolinito 12:12-26) Ko ha fakatātā lelei ʻaupito ia ʻo ha kautaha! Ko e hā naʻe fokotuʻutuʻu maau ai ʻa e kau Kalisitiané? Ke ngāue ki he “ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá,” ke fai ʻa e finangalo ʻo Sihová.
5. Ko e hā ʻa e kautaha hāmai ʻa e ʻOtuá?
5 Naʻe tomuʻa tala ʻe he Tohitapú ko e kau Kalisitiane moʻoni he ʻaho ní ʻe fakafāʻūtahaʻi, ʻo fakatahatahaʻi mai ki he “fonua” ʻe taha ʻi he tuʻunga ko e “puleʻanga” ʻe taha, ʻa ia te nau hoko ai ko e “ngaahi maamaʻanga ʻi mamani.” (Aisea 66:8; Filipai 2:15) Ko e “puleʻanga” fokotuʻutuʻu maau ko ení ʻoku laka hake he taimí ni hono tokolahí ʻi he toko nima mo e konga milioná. (Aisea 60:8-10, 22) Kae kehe, ʻoku ʻikai ko e lahi kakato ia ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá. ʻOku toe kau foki ki ai mo e kau ʻāngeló.
6. ʻI hono ʻuhinga taupotu tahá, ko hai ʻoku faʻuʻaki ʻa e kautaha ʻa e ʻOtuá?
6 ʻOku lahi ʻene faʻa hoko ʻa e ngāue fakataha ʻa e kau ʻāngeló mo e kau sevāniti fakaetangata ʻa e ʻOtuá. (Senesi 28:12; Taniela 10:12-14; 12:1; Hepelu 1:13, 14; Fakahā 14:14-16) ʻOku feʻungamālie leva ʻa e pehē ʻi he ʻīsiu ʻo e The Watchtower ʻo Mē 15, 1925: “Ko e kotoa ʻo e kau ʻāngelo māʻoniʻoní ko ha konga ia ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá.” Tānaki mai ki ai, naʻe pehē ai: “ʻI he ʻulu ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá, ʻo maʻu ʻa e mālohi mo e mafai kotoa, [ko e] ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.” (Mātiu 28:18) Ko ia ai, ʻi hono ʻuhinga taupotu tahá, ko e kautaha ʻa e ʻOtuá ʻoku faʻuʻaki ia ʻa e faʻahinga kotoa ʻi hēvani pea ʻi māmani ʻoku nau ngāue fakataha ke fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. (Sio ki he puhá.) He monū fakaofo moʻoni ia ke hoko ko ha konga ʻo e meʻá ni! Pea ko ha toki fiefia moʻoni ia ke fakatuʻotuʻa atu ki he taimi ʻa ia, ko e ngaahi meʻamoʻui kotoa pē, fakahēvani mo fakaemāmani, ʻe fokotuʻutuʻu maau ke fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtua ko Sihová ʻi he fāʻūtaha! (Fakahā 5:13, 14) Ko ia ai, ko e hā ʻa e maluʻi ʻoku tokonaki mai ʻe he kautaha ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho ní?
Maluʻi ʻi he Kautaha ʻa e ʻOtuá—Anga-Fēfē?
7. ʻI he founga fē ʻoku maluʻi ai kitautolu ʻe he kautaha ʻa e ʻOtuá?
7 ʻOku lava ke tokoni ʻa e kautaha ʻa e ʻOtuá ke maluʻi kitautolu meia Sētane mo ʻene ngaahi kākaá. (Efeso 6:11) ʻOku tenge, fakatangaʻi, mo ʻahiʻahiʻi ʻe Sētane ʻa e kau lotu ʻa Sihová mo e foʻi taumuʻa pē ʻe taha ʻi heʻene fakakaukaú: ke tohoakiʻi mamaʻo kinautolu mei he ‘hala ʻoku totonu ke nau fou aí.’ (Aisea 48:17; fakafehoanaki mo Mātiu 4:1-11.) ʻE ʻikai ʻaupito lava ke tau kalofi fakaʻaufuli ʻa e ngaahi ʻohofi ko iá ʻi he fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ko ení. Kae kehe, ko hotau vahaʻangatae vāofi mo e ʻOtuá pea mo ʻene kautahá ʻokú ne fakaivimālohiʻi mo maluʻi kitautolu pea ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ke nofo ʻi he “hala.” Ko hono olá, ʻe ʻikai ke mole ai meiate kitautolu ʻa e pale ʻi he fekauʻaki mo ʻetau ʻamanakí.
8. ʻOku anga-fēfē hono poupouʻi ʻe he kautaha hāmai ʻa Sihová ʻa ʻene kau sevāniti fakaemāmaní?
8 ʻOku anga-fēfē hono tokonaki mai ʻe he kautaha ʻa e ʻOtuá ʻa e maluʻí ni? ʻUluakí, ʻoku tau maʻu ʻa e poupou tuʻumaʻu ʻa e kau sevāniti laumālie ʻa Sihová. ʻI he taimi naʻe faingataʻaʻia lahi ai ʻa Sīsuú, naʻe tokoniʻi ia ʻe ha ʻāngelo. (Luke 22:43) ʻI heʻene ʻi he malumalu ʻo e maté, naʻe fakahaofi fakaemana ʻa Pita ʻe ha ʻāngelo. (Ngāue 12:6-11) Lolotonga ʻoku ʻikai ha ngaahi mana pehē ʻi he ʻahó ni, ʻoku talaʻofa mai ha poupou fakaeʻāngelo ki he kakai ʻa Sihová ʻi heʻenau ngāue fakamalangá. (Fakahā 14:6, 7) ʻOku nau faʻa maʻu ʻa e mālohi ʻo laka atu ʻi he tuʻunga mahení ʻi he fehangahangai ko ia mo e ngaahi tuʻunga faingataʻá. (2 Kolinito 4:7) ʻIkai ngata aí, ʻoku nau lāuʻilo “ʻoku ʻapitanga ʻa e angelo ʻa Sihova takatakai ki heʻene kau ʻapasia, ke fai honau fakahaofia.”—Sāme 34:7.
9, 10. ʻE lava fēfē ke pehē “ko e huafa ʻo Sihova ko e taua malohi,” pea ʻoku anga-fēfē ʻa e ngāueʻaki ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ení ki he kautaha ʻa e ʻOtuá ʻi hono tuʻunga fakalūkufuá?
9 Ko e kautaha hāmai ʻa Sihová ko ha toe maluʻanga foki ia. ʻO anga-fēfē? ʻI he Palovepi 18:10, ʻoku tau lau ai: “Ko e huafa ʻo Sihova ko e taua malohi: ʻoku lele ki ai ʻa e faitotonu ʻo ne malu ai.” ʻOku ʻikai ke fakahuʻunga ia ʻi he meʻá ni ʻoku ʻomai ha maluʻanga ʻi he toutou leaʻaki pē ʻa e huafa ʻo Sihová. Ka, ko ʻetau kumi hūfanga ki he huafa ʻo e ʻOtuá ʻoku fakahaaʻi ai ʻoku tau falala kia Sihova tonu. (Sāme 20:1; 122:4) ʻOku ʻuhingá ko hono poupouʻi ʻa hono tuʻunga-haú, ʻo tauhi maʻu ʻene ngaahi laó mo ʻene ngaahi tefitoʻi moʻoní, pea mo hono maʻu ʻa e tui ki heʻene ngaahi talaʻofá. (Sāme 8:1-9; Aisea 50:10; Hepelu 11:6) ʻOku kau ki ai ʻa e ʻoatu kia Sihova ʻa e anga-līʻoa maʻataʻataá. Ko e faʻahinga pē ʻoku lotu kia Sihova ʻi he founga ko ení ʻe lava ke nau lea fakataha mo e tokotaha-tohi sāmé: “ʻE fiefia hotau loto ʻi he ʻAfiona [Sihova], he kuo tau falala ki hono huafa tapuha.”—Sāme 33:21; 124:8.
10 ʻI he taimí ni ko e kotoa ʻi he kautaha hāmai ʻa e ʻOtuá ʻoku nau lea fakataha mo Maika: “Ko kitautolu te tau ʻalu ʻaki ʻa e huafa ʻo Sihova ko hotau ʻOtua, ʻo lauikuonga pea taʻengata.” (Maika 4:5) Ko e kautaha ʻi onopōní ʻoku fakatahaʻi takatakai ia ʻi he “Isileli faka-ʻOtua,” ʻa ia ʻoku ui ʻi he Tohitapú ko “ha kakai ke kau ki hono huafa.” (Kaletia 6:16; Ngāue 15:14; Aisea 43:6, 7; 1 Pita 2:17) Ko ia ai, ke hoko ko e konga ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻuhingá ko e hoko ko ha konga ʻo ha kakai ʻa ia ʻoku nau kumi, pea maʻu, ʻa e maluʻanga ʻi he huafa ʻo e ʻOtuá.
11. Ko e hā ʻa e ngaahi founga pau ʻoku tokonaki mai ai ʻe he kautaha ʻa Sihová ʻa e maluʻanga ki he faʻahinga ʻoku kau ki aí?
11 Tānaki atu ki aí, ko e kautaha hāmai ʻa e ʻOtuá ko ha feituʻu ia ʻo e tui, ko ha feohiʻanga ʻo e kaungātui ʻoku nau felangahakeʻaki mo fefakalototoʻaʻaki. (Palovepi 13:20; Loma 1:12) Ko ha feituʻu ia ʻoku tokanga ai ʻa e kau tauhi-sipi Kalisitiané ki he fanga sipí, ʻo fakalotolahiʻi ʻa e kau mahamahakí mo e loto-mafasiá, pea kumi ke toe fakafoki mai ʻa e faʻahinga kuo humú. (Aisea 32:1, 2; 1 Pita 5:2-4) ʻOku tokonaki mai ʻa e “mea kai i hono taimi totonu” ʻe he “tamaioeiki angatonu mo boto” fakafou ʻi he kautahá. (Mātiu 24:45, PM) Ko e “tamaioeiki” ko ia ʻa ia ʻoku faʻuʻaki ʻa e kau Kalisitiane paní, ʻokú ne tokonaki mai ʻa e ngaahi meʻa lelei fakalaumālie mātuʻaki lelei tahá—ʻa e ʻilo totonu makatuʻunga ʻi he Tohitapú ʻa ia ʻe lava ke taki atu ki he moʻui taʻengatá. (Sione 17:3) Fakamālō ki he tataki mei he “tamaioeiki,” ʻoku tokoniʻi ai ʻa e kau Kalisitiané ke tauhi maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungaanga māʻolunga pea ke hoko ai ʻo “fakapotopoto ʻo hangē ko ha ngata, pea vale ʻi he kovi ʻo hangē ko ha lupe” ʻi he ʻātakai fakatuʻutāmaki ʻokú ne ʻātakaiʻi kinautolú. (Mātiu 10:16) Pea ʻoku tokoniʻi maʻu pē kinautolu ke “tupulekina maʻu ai pe ʻi he ngaue ʻa e ʻEiki,” ʻa ia ʻiate ia pē ko ha maluʻanga mālohi.—1 Kolinito 15:58.
Ko Hai Fua ʻOku Kau ki he Kautaha ʻa e ʻOtuá?
12. Ko hai ʻoku fakapapauʻi ko e konga ʻo e kautaha fakahēvani ʻa e ʻOtuá?
12 Koeʻuhi ko e maluʻanga ko ení ʻoku fakaʻatā ia ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau kau ki he kautaha ʻa e ʻOtuá, ko hai ia ʻoku fakakau mai ki aí? Fekauʻaki mo e kautaha fakahēvaní, ʻoku ʻikai ha veiveiua ʻo kau ki he tali ki he fehuʻí ni. ʻOku ʻikai ke kei ʻi hēvani ʻa Sētane ia mo ʻene kau ʻāngeló. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku kei ʻi ai pē ʻa e kau ʻāngelo anga-tonú ia “he fakatahaaga lahi.” Naʻe mamata ʻa e ʻapositolo ko Sioné ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi ʻaho fakamuí, ko e “Lami,” ko e kau selupimí (“mea-moʻui ʻe fa”), mo e “kau ʻangelo toko lahi” te nau ʻi ha tuʻunga ofi ki he taloni ʻo e ʻOtuá. ʻE fakataha mo kinautolu ʻa e kau mātuʻa ʻe toko 24—ʻa ia ʻoku nau fakafofongaʻi ʻa e faʻahinga ko ia ko e kau Kalisitiane pani ʻa ia kuo nau ʻosi hū ki honau tofiʻa lāngilangiʻia fakahēvaní. (Hepelu 12:22, 23, PM; Fakahā 5:6, 11; 12:7-12) ʻOku hā mahino ko e konga kotoa kinautolu ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá. Neongo ia, ʻoku ʻikai ke loko mahino ʻa e ngaahi meʻá ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.
13. Naʻe anga-fēfē hono fakapapauʻi ʻe Sīsū ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku kau ʻi he kautaha ʻa e ʻOtuá mo e faʻahinga ko ia ʻoku ʻikaí?
13 Naʻe lea ʻa Sīsū ki he niʻihi ʻa ia te nau taukaveʻi ʻoku nau muimui ʻiate ia: “Ko e tokolahi te nau lea mai ʻi he ʻaho kó é, ʻo pehe, ʻEī, ʻEī, ʻikai ko ho huafa naʻa mau palofisai ai? pea ko ho huafa naʻa mau kapusi tevolo ai? pea ko ho huafa naʻa mau feia ai ʻa e ngāhi mana lahi? Pea te u toki vete kiate kinautolu hoku loto, ʻo pehe, Teʻeki te u ʻiloa kimoutolu: ʻalu meiate au, ʻa e kau maumau lao.” (Mātiu 7:22, 23) Kapau ʻoku ngāue maumau-lao ha tokotaha, ʻoku ʻikai moʻoni ko ha konga ia ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá, tatau ai pē pe ko e hā ʻokú ne taukaveʻí, pea tatau ai pē pe ko fē ʻoku ʻalu ʻo lotu aí. Naʻe toe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻa e founga ke fakapapauʻi ai ha taha ʻa ia ko e konga ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne pehē: “ʻOku ʻikai ko ia pe ʻoku ne lau mai, ʻEī, ʻEī, te ne hū ki he Puleʻanga ʻo Hevani; ka ko ia ʻoku ne fai ʻa e finangalo ʻo ʻeku Tamai ʻoku ʻi Hevani.”—Mātiu 7:21.
14. Ko e hā ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻo e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻoku fakapapauʻi ko e ngafa ia ʻoku tuku ki he faʻahinga ko ia ʻoku kau ki he kautaha ʻa e ʻOtuá?
14 Ko ia ai, ke hoko ko e konga ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá—ʻa ia ko e “Puleʻanga ʻo Hevani” ʻa e konga tefitó—ko e tokotaha ko iá kuo pau ke ne fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. Ko e hā hono finangaló? Naʻe fakapapauʻi ʻe Paula ha tafaʻaki mātuʻaki mahuʻinga ʻo ia ʻi heʻene pehē: “ʻA ʻEne ʻAfio [ʻOtuá] ʻoku ne finangalo ke maʻu moʻui ʻe he kakai kotoa pe, pea ke nau aʻusia ʻa e ʻilo kanokano ki he moʻoni.” (1 Timote 2:4) Kapau ʻoku kumi moʻoni ha taha ke maʻu ʻa e ʻilo totonú mei he Tohitapú, ke ngāueʻaki ia ʻi heʻene moʻuí, pea ke fakamafola atu ia ki he “kakai kotoa pe,” ʻokú ne fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. (Mātiu 28:19, 20; Loma 10:13-15) Ko e toe finangalo foki ia ʻo e ʻOtuá ke fafangaʻi mo tokangaʻi ʻa e fanga sipi ʻa Sihová. (Sione 21:15-17) ʻOku fakahoko ʻe he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ha konga mahuʻinga ʻi he meʻá ni. Ko ha taha ʻoku ʻataʻatā ke maʻu ʻa e ngaahi fakataha ko iá ka ʻoku taʻetokanga ke fai pehē ʻoku ʻikai haʻane houngaʻia ki hono tuʻunga ʻi he kautaha ʻa e ʻOtuá.—Hepelu 10:23-25.
Kaumeʻa mo e Māmaní
15. Ko e hā ʻa e fakatokanga naʻe fai ʻe Sēmisi ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻi hono ʻahó?
15 ʻI he taʻu nai ʻe 30 hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú, naʻe fakapapauʻi ʻe hono tokoua faʻē-taha ko Sēmisí ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ʻe lava ke ne ʻai ke fakatuʻutāmaki ha tuʻunga ʻo ha taha ʻi he kautaha ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne tohi: “ʻA e koto tono tangata, ʻikai ʻoku mou ʻilo, ko e [kaumeʻa] mo mamani ko e fakafili ia ki he ʻOtua? ko ia ʻilonga ʻa ia ʻoku loto ke [kaumeʻa] mo mamani ʻoku ne nofo ai ko e fili ʻo e ʻOtua.” (Semisi 4:4) Ko e fili ʻo e ʻOtuá ʻoku ʻikai moʻoni ko ha konga ia ʻo ʻene kautahá. Ko e hā leva ʻa e kaumeʻa mo e māmaní? Kuo fakamatalaʻi ia ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga kehekehe, ʻo hangē ko ia ko e fakatupulekina pe hoko ʻo kau ki he kaungāmeʻa koví. Tānaki atu ki aí, naʻe fakamamafa ʻa Sēmisi ia ki he meʻa mātuʻaki fakahangatonu—ko e ngaahi fakakaukau hala ko ia ʻoku iku ki he ʻulungaanga taʻetāú.
16. Ko e hā ʻa e potu tohi ʻo e fakatokanga ko ia ʻa Sēmisi ko e kaumeʻa mo e māmaní ko e fakafili ia ki he ʻOtuá?
16 ʻI he Semisi 4:1-3, ʻoku tau lau ai: “Oku mei fē ʻa e ngaahi tau, pea mei fe ʻa e ngaahi fetuʻusi ʻoku ʻiate kimoutolu? ʻikai ʻoku nau tupu mei he meʻa ni, ʻio mei he ngaahi holi kovi, ʻa ia ʻoku fai tau ʻi homou ngaahi kupu? ʻOku mou holi meʻa, ʻo ʻikai maʻu; ʻoku mou fai fakapo ai, ʻo meheka, ka ʻoku ʻikai te mou lava ke maʻu; ʻoku mou fetuʻusi leva ʻo tau. ʻA, ʻoku ʻikai te mou maʻu koeʻuhi ʻoku ʻikai te mou kole: ʻoku mou kole, pea ʻoku ʻikai te mou maʻu, koeʻuhiā ʻoku mou kole kovi, he ko e fai pe ke tauhi ʻaki hoʻomou ngaahi holi kovi.” Hili ʻa e tohi ʻo e ngaahi lea ko ení naʻe toki fakatokanga leva ai ʻa Sēmisi ki he kaumeʻa mo e māmaní.
17. ʻI he founga fē naʻe ʻi ai ai ʻa e “ngaahi tau” mo e “ngaahi fakakikihi” ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiane ʻo e ʻuluaki senitulí?
17 ʻI ha ngaahi senituli hili ʻa e mate ʻa Sēmisí, naʻe fetauʻaki ʻa e kau Kalisitiane loí ʻo fetāmateʻaki ʻi ha tuʻunga moʻoni. Kae kehe, naʻe tohi ʻa Sēmisí ia ki he kau mēmipa ʻo e “Isileli faka-ʻOtua” ʻo e ʻuluaki senitulí, ʻa e kau teu hoko ko e ‘kau taulaeiki mo e kau bule’ fakahēvaní. (Fakahā 20:6, PM) Naʻe ʻikai te nau fefakapōʻaki pe fetāmateʻaki ʻi ha ngaahi tau moʻoni. Ko ia, ko e hā naʻe lea ai ʻa Sēmisi fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa pehē ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiané? Sai, naʻe ui ʻe he ʻapositolo ko Sioné ha taha pē ʻoku fehiʻa ki hono tokouá ko ha tāmate-tangata. Pea naʻe lea ʻa Paula fekauʻaki mo e ngaahi fepaki fakaeʻulungāngá mo e ngaahi vākovi fuoloa ʻi he ngaahi fakatahaʻangá ko e “ngaahi fakakikihi” mo e “fetuʻusi.” (Taitusi 3:9; 2 Timote 2:14; 1 Sione 3:15-17) ʻI he tuʻunga tatau, ʻoku hangehangē naʻe ʻi he fakakaukau ʻa Sēmisí ʻa e taʻemalava ko ia ke ʻofa ki he kaungā Kalisitiané. ʻI honau lotolotongá, naʻe tōʻongaʻaki ʻe he kau Kalisitiané ha anga naʻe tatau mo e founga ʻo e feangaingaʻaki ʻa e faʻahinga ko ia ʻi he māmaní.
18. Ko e hā ʻe lava ke taki atu ki he ngaahi tōʻonga mo e ngaahi ongoʻi taʻeʻofa ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiané?
18 Ko e hā naʻe hoko ai ʻa e ngaahi meʻa peheé ʻi he ngaahi fakatahaʻanga Kalisitiané? Koeʻuhi ko e ngaahi fakakaukau halá, hangē ko e mānumanú mo e “ngaahi holi kovi.” Ko e pōlepolé, meheká, mo e fieongoongoá ʻe lava foki ke nau toe maumauʻi ʻa e feohi anga-ʻofa faka-Kalisitiané ʻi ha fakatahaʻanga. (Semisi 3:6, 14) Ko e ngaahi fakakaukau peheé ʻokú ne ʻai ai ha taha ko ha kaumeʻa ʻo e māmaní pea hoko ai, ko ha fili ʻo e ʻOtuá. ʻE ʻikai lava ke ʻamanekina ha taha ʻokú ne tukulotoa ha ngaahi fakakaukau hangē ko ení ke kei hoko ko ha konga ʻo e kautaha ʻa e ʻOtuá.
19. (a) Ko hai ia ʻe tukuakiʻi tefito ki ai kapau ʻoku ʻilo ʻe ha Kalisitiane ʻoku faiaka ʻi hono lotó ʻa e fakakaukau halá? (e) ʻE lava fēfē ke ikunaʻi ʻe ha Kalisitiane ʻa e fakakaukau halá?
19 Ko hai ʻe lava ke tau tukuakiʻí kapau ʻoku tau ʻilo ʻoku faiaka ʻi hotau lotó ha fakakaukau hala? Ko Sētane? ʻI ha tuʻunga, ʻio. Ko iá ko e “eiki oe malohi oe atā” ʻo e māmani ko ení, ʻa ia ʻoku mafolalahia ai ʻa e ngaahi fakakaukau peheé. (Efeso 2:1, 2, PM; Taitusi 2:12) Neongo ia, ʻoku faʻa meimei, ko e aka ʻo e fakakaukau halá ia ko e tupu pē ia mei hotau kakano angahalaʻiá. Hili ʻa e fakatokanga fekauʻaki mo e kaumeʻa mo e māmaní, naʻe tohi ʻa Sēmisi: “ʻOku mou pehe koā ko e launoa ʻa e folofola ko ia, ʻa ia ʻoku ne pehe, Ko e Laumalie kuo ne tuku ke nofo ʻiate kitautolu ʻoku ne feingaʻi kitautolu, ʻo aʻu ki he fuaʻa?” (Semisi 4:5) Ko kitautolu kotoa ʻoku tau maʻu ha hehema mei hotau fanauʻí ke faihala. (Senesi 8:21; Loma 7:18-20) Neongo ia, te tau lava ʻo tauʻi ʻa e hehema ko iá kapau te tau fakahā hotau ngaahi vaivaiʻangá pea falala ki he tokoni ʻa Sihová ke ikuʻi kinautolu. ʻOku pehē ʻe Sēmisi: “ʻOku lahi ange . . . ʻa e foaki kelesi [ʻa e ʻOtuá, ʻi heʻetau hehema ko ia ke meheka ʻoku fanauʻi mai mo kitautolú].” (Semisi 4:6) Fakamālō ki he tokoni ʻa e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá mo e poupou ʻa e fanga tokoua Kalisitiane anga-tonú, pea fakafou ʻi he ʻaonga ʻo e feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú, ʻoku ʻikai ai ikunaʻi ʻa e kau Kalisitiane anga-tonú ʻe he ngaahi vaivaiʻanga ʻo honau kakanó. (Loma 7:24, 25) ʻOku nau malu ʻi he kautaha ʻa e ʻOtuá, ko e ngaahi kaumeʻa ʻo e ʻOtuá, ʻo ʻikai ʻo e māmaní.
20. Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki lahi ʻoku fiefia ai ʻa e faʻahinga ʻoku kau ki he kautaha ʻa e ʻOtuá?
20 ʻOku talaʻofa ʻa e Tohitapú: “Ko Sihova te ne foaki ivi ki hono kakai; ko Sihova te ne ʻatu ki hono kakai ʻa e melino monau tapuaki.” (Sāme 29:11) Kapau ko e konga moʻoni kitautolu ʻo e “puleʻanga” ʻo Sihova ʻi onopōní, ʻa ʻene kautaha hāmaí, te tau ʻinasi ʻi he mālohi ʻokú ne foakí pea fiefia ʻi he melino ʻa ia ʻokú ne tāpuekinaʻaki ʻa ʻene kakaí. Ko e moʻoni, ko e māmani ʻo Sētané ʻoku lahi ʻaupito ange ia ʻi he kautaha hāmai ʻa Sihová, pea ʻoku mālohi lahi ange ʻa Sētane ʻiate kitautolu. Ka ko Sihova ʻa e Māfimafi-Aoniú. Ko hono ivi ngāué ʻoku taʻealaikuʻi. Ko ʻene kau ʻāngelo mālohí foki ʻoku nau fāʻūtaha mo kitautolu ʻi he tauhi ki he ʻOtuá. Ko ia ai, neongo ʻa e tāufehiʻa ʻoku tau fehangahangai mo iá, ʻe lava ke tau tuʻu mālohi. Hangē ko Sīsuú, ʻe lava ke tau ikunaʻi ʻa e māmaní.—Sione 16:33; 1 Sione 4:4.
Te Ke Lava ʻo Fakamatalaʻi?
◻ Ko e hā ʻa e kautaha hāmai ʻa e ʻOtuá?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku tokonaki mai ai ʻe he kautaha ʻa e ʻOtuá ʻa e maluʻí?
◻ Ko hai ʻoku kau ki he kautaha ʻa e ʻOtuá?
◻ ʻE lava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei he hoko ko e ngaahi kaumeʻa ʻo e māmaní?
[Puha ʻi he peesi 9]
Ko e Hā ʻa e Kautaha ʻa e ʻOtuá?
ʻI he tohi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ko e kupuʻi-lea “kautaha ʻa e ʻOtuá” ʻoku ngāueʻaki ia ʻi he founga ʻe tolu.
1 Ko e kautaha fakahēvani, taʻehāmai ʻa Sihová ʻa ia ʻoku faʻuʻaki ʻa e ngaahi meʻamoʻui laumālie anga-tonú. ʻOku ui eni ʻi he Tohitapú ko e “Selusalema mei ʻolunga.”—Kaletia 4:26.
2 Ko e kautaha fakaetangata, hāmai ʻa Sihová. ʻI he ʻahó ni, ʻoku kau ki heni ʻa e toenga ʻo e kau paní ʻo kau atu ki ai mo e fuʻu kakai tokolahí.
3 Ko e kautaha fakaeʻuniveesi ʻa Sihová. ʻI he ʻahó ni, ʻoku kau ki heni ʻa e kautaha fakahēvani ʻa Sihová fakataha mo hono ngaahi foha ohi mo pani ʻi he māmaní, ʻa ia ʻoku nau maʻu ha ʻamanaki fakalaumālié. ʻI he faai atu ʻa e taimí, ʻe toe kau ki ai ʻa e faʻahinga haohaoa ʻo e tangatá ʻi māmaní.
[Fakatātā ʻi he peesi 10]
Ko e meʻakai fakalaumālie lelei tahá ʻoku tokonaki mai ia fakafou ʻi he kautaha ʻa Sihová