LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • be p. 272-p. 281 pal. 4
  • Ko e Pōpoaki Kuo Pau Ke Tau Fanongonongó

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko e Pōpoaki Kuo Pau Ke Tau Fanongonongó
  • Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • “MANAVAHE KI HE OTUA, BEA KE FAI KI HE ENE GAAHI FEKAU”
  • “FAKAMOʻONI KIA SISU”
  • “Koe Ogoogolelei Ni Oe Buleaga”
  • Ko e Hā ke Muimui Ai ki he “Kalaisi”?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
  • Ko ha Puleʻanga “ʻE ʻIkai ʻAuha”
    Fāʻūtaha ʻi he Lotu ki he ʻOtua Moʻoni Pē Taha
  • ʻOku Pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá
    ʻIlo ʻA Ia ʻOku Taki Atu ki he Moʻui Taʻengatá
  • Ko e Hā ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?
    Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú?
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
be p. 272-p. 281 pal. 4

Ko e Pōpoaki Kuo Pau Ke Tau Fanongonongó

Kuo ʻomai ʻe Sihova kia kitautolu ha fatongia mo ha monū lahi, ʻi heʻene pehē: “Ko eku kau fakamooni akimoutolu. Ko au be koe Otua.” (Ai. 43:​12, “PM”) ʻOku ʻikai ko e kau tui pē kitautolu. Ko e Kau Fakamoʻoni kitautolu ʻoku tau fakamoʻoni fakahāhā ki he ngaahi moʻoni mātuʻaki mahuʻinga ʻoku ʻi he Folofola fakamānavaʻi ʻa e ʻOtuá. Ko e hā ʻa e pōpoaki kuo fekau mai ʻe Sihova ke tau fakahoko ʻi hotau ʻahó? ʻOku fakahanga ai ʻa e tokangá kia Sihova ko e ʻOtuá, Sīsū Kalaisi, pea mo e Puleʻanga Faka-Mīsaiá.

“MANAVAHE KI HE OTUA, BEA KE FAI KI HE ENE GAAHI FEKAU”

FUOLOA ki muʻa ʻi he kuonga ʻo e Kalisitiané, naʻe folofola ai ʻa Sihova kia ʻĒpalahame loto-tōnunga fekauʻaki mo ha tokonaki ki he “buleaga kotoabe o mamani” ke tāpuakiʻi ai kinautolu. (Sen. 22:​18, PM) Naʻá ne toe fakamānavaʻi ʻa Solomone ke ne tohi fekauʻaki mo ha fiemaʻu tefito ʻoku tuku ki he kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá: “Ke ke manavahe ki he Otua [moʻoní], bea ke fai ki he ene gaahi fekau: he oku katoa i he mea ni ae gaue totonu ae tagata.” (Koh. 12:​13, PM) Ka ʻe anga-fēfē ʻa e ako ʻa e kakai ʻoku moʻui ʻi he puleʻanga kotoa pē ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko ení?

Neongo kuo ʻi ai maʻu pē ha kakai ʻoku tui ki he folofola ʻa e ʻOtuá, ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ko e faifakamoʻoni lahi ʻi he kolopé ʻa ia ʻe aʻu moʻoni ai ʻa e ongoongo leleí ki he puleʻanga kotoa pē naʻe tuku tauhi ia ki he “ʻaho ʻo e ʻEiki.” Naʻe kamata eni ʻi he 1914. (Fkh. 1:10) Fekauʻaki mo e taimi ko ení, naʻe tomuʻa tala ʻe he Fakahā 14:​6, 7 ko ha fanongonongo mātuʻaki mahuʻinga ʻi he malumalu ʻo e tataki fakaeʻāngeló ʻe fai ia “ki he puleʻanga kotoa pē, mo e matakali, mo e lea, mo e faʻahinga.” ʻE enginaki ai kia kinautolu: “Mou manavahē ki he ʻOtua, pea tuku kololia kiate ia; he kuo hokosia ʻa e taimi oʻene fakamāu: pea mou hū kiate ia naʻa ne ngaohi ʻa e langi mo e fonua mo e tahi mo e ngaahi matavai ʻo e ngaahi vaitafe.” Ko e finangalo ia ʻo e ʻOtuá ke fakahoko ʻa e pōpoaki ko ení. ʻOku tau maʻu ʻa e monū ʻo e kau ki he ngāue ko iá.

Ko e “Otua Moʻoni.” ʻI hono fakahaaʻi ʻe Sihova, “Ko kimoutolu ʻa e kau fakamoʻoni aʻaku,” naʻe ʻi he fokotuʻutuʻu ia ʻa ē naʻe fakakikihiʻi ai ʻa e ʻīsiu ʻo e tuʻunga-ʻOtuá. (Ai. 43:10) Ko e pōpoaki kuo pau ke fakahokó ʻoku ʻikai koeʻuhi pē ke maʻu ʻe he kakaí ha lotu pe tui ki ha ʻotua. ʻI hono kehé, ʻoku nau fiemaʻu ke ʻoange kia kinautolu ʻa e faingamālie ke ako ai ʻo ʻiloʻi ko e Tokotaha-Fakatupu ʻo hēvani mo māmaní ʻa e ʻOtua moʻoni pē tahá. (Ai. 45:​5, 18, 21, 22; Sione 17:​3,PM) Ko e ʻOtua moʻoní pē taha ʻe lava ke ne tomuʻa tala alafalalaʻanga ʻa e kahaʻú. Ko hotau monū ia ke fakahaaʻi ko e fakahoko ʻo e folofola ʻa Sihová ʻi he kuohilí ʻoku ʻomai ai ʻa e makatuʻunga fefeka ki he tuipau ko e meʻa kotoa pē kuó ne talaʻofa ki he kahaʻú ʻe hoko moʻoni.​—Sios. 23:14; Ai. 55:​10, 11.

Ko e moʻoni, ko e tokolahi kuo tau faifakamoʻoni ki aí ʻoku nau lotu ki he ngaahi ʻotua kehe pe taukaveʻi ʻoku ʻikai ʻaupito te nau lotu ki ha ʻotua. Koeʻuhi ke maʻu ha telinga fiefanongo, ʻe fiemaʻu nai ke tau kamata ʻaki ha meʻa ʻoku ʻi ai ʻa e femahuʻingaʻiaʻaki. ʻE lava ke tau maʻu ʻaonga mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻoku lēkooti ʻi he Ngāue 17:​22-​31. Fakatokangaʻi neongo naʻe fakapotopoto ʻa e ʻapositolo ko Paulá, naʻá ne fakahaaʻi mahino ʻa e pau ke fai ha fakamatala ʻa e kakai kotoa pē ki he ʻOtuá ʻa ia ko e Tokotaha-Fakatupu ʻo hēvani mo māmaní.

Ko Hono ʻAi ke ʻIloa ʻa e Huafa ʻo e ʻOtuá. ʻOua ʻe taʻefakahaaʻi ʻa e huafa ʻo e ʻOtua moʻoní. ʻOku ʻofa ʻa Sihova ʻi hono huafá. (Eki. 3:​15; Ai. 42:8) ʻOkú ne finangalo ke ʻiloʻi ʻe he kakaí ʻa e huafa ko iá. Naʻá ne ʻai ʻa hono huafa lāngilangiʻiá ke fakakau ʻi he Tohitapú ʻo laka hake he tuʻo 7,000. Ko hotau fatongiá ia ke ʻai ke maheni ʻa e kakaí mo ia.​—Teu. 4:​35.

Ko e ngaahi ʻamanaki ki he moʻui ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻi he kahaʻú ʻoku fakatuʻunga ia ʻi heʻenau ʻiloʻi ʻa Sihova mo ui kiate ia ʻi he tuí. (Sioeli 2:​32; Mal. 3:​16; 2 Tes. 1:8) Neongo ia, ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku ʻikai te nau ʻiloʻi ʻa Sihova. ʻOku kau ai ʻa e fuʻu tokolahi ʻoku nau taku ʻoku nau lotu ki he ʻOtua ʻo e Tohitapú. Neongo kapau ʻoku ʻi ai ʻenau Tohitapu pea nau lau ia, ʻoku kei ʻikai pē nai te nau ʻiloʻi ʻa e huafa fakafoʻituitui ʻo e ʻOtuá koeʻuhi kuo toʻo ia mei he ngaahi liliu Tohitapu lahi ʻi onopōní. Ko e ʻilo pē ʻoku maʻu ʻe he kakai ʻe niʻihi ki he huafa Sihová ko hono tala ange ʻe honau kau taki lotú ke ʻoua ʻe ngāueʻaki iá.

ʻE fēfē nai ʻetau ʻai ʻa e kakaí ke nau maheni mo e huafa ʻo e ʻOtuá? ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe mātuʻaki ola lelei ka ko hono fakahaaʻi ia kia kinautolu ʻi he Tohitapú​—ʻi heʻenau tataú tonu kapau ʻoku ala maʻu. ʻI he ngaahi liliu ʻe niʻihi, ʻoku hā ai ʻa e huafa ko iá ʻo tuʻo laui afe. ʻI he ngaahi liliu kehé, ʻoku hā pē nai ia ai ʻi he Sāme 83:18 pe Ekisoto 6:​3-6, pe ʻe maʻu nai ʻi ha fakamatala ʻi lalo ʻi he Ekisoto 3:​14, 15 pe 6:3. ʻI ha ngaahi liliu ʻe niʻihi, ko e ongo kupuʻi lea fetongi, hangē ko e “ʻEikí” mo e “ʻOtuá,” ʻoku fokotuʻu ai ʻi he mataʻitohi makehe ʻi he taimi ʻoku ʻi he muʻaki lea ai ʻo e konga tohí ʻa e huafa fakafoʻituitui ʻo e ʻOtuá. ʻI he liʻaki fakakātoa ʻe he kau liliu lea ʻi onopōní ʻa e huafa fakafoʻituitui ʻo e ʻOtuá, ʻe fiemaʻu nai ke ke ngāueʻaki ha liliu Tohitapu motuʻa ange ke fakahaaʻi ai ki he kakaí ʻa e meʻa kuo faí. ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi te ke fakahaaʻi nai ai ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi himi fakalotú pe ʻi ha tā tongitongi ʻi ha fale fakapuleʻanga.

Naʻa mo e faʻahinga ʻoku nau lotu ki he ngaahi ʻotua kehé, ʻe lava ke ngāueʻaki lelei ai ʻa e Selemaia 10:​10-​13 ʻi he New World Translation. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi heʻene fakamatalaʻi ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá ka ʻoku toe fakamatalaʻi mahino ai pe ko hai ia.

ʻOua ʻe fufū ʻa e huafa Sihová ʻi ha ngaahi hingoa fakaʻilonga hangē ko e “ʻOtuá” mo e “ʻEikí,” ʻo hangē ko ia ʻoku fai ʻe he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané. ʻOku ʻikai ʻuhinga eni ia kuo pau ke ngāueʻaki ʻa e huafá ʻi he kamataʻanga ʻo e fetalanoaʻaki kotoa pē. Koeʻuhi ko e tomuʻa fehiʻá, ʻe fakangata nai ai ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻa e lāuleá. Ka ʻi he hili hono fokotuʻu ha makatuʻunga ki he fetalanoaʻakí, ʻoua ʻe fakaʻehiʻehi mei hono ngāueʻaki ʻa e huafa fakaʻotuá.

ʻOku taau ke fakatokangaʻi ʻoku ngāueʻaki ʻe he Tohitapú ʻa e huafa fakafoʻituitui ʻo e ʻOtuá ʻo faʻa tuʻo lahi ange ia ʻi he taimi fakakātoa ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e ongo hingoa fakalakanga ko e “ʻEikí” mo e “ʻOtuá.” Neongo ʻene moʻoní, naʻe ʻikai feinga ʻa e kau hiki Tohitapú ke fakakau ʻa e huafa fakaʻotuá ʻi he sētesi kotoa pē. Naʻa nau fai fakanatula pē ia, ʻi he tauʻatāina mo e ʻapasia. Ko ha sīpinga lelei ia ke muimui ki ai.

Ko e Tokotaha ʻOku Fakaʻilongaʻiʻaki ʻa e Huafá. Neongo ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo e maʻu ʻe he ʻOtuá ha huafa fakafoʻituituí ʻiate ia pē ko ha foʻi moʻoni mahuʻinga ia, ko e toki kamatá pē ia.

Koeʻuhi ke ʻofa kia Sihova, pea ui kiate ia ʻi he tuí, ʻoku fiemaʻu ke ʻiloʻi ʻe he kakaí pe ko e ʻOtua fēfē ia. ʻI hono ʻai ʻe Sihova ke ʻiloa hono huafá kia Mōsese ʻi Moʻunga Sainaí, naʻá Ne fai ʻa e meʻa lahi ange ʻaupito ia ʻi hono toe leaʻaki pē ʻa e foʻi lea “Sihova.” Naʻá ne tohoakiʻi ʻa e tokangá ki he niʻihi ʻo hono ngaahi ʻulungaanga tuʻu-ki-muʻá. (Eki. 34:​6, 7) Ko ha faʻifaʻitakiʻanga ia kia kitautolu ke tau faʻifaʻitaki ki ai.

Pe ʻokú ke faifakamoʻoni ki ha kakai mahuʻingaʻia foʻou pe fai ha ngaahi malanga ʻi he fakatahaʻangá, ʻi he taimi ʻokú ke malanga ai fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki ʻo e Puleʻangá, fakamatalaʻi ʻa e meʻa ʻoku fakahaaʻi ʻe he ngaahi meʻá ni fekauʻaki mo e ʻOtua ʻokú ne fai ʻa e ngaahi talaʻofa peheé. ʻI he lave ki heʻene ngaahi fekaú, fakamamafaʻi ʻa e poto mo e ʻofa ʻoku tapua mai aí. ʻAi ke mahino ko e ngaahi fiemaʻu ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻikai hilifaki mai ai ha faingataʻa kia kitautolu, ka ʻi hono kehé, ʻoku faʻufaʻu ia ke ʻaonga kia kitautolu. (Ai. 48:​17, 18; Mai. 6:8) Fakahaaʻi ʻa e anga ʻo hono fakaeʻa ʻe he fakahaaʻi taki taha ʻo e mālohi ʻo Sihová ʻa e meʻa fekauʻaki mo hono ʻulungāngá, ko ʻene ngaahi tuʻungá, mo ʻene taumuʻá. Tohoakiʻi ʻa e tokangá ki he mafamafatatau ʻoku fakahaaʻi ʻi he founga ʻoku fakahāhā ai ʻe Sihova hono ngaahi ʻulungāngá. Tuku ke fanongo atu ʻa e kakaí ki hoʻo fakahāhā hoʻo ngaahi ongoʻi tonu fekauʻaki mo Sihová. Ko hoʻo ʻofa kia Sihová ʻe lava ke tokoni ia ke langaʻi ai ʻa e ʻofa pehē ʻi he niʻihi kehé.

Ko e pōpoaki fakavavevave ki hotau ʻahó ʻoku enginaki ai ki he kakai kotoa pē ke nau manavahē ki he ʻOtuá. ʻI he meʻa ʻoku tau leaʻakí, ʻoku totonu ke tau feinga ke ueʻi ai ʻa e manavahē-ʻOtua peheé. Ko e manavahē ko ení ko ha manavahē lelei, ko ha ilifia kia Sihova, ko ha ʻapasia loloto kiate ia. (Sāme 89:7) ʻOku kau ai ha lāuʻilo ko Sihova ʻa e Fakamaau aoniú pea ko e ngaahi ʻamanaki ki heʻetau moʻui ʻi he kahaʻú ʻoku fakatuʻunga ia ʻi heʻetau maʻu ʻene hōifuá. (Luke 12:5; Loma 14:12) Ko ia ai, ko e manavahē peheé, ʻoku fakatahaʻi ia mo e ʻofa loloto kiate ia, pea ko hono ikuʻangá ko ha holi lahi ke fakahōifuaʻi ia. (Teu. 10:​12, 13) ʻOku toe ueʻi kitautolu ʻe he manavahē-ʻOtuá ke fehiʻa ki he koví, ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, pea ke lotu kiate ia fakataha mo ha loto kakato. (Teu. 5:​29; 1 Kal. 28:9; Pal. 8:​13) ʻOkú ne maluʻi kitautolu mei he feinga ke tauhi ki he ʻOtuá lolotonga ia ʻa e ʻofa ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní.​—1 Sione 2:​15-​17.

Huafa ʻo e ʻOtuá​—“Ko e Taua Malohi.” Ko e kakai ʻoku nau hoko moʻoni ʻo ʻiloʻi ʻa Sihová ʻoku nau maʻu ʻa e maluʻi lahi. ʻOku ʻikai koeʻuhi pē ʻoku nau ngāueʻaki ʻa hono huafa fakafoʻituituí pe ko e lava ke fakalau ʻa e niʻihi ʻo hono ngaahi ʻulungāngá. ʻOku peheé koeʻuhi ʻoku tuku ʻenau falalá ʻia Sihova tonu. Fekauʻaki mo kinautolu, ʻoku pehē ʻe he Palovepi 18:10: “Ko e huafa ʻo Sihova ko e taua malohi: ʻoku lele ki ai ʻa e faitotonu ʻo ne malu ai.”

Ngāueleleiʻaki ʻa e ngaahi faingamālié ke fakaʻaiʻai ai ʻa e niʻihi kehé ke nau falala kia Sihova. (Sāme 37:3; Pal. 3:​5, 6) Ko e falala peheé ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e tui kia Sihova mo ʻene ngaahi talaʻofá. (Hep. 11:6) ʻI he taimi ʻoku ‘tautapa ai ʻa e kakaí ki he huafa ʻo Sihová’ koeʻuhi ko ʻenau ʻiloʻi ko ia ʻa e Hau Fakalevelevá, ʻofa ʻi heʻene ngaahi foungá, mo tui kakato ko e fakamoʻui moʻoní ʻe lava ke toki haʻu pē meiate iá, ʻoku fakapapauʻi mai leva ai​—ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá kia kitautolu​—ʻe fakahaofi kinautolu. (Loma 10:​13, 14) ʻI hoʻo akoʻi ʻa e niʻihi kehé, tokoniʻi kinautolu ke nau fakatupu ʻa e faʻahinga tui ko iá ʻi he fekauʻaki mo e tafaʻaki kotoa pē ʻo e moʻuí.

ʻOku fehangahangai ʻa e kakai tokolahi mo e ngaahi palopalema fakafeʻātungia fakafoʻituitui. ʻE ʻikai nai te nau sio ki ha fakaleleiʻanga. Fakaʻaiʻai ke nau ako ʻa e ngaahi founga ʻa Sihová, ke falala kiate ia, pea ke ngāueʻaki ʻa e meʻa kuo nau akó. (Sāme 25:5) Fakalotolahiʻi kinautolu ke lotu fakamātoato ki he tokoni ʻa e ʻOtuá pea ke fakamālō kiate ia ki heʻene ngaahi tāpuakí. (Fili. 4:​6, 7) ʻI heʻenau hoko ʻo ʻiloʻi ʻa Sihová, ʻo ʻikai ʻi he lau pē ha ngaahi fakamatala ʻe niʻihi ʻi he Tohitapú kae pehē foki ki hono hokosia ʻa e fakahoko ʻo ʻene ngaahi talaʻofá ʻi heʻenau moʻuí tonu, te nau kamata ai ke aʻusia ʻa e malu ʻoku hoko mai mei hono mahinoʻi moʻoni ʻa e meʻa ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e huafa ʻo Sihová.​—Sāme 34:8; Sel. 17:​7, 8.

Ngāueleleiʻaki ʻa e faingamālie kotoa pē ke tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau mahinoʻi ʻa e fakapotopoto ʻo e manavahē ki he ʻOtua moʻoni ko Sihová, pea tauhi ʻene ngaahi fekaú.

“FAKAMOʻONI KIA SISU”

HILI ʻene toetuʻú pea ki muʻa ʻi heʻene foki ki hēvaní, naʻe ʻoange ai ʻe Sīsū Kalaisi ki heʻene ākongá ʻa e ngaahi fakahinohino, ʻo pehē: “Te mou hoko ko ʻeku kau fakamoʻoni, . . . ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo māmani.” (Ng. 1:8) Ko e kau sevāniti mateaki ʻa e ʻOtuá ʻi hotau ʻahó ʻoku fakamatalaʻi ko e faʻahinga ʻoku nau “puke maʻu ʻenau fakamoʻoni kia Sisu.” (Fkh. 12:17) ʻOkú ke tōtōivi fēfē fekauʻaki mo hono fai ʻa e fakamoʻoni ko iá?

Ko e kakai tokolahi ʻa ia ʻoku nau lea loto-moʻoni ʻoku nau tui kia Sīsuú ʻoku ʻikai te nau ʻiloʻi ha meʻa fekauʻaki mo ʻene ʻi ai ki muʻa ke hoko ko ha tangatá. ʻOku ʻikai te nau ʻiloʻi naʻá ne hoko moʻoni ko ha tangata ʻi heʻene ʻi māmaní. ʻOku ʻikai te nau mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo ʻene hoko ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. ʻOku siʻi ʻaupito ʻenau ʻilo fekauʻaki mo hono ngafa ʻi hono fakahoko ʻo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻikai te nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻokú ne fai he taimi ní, pea ʻoku ʻikai te nau ʻiloʻi ʻa e founga ʻe uesia ai ʻenau moʻuí ʻe he meʻa te ne fai ʻi he kahaʻú. ʻOku aʻu nai ʻo nau fakakaukau hala ʻoku ʻikai tui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kia Sīsū. Ko hotau monū ia ke feinga ke ʻai ke ʻiloa ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko ení.

ʻOku kei ʻi ai ʻa e kakai ʻoku ʻikai te nau tui naʻe moʻui moʻoni ha tokotaha hangē ko e Sīsū ko ia naʻe fakamatalaʻi ʻi he Tohitapú. ʻOku vakai ʻa e niʻihi kia Sīsū ko ha tangata lahi pē ia. ʻOku siʻaki ʻe he tokolahi ʻa e fakakaukau ko e ʻAlo ia ʻo e ʻOtuá. Ko e “fakamoʻoni kia Sisu” ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kakai peheé ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e feinga lahi, kātaki mo e fakapotopoto.

Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e fakakaukau ʻa hoʻo kau fanongó, ʻoku fiemaʻu ke nau maʻu ʻa e ʻilo kia Sīsū Kalaisí kapau ʻoku fiemaʻu ke nau fakafaingamālieʻi kinautolu ki he tokonaki ʻa e ʻOtuá ki he moʻui taʻengatá. (Sione 17:3) Ko e finangalo kuo fakahaaʻi mahino ʻo e ʻOtuá ko e pau ki he faʻahinga kotoa ʻoku moʻuí ke nau “fakamoʻoni ko e ʻEiki ʻa Sisu Kalaisi” pea kuo pau ke nau fakamoʻulaloa ki hono tuʻunga mafaí. (Fili. 2:​9-11) Ko ia ai, ʻe ʻikai lava ke tau fakaʻehiʻehi pē mei he ʻīsiú ʻi heʻetau fetaulaki mo e kakai ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi fakakaukau mālohi kae fehālaakí pe tomuʻa fehiʻa fakahangatonú. Neongo ia ʻi he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ʻe lava ke tau lea tauʻatāina fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi​—naʻa mo e ʻi heʻetau ʻuluaki ʻaʻahí—ʻi he taimi kehé, ʻe fiemaʻu nai ke tau fai ha ngaahi fakamatala fakapotopoto ʻa ia ʻe tokoni ai ki heʻetau kau fanongó ke nau kamata ke fakakaukau totonu fekauʻaki mo ia. ʻE toe fiemaʻu nai ke tau fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi founga ke fakahaaʻi ai ʻa e ngaahi tafaʻaki lahi ange ʻo e tuʻunga-leá ʻi he ngaahi ʻaʻahi ʻi he kahaʻú. Kae kehe, ʻe ʻikai nai malava ke lāulea ki he meʻa kotoa ʻoku kau ki aí kae ʻoua kuo tau fai ha ako Tohitapu ʻi ʻapi mo ha tokotaha.​—1 Tim. 2:​3-7.

Ngafa Mahuʻinga ʻo Sīsū ʻi he Taumuʻa ʻa e ʻOtuá. ʻOku fiemaʻu ke tau tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau mahinoʻi koeʻuhi ko Sīsū ʻa e “Hala” pea ‘ʻoku ʻikai haʻu ha taha ki he Tamaí ka ʻi heʻene fou ʻiate iá,’ ʻoku ʻikai malava ke maʻu ha vahaʻangatae fakahōifua mo e ʻOtuá ʻo taʻekau ai ha tui kia Sīsū Kalaisi. (Sione 14:6) Ka ʻikai ke ʻiloʻi ʻe ha taha ʻa e ngafa mahuʻinga kuo vaheʻi ʻe Sihova ki hono ʻAlo ʻuluaki ne fakatupú, ʻe ʻikai malava ke mahinoʻi ʻa e Tohitapú. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi naʻe ʻai ʻe Sihova ʻa e ʻAlo ko ení ko e tokotaha tefito ia ʻi hono fakahoko ʻa ʻEne ngaahi taumuʻá kotoa. (Kol. 1:​17-​20) Ko e kikite ʻi he Tohitapú ʻoku fakatefito ia ʻi he foʻi moʻoni ko ení. (Fkh. 19:10) Ko Sīsū Kalaisi ʻa e tokotaha ʻoku fakafou mai ai ʻa hono tokonaki ʻa e fakaleleiʻanga ki he ngaahi palopalema kotoa naʻe langaʻi ʻe he angatuʻu ʻa Sētané pea mo e angahala ʻa ʻĀtamá.​—Hep. 2:​5-9, 14, 15.

Ke mahinoʻi ʻa e ngafa ʻo Kalaisí, kuo pau ke ʻiloʻi ʻe he tokotahá ko e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku nau ʻi ha tuʻunga fakaʻofa ʻa ia ʻoku ʻikai lava ke nau fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei ai. Ko kitautolu hono kotoa kuo fanauʻi mai ʻi he angahalá. ʻOku uesia nai ʻe he meʻá ni kitautolu ʻi he ngaahi founga kehekehe lolotonga ʻetau moʻuí. Kae kehe, ʻe iku ia ʻi ha taimi ki he maté. (Loma 3:​23; 5:​12) Fakaʻuhinga ʻi he moʻoniʻi meʻa ko iá mo e faʻahinga ʻokú ke faifakamoʻoni ki aí. Fakahaaʻi leva ʻo pehē ʻi hono fakafou ʻi he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsū Kalaisí, kuo ʻai anga-ʻofa ai ʻe Sihova ʻa e fakahaofi mei he angahalá mo e maté ke malava maʻá e faʻahinga ʻoku nau ngāueʻi ʻa e tui ki he tokonaki ko iá. (Mk. 10:45; Hep. 2:9) ʻOku fakaʻatā ʻe he meʻá ni ʻa e hala kia kinautolu ke nau maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá ʻi he haohaoa. (Sione 3:​16, 36) ʻE ʻikai malava ia ʻi ha toe founga kehe. (Ng. 4:​12) ʻI he tuʻunga ko ha faiakó, tatau ai pē ʻi he fakatāutahá pe ʻi he fakatahaʻangá, fai ha meʻa lahi ange ʻi hono fakahaaʻi pē ʻa e ngaahi moʻoni ko ení. Langa hake ʻi he anga-ʻofa mo e kātaki ʻi hoʻo kau fanongó ha ongoʻi ʻo e houngaʻia ki he ngafa ʻo Kalaisi ʻi he tuʻunga ko hotau Tokotaha-Faifakamoʻuí. Ko e houngaʻia ki he meʻaʻofa ko ení ʻe lava ke ʻi ai hono kaunga loloto ki he fakakaukaú, ʻulungāngá mo e ngaahi taumuʻa ʻa ha taha ʻi he moʻuí.​—2 Kol. 5:​14, 15.

Ko e moʻoni, naʻe foaki ʻe Sīsū ʻene moʻuí ʻi he feilaulaú ʻo tā tuʻo taha pē. (Hep. 9:​28) Kae kehe, ʻokú ne ngāue longomoʻui ko e Taulaʻeiki Lahi he taimí ni. Tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa ko iá. ʻOku nau hokosia ʻa e loto-mafasia, siva ʻa e ʻamanakí, faingataʻaʻia, pe ko e ngaahi palopalema koeʻuhi ko e ʻikai ha anga-lelei ʻi he tafaʻaki ʻa e kakai takatakai ʻia kinautolú? ʻI he taimi naʻe hoko ai ʻa Sīsū ko e tangatá, naʻá ne hokosia ʻa e meʻa kotoa ko ení. ʻOkú ne ʻiloʻi ʻa e anga ʻo ʻetau ongoʻí. Koeʻuhi ko e taʻehaohaoá, ʻoku tau ongoʻi ʻa e fiemaʻu ʻo e meesi ʻa e ʻOtuá? Kapau ʻoku tau lotu ki he ʻOtuá ki ha fakamolemole ʻo makatuʻunga ʻi he feilaulau ʻa Sīsuú, ʻoku ngāue ʻa Sīsū ko ha “taukapo ki he Tamai.” ʻI he manavaʻofá, ʻokú ne “hufekina kitautolu.” (1 Sione 2:​1, 2; Loma 8:34) Makatuʻunga ʻi he feilaulau ʻa Sīsuú pea fakafou ʻi heʻene ngaahi ngāue ʻi he tuʻunga ko e Taulaʻeiki Lahí, ʻoku tau malava ai ke fakaofiofi ki he “afioaga oe aloofa” ʻo Sihová ke maʻu ai ʻa e tokoni ʻi he taimi totonu. (Hep. 4:​15, 16) Neongo ʻoku tau taʻehaohaoa, ko e tokoni ʻoku tokonaki mai ʻe Sīsū ʻi he tuʻunga ko e Taulaʻeiki Lahí ʻoku ʻai ai ke tau malava ʻo tauhi ki he ʻOtuá fakataha mo ha konisēnisi maʻa.​—Hep. 9:​13, 14.

Tānaki atu ki ai, ʻoku ngāueʻi ʻe Sīsū ʻa e mafai lahi ʻi he tuʻunga ko e tokotaha kuo fakanofo ʻe he ʻOtuá ke hoko ko e ʻUlu ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané. (Mt. 28:18; Ef. 1:​22, 23) ʻI he tuʻunga ko iá, ʻokú ne tokonaki mai ai ʻa e fakahinohino ʻoku fiemaʻú ʻi he fehoanaki mo e finangalo ʻo e ʻOtuá. ʻI hoʻo akoʻi ʻa e niʻihi kehé, tokoniʻi kinautolu ke nau mahinoʻi ko Sīsū Kalaisi, ʻo ʻikai ko ha tangata, ʻa e ʻUlu ʻo e fakatahaʻangá. (Mt. 23:10) Mei hoʻo ʻuluaki fetuʻutaki mo e faʻahinga mahuʻingaʻiá, fakaafeʻi kinautolu ki he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻanga fakalotofonuá, ʻa ia ʻoku tau ako ai ʻa e Tohitapú fakataha mo e tokoni ʻa e fakamatala ʻoku tokonaki mai fakafou ʻi he “tamaioeiki agatonu mo boto.” Fakamatalaʻi kia kinautolu ʻo ʻikai ngata pē pe ko hai ʻa e “tamaioeiki” kae pehē foki ki he ʻEikí koeʻuhi ke ne hoko ai ʻo ʻiloʻi ʻa e tuʻunga-ʻulu ʻo Sīsuú. (Mt. 24:​45-47, PM) Fakafeʻiloaki kinautolu ki he kau mātuʻá, pea fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga taau Fakatohitapu kuo pau ke aʻusia ʻe he faʻahinga ko iá. (1 Tim. 3:​1-7; Tai. 1:​5-9) Fakamatalaʻi ko e fakatahaʻangá ʻoku ʻikai ko e meʻa ia ʻa e kau mātuʻá ka ʻoku nau tokoniʻi kitautolu ke ʻaʻeva ʻi he topuvaʻe ʻo Sīsū Kalaisí. (Ng. 20:28; Ef. 4:​16; 1 Pita 5:​2, 3) Tokoniʻi ʻa e faʻahinga mahuʻingaʻia ko ení ke nau ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ha sōsaieti fokotuʻutuʻu maau ʻi māmani lahi, ʻoku fakalele ʻi he malumalu ʻo e tuʻunga-ʻulu ʻo Kalaisí.

Mei he ngaahi Kōsipelí, ʻoku tau ako ai ʻi he taimi naʻe hū ai ʻa Sīsū ki Selusalema ʻi he taimi nounou ki muʻa ʻi heʻene pekiá, naʻe kalangaʻi ia ʻe heʻene kau ākongá ko e “Tuʻi ʻoku hoko mai ʻi he huafa ʻo [“Sihová,” NW]!” (Luke 19:38) ʻI he ako ʻa e kakaí ʻo loloto ange ʻa e Tohitapú, ʻoku nau ʻiloʻi ai kuo tuku ʻe Sihova he taimí ni kia Sīsū ʻa e mafai fakaepule ʻa ia ʻoku kaunga ki he kakai ʻo e puleʻanga kotoa pē. (Tan. 7:​13, 14) ʻI hoʻo fai ʻa e ngaahi malanga ʻi he fakatahaʻangá pe fai ha ngaahi akó, langa hake ʻa e houngaʻia ki he ʻuhinga kiate kitautolu kotoa ʻa e tuʻunga-pule ʻa Sīsuú.

Fakamamafaʻi ko ʻetau founga moʻuí ʻoku fakahaaʻi ai pe ʻoku tau tui moʻoni ko Sīsū Kalaisi ʻa e Tuʻí pea ʻoku tau loto-lelei nai ke fakamoʻulaloa ki heʻene tuʻunga-pulé. Fakahanga ʻa e tokangá ki he ngāue kuo vaheʻi ʻe Sīsū ke fai ʻe hono kau muimuí hili hono pani ia ko e Tuʻí. (Mt. 24:14; 28:​18-​20) Lāulea ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ko Fakaofo-ʻEne-Faleʻí, fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga ange ʻi he moʻuí. (Ai. 9:​6, 7; Mt. 6:​19-​34) Fakahanga ʻa e tokangá ki he laumālie naʻe pehē ʻe he Pilinisi ʻo e Melinó ʻe fakahāhā ʻe hono kau muimuí. (Mt. 20:​25-​27; Sione 13:35) Tokanga ke ʻoua ʻe fakafatongiaʻaki koe ki hono fakamāuʻi pe ʻoku fai ʻe he niʻihi kehé ʻa e meʻa lahi ʻoku totonu ke nau faí, kae fakalotolahiʻi kinautolu ke fakakaukau ki he meʻa ʻoku fakahaaʻi ʻe heʻenau ngaahi ngāué fekauʻaki mo ʻenau fakamoʻulaloa ki he tuʻunga-tuʻi ʻo Kalaisí. ʻI hoʻo fai iá, fakahaaʻi ʻa e fiemaʻu kiate koe ke fai ʻa e meʻa tatau.

Fakatoka ʻa Kalaisi ko e Makatuʻungá. ʻOku fakatatau ʻe he Tohitapú ʻa e ngāue ngaohi ʻo ha ākonga Kalisitiané ki hono langa ha fale ʻia Sīsū Kalaisi ko e makatuʻungá. (1 Kol. 3:​10-​15) Ke fakahoko ení, tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau ʻiloʻi ʻa Sīsū ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ia ʻi he Tohitapú. Tokanga ke ʻoua te nau hanga atu kiate koe ko e tokotaha ia ʻoku nau muimui ki aí. (1 Kol. 3:​4-7) Fakahanga ʻenau tokangá kia Sīsū Kalaisi.

Kapau kuo fakatoka lelei ʻa e makatuʻungá, ʻe mahinoʻi ai ʻe he kau akó kuo tuku mai ʻe Kalaisi kia kitautolu ha sīpinga ‘ke tau muimui ofi, ʻo topuvaʻe taha mo ia.’ (1 Pita 2:21) Ke langa hake ʻi he meʻa ko iá, fakalotolahiʻi ʻa e kau akó ke lau ʻa e ngaahi Kōsipelí ʻo ʻikai ko e hisitōlia moʻoni pē ka ko ha sīpinga ke muimui ki ai. Tokoniʻi kinautolu ke nau manatuʻi ʻa e ngaahi fakakaukau mo e ʻulungaanga naʻe angaʻaki ʻe Sīsuú. Fakalotolahiʻi ke nau tokanga ki he founga ʻo e ongoʻi ʻa Sīsū fekauʻaki mo ʻene Tamaí, founga ʻo ʻene kātekina ʻa e ngaahi fakatauelé mo e ʻahiʻahí, founga ʻo ʻene fakahaaʻi ʻa e fakamoʻulaloa ki he ʻOtuá, mo e founga ʻo ʻene feangainga mo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga kehekehe. Fakamamafaʻi ʻa e ngāue ʻa ia naʻe fakafonuʻaki ʻe Sīsū ʻene moʻuí. ʻI he taimi leva ʻo e fehangahangai mo e ngaahi fili ke faí pea mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻi he moʻuí, ʻe ʻeke hifo ʻe he tokotaha akó kiate ia: ‘Ko e hā ʻe fai ʻe Sīsū ʻi he tuʻunga ko ení? ʻE fakahaaʻi ʻi heʻeku tōʻongá ʻa e houngaʻia totonu ki he meʻa kuó ne fai maʻakú?’

ʻI he taimi ʻokú ke malanga ai ʻi he ʻao ʻo e fakatahaʻangá, ʻoua ʻe fakaʻosiʻaki ʻo pehē koeʻuhi kuo ʻosi maʻu ʻe ho fanga tokouá ʻa e tui kia Sīsuú, ʻoku ʻikai toe fiemaʻu ia ke tohoakiʻi ha tokanga makehe kiate ia. Ko e meʻa ʻokú ke leaʻakí ʻe ʻuhinga lahi ange kapau ʻokú ke langa hake ʻi he tui ko iá. ʻI he taimi ʻokú ke malanga ai fekauʻaki mo e ngaahi fakatahá, fakafehokotaki eni mo e ngafa ʻo Sīsū ʻi he tuʻunga ko e ʻUlu ʻo e fakatahaʻangá. ʻI hoʻo lāulea ki he malaʻe fakafaifekaú, tohoakiʻi ʻa e tokangá ki he laumālie naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻi heʻene fakahoko ʻene ngāue fakafaifekaú, pea fakahoko ʻa e ngāue fakafaifekaú fakataha mo hono mahinoʻi ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe Kalaisi ʻi he tuʻunga ko e Tuʻí ke fakatahatahaʻi ʻaki ʻa e kakaí ke fakahaofi ki he māmani foʻoú.

ʻOku hā mahino ʻoku fiemaʻu ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi hono ako pē ʻa e ngaahi moʻoni tefito fekauʻaki mo Sīsuú. Ke hoko ko e kau Kalisitiane moʻoni, kuo pau ke ngāueʻi ʻe he kakaí ʻa e tui kiate iá pea ʻofa moʻoni kiate ia. Ko e ʻofa peheé ʻoku ueʻi ai ʻa e talangofua mateaki. (Sione 14:​15, 21) ʻOkú ne ʻai ʻa e kakaí ke nau lava ʻo tuʻu mālohi ʻi he tui ʻi he malumalu ʻo e faingataʻá, ke hokohoko atu ʻa e ʻaʻeva ʻi he topuvaʻe ʻo Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho kotoa ʻo ʻenau moʻuí, ke fakamoʻoniʻi ko e kau Kalisitiane matuʻotuʻa kinautolu ʻa ia ʻoku nau mālohi ʻi he “faiaka mo fokotuʻu maʻu ʻi he makatuʻungá.” (Ef. 3:​17, NW) Ko ha ʻalunga pehē ʻoku ʻoatu ai ʻa e lāngilangi kia Sihova, ko e ʻOtua mo e Tamai ʻa Sīsū Kalaisí.

“Koe Ogoogolelei Ni Oe Buleaga”

ʻI HONO ʻomai ʻa e ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo e fakaʻilonga ʻo ʻene ʻi aí pea mo e fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻá, naʻe tomuʻa tala ai ʻe Sīsū: “Koe ogoogolelei ni oe buleaga e malaga aki i mamani kotoabe, koe mea fakamooni ki he buleaga kotoabe, bea e toki hoko mai ae ikuaga.”—Mt. 24:​14, PM.

Ko e hā moʻoni ʻa e pōpoaki ko eni ʻa ia ʻe ʻoatu fakahāhā ʻi ha tuʻunga lahí? ʻOku fekauʻaki ia mo e Puleʻanga ʻa ia naʻe akoʻi kitautolu ʻe Sīsū ke lotu ki he ʻOtuá ʻo pehē: “Ke hoko mai ho puleʻangá.” (Mt. 6:​10, NW) ʻOku fakamatalaʻi ia ʻe he Fakahā 11:15 “ko e puleʻanga ʻo hotau ʻEiki [Sihova], mo ʻEne Kalaisi” koeʻuhi ko e mafai fakaepulé ʻoku tupu ia meia Sihova pea ʻoku foaki ia kia Kalaisi ʻi hono tuʻunga ko e Tuʻí. Kae kehe, fakatokangaʻi, ko e pōpoaki naʻe pehē ʻe Sīsū ʻe fanongonongo ʻi hotau ʻahó ʻoku lahi ia ʻi he meʻa naʻe malangaʻi ʻe hono kau muimuí ʻi he ʻuluaki senitulí. Naʻa nau tala ki he kakaí: “Kuo ofi mai kiate kimoutolu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtua.” (Luke 10:9) Ko Sīsū, ʻa e tokotaha naʻe pani ke hoko ko e Tuʻí, naʻe ʻi he taimi ko iá ʻi honau lotolotongá. Kae hangē ko ia ʻoku lēkooti ʻi he Mātiu 24:​14, naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsū ʻa e fanongonongo ʻi māmani lahi ʻo ha toe meʻa mahuʻinga ʻe taha ʻi hono fakahoko ʻa e taumuʻa ʻa e ʻOtuá.

Naʻe ʻoange ki he palōfita ko Tanielá ha vīsone ʻo e meʻa mahuʻinga naʻe hoko ko ení. Naʻá ne mamata ki ha “Taha hange ha hakoʻi tangata,” ko Sīsū Kalaisi, ʻokú ne maʻu meia “Talumeimuʻa,” ko Sihova ko e ʻOtuá, ʻa e “hau, mo ha langilangi, mo ha pule[ʻanga], koeʻuhi ke tauhi kiate ia ʻe he ngaahi kakai, matakali, mo faʻahinga lea kehekehe.” (Tan. 7:​13, 14) Ko e meʻa mahuʻinga fakaeʻuniveesi ko iá naʻe hoko ia ʻi hēvani ʻi he taʻu 1914. Hili iá, naʻe lī hifo ʻa e Tēvoló mo ʻene kau tēmenioó ki he māmaní. (Fkh. 12:​7-​10) Kuo hū atu ai ʻa e fokotuʻutuʻu motuʻa ʻo e ngaahi meʻá ki hono ngaahi ʻaho fakaʻosí. Ka ki muʻa ke toʻo fakaʻaufulí, ʻoku fai ha fanongonongo ʻi he kolopé ʻoku lolotonga pule ʻa e Tuʻi Faka-Mīsaia ʻa Sihová mei hono taloni fakahēvaní. ʻOku fakahaaʻi ia ki he kakai ʻi he feituʻu kotoa pē. Ko ʻenau talí ʻoku ʻomai ai ʻa e fakamoʻoni ʻo ʻenau fakakaukau ki he Fungani Māʻolungá ʻi hono tuʻunga ko e Tokotaha-Pule ʻi he “puleʻanga ʻo e tangata.”—Tan. 4:32.

Ko e moʻoni, ʻoku kei toe ʻa e meʻa ke hoko mai​—ʻo lahi ange! ʻOku tau kei lotu, “Ke hoko mai ho puleʻangá,” ka ʻoku ʻikai ʻi he fakakaukau ʻoku kei ʻi he kahaʻú ʻa hono fokotuʻu ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ka, ʻi he fakakaukau ʻe ngāue ʻa e Puleʻanga fakahēvaní ʻi ha founga pau ke fakahoko ʻa e ngaahi kikite hangē ko ia ʻi he Taniela 2:​44 mo e Fakahā 21:​2-4. Te ne liliu ʻa e māmaní ki ha palataisi ʻoku fonu ʻi he kakai ʻoku nau ʻofa ki he ʻOtuá mo honau kaungā faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI heʻetau malangaʻi ʻa e “ogoogolelei ni oe buleaga,” ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻa e ngaahi ʻamanaki ko ia ʻi he kahaʻú. Ka ʻoku tau toe ʻai moʻoni ke ʻiloʻi kuo ʻosi foaki ʻe Sihova ʻa e mafai fakaepule kakató ki hono ʻAló. ʻOkú ke fakamamafaʻi ʻa e ongoongo lelei ko ení ʻi he taimi ʻokú ke faifakamoʻoni ai fekauʻaki mo e Puleʻangá?

Fakamatalaʻi ʻo e Puleʻangá. ʻE lava fēfē ke tau fakahoko ʻetau ngāue ke fanongonongo ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá? Te tau langaʻi nai ʻa e mahuʻingaʻiá ʻaki hono kamata ha ngaahi fetalanoaʻaki ʻi ha ngaahi tuʻunga-lea kehekehe, ka ʻoku totonu ke vave ʻa ʻene hoko ʻo hā mahino ko ʻetau pōpoakí ʻoku fekauʻaki ia mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

Ko ha tafaʻaki mahuʻinga ʻo e ngāue ko ení ʻoku kau ki ai ʻa hono lau mo e lave ki he ngaahi konga Tohitapu ʻoku ʻuhinga ki he Puleʻangá. ʻI hoʻo lave ki he Puleʻangá, fakapapauʻi ko e faʻahinga ʻokú ke lea ki aí ʻoku nau mahinoʻi pe ko e hā ia. ʻE fiemaʻu nai ʻa e meʻa lahi ange ʻi he leaʻaki pē ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ko ha founga-pulé. ʻE ʻiloʻi nai ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻoku faingataʻa ke fakakaukau ki ha meʻa taʻehāmai ko ha founga-pule. Te ke fakaʻuhinga nai mo kinautolu ʻi ha ngaahi founga kehekehe. Ko e fakatātaá, ko e kalāvité ʻoku taʻehāmai, ka ʻoku ʻi ai hono kaunga mālohi ki heʻetau moʻuí. ʻOku ʻikai lava ke tau sio ki he Tokotaha naʻá ne faʻu ʻa e lao ʻo e kalāvité, ka ʻoku hā mahino ʻoku ʻi ai hono fuʻu mālohi lahi. ʻOku lave ʻa e Tohitapú kiate ia ko e “Tuʻi Itaniti.” (1 Tim. 1:17) Pe te ke fakaʻuhinga nai ʻo pehē ʻi ha fuʻu fonua lahi, kuo teʻeki ai ʻaupito aʻu ʻa e kakai tokolahi ia ki he kolomuʻá pe sio tonu ʻi honau tokotaha-pulé. ʻOku nau ʻilo fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni fakafou ʻi he ngaahi fakamatala ongoongó. ʻI he founga meimei tatau, ko e Tohitapú, kuo pulusi ia ʻi he lea laka hake he 2,200, ʻoku fakamatala mai ai kia kitautolu fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá; ʻokú ne ʻai ke tau ʻiloʻi ʻa e tokotaha kuo tuku ki ai ʻa e mafaí pea mo e meʻa ʻoku fai ʻe he Puleʻangá. Ko e Taua Leʻo, kuo pulusi ia ʻi he ngaahi lea lahi ange ʻi ha toe makasini kehe, ʻoku līʻoa ia ki hono ‘Fanongonongo ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová,’ hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he muʻa takafí.

Ke tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau mahinoʻi pe ko e hā ʻa e Puleʻangá, te ke lave nai ki he niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku nau loto ke tokonaki mai ʻe he ngaahi founga-pulé: maluʻanga fakaʻekonōmika, melino, ʻatā mei he faihiá, tōʻongafai taʻefilifilimānako ki he ngaahi kulupu fakafaʻahinga kotoa pē, ako, mo e tokangaʻi ʻa e moʻuí. Fakahaaʻi ko e Puleʻanga pē ʻo e ʻOtuá ʻe fakafou mai ai ʻa e ngaahi meʻá ni pea ko e ngaahi fiemaʻu lelei kehe kotoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe fakatōliʻa kakato.​—Sāme 145:16.

Feinga ke ueʻi ha holi ʻi he tafaʻaki ʻa e kakaí ke nau hoko ko e faʻahinga ke pule ki ai ʻa e Puleʻangá, ʻa ia ʻoku pule mai ai ʻa Sīsū Kalaisi ko e Tuʻí. Fakahaaʻi ʻa e ngaahi mana naʻá ne fakahoko ko e ngaahi fakahā tōmuʻa ia ʻo e meʻa te ne fai ʻi he tuʻunga ko e Tuʻi fakahēvaní. Lea maʻu pē fekauʻaki mo e ngaahi ʻulungaanga fakamānako naʻá ne fakahāʻí. (Mt. 8:​2, 3; 11:​28-​30) Fakamatalaʻi naʻá ne foaki ʻene moʻuí maʻatautolu pea naʻe fokotuʻu hake ia ʻe he ʻOtuá ʻi he hili iá ki he moʻui taʻefaʻamate ʻi hēvani. ʻOkú ne pule mai mei ai ʻi he tuʻunga ko e Tuʻí.​—Ng. 2:​29-​35.

Fakamamafaʻi ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻoku pule ia he taimí ni mei hēvani. Kae kehe, fakatokangaʻi ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku ʻikai te nau aʻusia ʻa e ngaahi tuʻunga ʻoku nau fakakaukau ʻe hoko ko e fakamoʻoni ʻo e pule ko iá. Fakahaaʻi ia, pea ʻeke pe ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū Kalaisi ʻe hoko ko e fakamoʻoni ʻo e meʻa ko iá. Fakamamafaʻi ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tafaʻaki ʻo e fakaʻilonga faʻu fetuiaki ʻoku maʻu ʻi he Mātiu vahe 24, Maake vahe 13, pe ko e Luke vahe 21. ʻEke leva ʻa e ʻuhinga ʻe taki atu ai ʻa e fakanofo tuʻi ʻo Kalaisi ʻi hēvaní ki he ngaahi tuʻunga ko ia ʻi māmaní. Fakahanga ʻa e tokangá ki he Fakahā 12:​7-​10, 12.

ʻI he hoko ko e fakatātā moʻoni ʻo e meʻa ʻoku fai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, lau ʻa e Mātiu 24:​14, pea fakamatalaʻi ʻa e polokalama ʻi he kolopé ʻo e ako Tohitapu ʻoku lolotonga fakahokó. (Ai. 54:13) Talanoa ki he kakaí fekauʻaki mo e ngaahi ako kehekehe ʻa ia ʻoku maʻu ʻaonga mei ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová​—ʻoku makatuʻunga kotoa ʻi he Tohitapú, ʻo fai taʻetotongi kotoa. Fakamatalaʻi ʻi he tānaki atu ki heʻetau ngāue fakafaifekau fale-ki-he-falé, ʻoku tau tuʻuaki ʻa e fakahinohino taʻetotongi ʻi ʻapi ʻi he Tohitapú ki he faʻahinga tāutaha mo e ngaahi fāmili ʻi he ngaahi fonua laka hake he 230. Ko e hā ha founga-pule fakaetangata ʻoku ʻi ha tuʻunga ke ne tokonaki mai ha polokalama fakaeako fakalahi pehē ʻo ʻikai ki he faʻahinga pē ʻoku pule ki aí ka ki he kakai ʻi māmani lahí? Fakaafeʻi ʻa e kakaí ke nau haʻu ki he Fale Fakatahaʻangá, ke maʻu ʻa e ngaahi ʻasemipilī mo e ngaahi fakataha-lahi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ke sio ai ki he fakamoʻoni ʻo e anga hono laveʻi ʻe he ako peheé ʻa e moʻui ʻa e kakaí.​—Ai. 2:​2-4; 32:​1, 17; Sione 13:35.

Ka ʻe ʻiloʻi ʻe he tokotaha-ʻapí ʻa e anga hono laveʻi ai ʻa ʻene moʻuí tonu? Te ke fakahaaʻi fakapotopoto nai ko e taumuʻa hoʻo ʻaʻahí ke lāulea ki he faingamālie ʻa ia ʻoku ʻatā ki he faʻahinga kotoa ke nau fili ʻa e moʻui ʻi he tuʻunga ko e faʻahinga ʻe pule ki ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Anga-fēfē? ʻAki ʻa e ako ki he meʻa ʻoku fiemaʻu mai ʻe he ʻOtuá pea moʻui ʻo fehoanaki mo ia he taimí ni.​—Teu. 30:​19, 20; Fkh. 22:17.

Tokoniʻi ʻa e Niʻihi Kehé ke Fakamuʻomuʻa ʻa e Puleʻangá. Naʻa mo e hili hono tali ʻe ha taha ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fili kuo pau ke ne fai. Ko e hā ʻa e fakamuʻomuʻa te ne fai ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi heʻene moʻuí tonu? Naʻe enginaki ʻa Sīsū ki heʻene kau ākongá ke “[“hanganaki,” NW] . . . fuofua kumi ae buleaga.” (Mt. 6:​33, PM) ʻE lava fēfē ke tau tokoniʻi ʻa e kaungā Kalisitiané ke nau fai ʻa e meʻa ko iá? ʻAki hono fokotuʻu ʻe kitautolu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei pea ʻi he lāulea ki he ngaahi faingamālie ʻa ia ʻoku ala maʻú. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻaki hono ʻeke pe ʻoku vakai ha tokotaha ki ha ngaahi malava pau pea ʻi he vahevahe atu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hokosiá ke fakahaaʻi ai ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe he niʻihi kehé. ʻAki ʻa e lāulea ki he ngaahi fakamatala faka-Tohitapú ʻi ha founga ʻa ia ʻe fakalolotoʻi ai ʻe he ngaahi meʻá ni ʻa e ʻofa ʻa e tokotahá kia Sihová. ʻAki hono fakamamafaʻi ʻa e tuʻunga moʻoni ʻo e Puleʻangá. ʻAki hono fakamamafaʻi ʻa e mahuʻinga moʻoni ʻo e ngāue ko hono fanongonongo ʻo e Puleʻangá. Ko e lelei lahi tahá ʻoku faʻa fai ia, ʻikai ʻi hono tala ki he kakaí ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ke faí, ka ʻi hono ueʻi ʻia kinautolu ha holi ke fai iá.

ʻOku ʻikai ha veiveiua, ko e pōpoaki mātuʻaki mahuʻinga kuo pau kia kitautolu kotoa ke tau fanongonongó ʻoku fakahanga ai ʻa e tokanga tefitó kia Sihova ko e ʻOtuá, Sīsū Kalaisi pea mo e Puleʻangá. Ko e ngaahi moʻoni mātuʻaki mahuʻinga fekauʻaki mo ení ʻoku totonu ke fakamamafaʻi ia ʻi heʻetau faifakamoʻoni ki he kakaí, ʻi heʻetau ngaahi fakatahaʻangá, pea ʻi heʻetau moʻui fakafoʻituituí. ʻI heʻetau fai iá, ʻoku tau fakahāhā ai ʻoku tau maʻu ʻaonga moʻoni mei heʻetau Ako Fakafaifekau Fakateokalatí.

KO E KAKAI KOTOA PĒ ʻOKU FIEMAʻU KE NAU FANONGO . . .

  • Ko Sihova ʻa e Tokotaha-Fakatupu ʻo hēvani mo māmaní.

  • Ko Sihova ʻa e ʻOtua moʻoni pē tahá.

  • Ko Sihová ko ha ʻOtua ʻo e ʻofa tuʻu-ki-muʻa, poto māʻolunga, fakamaau totonu haohaoa, mo e mālohi māfimafi-aoniu.

  • Kuo pau ke tau fai ha fakamatala kia Sihova ʻi he meʻa ʻoku tau faí.

KO ʻETAU LOTU KIA SIHOVÁ . . .

  • ʻOku totonu ke ueʻi ia ʻe he ʻofa kiate ia.

  • ʻOku totonu ke haʻu ia mei ha loto haohaoa, ʻo ʻikai ko ha loto ʻoku toe ʻofa ki he ngaahi meʻa ʻi he māmaní.

  • ʻOku totonu ke ʻoatu ai ʻa e fakamoʻoni ʻo e mahuʻinga kia kitautolu ha vahaʻangatae fakahōifua mo ia.

TOKONIʻI ʻA E KAKAÍ KE NAU MAHINOʻI . . .

  • Ko ha vahaʻangatae fakahōifua mo e ʻOtuá ʻoku toki malava pē ia fakafou ʻia Sīsū Kalaisi.

  • Ko e fakahaofi ko ia mei he angahalá mo e maté ʻoku toki malava pē ia fakafou ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí.

  • Ko e finangalo ia ʻo e ʻOtuá ki he tokotaha kotoa ke ne fakahaaʻi ko Sīsū ʻa e ʻEikí, ʻo ʻikai ko hono ui pē ia ko e ʻEikí ka ʻi hono tauhi ʻene ngaahi fekaú.

  • Ko e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí ʻoku moʻoni ka ko e lahi ʻo e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané fekauʻaki mo iá ʻoku mioʻi ai ʻa e ngaahi moʻoní.

ʻEKE HIFO KIATE KOE:

  • ʻOku ou ʻoatu ʻa e fakamoʻoni ʻoku ou ʻiloʻi lelei ʻa e ngafa ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he tuʻunga ko e ʻUlu kuo fakanofo ʻo e fakatahaʻangá?

  • Ko e houngaʻia ki he feilaulau ʻa Kalaisí ko ha meʻa fakaueʻiloto tefito mālohi ia ʻi heʻeku moʻuí ʻo hangē ko ia ʻoku totonu ke hokó?

  • ʻE lava fēfē ke u ʻomai ʻeku ngaahi ngāué mo e fakakaukaú ke fehoanaki kakato lahi ange mo e faʻifaʻitakiʻanga kuo fokotuʻu ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá?

ʻAI ʻA E KAKAÍ KE NAU FANONGO . . .

  • Ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻoku pule he taimí ni mei hēvani pea kuo vavé ni ke ne fetongi ʻa e tuʻunga-pule fakaetangata kotoa pē.

  • ʻE liliu ʻe he Puleʻangá ʻa e māmaní ki ha palataisi ʻoku fonu he kakai ʻoku ʻofa ki he ʻOtuá mo honau kaungā faʻahinga ʻo e tangatá.

  • ʻE fakatōliʻa kakato fakafou ʻi he Puleʻangá pē ʻa e ngaahi meʻa lelei ʻoku holi ki ai ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.

  • ʻI he meʻa ʻoku tau fai he taimi ní ʻoku tau fakahaaʻi ai pe ʻoku tau loto ke hoko ko e faʻahinga ʻoku pule ki ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

ʻEKE HIFO KIATE KOE:

  • ʻOku fakahaaʻi ʻe heʻeku founga moʻuí ʻoku ou fuofua kumi ki he Puleʻangá?

  • ʻOku ʻi ai ha ngaahi feʻunuʻaki ʻe lava ke u ʻai koeʻuhi ke fai ʻa e meʻá ni ke toe kakato ange?

  • Ko e hā ʻe lava ke u fai ke ueʻi ai ʻi he niʻihi kehé ha holi ke fuofua kumi ki he Puleʻangá?

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share