ʻOua ʻe “Sio ki he Ngaahi Meʻa ʻi Muí”
“ʻOku ʻikai ha tangata kuo ala hono nimá ki ha palau pea sio ki he ngaahi meʻa ʻi muí ʻe tuha mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.”—LUKE 9:62.
ʻE FĒFĒ HAʻO TALI?
Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau “manatuʻi ʻa e uaifi ʻo Loté”?
Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe tolu ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei he nōfoʻi aí?
ʻOku anga-fēfē ʻetau hanganaki laka fakataha mo e kautaha ʻa Sihová?
1. Ko e hā ʻa e fakatokanga naʻe ʻomai ʻe Sīsuú, pea ko e hā ʻa e fehuʻi ʻoku malanga hake aí?
“MANATUʻI ʻa e uaifi ʻo Loté.” (Luke 17:32) Ko e fakatokanga ko ia naʻe ʻomai ʻe Sīsū ʻi he meimei taʻu ʻe 2,000 kuohilí ʻoku mahuʻinga ange ia he taimí ni ʻi ha toe taimi ki muʻa. Ka ko e hā ʻa e meʻa naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Sīsū ʻi he fakatokanga mafatukituki ko ení? Naʻe ʻikai toe fiemaʻu ki heʻene kau fanongo Siú ha toe fakamatala lahi ange. Naʻa nau ʻosi ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻe hoko ki he uaifi ʻo Loté. Lolotonga ʻa e hola mei Sōtoma mo hono fāmilí, naʻá ne talangataʻa ʻo ne sio ki mui peá ne liliu ai ʻo hoko ko ha pou māsima.—Lau ʻa e Sēnesi 19:17, 26.
2. Ko e hā nai ʻa e ʻuhinga naʻe sio ai ʻa e uaifi ʻo Loté ki muí, pea ko e hā naʻe mole meiate ia koeʻuhí ko ʻene ngāue talangataʻá?
2 Ka ko e hā naʻe sio ai ki mui ʻa e uaifi ʻo Loté? Naʻá ne fieʻilo nai ʻo fekauʻaki mo e meʻa naʻe hokó? Naʻá ne hanga ki muí koeʻuhí ko haʻane taʻetui pe ko haʻane taʻefalala? Pe, ko haʻane sio fakamamaʻu ʻaʻana ia ki he ngaahi meʻa kotoa naʻá ne tuku ʻi Sōtomá? (Luke 17:31) Pe ko e hā pē ʻa e ʻuhinga ʻo ʻene sio ki muí, naʻá ne totongiʻaki ʻene moʻuí ʻa ʻene ngāue talangataʻá. Fakakaukau atu ki ai! Naʻá ne mate ʻi he ʻaho tatau pē mo ia naʻe mate ai ʻa e kakai ʻulungaanga fakalielia ko ia ʻo Sōtoma mo Komolá. Tā neʻineʻi ke pehē ʻe Sīsū: “Manatuʻi ʻa e uaifi ʻo Loté”!
3. Naʻe anga-fēfē hono fakamamafaʻi ʻe Sīsū ʻa e ʻikai totonu ko ia ke tau sio ki mui ʻi ha ʻuhinga fakaefakatātaá?
3 ʻOku tau moʻui foki mo kitautolu ʻi ha taimi ʻa ia ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke ʻoua te tau sio ki mui ʻi ha ʻuhinga fakaefakatātā. Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sīsū ʻa e poini ko ení ʻi heʻene tali ko ia ki ha tangata naʻá ne kole pe ʻe lava muʻa ke ne foki ki hono fāmilí ʻo lea māvae kia kinautolu ki muʻa ke ne hoko ko ha ākongá. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOku ʻikai ha tangata kuo ala hono nimá ki ha palau pea sio ki he ngaahi meʻa ʻi muí ʻe tuha mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.” (Luke 9:62) Naʻe anga-fefeka nai pe taʻefakaʻatuʻi ʻa Sīsū ʻi heʻene tali peheé? ʻIkai, he naʻá ne ʻiloʻi ko e kole ʻa e tangatá ko ha kalofanga pē ia ke ne kalo ai mei he fatongiá. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū ʻa e toloi-meʻa peheé ʻoku hangē ia ha sio ki he “ngaahi meʻa ʻi muí.” ʻOku mahuʻinga nai pe ʻoku kiʻi sio taimi nounou pē ʻa e tokotaha palaú ki he meʻa ʻoku ʻi muí pe ʻokú ne lī ʻe ia ʻa e palaú ki lalo kae tafoki ia ki mui? Pe ko e hā pē ʻa e tuʻungá ʻoku fakahohaʻasi ia mei he meʻa ʻoku totonu ke ne faí, pea ʻe malava ke uesia kovi ai ʻene ngāué.
4. Ko e hā kuo pau ke tau tauhi hotau matá ke fakahangataha ki aí?
4 ʻI he ʻikai ke fakahanga ʻetau tokangá ki he kuohilí, kuo pau ke tau tauhi hotau matá ke fakahangataha ki he meʻa ʻoku toka mai mei muʻá. Fakatokangaʻi ʻa e anga hono fakahaaʻi māʻalaʻala ʻa e meʻá ni ʻi he Palōveepi 4:25: “Ko e meʻa ki ho mata, ke sio fakahangatonu muʻa, pea fakamamaʻu ho laumata ki he meʻa ʻoku ke hanga ki ai.”
5. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ke ʻoua te tau sio ai ki he ngaahi meʻa ʻi muí?
5 ʻOku ʻi ai ʻa e ʻuhinga lelei ke ʻoua ai te tau sio ki he ngaahi meʻa ʻi muí. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ko iá? Ko e “ngaahi ʻaho fakaʻosí” eni. (2 Tīm. 3:1) ʻOku tau fehangahangai he taimí ni, ʻo ʻikai mo hano tafiʻi atu pē ha ongo kolo fulikivanu ʻe ua, ka ko hano fakaʻauha atu ʻo ha fokotuʻutuʻu kotoa ʻo e māmaní. Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke fakaʻehiʻehi ai mei ha meʻa meimei tatau mo ia naʻe hoko ki he uaifi ʻo Loté? Ke kamataʻakí, ʻoku fiemaʻu ke tau ʻiloʻi ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻi mui ʻia kitautolu ʻa ia te ne fakataueleʻi nai kitautolu ke tau sio ki aí. (2 Kol. 2:11) Ko ia tau vakai angé pe ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ko iá pea fakapapauʻi pe ʻe anga-fēfē haʻatau fakaʻehiʻehi mei he tokangataha ki he ngaahi meʻa ko iá.
NGAAHI ʻAHO LELEI ʻI HE KUOHILÍ
6. Ko e hā ʻoku ʻikai ke alafalalaʻanga maʻu pē ai ʻetau manatú?
6 Ko ha fakatuʻutāmaki pau ʻe taha ʻe lava ke hoko ko ha fakakaukau kuo mioʻi ʻo fekauʻaki mo e ngaahi ʻaho lelei ʻi he kuohilí. ʻOku ʻikai ke alafalalaʻanga maʻu pē ʻetau manatú. Te tau fakasiʻisiʻi fāinoa nai ʻa e ngaahi palopalema naʻa tau maʻu ʻi he kuohilí pea tau fakalahiʻi ʻe kitautolu ʻi he taimi tatau ʻa e ngaahi meʻa fakafiefiá, ʻo ʻai ke hā ngali ko e ngaahi meʻa ko iá naʻe lelei mamaʻo ange ia ʻi he meʻa moʻoni naʻe hokó. Ko e manatu ko eni kuo mioʻí ʻe lava ke ne fakatupunga ai kitautolu ke tau fakaʻamu atu ki he ngaahi ʻaho lelei ʻi he kuohilí. Ka ʻoku fakatokanga mai ʻa e Tohi Tapú: “ʻOua ʻe pehē, ‘Ko e hā naʻe lelei ange ai ʻa e ngaahi ʻaho ʻi he kuohilí ʻi he ngaahi ʻaho ko ení?’ he ʻoku ʻikai ke fakapotopoto ke ʻeke ʻa e fehuʻi ko iá.” (Koh. 7:10, New English Translation) Ko e hā ʻoku fuʻu fakatuʻutāmaki ai ʻa e faʻahinga fakakaukau ko ení?
7-9. (a) Ko e hā naʻe hoko ki he kau ʻIsilelí ʻi ʻIsipité? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe totonu ke fiefia ai ʻa e kau ʻIsilelí? (f) Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa naʻe kamata ke lāunga mo muhumuhu ki ai ʻa e kau ʻIsilelí?
7 Fakakaukau atu ki he meʻa naʻe hoko ki he kau ʻIsileli ʻi he ʻaho ʻo Mōsesé. Neongo naʻe tomuʻa fai ʻa e vakai ki he kau ʻIsilelí ko e kau ʻāunofo kinautolu ʻi he fonua ko ʻIsipité, ʻi he hili ʻa e taimi ʻo Siosifá ko e kau ʻIsipité “naʻa nau fakanofo [ki he kau ʻIsilelí] ha kau ofisa ʻo e fatongia, koeʻuhi ke fakavaivaiʻi kinautolu ʻaki ʻa e fua kavenga.” (ʻEki. 1:11) Naʻe faai atu pē ʻo fehangahangai ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá mo ha faʻahinga fakaʻauha fakafaʻahinga ʻi he feinga ʻa Felo ke fakasiʻisiʻi honau tokolahí. (ʻEki. 1:15, 16, 22) Tā neʻineʻi leva ke tala ʻe Sihova kia Mōsese: “Kuo u matuʻaki mamata ki he ngaohikoviʻi ʻo hoku kakai ʻoku ʻi Isipite, pea kuo ongo mai ʻenau tautapa koeʻuhi ko honau kau ofisa; he ʻoku ou ʻiloʻi ʻenau ngaahi mamahi.”—ʻEki. 3:7.
8 ʻE lava ke ke fakaʻuta atu ki he ongoʻi fiefia ʻa e kau ʻIsilelí ʻi heʻenau laka atu ki tuʻa mei he fonua naʻa nau nofo pōpula aí ʻi he tuʻunga ko e kakai tauʻatāiná? ʻI ha founga fakaholomamata, naʻa nau siotonu ai ʻi he mālohi ʻo Sihová ʻi he taimi naʻá ne ʻomai ai ʻa e Mala ʻe Hongofulú kia Felo loto-hīkisia mo hono kakaí. (Lau ʻa e ʻEkisoto 6:1, 6, 7.) Ko e moʻoni, naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono fakaʻatā ʻe he kau ʻIsipité ʻa e kau ʻIsilelí ke nau ʻalu kuo nau tauʻatāiná ka naʻe toe fakaʻaiʻai kinautolu ʻe he kau ʻIsipité ke nau ʻalu, pea ʻoange kiate kinautolu ʻa e koula mo e siliva lahi ʻa ia ʻe lava ai ke pehē ko e kakai ʻa e ʻOtuá “naʻa nau matuʻaki vete ʻa e kau Isipite.” (ʻEki. 12:33-36) Naʻe toe fiefia lahi ange ʻa e kau ʻIsilelí ʻi heʻenau sio ki hono fakaʻauha ʻo Felo mo ʻene ngaahi kongakaú ʻi he Tahi Kulokulá. (ʻEki. 14:30, 31) He fakatupu tui mālohi ē naʻe totonu ke hoko ʻi he siotonu ʻi he ngaahi meʻa fakatoʻoaloto ko iá!
9 Neongo ia, ʻoku faingataʻa ke fai ha tui ki ai, ka ʻi loto ʻi ha taimi nounou mei honau fakahaofi fakaemaná, ko e kakai tatau ko ení naʻe kamata ke nau lāunga mo muhumuhu. ʻO fekauʻaki mo e hā? Mo e meʻakaí! Naʻa nau hoko ʻo ʻikai fiemālie ʻi he meʻa kuo tokonaki ʻe Sihová pea nau lāunga: “ʻOku mau manatu ki he ika naʻa mau kai taʻetotongi ʻi Isipite; ʻa e kukamipa, mo e meleni, mo e liki, mo e onioni, mo e kaliki: ka ko eni kuo kauikafa ʻetau moʻui; ʻoku ʻikai ha momoʻi meʻa: ko e mana ni ʻoku tau sio ki ai.” (Nōm. 11:5, 6) ʻIo, naʻe hoko ʻo mioʻi ʻa e anga ʻo ʻenau fakakaukaú—ʻo nau mātuʻaki loto ai ke foki ki he fonua naʻa nau nofo pōpula aí! (Nōm. 14:2-4) Naʻe sio ʻa e kau ʻIsilelí ki he ngaahi meʻa ʻi muí pea mole ai ʻa e hōifua ʻa Sihová.—Nōm. 11:10.
10. Ko e meʻa ko ia naʻe hoko ki he kau ʻIsilelí ʻoku ʻomai ai ʻa e lēsoni ko e hā kiate kitautolu?
10 Ko e hā ʻa e lēsoni kiate kitautolu he ʻaho ní? ʻI heʻetau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá pea mo e ngaahi palopalemá, ʻai ke ʻoua ʻe tuku taha ʻetau fakakaukaú ki he meʻa ʻoku hā ngali nai ko e ngaahi meʻa lelei ia ʻi he kuohilí—ʻa ia ʻo kau nai ki ai ʻa e taimi ki muʻa ke tau ʻilo ai ʻa e moʻoní. Neongo ʻoku ʻikai hala ke tau fakalaulauloto atu ki he ngaahi lēsoni kuo tau ako mei heʻetau ngaahi hokosia ʻi he kuohilí pe ko haʻatau koloaʻaki ha ngaahi manatu melie, ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ke tau tauhi maʻu ha vakai mafamafatatau mo totonu ki he kuohilí. He ka ʻikai, ʻe lava ke tau fakamamafaʻi ʻe kitautolu ʻetau taʻefiemālie ki hotau ngaahi tuʻunga lolotongá pea fakataueleʻi ai kitautolu ke tau foki ki hotau ʻalunga moʻui ki muʻá.—Lau ʻa e 2 Pita 2:20-22.
NGAAHI FEILAULAU ʻI HE KUOHILÍ
11. ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa e niʻihi ki he ngaahi feilaulau naʻa nau fai ʻi he kuohilí?
11 ʻOku fakamamahi ke leaʻaki, ko e niʻihi kuo nau sio ki mui ki he ngaahi feilaulau naʻa nau fai ʻi he kuohilí pea nau vakai ki ai ko e ngaahi faingamālie ia kuo nau tō mei ai. Mahalo pē naʻá ke maʻu ha ngaahi faingamālie ki he ako māʻolunga angé, ki he tuʻunga tuʻu-ki-muʻá, pe ki ha maluʻanga fakapaʻanga, ka naʻá ke fili ʻe koe ke ʻoua te ke tuli ki ai. Kuo tukuange ʻe he tokolahi ʻo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻa e ngaahi lakanga totongi lelei ʻi he ngaahi malaʻe ʻo e pisinisí, fakafiefiá, akó, pe sipotí. ʻI he taimi ní kuo mahili atu ʻa e taimí, pea kuo teʻeki ai pē ke hoko mai ʻa e ngataʻangá. ʻOkú ke fakaʻānaua nai ʻo fekauʻaki mo e meʻa naʻe mei lava ke hokó kapau naʻe ʻikai ke ke fai ʻa e ngaahi feilaulau ko iá?
12. Naʻe anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa Paula ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻá ne tukuangé?
12 Naʻe liʻaki ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e meʻa lahi ke hoko ai ko ha tokotaha muimui ʻo Kalaisi. (Fil. 3:4-6) Naʻe anga-fēfē ʻene ongoʻi ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻá ne tukuangé? ʻOkú ne tala mai kiate kitautolu: “Ko e ngaahi meʻa naʻe hoko ko e fakakoloa kiate aú, naʻá ku lau ia ko e mole koeʻuhi ko e Kalaisí.” Pea ko e hā hono ʻuhingá? ʻOkú ne hoko atu: “ʻOku ou lau moʻoni foki ai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ko e meʻa ke mole koeʻuhi ko e mahuʻinga taʻehanotatau ʻo e ʻilo kia Kalaisi Sīsū ko hoku ʻEikí. Ko e meʻa kiate iá, kuó u tali fiemālie ai ʻa e mole ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē pea ʻoku ou lau ia ko e fuʻu koto kinohaʻa, koeʻuhí ke u maʻu ʻa Kalaisi.”a (Fil. 3:7, 8) Hangē pē ko ha taha ʻokú ne laku ha veve, ʻi he ʻikai te ne loto-mamahi ʻamui ange ʻi he mole ko iá, naʻe ʻikai ke fakaʻiseʻisa ʻa Paula ʻi ha meʻa pē fekauʻaki mo e ngaahi faingamālie fakaemāmani naʻá ne tukuangé. Naʻe ʻikai te ne kei ongoʻi naʻe ʻi ai hanau ʻaonga.
13, 14. ʻE lava fēfē ke tau muimui ki he faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe Paulá?
13 Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolú kapau te tau fakatokangaʻi hake kuo kamata ke tau fakaʻānaua kitautolu ʻo fekauʻaki mo e ngaahi faingamālie ʻoku taku kuo tau tō mei aí? Muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe Paulá. ʻO anga-fēfē? Fakakaukau atu ki he mahuʻinga ʻo e meʻa ʻokú ke maʻu he taimi ní. Kuó ke maʻu ha vahaʻangatae fakakoloa mo Sihova pea kuó ke fokotuʻu ai ha lēkooti ʻo e faitōnunga ʻi heʻene vakai maí. (Hep. 6:10) Ko e hā nai ha ngaahi lelei fakamatelie ʻe lava ke tuʻuaki mai ʻe he māmaní ʻe ʻi ai haʻane teitei ofi ʻe taha ki he ngaahi tāpuaki fakalaumālie ʻoku tau maʻu he taimi ní pea mo ia te tau maʻu ʻi he kahaʻú?—Lau ʻa e Maʻake 10:28-30.
14 ʻOku hoko atu ʻa Paula ʻo lave ki he meʻa te ne tokoniʻi kitautolu ke hokohoko atu ʻetau ʻaʻeva faitōnungá. ʻOkú ne pehē naʻá ne “fakangaloʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻi muí pea mafao atu ki he ngaahi meʻa ʻi muʻá.” (Fil. 3:13) Fakatokangaʻi naʻe fakamamafaʻi ʻe Paula ʻa e sitepu ʻe ua, ʻa ia ʻoku fiemaʻu fakatouʻosi. ʻUluakí, kuo pau ke tau fakangaloʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻa tau tukuangé, ʻo ʻoua ʻe fakamoleki ʻa e ivi mo e taimi mahuʻingá ʻi he hohaʻa tōtuʻa ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko iá. Uá, ʻi he hangē ha tokotaha lele kuo aʻu ki he tepí, ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ke tau mafao atu, ʻo hanganaki tokangataha ki he ngaahi meʻa ʻi muʻá.
15. Ko e hā ʻa e ʻaonga ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau fakalaulauloto atu ki he ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻo e kau sevāniti faitōnunga ʻa e ʻOtuá?
15 ʻI heʻetau fakalaulauloto ki he ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻo e kau sevāniti faitōnunga ʻa e ʻOtuá—ʻi he kuohilí pe ʻi he lolotonga ní—ʻe lava ke tau maʻu ai ha fakaueʻiloto lahi ange ke tau hanganaki laka ki muʻa kae ʻikai ko e sio ki he ngaahi meʻa ʻi muí. Ko e fakatātaá, kapau naʻe hanganaki fakaʻānaua ʻa ʻĒpalahame mo Sela ki ʻUa, ‘ne na mei maʻu ai ʻa e faingamālie ke na foki.’ (Hep. 11:13-15) Ka naʻe ʻikai te na foki ki ai. Naʻe tukuange ʻe Mōsese ʻi he kuonga muʻá ʻa e meʻa lahi mamaʻo ange ia ʻi ʻIsipite ʻo laka ange ia ʻi ha toe taha ʻIsileli ki mui ai. Neongo ia, ʻoku ʻikai ha lēkooti ia ʻe pehē ai naʻá ne fakaʻamu atu ki he ngaahi meʻa ko iá. ʻI hono kehé, ʻoku tala mai ʻe he fakamatala ʻa e Tohi Tapú kiate kitautolu “naʻá ne lau ʻa e lumaʻi ʻo e Kalaisí ko e ngaahi koloa ia ʻoku lahi ange ia ʻi he ngaahi koloa ʻo ʻIsipité; he naʻá ne sio fakamamaʻu atu ki hono maʻu ʻo e palé.”—Hep. 11:26.
NGAAHI HOKOSIA ʻIKAI LELEI ʻI HE KUOHILÍ
16. ʻE lava fēfē nai ke uesia kitautolu ʻe he ngaahi hokosia ʻi he kuohilí?
16 Kae kehe, ʻoku ʻikai nai ke hā mai ʻoku lelei ʻa e ngaahi hokosia kotoa pē ʻi he kuohilí. Mahalo pē ʻoku lōmekina kitautolu ʻi he fakakaukau atu ki he ngaahi angahala pe ngaahi fehālaaki naʻa tau fai ʻi he kuohilí. (Saame 51:3) Te tau kei ongoʻi pē nai ʻa e mamahi ʻo ha akonaki mālohi naʻe ʻomai kiate kitautolu. (Hep. 12:11) Ko e ngaahi fakamaau taʻetotonú—ʻa ia naʻe hoko moʻoni nai pe ko e anga pē ia ʻete fakakaukaú—ʻe lava ke ne puleʻi ʻetau fakakaukaú. (Saame 55:2) Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke fakapapauʻi ai ʻoku ʻikai ke tau fakaʻatā ha ngaahi hokosia pehē ke ne ʻai kitautolu ke tau tokangataha ki he ngaahi meʻa ʻi muí? Fakakaukau atu ki ha fakatātā ʻe tolu.
17. (a) Ko e hā hono ʻuhinga naʻe fakamatalaʻi ai ʻe Paula ʻa ia tonu “ko ha tangata [ʻokú ne] siʻisiʻi ange ʻi he siʻisiʻi taha ʻi he kotoa ʻo e kakai tapú”? (e) Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ʻa Paula ke ʻoua ʻe lōmekina ia ʻe he ngaahi fakakaukau ʻoku ʻikai ke leleí?
17 Ngaahi fehālaaki ʻi he kuohilí. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa ia tonu “ko ha tangata [ʻokú ne] siʻisiʻi ange ʻi he siʻisiʻi taha ʻi he kotoa ʻo e kakai tapú.” (ʻEf. 3:8) Ko e hā naʻá ne ongoʻi pehē aí? “Koeʻuhi naʻá ku fakatangaʻi ʻa e fakatahaʻanga ʻa e ʻOtuá,” ko ʻene leá ia. (1 Kol. 15:9) ʻE lava ke ke fakakaukau atu ki he meʻa kuo pau pē naʻe ongoʻi ʻe Paulá ʻi he taimi naʻá ne fetaulaki ai mo e niʻihi naʻá ne fakatangaʻi ki muʻá? Kae kehe, ʻi he ʻikai ke ne fakaʻatā ʻa e fakakaukau ʻikai lelei ko ení ke ne lōmekina iá, naʻe tokangataha ʻa Paula ia ki he ʻofa maʻataʻatā naʻe fakahāhā ange kiate iá. (1 Tīm. 1:12-16) Ko e houngaʻia naʻá ne ongoʻi tupu mei aí naʻá ne fakalototoʻaʻi ia ʻi heʻene ngāue fakafaifekaú. Ko ʻene tōʻonga angahalaʻia ki muʻá naʻe kau ia ʻi he ngaahi meʻa ʻa ia naʻe fakapapauʻi ʻe Paula ke ne fakangaloʻí. Kapau te tau tokangataha foki mo kitautolu ki he meesi kuo fakahāhā mai kia kitautolu ʻe Sihová, te tau fakaʻehiʻehi ai mei hono ʻai ke fakavaivaiʻi hotau mālohí ʻe he hohaʻa taʻetotonu ki he ngaahi meʻa ʻi he kuohilí ʻa ia ʻe ʻikai lava ke tau toe liliú. ʻE lava ke tau ngāueʻaki ʻe kitautolu hotau mālohí ki he ngāue ʻoku tau lolotonga faí.
18. (a) Ko e hā ʻe lava ke hokó kapau te tau sio ki mui ʻo ʻikai leleiʻia ʻi ha akonaki naʻe fai mai kiate kitautolu? (e) ʻE lava fēfē ke tau muimui ki he ngaahi lea ʻa Solomone ʻo fekauʻaki mo hono tali ʻa e akonakí?
18 Akonaki fakamamahi. Fēfē kapau ʻoku fakataueleʻi kitautolu ke tau sio ki mui ʻo ʻita ʻi ha akonaki naʻe fai mai kia kitautolu? ʻE ʻikai ngata pē heni ʻene fakamamahí ka ʻe toe fakalotosiʻi foki—ʻo ʻai ai kitautolu ke tau “loto-foʻi.” (Hep. 12:5) Pe ʻoku tau “lau ko e meʻa siʻisiʻi” ʻa e akonakí koeʻuhí ko haʻatau talitekeʻi ia, pe ko haʻatau “loto-foʻi” nai koeʻuhí ko haʻatau tali ia pea tau foʻi kitautolu ʻamui ange, ko e olá ʻoku tatau ai pē—ʻoku ʻikai ke tau fakaʻatā moʻoni ai ʻe kitautolu ʻa e akonakí ke ʻaonga mai mo fakaleleiʻi ai kitautolu. He lelei moʻoni ē ke tokanga ki he ngaahi lea ʻa Solomoné: “Pukenima ʻa e akonaki; ʻoua ʻe tukuange: Tauhi ke maʻu; he ko hoʻo moʻui ia.” (Pal. 4:13) Hangē ko ha tokotaha fakaʻuli ʻokú ne talangofua ki he ngaahi fakaʻilonga ʻi he halá, tau tali ʻa e akonakí, ngāueʻaki ia, pea laka ki muʻa.—Pal. 4:26, 27; lau ʻa e Hepelū 12:12, 13.
19. ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki ki he tui ʻa Hapakuke mo Selemaiá?
19 Ngaahi fakamaau taʻetotonu—ʻa ia naʻe hoko moʻoni pe ko e anga pē ia ʻete fakakaukaú. Te tau ongoʻi nai ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻo hangē ko e palōfita ko Hapakuké, ʻa ia naʻá ne tangi kia Sihova ki ha fakamaau totonu, ʻo ʻikai te ne mahinoʻi ʻa e ʻuhinga naʻe fakaʻatā ai ʻe Sihova ha ngaahi meʻa taʻetotonu ʻe niʻihi ke hokó. (Hap. 1:2, 3) He mahuʻinga ē kiate kitautolu ke tau faʻifaʻitaki ki he tui ʻa e palōfita ko iá, ʻa ia naʻá ne pehē: “Ka ko au te u fiefia ʻia Sihova, te u tomeʻe ʻi hoku ʻOtua fakamoʻuiʻanga.” (Hap. 3:18) Hangē ko Selemaia ʻi he kuonga muʻá, kapau te tau tauhi maʻu ha “ʻamanaki” pe fakakaukau faʻa-tatali fakataha mo e tui ʻo falala kakato kia Sihova, ʻa e ʻOtua ʻo e fakamaau totonú, ʻe lava ai ke tau loto-falala ʻe fakatonutonu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he taimi totonu.—Tangi. 3:19-24.
20. ʻE lava fēfē ke tau fakamoʻoniʻi ʻoku tau “manatuʻi ʻa e uaifi ʻo Loté”?
20 ʻOku tau moʻui ʻi he ngaahi taimi fakatoʻoaloto. ʻOku hoko ʻa e ngaahi meʻa fakaofo he taimí ni pea ʻoku toka mai mei muʻa pē ʻa e ngaahi meʻa lahi ange. ʻOfa ke hanganaki laka fakataha ʻa e toko taha taki taha ʻo kitautolu mo e kautaha ʻa Sihová. Tau tokanga muʻa ki he akonaki Fakatohitapu ke sio ai pē ki muʻa kae ʻoua ʻe sio ki he ngaahi meʻa ʻi muí. Te tau fakamoʻoniʻi ai ʻoku tau “manatuʻi ʻa e uaifi ʻo Loté”!
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e muʻaki foʻi lea naʻe liliu heni ko e “kinohaʻa” naʻe toe ʻuhinga iá ki he meʻa “kuo lī ki he fanga kulií,” “teʻe manú,” mo e “tuʻu mamaʻó.” ʻOku pehē ʻe ha mataotao Tohi Tapu ʻe taha ko hono ngāueʻaki ko ia ʻe Paula ʻa e foʻi lea ko ení ʻoku fakahaaʻi ai ha “tafoki fakaʻaufuli mei ha meʻa taʻeʻaonga pea fakaliliʻa ki ha meʻa ʻoku ʻikai haʻate toe fie kaunga ki ai.”