LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w92 10/1 p. 10-15
  • Ko ha Lea Maʻa ki he Ngaahi Puleʻanga Kotoa Pē

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko ha Lea Maʻa ki he Ngaahi Puleʻanga Kotoa Pē
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1992
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Meʻaʻofa ke Lea
  • Fiemaʻu ʻa e Lea Maʻa
  • Ko Kinautolu ʻOku ʻOange ki Ai ʻa e Lea Maʻá
  • Ko e Meʻa ʻOku Fiemaʻu ʻIate Kitautolu ʻi he Ako ki he Leá
  • Hoko ʻo Fāʻūtaha ʻi he Lea Maʻá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1992
  • ʻOkú Ke Pōtopotoʻi ʻi he Leaʻaki ʻa e “Lea Maa”?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2008
  • Leaʻaki ʻa e Lea Maʻá pea Moʻui Taʻengata!
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1992
  • Leaʻaki e Lea Maʻa
    Hiva Fakahīkihiki kia Sihova
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1992
w92 10/1 p. 10-15

Ko ha Lea Maʻa ki he Ngaahi Puleʻanga Kotoa Pē

“Bea hili ia teu omi . . . [ha liliu ki he, “NW”] lea maa ki he kakai, koeuhi ke nau ui kotoabe ki he huafa o Jihova, ke tauhi kiate ia i he uouagataha.”​—SEFANAIA 3:​9, PM.

1, 2. (a) ʻI hono fakahoko ʻo e Sēfanaia 3:​9, ko e hā ʻoku lolotonga fai ʻe Sihova ʻi hotau ʻahó ni? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku fiemaʻu ke fai hono talí kae mahino ʻa e anga ʻo e kaunga kiate kitautolu ʻa e kikite ʻa Sēfanaiá?

KO E ʻOtua ko Sihová ʻokú ne lolotonga lavaʻi ha ngāue ʻoku fakaofo moʻoni. ʻOkú ne fakafāʻūtahaʻi ʻa e kakai mei he ngaahi puleʻanga kotoa pē. Hangē ko ia naʻá ne kikiteʻi fuoloa ki muʻa ʻi heʻene Folofola Toputapú, ʻokú ne fai ʻeni ʻi heʻene akoʻi kinautolu ki he lea foʻou.​—Sēfanaia 3:9, PM.

2 Ko e hā ʻa e lea ko iá? Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai iá? Ko e hā ʻoku fiemaʻu meiate kitautolu taautaha ʻi heʻetau ako ki aí?

Ko e Meʻaʻofa ke Lea

3. (a) Ko e hā ʻa e meʻaʻofa maʻongoʻonga naʻe tokonaki kia ʻĀtamá? (e) Ko e hā ʻa e lea naʻe leaʻaki ʻe Ātamá?

3 Ko e malava ke fetuʻutaki ʻi he leá ko e meʻaʻofa fakaʻotua ia ʻo ne fakafaikehekeheʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he fanga monumanú. Ko e ʻuluaki tangatá, ko ʻĀtama, naʻe fakatupu ia mo ha ʻatamai ʻoku ʻi ai ʻene malava ke fakakaukau fakapotopoto. Naʻe tokonaki kiate ia ʻa e ʻōkani ʻo e leʻo, ko ha ʻelelo, mo e loungutu ke malava ʻo ngāueʻaki ke lea, pea pehē mo e ngaahi foʻi lea lahi mo e malava ke toe faʻu mo ha ngaahi foʻi lea foʻou. ʻI he folofola ʻa Sihova kia ʻĀtamá naʻe mahino kiate ia, pea malava foki ʻe ʻĀtama ke ne fakaleaʻi ʻa ʻene ngaahi fakakaukaú. (Sēnesi 1:​28-30; 2:​16, 17, 19-23) ʻOku mahino ko e lea naʻe ʻoange kia ʻĀtamá ko e lea naʻe hoko ʻo ʻiloa ki mui mai ko e lea faka-Hepelū. ʻIkai siʻi hifo ʻi he ʻuluaki taʻu ʻe 1,757 ʻo e ʻi māmani ʻa e tangatá, ʻoku mahino ko e kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá naʻa nau hokohoko atu ke lea ʻi he lea pē ʻe taha ko iá.​—Sēnesi 11:1.

4. Naʻe anga-fēfē ʻa hono uesia ʻe he ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho Nimiloté ʻa e lea ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?

4 Pea ʻi he ngaahi ʻaho ʻo Nimiloté, koeʻuhi ke fakataʻeʻaongaʻi ʻa e ngaahi feinga ʻa e kau tangata anga-fulikivanú, naʻe veuveuki ʻe Sihova ʻa e lea ʻa kinautolu kotoa pē naʻe fakaʻatā ke fakamaʻopoʻopo kinautolu ke kau ki hono langa ʻo e taua ʻo Pēpelí. (Sēnesi 11:​3-9) ʻOku ngalingali naʻe ʻuluaki toʻo ʻe Sihova mei heʻenau manatú ʻa e lea fakalūkufua naʻa nau ʻuluaki leaʻakí peá ne toki fakahū ki honau ngaahi ʻatamaí ha ngaahi lea foʻou. Naʻe ʻikai ke ngata pē ʻi hono ʻomi ʻa e ngaahi foʻi lea foʻoú ka naʻe toe pehē pē ki hono ʻomi mo e ngaahi kalama foʻou mo e ngaahi sīpinga fakakaukau foʻou foki. Naʻe māmālie ʻa hono fakautuutu ʻa e ngaahi lea kehe mei he ngaahi lea ko ia naʻe fakatupu ʻe Sihova ʻi Pēpelí. ʻI he ʻahó ni, ʻo fakatatau ki he ngaahi akoʻanga ʻo e leá ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi lea ʻe tolu afe nai ʻoku leaʻaki ʻi māmani lahi.

5. ʻOku malava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻa e meʻa ʻoku kau ki he “liliu ki he lea maʻa”?

5 ʻE fiemaʻu ki he kakai ʻoku nau leaʻaki ʻa e ngaahi lea kotoa ko ení, ke nau liʻaki ʻenau ngaahi lea fakafonuá pea ke nau ako ki he tupuʻi lea naʻe foaki ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtamá ʻi he fiemaʻu ko ia “[ha liliu ki he, NW] lea maʻa”? Ko e ngaahi tuʻunga naʻe hoko lolotonga hono ʻomai ʻa e kikite ko ʻení ʻe tokoni ia ke tali ʻa e fehuʻí ni.

Fiemaʻu ʻa e Lea Maʻa

6-8. (a) Ko e hā ʻa e tuʻunga fakalotu naʻe tupu hake ʻi Siuta ki muʻa pea ʻoatu ʻa e kikite ʻia Sēfanaia 3:9? (e) Ko e hā ʻa e faʻahinga tuʻunga naʻe ʻi he ngaahi puleʻanga takatakai ki Siutá?

6 Ko e puleʻanga ʻo Siutá naʻe puleʻi ʻe Manase pea toki hoko atu kia ʻĀmoni, ʻa ia naʻá na fokotuʻu ʻa e ngaahi ʻōlita kia Pēali, ʻo ngāueʻaki ai ʻa e tongafisi, pea poupouʻi ʻa e ngaahi meʻa fakaefakahāʻele faʻahikehe. (2 Tuʻi 21:​1-6; 2 Kalonikali 33:​21-23) Ko hono nunuʻá, lolotonga ʻa e pule ʻa e foha mo e ʻea ʻo ʻĀmoní, ko Siosaia, naʻe fekauʻi ʻe Sihova ʻene palōfita ko Sēfanaiá ke ne fai ʻa e fakatokanga ʻe fakahoko ʻa e fakamaau fakaʻotua ki he fonuá.​—Sēfanaia 1:​1, 2.

7 Neongo naʻe ʻilo ʻe he kakai Siuteá mei he hisitōlia ʻonautolú pea mo e Tohitapu fakamānavaʻí ko Sihova ko e ʻOtua moʻoní, ka naʻa nau kau maʻu pē ki he ngaahi ouau fakaeʻulungaanga taʻetaau ʻo e lotu faka-Pēalí. Naʻa nau punou ki he laʻaá mo e māhiná mo e ngaahi pupunga fetuʻu ʻo e sōtiaká, ʻa ia ko e maumauʻi mahino ia ʻo e lao ʻa e ʻOtuá. (Teutalōnome 4:19; 2 Tuʻi 23:5) ʻOku hiliō ʻi he ngaahi meʻá ni kotoa, naʻa nau kau ki ha founga ʻo e fehokotaki ʻi he ngaahi meʻa fakalotú ʻo hangē ʻoku tatau ʻa e ngaahi lotu kotoa ʻaki ʻenau fai ʻa e ngaahi fuakava fakatouʻosi kia Sihova pea ʻi he hingoa ʻo e ʻotua loi ko Malekami. Ko e anga ʻo ʻenau fakakaukaú, “ʻe ʻikai ʻomi ʻe Sihova ha lelei, pea ʻe ʻikai te ne ʻomi ha kovi.” (Sēfanaia 1:​4-6, 12) Ko e ngaahi puleʻanga nofo takatakai ki Siutá naʻe ʻi ai ʻa e hisitōlia ʻo ʻenau fakafepaki kia Sihova mo ʻene kakaí. Ko ia ai, naʻa nau kau kinautolu foki ʻi he teu fakahoko ki ai ʻa e fakamaau fakaʻotuá.​—Sēfanaia 2:​4-15.

8 ʻI he hili ʻa e hoko ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení naʻe kikiteʻi ʻe Sihova ʻo pehē te ne “omi . . . [ha liliu ki he, NW] lea maa ki he kakai, koeuhi ke nau ui kotoabe ki he huafa o Jihova, ke tauhi kiate ia i he uouagataha.” (Sēfanaia 3:9, PM) Ko ai ai, ko e hā ʻa e lea maʻa ko iá?

9. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai ko e lea maʻá ai ʻa e lea faka-Hepeluú pe ko e Folofola ʻa e ʻOtuá kuo tohí? (e) Ko e hā ʻa e lea maʻá, pea ko e hā ʻene kaunga ki he moʻui ʻa e faʻahinga ʻoku nau leaʻaki iá?

9 Ko e lea faka-Hepeluú? ʻIkai; ne ʻosi maʻu ia ʻe he kakai ʻo Siutá, ka ʻoku hā mahino naʻe ʻikai maʻa mo totonu ʻi he vakai ʻa Sihová ʻa e ngaahi meʻa naʻa nau leaʻakí mo e ngaahi meʻa naʻa nau faí. Pea ko e lea maʻá ʻoku ʻikai ko e Folofola pē ʻa e ʻOtuá kuo tohí. Naʻa nau ʻosi maʻu mo ia. Ka ko e meʻa naʻe fiemaʻu kiate kinautolú ko e mahino totonu ʻo e moʻoni ʻo kau ki he ʻOtuá mo ʻene ngaahi taumuʻá, pea ko Sihova pē naʻá ne lava ʻo tokonaki ʻeni ʻaki hono laumālié. ʻI heʻenau ako ke leaʻaki ʻa e lea maʻa ko iá, ʻe fakatefito ʻa ʻenau fakakaukaú, ʻa ʻenau leá, mo honau ʻulungaangá, ʻi he lāuʻilo ki he moʻoniʻi meʻa ko ia ko e ʻOtua moʻoní pē ko Sihova. (Sēfanaia 2:3) Te nau tuku ʻenau falalá kiate ia pea te nau fai ha poupou kakato ki hono tuʻunga-haú. ʻOku ʻi ai ʻa e mahuʻinga makehe kiate kitautolu ʻa e meʻá ni he ʻahó ni. Ko e hā hono ʻuhingá?

Ko Kinautolu ʻOku ʻOange ki Ai ʻa e Lea Maʻá

10. Ko e lolotonga ʻo e vahaʻa taimi fē naʻe pau ke fakahoko ai ʻa e kikite ʻia Sēfanaia 3:9?

10 ʻI hono fakahā ʻa e vahaʻa taimi pau ʻe fakahoko ai ʻa e kikité, naʻe pehē ʻe Sēfanaia 3:​9, PM: “Bea hili ia teu omi . . . [ha liliu ki he, NW] lea maa ki he kakai.” Ko e taimi fē ia? ʻOku tali ʻe he veesi 8, PM ʻo pehē ʻokú ne ʻoange ki he kau anga-vaivai ʻo e māmaní ha liliu ke nau lea maʻa ʻi he lolotonga ʻa e taimi ʻoku ‘fakatahaʻi ai ae gaahi buleaga’ ʻe Sihová, pea ki muʻa “ke huai kiate kinautolu a [ene] tubutamaki.”

11. (a) Ko e hā ʻa e fakahoko ʻe ua ʻo e Sēfanaia 3:9 naʻe fai ia ki muʻa ʻi he taimi ʻo onopooní? (e) ʻOku kehe fēfē ʻa hono fakahoko ʻoʻona ʻi he ʻaho ní?

11 Lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho ʻo e Tuʻi ko Siosaiá, naʻe liʻaki ʻe he tokolahi ʻa e lotu loí pea nau toki tauhi kia Sihova ʻi he ki muʻa ke fakangofua ʻe Sihova ʻa e kau tau Pāpiloné ke fakahoko ʻa e fakaʻauhá. (2 Kalonikali 34:​3-33) Naʻe toe pehē ʻi he ʻuluaki senitulí T.S., ki muʻa pea toki fakaʻauha ʻe he kau Lomá ʻa Selusalemá. Naʻe laui afe ʻa e kakai naʻa nau hoko ʻo ʻilo ʻa e moʻoni ʻo kau ki he ʻOtuá mo ʻene taumuʻá pea nau hoko ʻo fāʻūtaha ʻi he fai ʻo ʻene ngāué. ʻI he taimi ko iá ko e lea ʻo e moʻoní ne fakakoloaʻaki ʻa e ngaahi meʻa naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi ʻi hono fakahoko ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa Sihová. Ka ʻi hotau ʻahó ni tonu ʻoku fakahoko ai ʻi māmani lahi ʻa e kikite ko ʻeni ʻa Sēfanaiá. ʻOku lolotonga fakatahaʻi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa ki he tau ʻo e ʻaho lahi ʻo e ʻOtua Aoniú ʻi ʻĀmaketone. (Fakahā 16:​14, 16) Talu mei he fanauʻi ʻo e Puleʻangá ʻi he 1914 mo hono fai ʻa e fakatahaʻi ko iá. Pea ʻi he lolotonga ʻo e vahaʻa taimi ko ení kuo ʻoange ai ʻe Sihova ki he kakaí ʻi māmani lahi ha liliu ke nau lea maʻa ʻa ia ko hono fakahoko ia ʻo e kikite ko ʻení. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻaupito ʻa e ako ki he lea ko iá koeʻuhi ko kinautolu ʻe hao moʻui atu ʻi he fuʻu mamahi lahi ʻe hoko maí ko e kakai kuo nau ʻai moʻoni ʻa e lea maʻá ko ʻenau lea.​—Sioeli 2:32.

12. (a) Ko e hā ʻa e kaunga ʻa e vīsone ʻoku hiki ʻia ʻAisea vahe 6 ki he kikite ʻo fekauʻaki mo e lea maʻá? (e) Ko e hā naʻe fiemaʻu ai ha tokoni ki he toenga ʻo e kau paní ka nau hokohoko atu ke ala tali ke fai ʻa e ngāue ʻa Sihová?

12 ʻI he fehoanaki mo e meʻá ni, ko e vahaʻa taimi ʻo e ngaahi taʻu ko ia ʻi he hili ʻa e Tau I ʻa e Māmaní naʻe kamata ai hono fakaava ʻe Sihova ʻa e ngaahi mata ʻo e mahino ʻo ʻene kau sevāniti paní ki he vīsone fakaofo ʻa ia ʻoku hiki ʻi he tohi ʻAisea vahe 6. (ʻAi 6 Veesi 1-4) ʻOku fakamamafaʻi ʻe he vīsoné ni ʻa e mahuʻinga ke tau maʻu ha loungutu maʻá koeʻuhi ke tau tauhi fakahōifua ʻa Sihova. ʻOkú ne fakahā ai ʻoku māʻoniʻoni ʻa Sihova ʻi he ʻuhinga taupotu. Kuo pau ke tapua atu ʻa e ʻulungaanga ko iá mei heʻene kau sevānití foki. (1 Pita 1:​15, 16) Ka naʻe fiemaʻu ki he toenga ʻo e kau paní ha tokoni ʻo fekauʻaki mo e meʻá ni. Lolotonga ʻa e Tau I ʻa e Māmaní, naʻa nau aʻu ai ki ha tuʻunga siʻisiʻi ʻo fakaʻatā ai kinautolu ʻo ʻi ai honau ʻila koeʻuhi ko ʻenau kau ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní. “Koe manavahe kia Jihova oku maa,” ka naʻa nau fakaʻatā ʻa e manavahē ki he tangatá mo e ngaahi kautaha ʻa e tangatá ke ne uesia honau loungutú, ʻo fakasiʻisiʻi ʻa ʻenau fanongonongo atu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. (Sāme 19:9, PM) Naʻe kei ʻuliʻi ai ʻa e toenga ʻo e kau paní ʻe he niʻihi ʻo e ngaahi talatukufakaholo mo e ngaahi meʻa ʻoku faʻa fai ʻe he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané koeʻuhi ko ʻenau felāveʻi mo iá.

13, 14. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa hono fakahāhā ʻe he toenga ʻo e kau paní ʻa e fakakaukau totonu, pea ko e hā ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Sihova maʻanautolu? (e) ʻI he founga fē naʻe ʻoange ai ʻe Sihova ki he toenga ʻo e kau paní ha lea maʻa?

13 ʻI heʻenau ʻiloʻi honau tuʻungá, naʻe pehē ʻe he toenga ʻo e kau paní ʻo hangē ko ia naʻe leaʻaki ʻe he palōfita ko ʻAiseá: “ʻOiaue kita kuo te ʻauha! He ko e tangata loungutu taʻemaʻa kita, pea ko e kakai loungutu taʻemaʻa ʻoku te nofo ai: He ko e tuʻi ia kuo mātaʻi hoku mata ni, ʻa Sihova Sapaoti.” (ʻAisea 6:5) Naʻa nau ʻiloʻi naʻe ʻikai ke lelei honau tuʻungá. Naʻe ʻikai te nau kīvoi ʻi he founga halá pe fakafisi loto-taʻeʻunua mei hono tali ʻa e valoki ʻa Sihová. Naʻe ʻikai te nau kau mo e haʻa-faifekaú ʻi heʻenau poupouʻi ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻaki honau loungutú pē pea toki poupouʻi ʻa e Kautaha ʻa e Ngaahi Puleʻangá ʻo hangē nai ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ia.

14 Naʻe kamata ʻe Sihova ʻi heʻene ʻofa maʻataʻatā ke fakamaʻa ʻa e loungutu ʻo e kau paní koeʻuhi ko ʻenau ongoʻi fakatomala anga-fakatōkilaló. ʻOku fakahā kiate kitautolu ʻe ʻAisea 6:​6, 7: “Pea naʻe puna mai kiate au ha taha mei he kau selafimi, ʻoku ʻi hono nima ha malalaʻi afi kuo ne toʻo ʻaki ʻa e hikofi mei he olita. Pea ne fakapa ki hoku ngutu, ʻo ne pehe, Vakai kuo pa eni ki ho loungutu; pea kuo ʻave hoʻo kovi, pea fakalelei hoʻo hia.” Ko e pōpoaki fai fakamaʻa ia mei he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa ia naʻá ne fai fakaʻauha hangē ha afí ʻa e ngaahi talatukufakaholo mo e ngaahi akonaki ʻa e tangatá. Naʻá ne toʻo ʻaupito mei honau lotó ʻa e manavahē ki he tangatá kae fetongiʻaki ia ʻa e tōtōivi māfana ke ngāueʻaki honau loungutú ke fakalāngilangiʻi ʻa Sihova. Ko ia ai, naʻe fakahoko ʻe Sihova ʻene talaʻofa ke “omi . . . [ha liliu ki he, NW] lea maa ki he kakai [ko hono ʻuhinga moʻoní, ko ha loungutu maʻa], koeuhi ke nau ui kotoabe ki he huafa o Jihova.”​—Sēfanaia 3:9, PM.

15. Naʻe anga-fēfē ʻa e fehoanaki-mālie ʻa e tali ʻa e toenga ʻo e kau paní pea mo e ʻuhinga ʻa ia naʻe ʻoange ai ʻe Sihova kiate kinautolu ʻa e lea maʻá?

15 Ko ia ʻi he fanongo ʻa e kalasi ʻo onopooni ʻoku hangē ko ʻAiseá ki he leʻo ʻo Sihová kuó ne ʻeke ange, ʻo hangē ko ia ʻoku hiki ʻia ʻAisea 6:​8, 9 [6:​8, PM]: “Ko hai te u fekau, ʻio, ko hai ʻe ʻalu maʻatautolu?” naʻa nau tali fiefia: “Ko au eni; fekau au.” Naʻe ʻikai ke faingofua kiate kinautolu kotoa ke nau kamata ʻi he ngāue fakamalanga fakahāhā, ka naʻa nau saiʻia ke ngāueʻaki kinautolu ʻe he ʻOtuá ko e kakai ke kau ki hono huafá. Naʻe fakatupu-ongoʻimālohi kinautolu ʻe hono laumālié. Naʻa nau tupu ʻo tokolahi.

16. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi ola taʻeʻamanekina naʻe maʻu ʻi he ngāue fakamalanga ʻa e toenga ʻo e kau paní? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakamoʻoniʻi mai ʻe he fuʻu kakai lahí ʻoku nau toe kau ʻi he leaʻaki ʻa e lea maʻá he taimí ni?

16 ʻI he faai mai ʻa e taimí naʻe hā mahino naʻe fakatupu ʻa e ngaahi ola lelei taʻeʻamanekina mei heʻenau ngāue fakamalangá. Naʻe tokoni ʻa Sihova ki ha toe kulupu ʻe taha ʻo fakafou ʻiate kinautolu ke nau ako ʻa e lea maʻá. (ʻAisea 55:5) Ko e faʻahinga ko ʻení naʻe ʻikai te nau kau ʻi he ʻamanaki ki he moʻui fakahēvaní, ka naʻa nau lau ko e monū ke hoko ko e kaungā-ngāue fakataha mo e toenga ʻo e kau ʻea ʻo e Puleʻangá pea ke nau ngāue uouongataha mo kinautolu ʻi he tuʻunga ko e kau fanongonongo ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Faifai atu pē, ko kinautolu ʻeni kuo haʻu mei he “puleʻanga kotoa pē, mo e ngaahi matakali, mo e ngaahi faʻahinga, mo e ngaahi lea” pea kuo nau hoko ko e “fuʻu kakai lahi” ʻa ia ʻoku aʻu ki he toko laui miliona. Ko e lea ʻoku ʻalu atu mei honau ngutú ʻoku ʻikai ko e faʻahinga lea ʻokú ne fakahā ʻoku nau kau mo e ngaahi meʻa fakatupu mavahevahe ʻo e māmaní. ʻOku ʻikai ke tuʻu ʻenau ʻamanakí ʻi ha tangata pe ko ha kautaha fakaetangata. Ka, ʻoku “nau kalanga leʻo lahi, ʻo pehē, Ko hotau fakamoʻui ʻoku mei hotau ʻOtua, ʻa ia ʻoku ʻafio ʻi he taloni, pea mei he Lami.”​—Fakahā 7:​9, 10.

Ko e Meʻa ʻOku Fiemaʻu ʻIate Kitautolu ʻi he Ako ki he Leá

17. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa ʻetau ako lelei ʻa e lea maʻá mo fakaleleiʻi ʻa ʻetau malava ke ngāueʻaki iá?

17 Tatau ai pē pe ko e hā hono fuoloa ʻo ʻetau felāveʻi mo e kautaha hā mai ʻa Sihová, ʻoku lahi ʻa e meʻa te tau lava ke fai ke fakaleleiʻi ʻetau ʻilo ʻo kau ki he lea maʻá mo ʻetau malava ke ngāueleleiʻaki iá. ʻOku mahuʻinga ke feinga ke fai ʻa e meʻá ni. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko e fakaʻilonga ia ʻo ʻetau ʻofa ki he moʻoní.

18, 19. (a) Talu mei hono kamataʻangá pē, ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakatupu ha ʻofa mālohi ki he moʻoní? (e) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke hokohoko atu ke fafangaʻi ʻa e ʻofa ko iá?

18 ʻI hono kamataʻangá, ko e faʻahinga ʻofa pehē ʻokú ne tokoni ke fakaʻatā ʻa e fakakaukau mo e loto ʻo ha taha kae malava ʻo mahino kiate ia ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻa ia ʻoku fakahā atu ai kiate iá; ʻoku ueʻi ai ia ke ne ʻunuʻunu ke ofi kia Sihova pea ke ne houngaʻia ʻi Heʻene kautahá. Ko ia, ko e ʻofa ki he moʻoní ko e meʻa tefito ia ke ne hanga ʻo veteki ʻa e haʻi ʻa e lotu loí kae maʻu ʻa e tauʻatāina. Ko e faʻahinga ʻe niʻihi ʻoku nau taku ʻoku nau mahuʻingaʻia ʻi he pōpoaki ʻa e Tohitapú ka ʻoku ʻikai te nau tuku ange moʻoni ʻa e ngaahi meʻa kotoa ʻoku kau ki he lotu loí mo hono founga moʻui taʻefakataputapuí. Ko e hā ʻoku ʻikai te nau fai pehē aí? Hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻia 2 Tesalonaika 2:​10, ʻoku ʻikai te nau “tali ʻa e ʻofa ki he moʻoni ka nau moʻui ai.” Ko e meʻa mātuʻaki mahuʻinga ē ke tau maʻu ʻa e ʻofa ko iá!

19 ʻI heʻetau tali ʻa e moʻoní, ko ʻetau fafangaʻi ʻa e ʻofa ko iá ko e meʻa mahuʻinga ia ki heʻetau tupu fakalaumālié. Manatuʻi ʻoku lave ʻa Sihova ki he moʻoní ʻo hangē ko ha “lea” ia. ʻI he ako ʻa ha taha ki ha lea foʻou, ʻoku fiemaʻu kiate ia ke ne fai ha feinga tōtōivi ke ne ʻai ke lahi ange ʻa ʻene ʻiloʻi ʻa e ngaahi foʻi lea foʻou, ke puʻaki totonu ʻa e ngaahi foʻi leá, ke ako ki hono fakaikiiki ʻo e kalamá, pea mo e hā fua. Ko e ʻofa ki he lea foʻoú pea ki he kakai ʻoku nau leaʻaki iá ʻe tokoniʻi ai ia ke hokohoko atu ke laka ki muʻa. ʻI ha ngaahi māhina siʻi te ne lava nai ke leaʻaki ʻa e lea ko iá ʻi ha tuʻunga siʻisiʻi, ka ʻoku fiemaʻu ʻa e feinga fakamātoato ʻi he ngaahi taʻu lahi ke leaʻaki ia ʻo hangē ha tokotaha totonu ʻo e fonuá. Ko e feinga tatau tofu pē ʻoku fiemaʻu kae poto lelei ʻi he lea maʻá.

20. (a) Ko e hā ʻokú ne ʻai ʻa e lea maʻá ke maʻa moʻoní? (e) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai kiate kitautolu kotoa ke fai ha tokanga lahi?

20 ʻOku tautefito ʻa hono taau ke tokangaʻi ʻa e pehē ʻoku maʻa ʻa e lea ʻoku ʻomai ʻe he ʻOtuá ki heʻene kau sevānití. ʻOku moʻoni eni, ʻo ʻikai koeʻuhi pē ko hono tuʻunga fakakalamá, ka koeʻuhi ʻokú ne fakamoʻoniʻi ʻene maʻa fakalaumālie mo e fakaeʻulungaangá. ʻI he lea ko ʻení ʻoku ʻikai ke fakangofua ai ʻa e loi, kākā pe ko ha ʻelelo kākā. Ko kinautolu ʻoku nau leaʻaki ʻa e lea ko ʻení kuo pau ke nau lea moʻoni maʻu pē. (Sēfanaia 3:13; ʻEfesō 4:25) Kuo pau foki ke tapua atu mei heʻenau leá ʻa e tuʻunga māʻolunga ʻa Sihova ʻo kau ki he ʻulungaanga taau fakaefehokotaki fakasinó. (ʻEfesō 5:​1-3 [3, 4, PM]) ʻOku toe fakatokanga mai kiate kitautolu ʻe he Tohitapú ʻoku taʻemaʻa ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo Pāpilone ko e Lahi, ko e ʻemipaea ʻo e lotu loí. (Fakahā 18:​2-4) Ko e ngaahi fakatātā ʻo hono ngaahi ʻotuá ʻoku ui kinautolu ko e ngaahi “tamapua fakalielia.” (Selemaia 50:2, NW) Ko ia ʻoku feʻungamālie kiate kinautolu ʻoku nau ako ʻa e lea maʻá, ʻa e pau ke liʻaki ʻa e ngaahi meʻa fakamatelie ʻo fekauʻaki mo e lotu loí, ke nau liʻaki ʻene ngaahi akonakí, mo ʻai ke ʻatā mei hono ngaahi kātoangá pea ke toʻo ʻaupito foki mei heʻenau leá ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakahā ʻa e fakakaukau halá. ʻIkai ke ngata ai, ʻoku fakatokanga mai kiate kitautolu ʻia Fakahā 16:​13-16, ʻo pehē ko e faʻahinga fakakaukau ʻoku fakamafola atu ʻa ia ʻoku fakatahatahaʻi ai ʻa e ngaahi puleʻangá ʻo fakafepaki ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻoku toe taʻemaʻa mo ia, he ʻoku fakatupunga eni ʻe he fanga tēmeniō. Ko ia ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga maʻu pē ke ʻoua naʻa fakaʻuliʻi ʻetau leá ʻe he ngaahi meʻa taʻemaʻa ko ʻení.

21. Ko e hā ʻoku kau ki he lea maʻá ʻo tānaki atu ki he lea ʻoku leaʻakí?

21 Ko e meʻa ʻoku tau ako ki aí ʻoku ui ia ko e lea, pea ʻoku tonu ia, ka ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ia ko kinautolu ʻoku nau leaʻaki iá ʻoku nau ako ʻa e founga ke ngāueʻaki pē ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻa ia ʻoku faʻa ngāueʻaki ʻe he kakai ʻa Sihová. ʻOku toe mahuʻinga foki ʻa e ongo ʻo e leʻó, ko e anga ʻo e matá, pea mo e ngaue ʻo ha konga ʻo e sinó lolotonga ʻete leá. ʻOku malava nai ʻe he ngaahi meʻá ni ke fakahā atu ʻa e ngaahi meʻa ʻa ia ʻoku ʻikai malava ke fakahā ʻe he ngaahi foʻi leá pē. Ko e ngaahi meʻá ni ʻoku nau faʻa fakahā mai ʻa e meʻa ʻoku tau ongoʻi moʻoni ʻi hotau lotó. ʻE malava ke nau fakahā pe kuo tau taʻaki-fuʻu ʻa e meheká, ʻa e fakafelaulauhi, ʻa e faʻa ʻita tō lilí, ʻa ia ko e ngaahi ngāue kotoa ʻa e kakano angahalaʻiá. ʻI he ngāue tauʻatāina ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí, ʻe eʻa leva hono fuá ʻi he founga ʻo ʻetau fetuʻutaki mo e niʻihi kehé.​—Kalētia 5:​19-23; ʻEfesō 4:​31, 32.

22. ʻI heʻetau ako lelei ʻa e lea maʻá, ʻoku anga-fēfē ʻa ʻene kaunga ki heʻetau fai ha ngaahi fili?

22 Ko ha taha pē kuó ne ako ha lea foʻou ʻokú ne ʻilo kuó ne aʻusia ha tuʻunga mahuʻinga ʻi heʻene kamata ke fakakaukau ʻi he lea foʻou ko iá, kae ʻikai ke faʻa liliu lea mei heʻene lea totonú. Pehē foki, ʻi heʻetau ako ki he moʻoní, mo feinga tōtōivi ke ngāueʻi ia ʻi heʻetau moʻuí, pea ke vahevahe atu maʻu pē ia ki he niʻihi kehé, ʻe faifai atu pē te tau kamata ke fakakaukau ʻi he founga ʻo e moʻoní. ʻOku ʻikai te tau fakatatauʻi ai pē ʻa e fakakaukau motuʻá mo e fakakaukau foʻoú pea hoko ko ha fekuki lahi ʻi he feinga ke fai ha fili. Naʻa mo e ʻi he ngaahi meʻa iikí, ʻoku tau manatuʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapu ke tokonaki mai ʻa e tataki ʻoku fiemaʻú.​—Palōvepi 4:​1-12.

23. Neongo pe ko e hā ʻenau lea fakafonuá, ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi ʻoku leaʻaki kotoa ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi māmani lahi ʻa e lea maʻá?

23 ʻOku moʻoni ʻoku ngāueʻaki ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e ngaahi lea ʻe laui afe, ka ʻoku malava ke fakahā ʻa e lea maʻá ʻi he ngaahi lea kotoa ko iá. ʻI he māmani lahí, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau ngāueʻaongaʻaki ʻa e lea maʻá ʻi heʻenau ngāue fāʻūtaha uouongataha ʻi hono fai ʻa e fakamoʻoni fakahāhā ʻa ia ʻoku ʻoatu ai ʻa e fakalāngilangi kia Sihova, ko hotau ʻOtua anga-ʻofá.

Ngaahi Fehuʻi ʻo Fakamanatu

◻ Ko e hā ʻoku fakakau ʻi he meʻaʻofa ko e leá?

◻ Ko e hā ʻa e lea maʻá?

◻ Kuo fakahoko ʻia hai ʻa e Sēfanaia 3:9?

◻ ʻOku malava fēfē ke tau ʻoatu ha fakamoʻoni ʻoku tau ʻofa moʻoni ʻi he lea maʻá?

[Fakatātā ʻi he peesi 13]

Ko kinautolu ʻoku nau ʻilo ʻa e lea maʻá ʻoku nau vahevahe atu ia ki he niʻihi kehé

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

Tatau ai pē pe ko e hā ʻa ʻenau lea fakafonuá, ʻoku leaʻaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi māmani lahi ʻa e lea maʻá

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share