Fakanonga mei he Loto-Mafasiá—Ko ha Fakaleleiʻanga ʻAonga
“Haʻu kiate au, ʻa kimoutolu kotoa pē ʻoku ongosia mo mafasiá, pea te u fakaivifoʻou kimoutolu.”—MĀTIU 11:28, NW.
1, 2. (a) Ko e hā ʻoku ʻi he Tohitapú ʻe tokoni ki hono fakanonga ʻa e loto-mafasia tōtuʻá? (e) Naʻe ola lelei fēfē ʻa e ngaahi meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsuú?
TE KE loto-tatau nai ko e loto-mafasia ʻo fuʻu lahí ʻoku fakatupu maumau; ʻoku iku ia ki he loto-mamahi. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ko e kotoa ʻo e meʻa fakatupu fakaetangatá ʻoku mātuʻaki fakamafasiaʻi ʻaki ʻa e ngaahi kavenga ʻo tatali loto-moʻua ai ʻa e tokolahi ki ha fakatauʻatāina mei he moʻui fakatupu mafasia ʻo e ʻaho ní. (Loma 8:20-22) Ka ʻoku toe fakahaaʻi ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ʻa e founga ʻe malava ke tau maʻu ai ha nonga lahi mei he mamahí he taimí ni pē. ʻOku haʻu ia mei he muimui ki he faleʻi mo e faʻifaʻitakiʻanga ʻa ha kiʻi talavou naʻe moʻui ʻi he senituli ʻe 20 kuo maliu atú. Ko ha tufunga ia, ka naʻe lahi ange ʻene ʻofa ki he kakaí ʻi heʻene ngāue fakatufungá. Naʻá ne lea ʻo maongo ki he loto ʻo e kakaí, ngāue ki heʻenau ngaahi fiemaʻú, tokoniʻi ʻa e vaivaí pea fakafiemālieʻi ʻa e loto-taʻotaʻomiá. ʻIkai ngata aí, naʻá ne tokoniʻi ʻa e tokolahi ke nau aʻusia ʻenau malava fakalaumālié. Naʻa nau maʻu ai ha nonga mei he loto-mafasia tōtuʻá, ʻo hangē pē ko ia te ke malavá.—Luke 4:16-21; 19:47, 48; Sione 7:46.
2 Ko e tangatá ni, ʻa Sīsū ʻo Nasaletí, naʻe ʻikai ke tākiekina ia ʻe he poto fakamāmani naʻe feinga ki ai ʻa e niʻihi ʻi Loma ʻo e kuonga muʻá, ʻAtenisi, pe ʻAlekisanituliá. Ka neongo ia, ʻoku ongoongoa ʻene ngaahi meʻa naʻá ne akoʻí. Naʻa nau maʻu ha kaveinga: ko e founga-pule ʻa ia ʻe pule lavameʻa ai ʻa e ʻOtuá ki hotau foʻi māmaní. Naʻe toe fakamatalaʻi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni tefito ki he anga ʻo e moʻuí—ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ē ʻoku mahuʻinga moʻoni he ʻaho ní. Ko e faʻahinga ʻoku nau ako mo ngāueʻaki ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsuú ʻoku nau maʻu vave hono ngaahi ʻaongá, ʻo kau ai ʻa e fakanonga mei he loto-mafasia tōtuʻá. ʻIkai te ke fiefia ʻi he meʻa ko iá?
3. Ko e hā ʻa e fakaafe maʻongoʻonga naʻe fakaaʻu mai ʻe Sīsuú?
3 ʻOkú ke maʻu nai ha ngaahi veiveiua. ‘ʻE lava ke hoko ha taha naʻe moʻui he taimi fuoloa ʻaupito kuo maliu atú ko ha tākiekina ʻaonga ki heʻeku moʻuí he taimí ni?’ Sai, fanongo ki he ngaahi lea fakamānako ʻa Sīsuú: “Haʻu kiate au, ʻa kimoutolu kotoa pē ʻoku ongosia mo mafasiá, pea te u fakaivifoʻou kimoutolu. ʻAi ʻeku ʻioké kiate kimoutolu pea mou ako meiate au, he ʻoku ou anga-mokomoko mo loto-fakatōkilalo, pea te mou ʻilo ha fakaivifoʻou ki homou soulú. He ko e ʻioke ʻaʻakú ʻoku anga-ʻofa pea ko e kavenga ʻaʻakú ʻoku maʻamaʻa.” (Mātiu 11:28-30, NW) Ko e hā naʻá ne ʻuhinga ki aí? Tau sivisiviʻi angé ʻa e ngaahi leá ni ʻi hano fakaikiiki pea sio ki he founga te ne tokoniʻi ai koe ke ke maʻu ai ʻa e nonga mei he loto-mafasia fakafeʻātungiá.
4. Ko hai naʻe lea ki ai ʻa Sīsuú, pea ko e hā nai naʻe faingataʻa ai ki heʻene kau fanongó ke nau fai ʻa e meʻa naʻe kole kiate kinautolú?
4 Naʻe lea ʻa Sīsuú ki he tokolahi ʻa ia naʻa nau feinga fakamātoato ke fai ʻa e meʻa naʻe fakalaó ka naʻa nau ‘mafasia’ koeʻuhi naʻe ʻai ʻe he kau taki Siú ia ʻa e lotú ko ha meʻa fakakavenga. (Mātiu 23:4) Naʻa nau tokangataha ki he ngaahi tuʻutuʻuni taʻengata ki he meimei tafaʻaki kotoa pē ʻo e moʻuí. ʻIkai kuó ke ʻilo ʻoku fakalotomafasia ke hanganaki fanongo ki he pehē “kuo pau ke ʻoua te ke” fai ʻeni pe ko ē? ʻI hono kehé, naʻe taki ʻe he fakaafe ʻa Sīsuú ʻa e kakaí ki he moʻoní, ki he māʻoniʻoní, ki ha moʻui ʻoku lelei angé ʻaki ʻa e fanongo kiate ia. ʻIo, ko e founga ke ʻilo ai ʻa e ʻOtua moʻoní naʻe kau ai ʻa e tokanga kia Sīsū Kalaisi, he ʻiate iá, naʻe malava ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá—pea ʻe malava ai—ke nau ʻiloʻi pe ʻoku fēfē ʻa Sihova. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko ia kuo ne mātā au, kuo ne mātā ʻa e Tamai.”—Sione 14:9.
ʻOku Fuʻu Fakalotomafasia Hoʻo Moʻuí?
5, 6. ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakahoa ʻa e ngaahi tuʻunga fakaengāue mo e ngaahi vāhenga ʻi he taimi ʻo Sīsuú ki haʻatautolú he ʻahó ni?
5 ʻOku fakatupu tokanga nai ʻa e meʻá ni kiate koe koeʻuhi ko hoʻo ngāué pe tuʻunga fakafāmilí ʻoku fakalotomafasia lahi nai kiate koe. Pe ʻoku ʻi ai ha ngaahi fatongia ʻoku hā ngali taulōfuʻu nai. Kapau ʻoku pehē, ʻokú ke tatau mo e faʻahinga loto-moʻoni naʻe feʻiloaki mo Sīsū peá ne tokoniʻí. Ko e fakatātaá, fakakaukau atu ki he palopalema ʻo hono maʻu ha paʻanga ki he moʻuí. ʻOku fāinga ʻa e tokolahi mo ia he ʻahó ni, pea naʻe pehē pē mo e tokolahi ʻi he taimi ʻo Sīsuú.
6 ʻI he taimi ko iá, naʻe fakaongosia ai ha tokotaha ngāue leipa ʻi he houa ʻe 12 he ʻaho, ʻaho ʻe 6 ʻi he uike, ʻo faʻa maʻu pē ai ha tēnali ʻe taha ki he ʻahó kakato. (Mātiu 20:2-10) ʻOku fēfē ia ʻi hono fakahoa ki ho vāhengá pe ko e vāhenga ʻo ho ngaahi kaumeʻá? ʻE faingataʻa ke fakahoa ʻa e ngaahi vāhenga ʻo e kuonga muʻá mo ia ʻi he ngaahi taimi ʻi onopōní. Ko e founga ʻe taha ke fakahoa aí ko e fakakaukau atu ki he ivi fakatau maí, ʻa e meʻa ʻoku malava ke fakatau mai ʻe he paʻangá. ʻOku pehē ʻe ha tangata mataotao ʻe taha ko e taimi ko ia ʻo Sīsuú ko ha foʻi mā ʻe taha naʻe ngaohiʻaki ha ipu mahoaʻa uite ʻe faá ko e totongi nai ia ki he houa ʻe tahá. ʻOku pehē ʻe ha toe tangata mataotao ʻe taha ko ha ipu uaine lelei ʻe taha ko e totongi nai ia ki he houa ʻe uá. ʻOku malava ke ke sio mei he ongo fakaikiiki ko iá naʻe fakaongosia fuoloa mo fakafitefitaʻa ʻa e kakaí ʻi he taimi ko iá ki he hokohoko atu ai ʻenau moʻuí. Naʻa nau fiemaʻu ʻa e nonga mo e fakaivifoʻou, ʻo hangē pē ko kitautolú. Kapau ʻokú ke ngāue, te ke ongoʻi nai ʻoku tenge koe ke ke maʻu mai ha meʻa lahi ange. ʻOku ʻikai ke tau faʻa maʻu ha taimi ke fai ai ha ngaahi fili ʻosi fakakaukauʻi lelei. Te ke fakahaaʻi nai ʻokú ke fakaʻamu ki ha nonga.
7. Ko e hā ʻa e tali ki he pōpoaki ʻa Sīsuú?
7 ʻOku hā mahino, ko e fakaafe ʻa Sīsū ki he faʻahinga kotoa ko ia naʻe “ongosia mo mafasiá” naʻe mātuʻaki fakamānako ia ki he kau fanongo tokolahi ʻi he taimi ko iá. (Mātiu 4:25; Maake 3:7, 8) Pea manatuʻi naʻe tānaki atu ki ai ʻe Sīsū ʻa e talaʻofa, “Te u fakaivifoʻou kimoutolu.” Ko e talaʻofa tatau pē ko iá ʻoku ʻaonga ia ʻi he ʻahó ni. ʻOku malava ke ngāueʻaki ia kiate kitautolu kapau ʻoku tau ‘ongosia mo mafasia.’ Pea ʻoku malava ke ngāueʻaki ia ki he faʻahinga ʻoku tau ʻofa aí, ʻa ia ʻoku meimei tatau mo ia ʻa honau tuʻungá.
8. ʻOku anga-fēfē ʻa e tānaki mai ki he loto-mafasiá ʻa hono ʻohake ʻo ha kiʻi tamá mo e tuʻunga taʻumotuʻá?
8 ʻOku ʻi ai mo e ngaahi meʻa kehe ʻokú ne fakakavengaʻi ʻa e kakaí. Ko ha pole lahi ʻa hono tauhi hake ʻo e fānaú. Naʻa mo e kei hoko ko ha kiʻi leká ʻoku malava ke hoko ia ko ha pole. Ko ha tokolahi fakautuutu ʻo e faʻahinga tāutaha ʻo e ngaahi taʻumotuʻa kotoa pē ʻoku nau fetaulaki mo e ngaahi palopalema fakaʻatamai mo e ngaahi palopalema fakaemoʻuilelei fakaesinó. Pea neongo ʻoku moʻui fuoloa ange nai ʻa e kakaí, ʻoku maʻu ʻe he kau taʻumotuʻá ʻa e ngaahi palopalema makehe ke fāinga mo ia, neongo ʻa e ngaahi laka ki muʻa ʻi he faitoʻó.—Koheleti 12:2 (Koheleti 12:1, PM).
ʻI he Malumalu ʻo e ʻIoké
9, 10. ʻI he ngaahi taimi ʻo e kuonga muʻá, ko ha fakaʻilonga ʻo e hā ʻa e ʻioké, pea ko e hā naʻe fakaafeʻi ai ʻe Sīsū ʻa e kakaí ke nau ʻai ʻene ʻioké kiate kinautolú?
9 Naʻá ke fakatokangaʻi ʻi he ngaahi lea naʻe hiki mei he Mātiu 11:28, 29 (NW), naʻe pehē ai ʻe Sīsū: “ʻAi ʻeku ʻioké kiate kimoutolu pea mou ako meiate au.” ʻI he taimi ko iá, naʻe ongoʻi nai ʻe ha tangata lāuvale ʻo hangē naʻá ne ngāue ʻi ha malumalu ʻo ha ʻioké. Mei he ngaahi taimi ʻo e kuonga muʻá, naʻe hoko ʻa e ʻioké ko ha fakaʻilonga ʻo e nofo pōpula pe ngāue fakatamaioʻeiki. (Senesi 27:40; Livitiko 26:13; Teutalonome 28:48) Ko e tokolahi ʻo e kau ngāue leipa he ʻahó ʻa ia naʻe fetaulaki mo Sīsuú naʻa nau ngāue fakataha mo ha ʻioke moʻoni ʻi honau ongo umá, ʻo fua ʻaki ʻa e ngaahi kavenga mamafá. Fakatuʻunga ʻi he anga ʻo hono faʻu ʻo e ʻioké, naʻe malava ai ke hoko ʻo fakafiemālie ki he kiá mo e ongo umá pe ko e hoko ʻo maoloolo ai. ʻI he tuʻunga ko ha tufungá, naʻe ngaohi nai ʻe Sīsū ha ngaahi ʻioke, pea kuo pau pē naʻá ne ʻilo ʻa e founga ke faʻuʻaki ha sīpinga ʻo ha ʻioke ʻa ia naʻe “anga-ʻofa.” Mahalo naʻá ne ʻaofi ʻa e ngaahi konga ʻoku tau ki he kiá mo e ongo umá ʻaki ha leta pe konga tupenu ke ʻai ʻa e ʻioké ki he fakafiemālie taha ʻe malavá.
10 ʻI he taimi naʻe pehē ai ʻe Sīsū, “ʻAi ʻeku ʻioké kiate kimoutolu,” naʻá ne fakatatau nai ai ʻa ia tonu ki he tokotaha naʻá ne tokonaki mai ʻa e ngaahi ʻioke naʻe ngaohi lelei ʻa ia ʻe “anga-ʻofa” ki he kia mo e ongo uma ʻo ha tangata ngāue. Ko ia, naʻe tānaki atu ʻe Sīsū: “Ko e kavenga ʻaʻaku ʻoku maʻamaʻa.” ʻOku fakahaaʻi ʻe he meʻá ni naʻe ʻikai taʻefakafiemālie ʻa e vaʻa ʻioké ke ngāueʻaki, pea naʻe ʻikai foki ke fakapōpula ʻa e ngāué. Ko e moʻoni, ʻi hono fakaafeʻi ʻene kau fanongó ke nau tali ʻene ʻioké, naʻe ʻikai ke tuʻuaki ange ʻe Sīsū ha nonga leva mei he ngaahi tuʻunga fakafeʻātungia kotoa naʻe ʻi ai ʻi he taimi ko iá. Ka neongo ia, ko e kehe ʻi he anga ʻo e tuʻungá naʻá ne fokotuʻu maí te ne ʻomai ʻa e fakaivifoʻou lahi. Ko e ngaahi fakatonutonu ʻi heʻenau tōʻonga moʻuí mo e founga ʻo hono fai ʻo e ngaahi meʻá te ne toe fakanonga foki kinautolu. Ko e meʻa mahuʻinga angé, ko ha ʻamanaki māʻalaʻala mo fefeka te ne tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu ai ʻa e moʻui ʻoku siʻi ʻene fakalotomafasiá.
ʻE Malava Ke Ke Maʻu ʻa e Fakaivifoʻou
11. Ko e hā naʻe ʻikai ko hano fokotuʻu mai pē ʻe Sīsū ia hano fakafetongi ʻo e ngaahi ʻioké?
11 Kātaki ʻo fakatokangaʻi ange, naʻe ʻikai ke pehē ʻe Sīsū ia ʻe fetongiʻaki ʻe he kakaí ʻa e ʻioké ha meʻa ʻe taha. ʻE kei hoko pē ʻa Loma ʻo puleʻi ʻa e fonuá, ʻo hangē pē ko e ngaahi founga-pule ʻi he ʻahó ni ʻa ia ʻoku nau puleʻi ʻa e fonua ʻoku nofo ai ʻa e kau Kalisitiané. Naʻe tuʻumaʻu ai pē ʻa e totongi tukuhau faka-Loma ʻi he ʻuluaki senitulí. Naʻe kei ʻi ai pē ʻa e ngaahi palopalema fakaemoʻuileleí mo e fakaʻekonōmiká. ʻE kei hokohoko atu pē hono uesia ʻe he taʻehaohaoá mo e angahalá ʻa e kakaí. Ka, ko e fakaivifoʻoú ʻe lava ke ʻanautolu ia ʻi hono ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻa Sīsuú, ʻo hangē pē ko ia ʻoku malava ke ʻatautolu ʻi he ʻaho ní.
12, 13. Ko e hā naʻe fakaeʻa ʻe Sīsū ʻo pehē te ne ʻomai ʻa e fakaivifoʻoú, pea naʻe anga-fēfē ʻa e tali ki ai ʻa e niʻihi?
12 Ko e kaunga mahuʻinga ʻo e talanoa fakatātā ʻa Sīsū fekauʻaki mo e ʻioké naʻe hoko ia ʻo hā mahino ʻi he fekauʻaki mo e ngāue ngaohi-ākongá. ʻOku ʻikai ha veiveiua ko e ngāue tefito ia ʻa Sīsuú ko hono akoʻi ʻa e niʻihi kehé, fakataha mo e fokotuʻu ʻa e fakamamafá ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. (Mātiu 4:23) Ko ia ʻi heʻene pehē, “ʻAi ʻeku ʻioké kiate kimoutolu,” naʻe kau moʻoni ai ʻa e muimui ʻiate ia ʻi he ngāue tatau ko iá. ʻOku fakahā ʻe he lēkooti faka-Kōsipelí naʻe ueʻi ʻe Sīsū ʻa e kau tangata loto-moʻoní ke liliu ʻenau ngāué, ko ha meʻa ia naʻe tokanga lahi ki ai ʻi he moʻui ʻa e tokolahi. Manatuʻi ʻene ui kia Pita, ʻAnitelū, Sēmisi, mo Sioné: ‘Mou ōmi ʻo muimui ʻiate au; pea te u ngaohi kimoutolu ke mou hoko ko e kau toutai tangata.’ (Maake 1:16-20) Naʻá ne fakahāhaaʻi ki he kau tangata toutai ko iá ʻa e fiemālie ʻe hokó kapau naʻa nau fai ʻa e ngāue ko ia naʻá ne fakamuʻomuʻa ʻi heʻene moʻuí, ʻo fai ia ʻi he malumalu ʻo ʻene tatakí pea mo ʻene tokoní.
13 Ko e niʻihi ʻo ʻene kau fanongo Siú naʻa nau maʻu ʻa e mahinó pea ngāueʻaki ia. Fakakaukau atu ki he feituʻu matātahi ʻoku tau lau fekauʻaki mo ia ʻi he Luke 5:1-11. Ko e kau toutai ʻe toko faá naʻa nau fakaongosia ʻi he pō kakato ka naʻe ʻikai pē te nau maʻu ha meʻa. Fakafokifā ne fonu ʻenau ngaahi kupengá! Naʻe ʻikai ke hoko noa mai ʻeni; ko e tupu ia mei he kau mai ki ai ʻa Sīsuú. ʻI heʻenau sio fakamamaʻu atu ki he matātahí, naʻa nau sio ai ki ha fuʻu kakai tokolahi ʻoku nau mātuʻaki mahuʻingaʻia vēkeveke ʻi he ngaahi akonaki ʻa Sīsuú. Naʻe tokoni ia ki hono fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe tala ʻe Sīsū ki he toko fā ko iá: “Mei he taimi ni te [mou] pō tangata.” Ko e hā ʻenau talí? “Kuo nau ʻomi ʻa e ongo vaka ki ʻuta, naʻa nau liʻaki kotoa pe ʻo muimui kiate ia.”
14. (a) ʻOku malava fēfē ke tau maʻu ʻa e fakaivifoʻoú he ʻahó ni? (e) Ko e hā ʻa e ongoongo lelei fakaivifoʻou naʻe fanongonongo ʻe Sīsuú?
14 ʻI hono tefitó, ʻe malava ke ke tali ʻi ha founga meimei tatau. ʻOku kei hokohoko atu pē ʻa e ngāue ko hono akoʻi ʻa e kakaí ki he moʻoni ʻo e Tohitapú. Ko e toko ono miliona nai ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi māmani lahi kuo nau tali ʻa e fakaafe ʻa Sīsū ke “ʻai [ʻene] ʻioké kiate” kinautolú; kuo nau hoko ko e “[kau] toutai tangata.” (Mātiu 4:19, NW) ʻOku ʻai ʻe he niʻihi ko ʻenau ngāue taimi-kakató ia; ko e niʻihi kehe ʻoku nau fai konga-taimi ia ʻi he lahi taha ʻo ʻenau malavá. ʻOku ʻiloʻi ʻe he tokotaha kotoa ʻoku fakaivifoʻou ia, ko ia ʻoku hoko ai ʻenau moʻuí ʻo siʻisiʻi ʻene fakalotomafasiá. ʻOku kau ki ai ʻa hono fai ʻa e meʻa ʻoku nau fiefia aí, ko hono tala ki he niʻihi kehé ʻa e ongoongo leleí—“ae ogoogolelei oe buleaga.” (Mātiu 4:23, PM) Ko ha meʻa fakafiefia maʻu pē ke talanoa ʻo fekauʻaki mo e ongoongo leleí kae tautefito ki he ongoongo lelei ko ʻení. ʻOku ʻi he Tohitapú ʻa e naunau tefito ʻoku fiemaʻu ke tau fakatuipauʻi ʻaki ki he tokolahi ʻe malava ke nau tataki ha moʻui ʻoku siʻisiʻi ʻene fakalotomafasiá.—2 Timote 3:16, 17.
15. ʻE malava fēfē ke ke maʻu ha ʻaonga mei he ngaahi akonaki ʻa Sīsū fekauʻaki mo e moʻuí?
15 Ki ha tuʻunga, naʻa mo e kakai kuo nau toki kamata pē ke ako fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá kuo nau maʻu ʻa e ʻaonga mei he ngaahi akonaki ʻa Sīsū fekauʻaki mo e founga ke moʻui aí. ʻOku malava ʻa e tokolahi ke nau lea moʻoni ʻo pehē kuo hanga ʻe he ngaahi akonaki ʻa Sīsuú ʻo fakaivifoʻou kinautolu mo tokoniʻi kinautolu ke liliuʻi fakaʻaufuli ʻenau moʻuí. ʻE malava ke ke fakahoko ia kiate koe tonu ʻaki hono sivisiviʻi ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻuí ʻa ia ʻoku fokotuʻu mai ʻi he ngaahi fakamatala ki he moʻui mo e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú, tautefito ki he ngaahi Kōsipeli naʻe tohi ʻe Mātiu, Maʻake, mo Luké.
Ko ha Founga ki he Fakaivifoʻoú
16, 17. (a) Ko fē ʻe malava ke ke maʻu ai ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi akonaki tefito ʻa Sīsuú? (e) Ko e hā ʻoku fiemaʻú koeʻuhi ke maʻu ʻa e fakaivifoʻoú fakafou ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú?
16 ʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 31 T.S., naʻe fai ai ʻe Sīsū ha malanga ʻa ia kuo ongoongoa ʻi māmani ʻo aʻu mai ki he ʻahó ni. ʻOku faʻa ui ia ko e Malanga ʻi he Moʻungá. ʻOku lēkooti ia ʻi he Mātiu vahe 5 ki he 7 mo e Luke vahe 6, pea ʻokú ne toʻotoʻo konga lalahi mai ʻa ʻene ngaahi akonakí. ʻOku malava ke ke maʻu ʻa e ngaahi akonaki kehe ʻa Sīsū ʻi he ngaahi feituʻu kehe ʻi he ngaahi Kōsipelí. Ko e konga lahi ʻo e meʻa naʻá ne leaʻakí ʻoku malava ke mahino lelei, neongo ko hono ngāueʻi iá ʻe malava ke hoko ko ha pole. Ko e hā ʻoku ʻikai ke lau fakalelei ai ʻa e ngaahi vahe ko iá, ʻo fakakaukau lahi ki aí? Tuku ʻa e mālohi ʻo ʻene ngaahi fakakaukaú ke ne tākiekina hoʻo mahaló mo hoʻo fakakaukaú.
17 ʻOku hā mahino, ʻoku malava ke fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú ʻi he ngaahi founga kehekehe. Tau fakakulupu ʻa e ngaahi akonaki tefitó koeʻuhi ke ʻi ai ha taha ki he ʻaho taki taha ʻo e māhiná, fakataha mo e taumuʻa ke ngāueʻaki kinautolu ʻi hoʻo moʻuí. Anga-fēfē? Sai, ʻoua ʻe hila fakavave pē kiate kinautolú. Manatuʻi ʻa e tokotaha pule koloaʻia naʻá ne ʻeke kia Sīsū Kalaisi: “Ko e hā te u fai kae to moʻoku ʻa e moʻui taʻengata?” ʻI hono toe leaʻaki ʻe Sīsū ʻa e ngaahi fiemaʻu mātuʻaki mahuʻinga ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá, naʻe tali mai ʻe he tangatá naʻá ne ʻosi fai kotoa ia. Ka, naʻá ne fakatokangaʻi naʻe fiemaʻu ke ne fai ʻa e meʻa lahi ange. Naʻe kole ange ʻe Sīsū kiate ia ke ne fai ha feinga lahi ange ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻotuá ʻi ha ngaahi founga ʻaonga, ke ne hoko ko ha ākonga longomoʻui. ʻOku hā mahino, naʻe ʻikai ke mateuteu ʻa e tangatá ni ke fai ʻa e meʻa ko iá. (Luke 18:18-23) Ko ia ai, ko e tokotaha ʻokú ne loto ke ako ki he ngaahi akonaki ʻa Sīsuú he ʻaho ní ʻoku fiemaʻu ke ne manatuʻi ʻoku ʻi ai ʻa e faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo e loto-tatau mo kinautolú pea mo hono fakahoko moʻoni kinautolú, ʻo holoki hifo ai ʻa e loto-mafasiá.
18. Fakahāhaaʻi ʻa e founga ʻe malava ke ke ngāueʻaongaʻaki ai ʻa e puha ʻoku kau fakataha mo ʻení.
18 ʻI he hoko ʻo kamata ke sivisiviʻi mo ngāueʻaki ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú, sio ki he poini 1 ʻi he puha ʻoku kau fakataha mo ʻení. ʻOku lave ai ki he Mātiu 5:3-9. Ko e moʻoni, ko ha taha pē ʻo kitautolu ʻe malava ke ne fakamoleki ha taimi lahi ʻi he fakalaulauloto ki he akonaki fakaofo ʻoku ʻomai ʻi he ngaahi veesi ko iá. Neongo ia, ʻi he sio ki ai ʻi he tuʻunga fakalūkufuá, ko e hā te ke fakaʻosiʻaki ʻo fekauʻaki mo e anga ʻo e fakakaukaú? Kapau ʻokú ke fiemaʻu moʻoni ke ikuʻi ʻa e nunuʻa ʻo e fuʻu loto-mafasia lahi ʻi hoʻo moʻuí, ko e hā ʻe hoko ʻo tokoní? ʻE malava fēfē ke ke fakaleleiʻi ange ho tuʻungá kapau ʻokú ke fakatupulekina hoʻo tokanga ki he ngaahi meʻa fakalaumālié, ʻo fakaʻatā ʻa e meʻa peheé ke nōfoʻi lahi ange ʻi hoʻo ngaahi fakakaukaú? ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻi hoʻo moʻuí ʻoku fiemaʻu ke ke fai ha tokanga siʻisiʻi ki ai, ʻo fakaʻatā ai ʻa e tokanga lahi ange ki he ngaahi ʻīsiu fakalaumālié? Kapau te ke fai pehē, ʻe fakalahi ai hoʻo fiefiá he taimí ni.
19. Ko e hā ʻe malava ke ke fai ke maʻu ai ha toe fakamaama mo e mahino lahí?
19 ʻOku ʻi ai ha meʻa kehe ʻe malava ke ke fai. Fēfē ke fetalanoaʻaki ʻi he ngaahi veesi ko iá mo ha toe sevāniti ʻe taha ʻa e ʻOtuá, ko ho hoa malí nai, ko ha kāinga ofi, pe ko ha kaumeʻa? (Palovepi 18:24; 20:5) Manatuʻi naʻe ʻeke ʻe he tokotaha pule koloaʻiá ki ha tokotaha kehe—ko Sīsū—ʻo fekauʻaki mo ha meʻa felāveʻi mo ia. Naʻe mei malava ʻe he talí ke fakatupulekina ʻene ʻamanaki ki he moʻui fiefia mo taʻengatá. Ko e kaungālotu ko ia te ke fetalanoaʻaki mo ia ʻi he ngaahi veesi ko iá ʻe ʻikai tatau ia mo Sīsū; ka, ʻe kei fakatou ʻaonga pē kiate kimoua ʻa e fetalanoaʻaki fekauʻaki mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú. Feinga ke fai ia he vave tahá.
20, 21. Ko e hā ʻa e polokalama ʻe malava ke ke muimui ai ke ako ʻo fekauʻaki mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú, pea ʻe malava fēfē ke ke fakafuofuaʻi hoʻo fakalakalaká?
20 Toe sio ki he puha ʻoku kau fakataha mo ʻení, “Ngaahi Akonaki ke Tokoni Kiate Koe.” ʻOku fakakulupu ʻa e ngaahi akonaki ko ʻení koeʻuhi ke ke maʻu ʻo ʻikai toe siʻi hifo ʻi he tahá ha akonaki ʻe taha ʻi he ʻaho ke ke fakakaukau ki ai. ʻE lava ke ke ʻuluaki lau ʻa e meʻa naʻe pau ke leaʻaki ʻe Sīsū ʻi he ngaahi veesi ʻoku haá. Fakakaukau leva ʻo fekauʻaki mo ʻene ngaahi leá. Fakakaukauloto ki he founga ʻe lava ke ke ngāueʻaki ai kinautolu ʻi hoʻo moʻuí. Kapau ʻokú ke ongoʻi kuó ke ʻosi fai pehē, fakakaukauloto atu ki he meʻa lahi ange ʻe lava ke ke fai ke moʻuiʻaki ai ʻa e akonaki fakaʻotua ko iá. Ngāueʻaki ia lolotonga ʻa e ʻaho ko iá. Kapau kuo pau ke ke fāinga ke mahinoʻi ia pe ke ʻilo ki he founga ʻe lava ke ke ngāueʻaki ai iá, fakamoleki ha toe ʻaho ʻe taha ki ai. Kae kehe, manatuʻi, ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke ke mataotao ai ki muʻa peá ke toki hoko atú. ʻI he ʻaho hono hokó, ʻe lava ke ke fakakaukau ai ki ha toe akonaki ʻe taha. ʻI he ngataʻanga ʻo e uiké, ʻe lava ke ke fakamanatu ai ʻa e anga ʻo e lavameʻa ne ke aʻusia ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi akonaki ʻe fā pe nima ʻa Sīsuú. Toe fakalahi mai ki ai ʻi he uike hono uá, ʻi he ʻaho ki he ʻaho. Kapau ʻokú ke ʻilo hifo kuó ke tō ʻo ʻikai ngāueʻaki ha akonaki, ʻoua ʻe loto-siʻi. ʻE hokosia ʻe he kau Kalisitiane kotoa pē ʻa e meʻa ko iá. (2 Kalonikali 6:36; Sāme 130:3; Koheleti 7:20; Semisi 3:8) Hokohoko atu hono ngāueʻakí ʻi he uike hono tolú mo hono faá.
21 ʻI he hili ha foʻi māhina ʻe taha pe lahi hake ai, kuó ke ʻosiki nai ai ʻa e kotoa ʻo e ngaahi poini ʻe 31. ʻI ha faʻahinga tuʻunga pē, ko e hā te ke ongoʻi ko e olá ia? ʻIkai te ke ʻi ha tuʻunga fiefia ange, ʻo ongoʻi fiemālie lahi ange nai? Neongo kapau ko ha kiʻi fakalakalaka siʻisiʻi pē ʻokú ke faí, te ke ongoʻi nai ʻoku siʻisiʻi hoʻo loto-mafasiá, pe te ke ngāue lelei ange ai ki he loto-mafasiá ʻi ha tuʻunga, pea te ke maʻu ai ha founga ki hono hokohoko atú. ʻOua naʻa ngalo ʻoku lahi mo e ngaahi poini lelei kehe ʻo e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú ʻoku ʻikai ke ʻi he fakahokohokó. Fēfē ke kumi ki ha niʻihi ʻo kinautolu pea feinga leva ke ngāueʻaki kinautolu?—Filipai 3:16.
22. Ko e hā ʻe iku nai ki ai ʻi he muimui ki he ngaahi akonaki ʻa Sīsuú, ka ko e hā ʻa e toe tafaʻaki ʻoku taau ke ako ki aí?
22 ʻOku malava ke ke sio ko e ʻioke ʻa Sīsuú, neongo ʻoku ʻikai ke taʻeʻiai hano mamafa, ʻoku anga-ʻofa moʻoni. Ko e kavenga ʻo ʻene ngaahi akonakí mo e tuʻunga ngaohi-ākongá ʻoku maʻamaʻa. ʻI he hili ʻa e taʻu ʻe 60 tupu ʻo e taukei fakafoʻituituí, ko e ʻapositolo ko Sioné, ʻa e kaumeʻa ʻofeina ʻo Sīsuú, naʻá ne fakahaaʻi ʻa e loto-tatau: “Ko ʻeni ia ʻa e ʻuhinga ʻo e ʻofa ki he ʻOtuá, ko ʻetau tauhi ʻene ngaahi fekaú; pea ko ʻene ngaahi fekaú ʻoku ʻikai ke fakakavenga.” (1 Sione 5:3) ʻOku malava ke ke maʻu ʻa e loto-falala pehē. Ko e fuoloa ange ʻo hoʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú, ko e lahi ange ia ʻo hoʻo ʻilo ko e meʻa ko ia ʻokú ne ʻai ʻa e moʻuí ke mātuʻaki fakalotomafasia ki he tokolahi ʻi he ʻaho ní ʻe ʻikai hoko ia ʻo fakalotomamahi kiate koe. Te ke ʻilo ai kuó ke maʻu ʻa e nonga lahi. (Sāme 34:8) Neongo ia, ʻoku toe ʻi ai ha tafaʻaki ʻe taha ki he ʻioke anga-ʻofa ʻa Sīsuú ʻoku fiemaʻu ke ke fakakaukau atu ki ai. Naʻe toe lave ʻa Sīsū ki heʻene hoko ʻo “anga-mokomoko mo loto-fakatōkilalo.” ʻOku anga-fēfē ʻa e feʻungamālie ʻa e meʻa ko iá ʻi heʻetau ako mo faʻifaʻitaki kia Sīsuú? ʻI he kupu hoko maí, te tau lāulea ai ki he meʻá ni.—Mātiu 11:29, NW.
Ko e Hā Haʻo Tali?
• Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau hanga kia Sīsū ʻi he taimi ʻoku tau kumi ai ki ha fakanonga mei he fuʻu lahi ʻa e loto-mafasiá?
• Ko e hā naʻe fakaʻilongaʻi ʻe ha ʻioke, pea ko e hā hono ʻuhingá?
• Ko e hā naʻe fakaafeʻi ai ʻe Sīsū ʻa e kakaí ke nau ʻai ʻene ʻioké?
• ʻE malava fēfē ke ʻaʻau ʻa e fakaivifoʻou fakalaumālié?
[Fakamatala ʻi he peesi 14]
Ko e potutohi fakataʻu ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he lolotonga ʻa e 2002 ko e: “Haʻu kiate au . . . pea te u fakaivifoʻou kimoutolu.”—Mātiu 11:28, NW.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 12, 13]
Ngaahi Akonaki ke Tokoni Kiate Koe
Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa lelei ʻe lava ke ke maʻu ʻi he Mātiu vahe 5 ki he 7? ʻOku ʻi he ngaahi vahé ni ʻa e ngaahi akonaki naʻe fai ʻi ha veʻe moʻunga Kāleli ʻe he Faiako Mataotaó, ko Sīsū. Kātaki ʻo lau ʻa e ngaahi veesi ʻoku lave ki ai ʻi laló, ʻo ngāueʻaki hoʻo tatau Tohitapu pē ʻaʻaú, pea ʻeke hifo kiate koe ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku fekauʻaki mo iá.
1. 5:3-9 Ko e hā ʻoku tala mai ʻe he meʻá ni kiate au ʻo fekauʻaki mo ʻeku tōʻongá fakalūkufua? ʻE anga-fēfē nai ke u ngāue atu ki he fiefia lahi angé? ʻE lava fēfē ke u fai ha tokanga lahi ange ki heʻeku ngaahi fiemaʻu fakalaumālié?
2. 5:25, 26 Ko e hā ʻoku lelei ange ia ʻi he faʻifaʻitaki ki he laumālie fakakikihi ʻoku maʻu ʻe he tokolahi?—Luke 12:58, 59.
3. 5:27-30 Ko e hā ʻoku fakamamafaʻi ʻe he ngaahi lea ʻa Sīsuú ʻi he fekauʻaki mo e fakaʻānaua ʻi he fehokotaki fakasinó? ʻE anga-fēfē hono toe fakalahi mai ʻeku fiefiá mo e nonga ʻa e fakakaukaú ʻe heʻeku fakaʻehiʻehi mei he meʻa peheé?
4. 5:38-42 Ko e hā ʻoku totonu ai ke u feinga ke fakaʻehiʻehi mei he fakamamafa ʻoku ʻai ʻe he sōsaieti ʻo onopōní ki he hoko ʻo fuʻu fakaaoaó?
5. 5:43-48 ʻE anga-fēfē ʻeku maʻu ʻa e ʻaonga mei he hoko ʻo maheni lelei ange mo e ngaahi kaungāfeohi ʻa ia naʻá ku vakai nai ki ai ko e ngaahi filí? Ko e hā nai ʻe fai ʻe he meʻá ni ke fakasiʻisiʻi pe toʻo ai ʻa e loto-hohaʻá?
6. 6:14, 15 Kapau ʻoku ou hehema ʻi ha taimi ʻe niʻihi ke taʻefakamolemole, ko e tupuʻanga tefitó nai ko e meheká pe loto-ʻiteʻitá? ʻE lava fēfē ke u liliu ia?
7. 6:16-18 ʻOku ou hehema ke tokanga lahi ange ki he fōtunga hā maí ʻi he tokanga ki hoku tuʻunga ʻi lotó? Ko e hā ʻoku totonu ke u tokanga lahi ange ki aí?
8. 6:19-32 Ko e hā ʻe lava ke hoko kapau ʻoku ou hoko ʻo tokanga tōtuʻa ki he paʻangá mo e ngaahi koloá? Ko e fakakaukau fekauʻaki mo e hā te ne tokoniʻi au ke u tauhi maʻu ha fakakaukau mafamafatatau ʻi he meʻá ni?
9. 7:1-5 ʻOku anga-fēfē ʻeku ongoʻí ʻi he taimi ʻoku ou ʻi he haʻohaʻonga ai ʻo ha kakai ʻoku fakakaukau fakahalaia mo fakaanga, ʻo fakasio hala maʻu peé? Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai kiate au ke u fakaʻehiʻehi mei he hoko ʻo peheé?
10. 7:7-11 Kapau ʻoku lelei ʻa e kīvoí ʻi heʻeku fai ha ngaahi kole ki he ʻOtuá, fēfē ia ʻi he ngaahi tafaʻaki kehe ʻo e moʻuí?—Luke 11:5-13.
11. 7:12 Neongo ʻoku ou ʻilo ʻa e Lao Koulá, ko e hā hono lahi ʻo ʻeku ngāueʻaki ʻa e akonaki ko ʻení ʻi he feangai mo e niʻihi kehé?
12. 7:24-27 Koeʻuhi ko au pē ke u fua ʻa hono tataki ʻo ʻeku moʻuí tonu, ʻe malava fēfē ke u mateuteu lelei ange ki he ngaahi taufa ʻo e faingataʻá mo e ngaahi tuʻunga lōmekina ʻo e faingataʻá? Ko e hā ʻoku totonu ai ke u fakakaukau fekauʻaki mo e meʻá ni he taimi ní?—Luke 6:46-49.
Toe ngaahi akonaki ʻoku lava ke u fakakaukau ki ai:
13. 8:2, 3 ʻE lava fēfē ke u tapua atu ʻa e manavaʻofá ki he faingataʻaʻiá, ʻo hangē ko ia naʻe faʻa fai ʻe Sīsuú?
14. 9:9-38 Ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻi heʻeku moʻuí ʻoku fakahāhā ai ʻa e mēsí, pea ʻe malava fēfē ke u fakahāhā ia ʻo toe lahi ange?
15. 12:19 ʻI he ako mei he kikite fekauʻaki mo Sīsuú, ʻoku ou feinga ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi fakakikihi fakatupu fepakí?
16. 12:20, 21 Ko e hā ha lelei te u fai ʻi he ʻikai ke fakafeʻātungiaʻi ʻa e niʻihi kehé ʻaki ʻeku ngaahi leá pe ko ʻeku ngaahi ngāué?
17. 12:34-37 Ko e hā ʻoku ou talanoa ʻo kau ki aí ʻi he taimi lahi tahá? ʻOku ou ʻilo ʻi heʻeku tatau ha foʻi moli, ʻe haʻu ki tuʻa ʻa e huhuʻaʻi molí, ko ia ko e hā ʻoku totonu ai ke u fakakaukau ki he meʻa ʻoku ʻi loto ʻiate aú, ʻi hoku lotó?—Maake 7:20-23.
18. 15:4-6 Mei he ngaahi fakamatala ʻa Sīsuú, ko e hā ʻoku ou ʻiloʻi fekauʻaki mo e tokanga ʻofa ki he kau taʻumotuʻá?
19. 19:13-15 Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke u vaheʻi ki ai ha taimi ke fai ai iá?
20. 20:25-28 Ko e hā ʻoku taʻeʻaonga ai ke ngāueʻaki ʻa e mafaí ki heʻete lelei pē ʻaʻatá? ʻE lava fēfē ke u faʻifaʻitaki kia Sīsū ʻi he meʻá ni?
Toe ngaahi fakakaukau, naʻe hiki ʻe Maʻake:
21. 4:24, 25 Ko e hā ʻa e mahuʻinga ʻo e anga ʻo ʻeku fakafeangai ki he niʻihi kehé?
22. 9:50 Kapau ko e meʻa ʻoku ou leaʻaki mo faí ʻoku lelei, ko e hā ʻa e ngaahi ola lelei ʻe hoko nai mei aí?
Fakaʻosí, ko ha ngaahi akonaki ʻe niʻihi naʻe hiki ʻe Luke:
23. 8:11, 14 Kapau te u fakaʻatā ʻa e loto-moʻuá, koloá, mo e fakafiefiá ke pule ʻi heʻeku moʻuí, ko e hā ʻoku malava ke hoko aí?
24. 9:1-6 Neongo naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻa e mālohi ke fakamoʻui ʻa e puké, ko e hā naʻá ne fakamuʻomuʻa ʻi he meʻa ko iá?
25. 9:52-56 ʻOku ou vave ki he ʻitá? ʻOku ou fakaʻehiʻehi mei he laumālie ʻo e faisāuní?
26. 9:62 ʻOku totonu ke fēfē ʻeku vakai ki hoku fatongia ke lea fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?
27. 10:29-37 ʻE lava fēfē ke u fakamoʻoniʻi ko ha kaungāʻapi au, ʻikai ko ha tokotaha filifilimānako?
28. 11:33-36 Ko e hā nai ʻa e ngaahi liliu te u fai koeʻuhi ke hoko ʻeku moʻuí ʻo faingofua angé?
29. 12:15 Ko e hā ʻa e felāveʻi ʻi he vahaʻa ʻo e moʻuí mo e ngaahi koloá?
30. 14:28-30 Kapau te u vaheʻi ha taimi ke fakafuofua fakalelei ai ʻa e ngaahi fili ke faí, ko e hā nai te u fakaʻehiʻehi mei aí, pea ko e hā hono ʻaongá?
31. 16:10-12 Ko e hā ʻa e ngaahi ʻaonga ʻe lava ke u maʻu nai mei ha moʻui tauhi anga-tonú?
[Fakatātā ʻi he peesi 10]
Ko e ngāue fakahaofi moʻui ʻi he malumalu ʻo e ʻioke ʻa Sīsuú ʻoku fakaivifoʻou