Ko ha Fuʻu Kakai Lahi ʻo e Kau Lotu Moʻoní—Ko ʻEnau Haʻu mei Fē?
“Pea ta ko e fuʻu kakai lahi, . . . mei he puleʻanga kotoa pē, mo e ngaahi matakali, mo e ngaahi faʻahinga, mo e ngaahi lea, naʻa nau tutuʻu ʻi he ʻao ʻo e taloni pea ʻi he ʻao ʻo e Lami.”—FAKAHĀ 7:9.
1. Ko e hā ʻoku mahuʻinga lahi ai kiate kitautolu ʻi he ʻaho ní ʻa e ngaahi vīsone fakaekikite ʻi he tohi Fakahaá?
ʻI HE fakaofi atu ki he ngataʻanga ʻo e ʻuluaki senituli T.S., naʻe mamata ai ʻa e ʻaposetolo ko Sioné ki he ngaahi vīsone ʻo e ngaahi meʻa fakaofo ʻo fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa Sihová. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa naʻá ne mamata ki ai ʻi he vīsoné ʻoku lolotonga fakahoko ia ʻi he taimí ni. Ko e niʻihi ʻoku ʻamanaki ke fakahoko ia ʻi he kahaʻu ofi maí. ʻOku takatakai ʻa e ngaahi vīsoné ni kotoa ki he tumuʻaki fakaofo ʻo e taumuʻa fisifisimuʻa ʻa Sihová ke fakamāʻoniʻoniʻi ʻa hono huafá ʻi he ʻao ʻo e meʻamoʻui kotoa pē. (ʻIsikeli 38:23; Fakahā 4:11; 5:13) ʻIkai ko ia pē, ʻoku nau kaunga ki he ngaahi ʻamanaki ʻo e moʻui ʻa e tokotaha taki taha ʻo kitautolu. ʻO anga-fēfē?
2. (a) Ko e hā naʻe mamata ki ai ʻa Sione ʻi he vīsone hono faá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e vīsone ko ʻení te tau lave ki ai?
2 ʻI he vīsone fakahokohoko hono fā ʻi he tohi Fakahaá, naʻe mamata ai ʻa Sione ki he kau ʻāngelo naʻa nau pukepuke ʻa e ngaahi matangi ʻo e fakaʻauhá kaeʻoua ke silaʻi ʻa e “kau tamaioʻeiki ʻa hotau ʻOtua” ʻi honau laʻé. Pea naʻá ne toki sio ki ha meʻa fakaloto-fiefia lahi—“ta ko e fuʻu kakai lahi, ʻa ia ʻe ʻikai lava ʻe ha taha hono lau, ko ha kakai mei he puleʻanga kotoa pē, mo e ngaahi matakali, mo e ngaahi faʻahinga, mo e ngaahi lea,” naʻa nau fāʻūtaha ʻi he lotu kia Sihová mo fakalāngilangiʻi ʻa hono ʻAló. Naʻe tala kia Sione, ko e faʻahinga ko ʻení, ko e kakai ia te nau haʻu mei he mamahi lahí. (Fakahā 7:1-17) Ko hai ʻa e faʻahinga ʻoku fakamatalaʻi ko e “kau tamaioʻeiki ʻa hotau ʻOtua”? Pea ko hai te nau hoko ko e “fuʻu kakai lahi” ʻe hao moʻui atu mei he mamahi lahí? Te ke hoko ko ha taha ʻo kinautolu?
Ko Hai ʻa e “Kau Tamaioʻeiki ʻa Hotau ʻOtua”?
3. (a) ʻI he Sione 10:1-15, naʻe anga-fēfē ʻa hono fakatātaaʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene felāveʻi ki hono kau muimuí? (e) Ko e hā naʻe ʻai ke malava ʻe Sīsū ki heʻene fanga sipí ʻo fakafou ʻi heʻene pekia fakaefeilaulaú?
3 ʻOku fakafuofua ki he māhina nai ʻe fā ki muʻa peá ne pekiá, naʻe lea ai ʻa Sīsū ʻo kau kiate ia tonu “ko e Tauhi Lelei” pea ki hono kau muimuí ko e “fanga sipi” ʻa ia te ne foaki ʻene moʻuí maʻanautolu. Naʻá ne lave makehe ki he fanga sipi naʻá ne maʻu ʻi ha lotoʻā-sipi fakaefakatātaá pea hili ia naʻá ne fai ha tokanga makehe ki ai. (Sione 10:1-18)a ʻI heʻene anga-ʻofá, naʻe foaki atu ai ʻe Sīsū ʻa hono soulú koeʻuhi ko ʻene fanga sipí, ʻo hoko ia ko e totongi huhuʻi naʻe fiemaʻú koeʻuhi kae fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei he angahalá mo e maté.
4. Ko hai ʻa e ʻuluaki faʻahinga naʻe fakatahatahaʻi ko e sipi ʻo hangē ko ia naʻe lea ki ai ʻa Sīsuú?
4 Kae kehe, ki muʻa ke fai ʻa e meʻa ko iá, ko Sīsū ʻa e Tauhi-Sipi Leleí naʻá ne fakatahatahaʻi ʻe ia pē ʻa e kau ākongá. Ko e ʻuluaki faʻahingá naʻe fakafeʻiloaki kiate ia ʻe Sione Papitaisó, ko e “leʻo matapā” ia ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú. Naʻe kumi ʻe Sīsū ʻa e kakai te nau tali lelei ʻa e faingamālie ke hoko ko e konga faʻu fetuiaki ʻo e ‘hako ʻo ʻEpalahamé.’ (Sēnesi 22:18; Kalētia 3:16, 29) Naʻá ne fakatupulekina ʻi honau lotó ʻa e houngaʻia ki he Puleʻanga ʻo hēvani, pea naʻá ne fakapapauʻi kiate kinautolu te ne ʻalu ʻo teuteu ha feituʻu kiate kinautolu ʻi he fale ʻo ʻene Tamai fakahēvaní. (Mātiu 13:44-46; Sione 14:2, 3) ʻOku feʻungamālie he naʻá ne pehē: “Talu meia Sione Papitaiso ʻo fai mai, mo e ʻohofia ʻo e Puleʻanga ʻo Hevani, mo hono faʻao ʻe ha kau fakamalohi.” (Mātiu 11:12) Ko e faʻahinga ko ʻeni naʻa nau muimui ʻiate ia koeʻuhí ke maʻu ʻa e kolo ko iá naʻe fakamoʻoniʻi ai naʻa nau ʻi he lotoʻā-sipi ʻa ia naʻe lea ki ai ʻa Sīsuú.
5. (a) Ko hai ʻa e “kau tamaioʻeiki ʻo hotau ʻOtua” ʻoku lave ki ai ʻi he Fakahā 7:3-8? (e) Ko e hā ʻokú ne fakahā ʻe tokolahi ange ʻa e kau ʻi he lotú mo e kau ʻIsileli fakalaumālié?
5 ʻI he Fakahā 7:3-8, ko kinautolu ʻoku lavameʻa ʻa ʻenau tutui atu ki he kolo fakahēvani ko iá ʻoku toe lave ki ai ko e “kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtua.” (Sio ki he 1 Pita 2:9, 16.) Ko e kau Siu fakaekakano pē ʻa e toko 144,000 naʻe lave ki ai? Ko e kau Siu pē ʻa kinautolu ʻi he lotoʻā-sipi fakaefakatātā ʻo e talanoa fakatātā ʻa Sīsū? ʻIkai ʻaupito; ko e kau mēmipa kinautolu ia ʻo e haʻa ʻIsileli fakalaumālie ʻo e ʻOtuá, ko kinautolu hono kotoa ʻoku nau kau mo Kalaisi ʻi he hako fakalaumālie ʻo ʻEpalahamé. (Kalētia 3:28, 29; 6:16; Fakahā 14:1, 3) Ko e moʻoni, ʻe faifai atu pē pea ʻe hoko ʻa e taimi ʻe kakato ai ʻa e fika ko iá. Pea ko e hā leva ʻe hokó? ʻO hangē ko ia kuo fuatala ʻi he Tohi Tapú, ko e niʻihi kehe—ko ha fuʻu kakai tokolahi ʻo kinautolu—te nau kau mo e kau ʻIsileli fakalaumālie ko ʻení ʻi he lotu kia Sihová.—Sākalaia 8:23.
“Fanga Sipi Kehe”—Ko e Kau Senitaile Kalisitiané?
6. Ko e hā ʻoku tuhu ki ai ʻa e Sione 10:16?
6 ʻI he ʻosi ʻo ʻene lave ki he lotoʻā-sipi ʻi he Sione 10:7-15, naʻe toe fakakau mai ʻe Sīsū ha kulupu ʻe taha, ʻo ne pehē: “Pea ʻoku ai mo ʻeku fanga sipi kehe, ʻa ia ʻoku ʻikai kau ki he lotoʻā ko eni: kuo pau ke u taki ʻa e faʻahinga ko ia foki: pea te nau tokanga ki hoku leʻo; pea te nau hoko ko e takanga pe taha, pea taha pe ʻa e tauhi.” (Sione 10:16) Ko hai ʻa e “fanga sipi kehe” ko ia?
7, 8. (a) Ko e hā ʻoku makatuʻunga ai ʻi ha fakakaukau hala ʻa e pehē ko e fanga sipi kehé ko e kau Senitaile Kalisitiané? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻo fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he māmaní ʻoku totonu ke ʻi ai hono kaunga ki heʻetau maʻu ʻa e mahino pe ko hai ʻa e fanga sipi kehé?
7 ʻOku pehē ʻe he kau faʻu fakamatala ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ko e fanga sipi kehe ko ʻení ko e kau Senitaile Kalisitiane pea ko kinautolu ʻi he lotoʻā-sipi naʻe lave ki ai ki muʻá ko e kau Siú ia, ko e faʻahinga ia naʻa nau moʻulaloa ki he fuakava ʻo e Laó, pea ʻoku fakatou ʻalu pē ki hēvani ʻa e ongo kulupú ni. Ka naʻe fanauʻi ʻa Sīsū ia ko e Siu pea naʻá ne moʻulaloa ki he fuakava ʻo e Laó. (Kalētia 4:4) ʻIkai ko ia pē, ko kinautolu ʻoku nau pehē ko e fanga sipi kehé ko e kau Senitaile Kalisitiané ʻa ia te nau maʻu ʻa e pale ko e moʻui fakahēvaní ʻoku ʻikai te nau fakatokangaʻi ha tafaʻaki mahuʻinga ʻo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá. ʻI hono fakatupu ʻe Sihova ʻa e ʻuluaki ongo mātuʻá pea tuku kinaua ʻi he ngoue ko ʻĪtení, naʻá ne fakamahino ko ʻene taumuʻá ke nofoʻi ʻa e māmaní, pea ke hoko kotoa ia ko ha palataisi, pea ko e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku tauhi ki aí te nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá—ʻo fakatuʻunga ʻi he ʻapasia mo talangofua ki honau Tokotaha-Fakatupú.—Sēnesi 1:26-28; 2:15-17; ʻAisea 45:18.
8 ʻI he fai angahala ʻa ʻĀtamá, naʻe ʻikai ke fakataʻeʻaongaʻi ai ʻa e taumuʻa ia ʻa Sihová. Naʻe anga-ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo fai ha tokonaki ki he hako ʻo ʻĀtamá ke nau maʻu ha faingamālie ke nau fiefia ʻi he meʻa naʻe ʻikai ke houngaʻia ai ʻa ʻĀtamá. Naʻe kikiteʻi ʻe Sihova te ne fokotuʻu hake ha tokotaha fakahaofi, ha hako, ʻa ia ʻe fakafou mai ai ʻa e ngaahi tāpuaki ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē. (Sēnesi 3:15; 22:18) Naʻe ʻikai ke ʻuhinga ʻa e talaʻofa ia ko iá ʻe ʻave ʻa e kakai lelei kotoa pē ʻi he māmaní ki hēvani. Naʻe ʻakoʻi ʻe Sīsū ʻa hono kau muimui ke nau lotu: “Ke hoko hoʻo pule, ke fai ho finangalo, hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani.” (Mātiu 6:9, 10) Naʻe ʻikai ke fuoloa peá ne leaʻaki ʻa e talanoa fakatātā kuo hiki ʻi he Sione 10:1-16, naʻe tala ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ko e “fanga sipi toko siʻi” pē kuo hōifua ʻa ʻene Tamaí ke ʻoange kiate kinautolu ʻa e Puleʻanga fakahēvaní. (Luke 12:32, 33) Ko ia ʻi heʻetau lau ʻa e talanoa fakatātā ʻa Sīsū ʻo kau kiate ia ko e Tauhi-Sipi Leleí naʻá ne foaki ʻa hono soulú koeʻuhi ko ʻene fanga sipí, ko ha fehālaaki ia ke ʻoua ʻe fakakau ki ai ʻa e tokolahi ʻo kinautolu kuo ʻomai ʻe Sīsū ki he malumalu ʻo ʻene tokanga ʻofá, ko e faʻahinga ia te nau hoko ko e kakai ʻi he māmaní ʻe pule mai ki ai ʻa hono Puleʻanga fakahēvaní.—Sione 3:16.
9. ʻI he 1884, ko e hā ʻa e mahino naʻe maʻu ʻe he kau Ako Tohi Tapú ʻo fekauʻaki mo e fanga sipi kehé?
9 ʻI he 1884, ko e Watch Tower naʻá ne fakapapauʻi ko e fanga sipi kehé ko e kakai ia te nau maʻu ʻa e faingamālie ke moʻui ʻi he māmaní ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga ʻe fakahoko ai ʻa e ʻuluaki taumuʻa ʻa e ʻOtuá. Naʻe fakatokangaʻi ʻe he muʻaki kau Ako Tohi Tapu ko iá ko e niʻihi ʻo e fanga sipi kehe ko ʻení ko e kakai ia naʻa nau moʻui pea mate ki muʻa ia ʻi he ngāue fakamalanga ʻa Sīsū ʻi he māmaní. Kae kehe, ka naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi fakaikiiki naʻe ʻikai ke totonu ʻa ʻenau maʻu ʻa e mahino ki aí. Hangē ko ʻení, naʻa nau pehē ko e fakatahatahaʻi ʻo e fanga sipi kehé ʻe fakahoko ia ʻi he ʻosi hono maʻu kotoa ʻe he faʻahinga paní ʻa honau pale fakahēvaní. Ka naʻa nau fakatokangaʻi papau ko e fanga sipi kehé ʻoku ʻikai ko e kau Senitaile Kalisitiane pē. Ko e faingamālie ke hoko ko ha taha ʻo e fanga sipi kehé ʻoku ʻatā ia fakatouʻosi ki he kau Siú mo e kau Senitailé, ki he kakai ʻo e ngaahi puleʻangá mo e ngaahi matakali kotoa pē.—Fakafehoanaki mo Ngāue 10:34, 35.
10. Koeʻuhi ke tau kau ʻi he faʻahinga ʻa ia ʻoku lau moʻoni ʻe Sīsū ko ʻene fanga sipi kehé, ko e hā kuo pau ke tau faí?
10 Ke feʻunga mo e fakamatala naʻe fai ʻe Sīsuú, ko e fanga sipi kehé ʻoku pau ko e kakai ʻoku nau tokaʻi ʻa Sīsū Kalaisi ko e Tauhi-Sipi Leleí, tatau ai pē pe ko e hā honau matakalí pe faikehekehe ʻo honau ʻātakaí. Ko e hā ʻoku kau ki ai? ʻOku pau ke nau fakahāhā ʻa e anga-vaivai mo ha loto-lelei ke tataki ia, ʻa ia ko e ngaahi anga ia ʻo e fanga sipí. (Sāme 37:11) ʻOku hangē pē ko ia ko e fanga sipi tokosiʻí, kuo pau ke nau “ʻilo hono leʻo” ʻo e Tauhi-Sipi Leleí pea mo ʻikai fakaʻatā kinautolu ke taki atu ʻe he niʻihi kehe kuo nau feinga ke tākiekina nai kinautolú. (Sione 10:4; 2 Sione 9, 10) Kuo pau ke nau houngaʻia ʻi he mahuʻinga ʻo e meʻa naʻe fai ʻe Sīsuú ʻa hono foaki atu ʻa hono soulú koeʻuhi ko ʻene fanga sipí pea ngāueʻaki ʻa e tui kakato ki he tokonaki ko ia. (Ngāue 4:12) Kuo pau ke nau “ʻilo” ʻa e leʻo ʻo e Tauhi-Sipi Leleí ʻi heʻene enginakiʻi kinautolu ke fai pē ʻa ʻenau ngāue toputapú kia Sihova, ke hanganaki fuofua kumi ki he Puleʻangá, ke mavahe ai pē mei he māmaní, pea fefakahāhāʻaki ʻa e ʻofa-līʻoá. (Mātiu 4:10; 6:31-33; Sione 15:12, 13, 19) ʻOku feʻunga mo koe ʻa e fakamatala ʻo kinautolu ʻoku lau ʻe Sīsū ko ʻene fanga sipi kehé? ʻOkú ke fie fai ki ai? Ko ha fekoekoeʻi mahuʻinga lahi ē ʻe ʻatā ki he faʻahinga kotoa te nau hoko moʻoni ko e fanga sipi kehe ʻa Sīsuú!
ʻApasia ki he Mafai ʻo e Puleʻangá
11. (a) ʻI he fakaʻilonga ʻo ʻene ʻi aí, ko e hā ʻa e lau ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo e fanga sipí pea mo e fanga kosí? (e) Ko hai ʻa e ngaahi tokoua naʻe lave ki ai ʻa Sīsuú?
11 ʻI he ʻosi ʻo ha ngaahi māhina mei heʻene fai ʻa e talanoa fakatātā ʻi ʻolungá, naʻe toe ʻi Selusalema ʻa Sīsū. Naʻá ne nofo ʻi he funga Moʻunga ko ʻŌlivé ʻo hanga atu ki he feituʻu ʻo e temipalé, naʻá ne ʻoange ki heʻene kau ākonga ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻo e ‘fakaʻilonga ʻo ʻene ʻi aí mo e fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tuʻú ni.’ (Mātiu 24:3) Naʻá ne toe lea ai ʻo kau ki he fakatahatahaʻi ʻo e fanga sipí. Fakataha mo e ngaahi meʻa kehé, naʻá ne pehē: “Ka ʻo ka ʻiloange ʻe hoko mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata, kuo ne ʻai hono nāunau, pea haʻofia ia ʻe he kau angelo kotoa pe, te ne toki nofo ʻi hono taloni langilangiʻia: pea ʻe fakatahataha ki hono ʻao ʻa e ngāhi kakai kotoa pe; pea te ne vaheʻi kinautolu, ʻo hange ʻoku vaheʻi ʻe ha tauhisipi ʻa e fanga sipi mei he fanga kosi: pea te ne fokotuʻu ʻa e fanga sipi mei hono toʻomataʻu, ka ko e fanga kosi mei hono toʻohema.” ʻI he talanoa fakatātā ko ʻeni, naʻe fakahā ʻe Sīsū ko e faʻahinga naʻe fai ʻa e tokanga ki ai ʻa e Tuʻí ʻe fakamāuʻi kinautolu ʻo makatuʻunga mei he anga ʻo ʻenau fakafeangai ki hono “ngāhi tokoua.” (Mātiu 25:31-46) Ko hai ʻa e ngaahi tokoua ko ʻení? Ko e kau Kalisitiane kuo pani ʻaki ʻa e laumālié ʻa ia ko e “ngaahi foha ʻo e ʻOtua.” Ko Sīsū ko e ʻuluaki ʻAlo ia ʻo e ʻOtuá. Ko ia, ko kinautolu ko e ngaahi tokoua ʻo Kalaisí. Ko kinautolu ko e “kau tamaioʻeiki ʻa hotau ʻOtua” naʻe lave ki ai ʻi he Fakahā 7:3, ʻa e faʻahinga kuo fili mei he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ke kau fakataha mo Kalaisi ʻi hono Puleʻanga fakahēvaní.—Loma 8:14-17.
12. Ko e hā ʻoku mahuʻinga lahi ai ʻa e anga ʻo e fakafeangai ʻa e kakaí mo e ngaahi tokoua ʻo Kalaisí?
12 ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e anga ʻo e fakafeangai ʻa e faʻahinga kehe ʻo e tangatá ki he ngaahi ʻea ko ʻeni ʻo e Puleʻangá. Ko hoʻo vakai kiate kinautolu ʻoku hangē ko e ʻafio ki ai ʻa Sīsū Kalaisi mo Sihová? (Mātiu 24:45-47; 2 Tesalonaika 2:13) Ko e anga ʻo e fakakaukau ʻa ha taha ki he faʻahinga pani ko ʻení ʻoku tapua mei ai ʻa ʻene fakakaukau kia Sīsū Kalaisí tonu mo ʻene Tamaí, ko e Aoniu ʻo e ʻUniveesí.—Mātiu 10:40; 25:34-46.
13. Ko e hā ʻa hono lahi ʻo e ʻilo ʻa e kau Ako Tohi Tapú ʻi he 1884 ki he talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí?
13 ʻI he tatau ʻo ʻAokosi 1884, naʻe tonu ʻa hono tuhuʻi atu ʻe he Watch Tower ko e “fanga sipi” ʻi he talanoa fakatātā ko ʻení ʻoku nau maʻu ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui haohaoa ʻi māmani. Naʻe maʻu foki ʻa e mahino ko e talanoa fakatātaá kuo pau ke ʻi ai ʻa hono fakahoko ʻi he taimi ʻe pule ai ʻa Kalaisi mei hono taloni nāunauʻia fakahēvaní. Ka, ʻi he taimi ko iá naʻe ʻikai ke nau ʻilo lelei pē ʻe kamata ʻafē ʻa e ngāue ʻo e vahevahe naʻe fakamatala ki aí pea ko e hā ʻa hono fuoloa pea toki ʻosí.
14. ʻI he 1923, naʻe anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e malanga ʻi ha fakataha lahi ki he kau Ako Tohi Tapú ke nau maʻu ai ʻa e mahino ki he taimi ʻe fakahoko ai ʻa e talanoa fakatātā fakaekikite ʻa Sīsuú?
14 Kae kehe, ʻi he 1923, ʻi ha malanga ʻi ha fakataha lahi, ko J. F. Rutherford, ko e palesiteni ia ʻi he taimi ko iá ʻo e Sōsaieti Taua Leʻo, naʻá ne fakamahino ʻa e taimi ʻe fakahoko ai ʻa e talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí. Ko e hā ʻa hono ʻuhingá? Koeʻuhi he ʻoku fakahā ʻi he talanoa fakatātaá ko e ngaahi tokoua ʻo e Tuʻí—ko ha niʻihi ʻo kinautolu—te nau kei ʻi māmani pē. ʻI he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ko hono kau muimui pē kuo pani ʻe he laumālié ʻe totonu ʻa hono ui ko hono ngaahi tokouá. (Hepelū 2:10-12) Ko e faʻahinga ko ʻení ʻe ʻikai te nau kei ʻi māmani ʻo faai atu ki he Afeʻi taʻu, ke maʻu ai ʻe he kakaí ha faingamālie ke fai lelei kiate kinautolu ʻi he ngaahi founga naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsuú.—Fakahā 20:6.
15. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻo tokoni ia ki he kau Ako Tohi Tapú ke nau ʻiloʻi totonu ʻa e fanga sipi ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú? (e) Naʻe fakamoʻoniʻi fēfē ʻe he fanga sipí ʻa ʻenau houngaʻia ki he Puleʻangá?
15 ʻI he malanga ko ia ʻi he 1923, naʻe fai ai ha feinga ke ʻiloʻi ʻa e faʻahinga ʻoku nau feʻunga mo e fakamatala ʻa e ʻEikí ki he fanga sipí mo e fanga kosí, ka naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa kehe ia naʻe fiemaʻu ke mahino ki muʻa ia pea toki mahino kakato ʻa e ʻuhinga ʻo e talanoa fakatātaá. ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi taʻu naʻe hoko atu aí, naʻe ʻomai anga-fakalakalaka ʻe Sihova ʻa e ngaahi fakamatala fakaikiiki ko ʻení ki he tokanga ʻa ʻene kau sevānití. ʻI he 1927, naʻe kau ai ʻa e mahino maʻalaʻala ko ʻení, ko e “tamaioeiki agatonu mo boto” ko e kulupu fakakātoa ia ʻo e kau Kalisitiane kuo pani ʻe he laumālié ʻi he māmaní; ʻoku houngaʻia foki ʻi he 1932, ʻa e fiemaʻu ke fakahaaʻi taʻemanavahē kita ʻokú te kau mo e kau sevāniti pani ʻa Sihová, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sionatapi mo Sehu. (Mātiu 24:45, PM; 2 Tuʻi 10:15) ʻI he taimi ko ia, ʻo makatuʻunga ʻi he Fakahā 22:17, ko e faʻahinga hangē ha sipi ko ʻení naʻe fakatefito hono fakalototoʻaʻí ke nau kau ki hono talaki ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá ki he niʻihi kehé. ʻE ueʻi kinautolu ʻe heʻenau houngaʻia ki he Puleʻanga faka-Mīsaiá ke ʻoua ʻe ngata pē ʻi hono fakahā atu ʻa e ʻofa fakaetangata ki he kau pani ʻa e ʻEikí ka ke fakatapui ʻa ʻenau moʻuí kia Sihova ʻo fakafou ʻia Kalaisi pea hoko ʻo feohi vaofi ʻaupito mo e kau pani, kau faivelenga ʻi he ngāue ʻoku nau faí. ʻOkú ke fai ʻa e meʻa ko iá? ʻE pehē ʻe he Tuʻí kiate kinautolu ʻoku nau fai iá: “Omi kimoutolu, ʻa e faʻahinga kuo fakamonuʻia ʻe heʻeku Tamai, ʻo mou hoko ki he puleʻanga kuo toka teuteu moʻomoutolu talu e tanu pou ʻo mamani.” Pea ʻoku nau hanga atu ki he ʻamanaki fakaofo ʻo e moʻui taʻengata ʻi he haohaoa ʻi he tafaʻaki ʻo e Puleʻangá ki māmani.—Mātiu 25:34, 46.
“Fuʻu Kakai Lahi”—Ko ʻEnau ʻAlú ki Fē?
16. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi fakakaukau hala naʻe maʻu ʻe he muʻaki kau Ako Tohi Tapú ʻo fekauʻaki mo hono ʻiloʻi ʻo e kakai tokolahi, pe fuʻu kakai lahi, ʻi he Fakahā 7:9? (e) Naʻe fakatonutonu ʻanefē ʻa ʻenau fakakaukaú pea naʻe makatuʻunga ʻi he hā?
16 ʻI he taimi ʻe taha naʻe tui ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová ko e kakai tokolahí (pe, fuʻu kakai lahi) ʻi he Fakahā 7:9, 10 naʻe kehe pē ia mei he fanga sipi kehé ʻi he Sione 10:16 pea mo e fanga sipi ʻi he Mātiu 25:33. Pea koeʻuhi ʻoku pehē ʻi he Tohi Tapu ʻoku nau “tutuʻu ʻi he ʻao ʻo e taloni,” naʻa nau fakakaukau ʻo pehē te nau ʻi hēvaní, ʻo ʻikai ʻi he ngaahi taloní, ko e kaungāʻea ʻo pule mo Kalaisi, ka ʻi he tuʻunga hono ua ʻi muʻa ʻi he taloní. Naʻe lau kinautolu ko e kau Kalisitiane naʻe siʻi ange ʻa ʻenau anga-tonú, ko e faʻahinga naʻe ʻikai te nau fakahā ʻa e anga-līʻoa moʻoní. Naʻe fakatonutonu ʻa e maʻu ko iá ʻi he 1935.b Ko hono sivisiviʻi ʻa e Fakahā 7:9 ʻo fakafehoanaki mo e ngaahi potutohi ʻo hangē ko e Mātiu 25:31, 32 naʻe fakamahino ai ko e kakai ʻi he māmaní ko eni ʻoku ʻi he “ʻao ʻo e taloni.” Naʻe toe fakahaaʻi foki ai ko e ʻOtuá ʻoku ʻikai ke ʻi ai haʻane tuʻunga ʻe ua ki he anga-tonú. Ko kinautolu hono kotoa te ne hōifua ki aí ʻoku pau ke nau tauhi maʻu ʻa e anga-tonú kiate ia.—Mātiu 22:37, 38; Luke 16:10.
17, 18. (a) Talu mei he 1935, ko e hā ʻa e fakamatala ki he tupulekina ʻa e fika ʻo kinautolu naʻa nau ʻamanaki atu ki he moʻui taʻengata ʻi he māmaní? (e) Ko e hā ʻa e ngāue mahuʻinga ʻoku kau faivelenga ki ai ʻa e fuʻu kakai lahí?
17 Kuo leaʻaki ʻe he kakai ʻa Sihová ʻi he ngaahi taʻu lahi ʻo fekauʻaki mo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo e māmaní. Pea koeʻuhi ko e meʻa naʻa nau ʻamanaki ʻe hoko ia ʻi he ngaahi taʻu 1920 tupú, naʻa nau fanongonongo ko e “Laui Miliona ʻOku Lolotonga Moʻuí ʻE ʻIkai ʻAupito Te Nau Mate.” Ka naʻe ʻikai ke laui miliona ʻi he taimi ko iá naʻa nau tali ʻa e ngaahi tokonaki ʻa e ʻOtuá ki he moʻuí. ʻI he tokolahi ʻo kinautolu naʻa nau tali ʻa e moʻoní, naʻe fakatupu ʻe he laumālie māʻoniʻoní ʻa e ʻamanaki ki he moʻui fakahēvaní. Kae kehe, fakatefito ki he ʻosi ʻo e 1935, naʻe ʻilonga ai ha liliu naʻe hoko. Naʻe ʻikai ko hano taʻetokangaʻi ʻe he Watchtower ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengata ʻi he māmaní. Naʻe leaʻaki ʻe he kau sevāniti ʻa Sihová ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu ʻo fekauʻaki mo e meʻá ni, pea naʻa nau vakavakai ki he faʻahinga ʻoku feʻunga mo e fakamatala ko ʻeni ʻa e Tohi Tapú. Ka neongo ia, ʻi he taimi kuo kotofa ʻe Sihová, naʻá ne tataki ʻa e ngaahi meʻá ke nau hā mahino mai.
18 ʻOku hā mei he ngaahi fakamatala ʻoku ala maʻú ʻi he ngaahi taʻu lahi ko e tokolahi taha naʻe kau ʻi he Fakamanatú naʻa nau kai ʻa e mā mo inu ʻa e uainé. Ka ʻi loto ʻi he taʻu ʻe 25 mei he 1935, ko e faʻahinga naʻa nau kau ʻi he Fakamanatu fakataʻu ʻo e pekia ʻa Kalaisí naʻe fakaofo ʻene tupulekiná ʻo lahi ange ia ʻi he liunga teau ʻo kinautolu naʻa nau kai ʻa e ma mo inu ʻa e uainé. Ko hai ʻa e niʻihi kehe ko ʻení? Ko e ngaahi mēmipa ʻoku ʻamanaki ke kau ʻi he fuʻu kakai lahí. ʻOku mahino, kuo hoko ʻa e taimi ʻa Sihová ke fakatahatahaʻi mo teuteuʻi ai kinautolu ke hao moʻui atu ʻi he mamahi lahi ʻoku teuakí. Kuo hangē ko hono kikiteʻí, kuo nau haʻu “mei he ngaahi puleʻanga kotoa pē, mo e ngaahi matakali, mo e ngaahi faʻahinga, mo e ngaahi lea.” (Fakahā 7:9) ʻOku nau kau faivelenga ki he ngāue naʻe kikiteʻi ʻe Sīsuú ʻi heʻene pehē: “Pea ʻe ʻoua ke fanongonongo ki mamani katoa ʻa e ongoongolelei ko eni ʻo e puleʻanga, ke ai ha fakamatala ki he ngāhi kakai kotoa pe, pea toki hoko ʻa e ngataʻanga.”—Mātiu 24:14.
[Fakatamatala ʻi lalo]
a Ki ha fakamatala fakalūkufua mo fakaonopooni ʻo e lotoʻā-sipi ʻi he Sione vahe 10, sio ki he Watchtower, Fepueli 15, 1984, peesi 10-20, 31.
b The Watchtower, ʻAokosi 1 mo e 15, 1935.
Ko e Hā Haʻo Fakamatala?
◻ Ko e hā ʻoku makehe ai ʻa e mahuʻinga ʻo e vīsone ʻi he Fakahā vahe 7?
◻ Ko e hā ʻoku ʻikai ke fakangatangata ai pē ʻa e fanga sipi ʻi he Sione 10:16 ki he kau Senitaile Kalisitiané?
◻ Ko e hā kuo pau ke moʻoni ʻi he faʻahinga ʻoku feʻunga mo e fakamatala ʻi he Tohi Tapú ki he fanga sipi kehé?
◻ ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakaeʻa ʻa e tokaʻi ki he mafai ʻo e Puleʻangá ʻi he talanoa fakatātā ʻo e fanga sipí mo e fanga kosí?
◻ Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi kuo hoko ʻa e taimi ʻa Sihová ke fakatahatahaʻi ai ʻa e fuʻu kakai lahi ʻi he Fakahā 7:9?