ʻOkú Ke Faiako ʻo Hangē ko Sīsuú?
“Naʻe toʻoa ʻa e kakai ʻi heʻene fai: he ko e anga o ʻene faiako kiate kinautolu naʻe ngali ko ha pule ia, ʻo ʻikai hange ko ʻenau kau sikalaipe.”—MĀTIU 7:28, 29.
1. Ko hai naʻe muimui ʻia Sīsū ʻi heʻene faiako ʻi Kālelí pea ko e hā ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Sīsuú?
ʻI HA feituʻu pē naʻe ʻalu ki ai ʻa Sīsū, naʻe fakatahataha ʻa e kakaí kiate ia. “Pea naʻa ne foli ʻa Kaleli kātoa, heʻene faiako ʻi honau ngāhi falelotu, mo ne malangaʻaki ʻa e Kosipeli ʻo e Puleʻanga: pea neongo pe ko e ha ha alangamahaki naʻe ʻi he kakai Isileli, pe ha mahamahaki, naʻa ne fakamoʻui ia.” ʻI he mafola atu ʻa e ongoongo ʻo ʻene ngaahi ngāué, “naʻe tuli mui kiate ia ha ngāhi fuʻu kakai lahi, mei Kaleli, mo Tikapolusi, mo Selusalema, mo Siutea, pea mo Tuʻa-Sioatani.” (Mātiu 4:23, 25) Pea ʻi heʻene sio kiate kinautolú, “naʻe langa hono fatu ʻi he ʻofa kiate kinautolu: he naʻa nau nofo ongosia mo tukuhāusia, ʻo hange ko ha fanga sipi taʻe hanau tauhi.” ʻI heʻene faiakó naʻa nau ongoʻi ʻa ʻene fakaʻofaʻia pe kaungāongoʻi mo kinautolú; naʻe hangē ia ha faitoʻo fakafiemālie ki honau ngaahi laveá ʻo tohoaki ai kinautolu kiate ia.—Mātiu 9:35, 36.
2. Tānaki atu ki he ngaahi mana ʻa Sīsuú, ko e hā ʻa e meʻa naʻá ne tohoaki ʻa e fuʻu kakai tokolahi?
2 Ko ha ngaahi fakamoʻui fakaesino lahi ē ʻo fakafou ʻi he mana naʻe fai ʻe Sīsuú—ko hono ʻai ke fakamaʻa ʻa e kiliá, fanongo ʻa e tulí, lava ʻo mamata ʻa e kuí, ʻalu ʻa e heké, toe moʻui mai ʻa e maté! Ko e moʻoni ko e ngaahi fakahāhā mahino ko ʻeni ʻo e mafai ʻo Sihova naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsuú naʻá ne tohoaki ʻa e fuʻu kakai tokolahi ʻaupito! Ka naʻe ʻikai ko e ngaahi maná pē ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne tohoaki kinautolú; ko e kakai tokolahi naʻa nau haʻu foki koeʻuhi ko e fakamoʻui fakalaumālie naʻe fai ʻi he taimi naʻe faiako ai ʻa Sīsuú. Ko e fakatātaá, fakatokangaʻi ʻa ʻenau talí, ʻi he ʻosi ʻa ʻenau fanongo ki heʻene Malanga ʻiloa ʻi he Moʻungá: “Pea ʻi he fakaʻosi ʻe Sisu ʻa e ngāhi tala ni, naʻe toʻoa ʻa e kakai ʻi heʻene fai: he ko e anga o ʻene faiako kiate kinautolu naʻe ngali ko ha pule ia, ʻo ʻikai hange ko ʻenau kau sikalaipe.” (Mātiu 7:28, 29) Naʻe ngāueʻaki ʻe heʻenau kau lāpaí ʻa e ngaahi talatukufakaholo mei he kau lāpai ki muʻá ko honau mafaí. Naʻe akoʻi kinautolu ʻe Sīsū ʻaki ʻa e mafai mei he ʻOtuá: “Ko ia ko e ngaahi lea ʻoku ou fai ʻe au, hangē tofu pe hono folofolaʻaki mai ʻe he Tamai kiate au, ʻoku pehē ʻeku lea ʻaki.”—Sione 12:50.
Naʻe Aʻu ʻEne Founga Faiakó ki he Lotó
3. Naʻe fēfē ʻa hono fakahoko ʻe Sīsū ʻa ʻene pōpoakí ʻo kehe ia mei he kau sikalaipé mo e kau Fālesí?
3 Ko e faikehekehe ʻo e faiako ʻa Sīsuú mei he kau sikalaipé pea mo e kau Fālesí naʻe ʻikai ko hono kakanó pē—ko e ngaahi moʻoni mei he ʻOtuá ʻoku faikehekehe ia mo e ngaahi talatukufakaholo fakakavenga mei he tangatá—ka ko e founga foki ʻo ʻene faiakó. Ko e kau sikalaipé mo e kau Fālesí naʻa nau fieʻeiki mo anga-fefeka, anga-hiki ʻo nau fiemaʻu ʻa e ngaahi tuʻunga māʻolunga mo fakamāhiki ki he kakaí ʻo hangē ko ha “kakai kuo tukuakiʻí.” Ka ko Sīsū ia naʻe anga-malū, anga-vaivai, anga-lelei, kaungāongoʻi, mo faʻa ʻunua, pea naʻá ne manavaʻofa kiate kinautolu. Naʻe ʻikai ke faiako pē ʻa Sīsū ʻaki ʻa e ngaahi lea totonú ka mo e ngaahi lea ongo mei hono lotó, ʻa ia naʻe aʻu ki he ngaahi loto ʻo ʻene kau fanongó. Naʻe tohoaki ʻa e kakai kiate ia ʻe heʻene pōpoaki fakafiefiá, pea ueʻi ai kinautolu ke nau ō pongipongia ki he temipalé ke fakafanongo kiate ia, peá ne ʻai kinautolu ke nau muimui ofi kiate ia ʻo nau fakafanongo fiefia kiate ia. Naʻe haʻu ʻa e fuʻu kakai tokolahi ke fakafanongo kiate ia, pea nau pehē: “Teʻeki ha tangata ʻe lea hange ko ia.”—Sione 7:46-49; Maʻake 12:37; Luke 4:22; 19:48; 21:38.
4. Ko e hā naʻe fakatefito ai ʻa hono tohoakiʻi ʻa e kakai tokolahí ki he malanga ʻa Sīsuú?
4 Ko e moʻoni, ko e taha ʻo e ngaahi ʻuhinga naʻá ne tohoaki ai ʻa e kakaí ki heʻene faiakó koeʻuhi naʻá ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi talanoa fakatātaá. Naʻe sio ʻa Sīsū ki he ngaahi meʻa naʻe sio ki ai ʻa e niʻihi kehé, ka naʻe fakakaukau ia ki he ngaahi meʻa naʻe ʻikai te nau fakakaukau ki aí. Ko e ngaahi lile ʻoku tupu ʻi he ngaahi manafá, ko e ngaohi ʻe he fanga manupuná ʻa honau ngaahi punungá, ko e lulu ʻe he tangatá ʻa e tengaʻiʻakaú, ko hono maʻu ʻe he tauhi-sipí ʻa e fanga lami naʻe molé, ko hono monomono ʻe he kau fefiné ʻa e ngaahi mahae ʻi he ngaahi kofu motuʻá, ko e vaʻinga ʻa e fānaú ʻi he māketí, ko hono fusi ʻe he kau toutaí ʻa honau ngaahi kupengá—ko e ngaahi meʻa ʻeni naʻe faʻa sio ki ai ʻa e tokotaha kotoa pē—naʻe ʻikai ko ha ngaahi meʻa noa pē ia ʻi he sio ki ai ʻa Sīsuú. ʻI he feituʻu kotoa pē naʻá ne sio ki ai, naʻá ne vakai pē ko e hā ʻe lava ke ne ngāueʻaki ko ha fakatātā ʻo e ʻOtuá mo Hono Puleʻangá pe ha meʻa ke fakamahinoʻaki ʻo fekauʻaki mo e nofo ʻa e kakaí.
5. Naʻe fakatuʻunga ʻi he hā ʻa e ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsuú, pea ko e hā naʻe ola lelei ai ʻa ʻene ngaahi talanoa fakatātaá?
5 Naʻe fakatuʻunga ʻa e ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsuú ʻi he ngaahi meʻa ʻi he ʻaho kotoa pē naʻe sio tuʻo lahi ki ai ʻa e kakaí, pea ʻi he fakafekauʻaki ʻa e ngaahi moʻoni ki he ngaahi meʻa ʻoku nau maheni mo iá, ʻoku aʻu leva mo maongo loloto ki he fakakaukau ʻa kinautolu naʻe fanongó. Naʻe ʻikai ko e fanongo pē ki he ngaahi moʻoni ko iá; naʻe mahino ia ki honau ʻatamaí pea faingofua ke toe fakamanatu ia ʻamui ange. Ko e ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsuú naʻe mahinongofua, pea ʻikai ke felei ia ʻe ha fakamatala naʻe ʻikai ke ʻaonga ki hono fakamahinoʻi ʻa e ngaahi moʻoní. Ko e fakatātaá, fakatokangaʻi ʻa e talanoa fakatātā ki he Samaletane anga-fakakaungāʻapí. ʻOku hā mahino kiate koe ʻa e kaungāʻapi leleí. (Luke 10:29-37) Naʻe fai leva ʻe Sīsū ʻa e talanoa fakatātā ʻo fekauʻaki mo ha ongo foha—ko e taha naʻá ne pehē te ne ngāue ʻi he ngoue vainé ka naʻe ʻikai, ko e tokotaha ʻe tahá naʻá ne pehē ʻe ʻikai ka naʻá ne fai ʻa e ngāué. ʻOkú ke sio leva ki he ʻuhinga tefito ʻo e talangofua moʻoní—ko e fai ʻa e ngāue naʻe vaheʻí. (Mātiu 21:28-31) Naʻe ʻikai ke tule pe hē ʻa e ngaahi fakakaukaú ʻi he lolotonga ʻa e faiako longomoʻui ʻa Sīsuú. Ko ʻenau fakakaukaú naʻe femoʻuekina ʻaupito ʻi he fakatou fanongo mo e sio foki.
Naʻe ʻUnua ʻa Sīsū Koeʻuhi ko e ʻOfá
6. Ko fē ʻa e taimi ʻoku fakatefito ai ʻa e ʻaonga ʻo e anga-fakaʻatuʻí, pe ʻunuá?
6 Ko e taimi lahi ʻi he lave ʻa e Tohi Tapú ʻo kau ki he anga-fakaʻatuʻí, ʻoku fakahā ʻe he fakamatala ʻi laló ʻoku ʻuhingá ia ke ʻunua. ʻOku ʻunua ʻa e poto mei he ʻOtuá ʻi he ʻi ai ha ngaahi tuʻunga ʻoku alafakatonuhiaʻi fakakonga ai ʻa e ngaahi meʻa naʻe fai ʻe ha tokotaha. ʻOku totonu ke tau anga-fakaʻatuʻi, pe ʻunua ʻi he taimi ʻe niʻihi. ʻOku totonu ki he kau mātuʻá ke nau loto-lelei ke ʻunua koeʻuhi ko e ʻofá ʻi he ʻi ai ha fakatomala. (1 Tīmote 3:3; Sēmisi 3:17) Naʻe fai ʻe Sīsū ha ngaahi faʻifaʻitakiʻanga fakaofo ʻo e ʻunuá, ʻo fai ha meʻa kehe ia mei he ngaahi tuʻutuʻuni maheni ʻi he taimi ʻoku totonu ke fakahā ai ʻa e meesí pe kaungāongoʻí.
7. Ko e hā ʻa e ngaahi fakatātā ʻe niʻihi ʻo e ʻunua ʻa Sīsuú?
7 Naʻe toe pehē ʻe Sīsū: “Ka ʻilonga ʻa ia te ne fakafisinga au ʻi he ʻao ʻo e kakai, te u fakafisinga foki ʻe au ʻa e tangata ko ia ʻi he ʻao o ʻeku Tamai ʻoku ʻi Hevani.” Ka naʻe ʻikai te ne talitekeʻi ʻa Pita, neongo naʻe fakafisingaʻi tuʻo tolu ia ʻe Pita. Naʻe fakatokangaʻi ʻe Sīsū naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi tuʻunga naʻe alafakatonuhiaʻi fakakonga ai ʻa Pita. (Mātiu 10:33; Luke 22:54-62) Naʻe ʻi ai foki mo e ngaahi tuʻunga naʻe alafakatonuhiaʻi fakakonga ai ʻa e fefine taʻemaʻá ʻaki ʻene ʻaú he naʻá ne maumauʻi ʻa e Lao ʻa Mōsesé ʻi heʻene haʻu ki he kakai tokolahí. Naʻe ʻikai ke fakahalaiaʻi foki ia ʻe Sīsū. Naʻe mahino kiate ia ʻa ʻene faingatāmakí. (Maʻake 1:40-42; 5:25-34; sio foki ki he Luke 5:12, 13.) Naʻe tala ʻe Sīsū ki heʻene kau ʻaposetoló ke ʻoua naʻa fakahā ko e Mīsaiá ia, ka naʻe ʻikai ke pipiki ai pē ia ki he fekau ko iá he naʻá ne fakahā ko e Mīsaiá ia ki he fefine Samēlia ʻi he vaikelí. (Mātiu 16:20; Sione 4:25, 26) ʻI he ngaahi meʻá ni kotoa, ko e ʻofá, meesí, mo e kaungāongoʻí naʻe totonu ai ʻa hono fai ʻo e ʻunua.—Sēmisi 2:13.
8. Ko e taimi fē naʻe ofeʻi ai ʻe he kau sikalaipé mo e kau Fālesí ʻa e ngaahi tuʻutuʻuní, pea ko e taimi fē naʻe ʻikai te nau fai pehē aí?
8 Naʻe faikehekehe ia mo e taʻeʻunua ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí. ʻI he ngaahi meʻa fekauʻaki mo kinautolú ʻe maumauʻi ʻa ʻenau ngaahi talatukufakaholo ki he Sāpaté ʻi hano taki atu ʻa ʻenau pulú ʻo fakainu. Pe kapau naʻe tō ʻa ʻenau pulú pe ko honau fohá ki he vaikelí, naʻa nau maumauʻi ʻa e Sāpaté ʻi hono toʻo hake ia. Ka naʻe ʻikai te nau teitei ʻunua ki he kakai lāuvalé! Naʻe ʻikai “te nau fie ʻai hanau foʻi tuhu [ki he ngaahi tuʻutuʻuní].” (Mātiu 23:4; Luke 14:5) Naʻe mahuʻinga ange kia Sīsū ʻa e kakaí ʻi he ngaahi tuʻutuʻuní; ka ki he kau Fālesí, naʻe mahuʻinga ange ʻa e ngaahi tuʻutuʻuní ia ʻi he kakaí.
Ko e Hoko ko ha “Foha ʻo e Fekau”
9, 10. ʻI he toe foki ki Selusalemá, naʻe maʻu ʻa Sīsū ʻe heʻene ongo mātuʻá ʻi fē, pea ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻa hono fakafehuʻi ʻo Sīsuú?
9 Naʻe lāunga ʻa e niʻihi ʻo pehē ko e fakamatala pē ʻe taha naʻe hiki ʻi he kei tamasiʻi ʻa Sīsuú. Ka ko e tokolahi ʻoku ʻikai te nau fakatokangaʻi ʻa e mahuʻinga lahi ʻo e meʻa ko iá. Kuo fakamatala kiate kitautolu ʻi he Luke 2:46, 47: “ʻI he hili ʻa e ʻaho ʻe tolu, naʻa na ʻilo ia ki he Temipale, ʻoku ne lotolotoi ʻi he kau akonaki, ʻo ne fakafanongo kiate kinautolu mo fakafehuʻi kiate kinautolu. Pea ko kinautolu kotoa pē naʻe fanongo kiate ia, naʻa nau fakatumutumu ʻi he anga o ʻene fakakaukau mo ʻene ngaahi tali.” Ko e Theological Dictionary of the New Testament ʻa Kittel ʻokú ne ʻohake ʻa e fakakaukau ʻo kau ki he meʻa ko ʻení ko e foʻi lea faka-Kalisi ki he “fakafehuʻí” naʻe ʻikai ko e fieʻilo pē ʻa e tamasiʻí. Ko e foʻi leá ni ʻoku lava ke ngāueʻaki ki he fakafehuʻi naʻe ngāueʻaki ʻi he fakaʻekeʻeke fakaefakamaau, fakaʻekeʻeke, fehuʻi fakafifihi, pea naʻa mo e “ngaahi fehuʻi kākā ʻa e kau Fālesi mo e kau Sātusi,” ʻo hangē ko ia naʻe lave ki ai ʻi he Maʻake 10:2 mo e 12:18-23.
10 ʻOku hoko atu ʻe he tikisinale tatau pē: “ʻI he vakai ki hono ngāueʻaki ko ʻení ʻe ʻeke nai pē . . . ko e [Luke] 2:46, ʻoku ʻikai ke ʻuhinga lahi ia ki he fehuʻi ʻo e fieʻilo ʻa e tamasiʻí, ka ko ʻEne ikunaʻi ʻaki ʻa e ngaahi ʻuhingá ʻa e fakakikihí. ʻOku fetāiaki lelei ʻa e [veesi] 47 mo e fakakaukau ko iá.”a ʻOku fakahā ia ʻe he liliu ʻa Rotherham ʻo e veesi 47 ko ha fepaki fakaofo ia: “Naʻe toʻoa ʻa e loto ʻo kinautolu kotoa naʻa nau fakafanongo kiate ia, koeʻuhi ko ʻene ʻiloʻilo mo ʻene ngaahi talí.” Ko e Word Pictures in the New Testament ʻa Robertson naʻe pehē ko ʻenau ofó ʻoku ʻuhingá “naʻa nau toʻoa ʻo hangē ka hopo ki tuʻa ʻa honau foʻi matá.”
11. Ko e hā naʻe fai ʻe Mele mo Siosefa ʻi he meʻa naʻá na sio mo fanongo ki aí, pea ko e hā ʻoku fokotuʻu mai ʻe ha tikisinale fakateolosia?
11 Pea ʻi he aʻu mai ʻa e ongo mātuʻa ʻa Sīsuú ki he temipalé, “naʻe toʻoa hona loto.” (Luke 2:48) ʻOku pehē ʻe Robertson ko e lea faka-Kalisi naʻe ngāueʻakí, ko e ʻuhingá “ke taaʻi, kapusi ʻaki ha tā.” Naʻá ne hoko atu ʻo kau kia Siosefa mo Mele “naʻe tau kiate kinaua” ʻa e meʻa naʻá na sio mo fanongo ki aí. ʻI ha ʻuhinga ʻe taha, naʻe ʻosi hoko ʻa Sīsū ia ko e faiako fakaofo. Pea ʻi ha vakai ki he meʻa naʻe hoko ʻi he temipalé, naʻe taukaveʻi ʻe he tohi ʻa Kittel “naʻe ʻosi kamata pē ʻa e fepaki ia ʻa Sīsū mo e kau taki lotú ʻi Heʻene kei tamasiʻí ʻa ia ʻe iku ke nau tukulolo.”
12. Ko e hā naʻe ʻasi mei he fetalanoaʻaki ʻa Sīsū ki mui mo e kau taki lotú?
12 Ko ha tukulolo ē naʻe fai ʻe he kau fakafepaki kia Sīsuú! ʻI he ngaahi taʻu ki mui mai aí, ko e ngaahi fakafehuʻi pehē naʻe ikunaʻi ʻaki ʻe Sīsū ʻa e kau Fālesí naʻe aʻu ʻo ʻikai te nau toe “fakatoʻotoʻa ke fai ha fehuʻi kiate ia.” (Mātiu 22:41-46) Naʻe pehē pē mo e kau Sātusí naʻa nau moʻulongoa ʻi he fehuʻi fekauʻaki mo e toetuʻú, pea “ʻikai te nau toe fakatoʻotoʻa ke fai kiate ia ha momoʻi fehuʻi ʻe taha.” (Luke 20:27-40) Naʻe ʻikai ke toe lavameʻa ange ʻa e kau sikalaipé. ʻI he ʻosi ha fetalanoaʻaki ʻa Sīsū mo ha taha ʻiate kinautolu, “naʻe ʻikai toe ʻi ai ha tokotaha ʻe fakatoʻotoʻa ke fai ha fehuʻi kiate ia.”—Maʻake 12:28-34.
13. Ko e hā naʻá ne ʻai ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi he temipalé ko e meʻa mahuʻinga ia ʻi he moʻui ʻa Sīsuú, pea ko e hā ʻa e meʻa naʻá ne fokotuʻu ʻa ia naʻá ne lāuʻilo ki ai?
13 Ko e hā kuo fili ai ʻa e meʻa naʻe hoko kia Sīsū mo e kau faiako ʻi he temipalé ʻi heʻene kei tamasiʻí ke fakamatala ʻo kau ki aí? Naʻe hoko ia ko ha liliuʻanga ʻi he moʻui ʻa Sīsuú. ʻI hono taʻu 12 nai, naʻá ne hoko ʻo hangē ko ia naʻe lau ʻe he kau Siú ko e “foha ʻo e fekau,” ʻo fatongiaʻaki ʻa hono tauhi kātoa ʻa hono ngaahi tuʻutuʻuní. ʻI he lāunga ʻa Mele kia Sīsū ʻo fekauʻaki mo e hohaʻa fakaefakakaukau naʻá ne fakatupu kiate ia mo Siosefá, ko e tali ʻa ʻene tamasiʻí naʻe hā mei ai ngalingali naʻá ne ʻiloʻi ʻa hono fanauʻi ʻo fakafou mai ʻi he mana mo hono tuʻunga faka-Mīsaia ʻi he kahaʻú. Naʻe hā ia mei heʻene fakatokanga ʻi ha founga fakahangatonu ʻaupito, ko ʻene Tamaí ko e ʻOtuá ia: “Ko e ha kuo mo kumi ai au? ʻIkai naʻa mo ʻilo kuo pau ke u ʻi he fale ʻo ʻeku Tamai?” ʻIkai ko ia pē, ko e ngaahi ʻuluaki lea ʻeni meia Sīsū kuo hiki ʻi he Tohi Tapú, pea ʻoku hā mei ai ʻa ʻene lāuʻilo ki he taumuʻa ʻa Sihova ki hono fekau mai ia ki he māmaní. Ko ia, ko e meʻa fakakātoa ko ʻeni naʻe hokó ko e taha ia ʻo e meʻa mahuʻinga lahi ʻaupito.—Luke 2:48, 49.
Naʻe ʻOfa mo Mahino kia Sīsū ʻa e Fānaú
14. Ko e hā ʻa e ngaahi poini mahuʻinga ʻo e fakamatala ʻo kau ki he tamasiʻi ko Sīsū ʻi heʻene ʻi he temipalé ke tokanga ki ai ʻa e kau talavoú?
14 ʻOku totonu ke fakatupu fiefia ʻa e fakamatala ko ʻeni tautautefito ki he kau talavoú. ʻOkú ne fakahā pau naʻe fakamākukanga ʻa Sīsū ʻi heʻene ako ʻi heʻene tutupu ke hoko ʻo fuʻu tangatá. Naʻe fakatumutumu ʻa e kau Lāpai ʻi he temipalé ʻi he poto ko eni ʻo e taʻu 12 ko e “foha ʻo e fekau.” Ka naʻá ne kei ngāue mo Siosefa ʻi he fale ngāue fakatufungá, “ʻo anganofo kiate” ia mo Mele, pea naʻe fakatupulekina “hono ʻofeina ʻe he ʻOtua mo e tangata.”—Luke 2:51, 52.
15. Naʻe anga-fēfē ʻa hono poupouʻi ʻe Sīsū ʻa e kau talavoú ʻi he lolotonga ʻo ʻene ngāue fakamalanga ʻi he māmaní, pea ko e hā ʻa hono ʻuhinga ʻo e meʻá ni ki he kau talavou ʻi he ʻaho ní?
15 Naʻe poupouʻi ʻaupito ʻe Sīsū ʻa e kau talavoú ʻi he lolotonga ʻo ʻene ngāue fakamalanga ʻi he māmaní: “Ka ko e houʻeiki taulaʻeiki mo e kau sikalaipe, ʻi heʻenau vakai ki he ngāhi meʻa fakaofo naʻa ne fai, mo e kau tamaiki ʻoku nau kalanga ʻi he Temipale, ʻo pehe, Hosana ki he Hako ʻo Tevita; naʻa nau ʻita; pea nau pehe kiate ia, ʻOku ke fanongo ki he meʻa ʻoku lau ʻekinautolu na? Pea pehe ange ʻe Sīsū, ʻIo: pea kuo teʻeki koā ke mou lau, ʻo pehe, Ko e ngutu ʻo e tamaiki mo e valevale kuo ke tuʻutuʻuni mei ai hao fakamalo.” (Mātiu 21:15, 16; Sāme 8:2) ʻOkú ne toe poupouʻi tatau pē ʻa e laui mano ʻo e kau talavou ʻi he ʻahó ni ʻoku nau tauhi ʻa ʻenau anga-tonu mo fai ʻa e fakamālō, pea ko e niʻihi ʻo kinautolu ʻe aʻu ʻo mole ʻa ʻenau moʻuí ʻi heʻenau fai peheé!
16. (a) Ko e hā ʻa e lēsoni naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki heʻene kau ʻaposetoló ʻaki hono fokotuʻu ha tamasiʻi ʻi honau lotolotonga? (e) Ko e hā ʻa e taimi mātuʻaki mahuʻinga ʻi he moʻui ʻa Sīsuú ʻa ia naʻá ne kei maʻu pē hano taimi ki he fānaú?
16 ʻI he fakafekiki ʻa e kau ʻaposetoló pē ko hai ʻe hoko ko e lahi tahá, naʻe pehē ʻe Sīsū ki he toko 12: “Ka ai ha taha ʻoku ne holi ke ʻuluaki ʻi ha kakai, ke ne nofo ko e kimui ʻaupito mo honau sevaniti. Pea ne toʻo ha tamasiʻi, ʻo ne tuku ia ʻi honau lotolotonga; ʻo ne hapai ia, mo ne pehē kiate kinautolu, Ko ia ʻoku ne tali ha tamasiʻi pehē ʻe taha ʻi hoku hingoa, ʻoku ne tali au; pea ko ia ʻoku ne tali au, ʻoku ʻikai ko au pe ʻoku tali, ka ko ia ne ne fekau mai au.” (Maʻake 9:35-37) ʻIkai ko ia pē, ʻi heʻene fononga fakaʻosi ki Selusalema ke fehangahangai mo e ʻahiʻahi fakamamahi mo e maté, naʻá ne tuku ai pē ha taimi ki he fānau: “Tuku pē ʻa e kau tamaiki ke nau haʻu kiate au; ʻoua ʻe taʻofi kinautolu: he ʻoku maʻa e faʻahinga ko ia ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtua.” Pea ne “hapai ʻa e kau tamaiki, ʻo ne ʻai hono nima kiate kinautolu, ʻo ne fuʻu tāpuekina.”—Maʻake 10:13-16.
17. Ko e hā naʻe faingofua ai kia Sīsū ke lave ʻo kau ki he fānaú, pea ko e hā kuo pau ke manatuʻi ʻe he fānaú ʻo fekauʻaki mo iá?
17 Naʻe ʻilo ʻe Sīsū ʻa e founga ʻo e moʻui ko ha tamasiʻi ʻi he māmani ʻo e kakai lalahí. He naʻá ne nofo mo e kakai lalahí, ngāue mo kinautolu, naʻá ne anga-nofo kiate kinautolu, pea naʻá ne ongoʻi foki ʻa e māfana, mo e ongoʻi malu ʻo e ʻofa meiate kinautolú. Fānau, ko e Sīsū tatau pē ʻeni ko ho kaumeʻá ia; naʻá ne pekia koeʻuhi ko koe, pea te ke moʻui taʻengata kapau te ke talangofua ki heʻene ngaahi fekaú.—Sione 15:13, 14.
18. Ko e hā ʻa e fakakaukau fakatupu fiefia ʻoku totonu ke tau manatuʻi maʻu pē tautautefito ki he ngaahi taimi fakakulukia pe tuʻutāmakí?
18 ʻOku hā ngali faingataʻa ʻa hono fai ʻa e ngaahi fekau ʻa Sīsuú ka ʻoku ʻikai ke pehē ia. Kau talavou, ʻoku ala maʻu ʻa ʻene poupou kiate kimoutolú pea pehē ki he tokotaha kotoa pē, ʻo hangē ko ia ʻoku tau lau ʻi he Mātiu 11:28-30: “Haʻu kiate au, ʻa kimoutolu kotoa pe ʻoku fakaongosia mo māfasia, pea te u fakamālōlō kimoutolu. ʻAi ʻeku ioke kiate kimoutolu [pe, “ʻAi ke ta kaungātoʻo ʻeku ʻioke,” fakamatala ʻi lalo] pea ako ʻiate au: he ʻoku ou faʻa kataki mo angafākatuʻa, pea te mou ʻilo ha mālōlō ʻi homou laumalie. He ko e ioke aʻaku ʻoku molū, pea ko e kavenga aʻaku ʻoku maʻamaʻa.” Fakaʻuta ange, ʻi hoʻo fononga ʻi he moʻuí ni ʻo tauhi ʻa Sihová, ʻoku ʻalu pē ʻa Sīsū ʻi ho tafaʻaki, ʻo ʻai ʻa e ʻioké ke molū mo fakamaʻamaʻa ʻa e kavengá. Ko ha fakakaukau fakatupu fiefia lahi ē ki he tokotaha kotoa pē ʻo kitautolu!
19. Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻo fekauʻaki mo e founga faiako ʻa Sīsuú te tau fakamanatu nai ʻi he taimi ki he taimi?
19 ʻI he ʻosi ʻo e lave ki he ngaahi founga siʻi ʻo e faiako ʻa Sīsuú, ʻoku tau faiako ʻo hangē ko iá? ʻI heʻetau sio kiate kinautolu ʻoku nau puke fakaesino pe fiekaia fakalaumālié, kuo ueʻi nai kitautolu ʻe he manavaʻofá ke tau fai ʻa ia te tau malavá ke tokoni kiate kinautolu? ʻI heʻetau akoʻi ʻa e niʻihi kehé, ʻoku tau akoʻi ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, pe ʻoku tau akoʻi pē ʻa ʻetau ngaahi fakakaukau ʻo hangē ko e kau Fālesi? ʻOku tau tokanga nai ke sio ki he ngaahi meʻa ʻi he ʻaho kotoa pē ʻi hotau ʻātakaí ʻa ia ʻe lava ke tau ngāueʻaki ia ke fakamahino, sio loto ki ai, ʻai ke fakakaukau pau, mo fakaleleiʻi ange ʻa e mahino ki he ngaahi moʻoni fakalaumālie? ʻOku tau fakaʻehiʻehi mei he pipiki mālohi ki ha ngaahi tuʻutuʻuni, koeʻuhi ko e ngaahi tuʻungá, ko e ʻunua ʻi hano ngāueʻaki ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni peheé ʻe fakahāhā totonu ai ʻa e ʻofa mo e fai meesí? Pea ʻoku fēfē ʻa e fānau? ʻOku tau fai kiate kinautolu ʻa e tokanga tatau mo e anga-ʻofa naʻe fai ʻe Sīsū? ʻOkú ke fakalototoʻaʻi ʻa hoʻo fānau ke ako ʻi he founga naʻe fai ʻe Sīsū ʻi heʻene kei tamasiʻí? Te ke tuʻu maʻu ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsuú kae mateuteu ke talitali māfana ʻa e faʻahinga fakatomalá, ʻo hangē ko hono ʻōʻōfaki ʻe he motuʻa moá ʻa hono fāngangá?—Mātiu 23:37.
20. Ko e hā ʻa e fakakaukau fakatupu fiefia ke tau fakafiemālieʻi ʻaki kitautolu ʻi heʻetau tauhi ki hotau ʻOtuá?
20 Kapau ʻoku tau feinga ke fai ʻa hotau lelei tahá ke faiako ʻi he founga ʻo hangē ko Sīsuú, ko e moʻoni te ne fakaʻatā kitautolu ke ‘kaungātoʻo ʻene ʻioke.’—Mātiu 11:28-30.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e moʻoni, ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi ʻuhinga ke tau tui ai naʻe fakahāhā ʻe Sīsū ia ha meʻa naʻe feʻunga kiate kinautolu naʻa nau taʻumotuʻa ange ʻiate iá, fakatautefito ki he kau ʻuluhinā mo e kau taulaʻeikí.—Fakafehoanaki mo Livitikō 19:32; Ngāue 23:2-5.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
◻ Ko e hā naʻe fakapupunga ai ʻa e kakaí kia Sīsuú?
◻ ʻI he taimi ʻe niʻihi ko e hā naʻe ʻunua ai ʻa Sīsū ʻi ha ngaahi tuʻutuʻuni?
◻ Ko e hā ʻoku tau ako nai mei hono fakafehuʻi ʻe Sīsū ʻa e kau faiako ʻi he temipalé?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi lēsoni ʻoku lava ke tau ako mei he feangainga ʻa Sīsū mo e fānaú?