Faʻifaʻitaki ki he Tokotaha Ngaohi Ākonga Lahí
“Mou tokanga ki he anga ʻo hoʻomou fanongo.”—LUKE 8:18.
1, 2. Ko e hā ʻoku totonu ai ke ke tokanga ki he founga naʻe feangai ai ʻa Sīsū mo e kakaí ʻi he lolotonga ʻene ngāue fakafaifekaú?
NAʻE fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi hono ngafa ko e Faiako Lahi pea ko e Tokotaha Ngaohi-Ākonga Lahí ʻi heʻene tala ki hono kau muimuí: “Mou tokanga ki he anga ʻo hoʻomou fanongo.” (Luke 8:16-18) ʻOku ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá ʻi hoʻo ngāue fakafaifekau ko ha Kalisitiané. Kapau ʻokú ke tokanga ki he fakahinohino fakalaumālié, te ke ngāueʻaki ia pea hoko ai ko ha tokotaha fanongonongo ola lelei ʻo e Puleʻangá. Ko e moʻoni, heʻikai malava ke ke fanongo ki he leʻo ʻo Sīsuú ʻi he ʻahó ni, ka ʻe lava ke ke lau fekauʻaki mo e meʻa naʻá ne leaʻakí mo faí, hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi mai ʻi he Tohi Tapú. Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi mai fekauʻaki mo e founga ʻo e feangai ʻa Sīsū mo e kakaí he lolotonga ʻene ngāue fakafaifekaú?
2 Naʻe hoko ʻa Sīsū ko ha tokotaha malanga lelei ʻaupito ʻo e ongoongo leleí pea ko ha faiako tuʻu-ki-muʻa ʻo e moʻoni Fakatohitapú. (Luke 8:1; Sione 8:28) Ko e ngāue ngaohi-ākongá ʻoku kau fakatouʻosi ki ai ʻa e malanga mo e faiako, ka ʻoku faingataʻa ki he kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻa ia ko e kau malanga ola lelei ke nau akoʻi ola lelei ʻa e kakaí. Lolotonga ko e malangá ʻoku kau ki ai ʻa hono fanongonongo ʻo ha pōpoaki, ko hono akoʻi ʻo e kakaí fekauʻaki mo Sihova mo ʻene ngaahi taumuʻá ʻoku faʻa fiemaʻu ai ki ha tokotaha ngaohi-ākonga ia ke ne fokotuʻu ha vahaʻangatae mo e kau akó. (Mātiu 28:19, 20) ʻE lava ke fai ʻeni ʻaki ʻa e faʻifaʻitaki kia Sīsū Kalaisi, ko e Faiako Lahi pea ko e Tokotaha Ngaohi-Ākonga Lahi.—Sione 13:13.
3. ʻI he faʻifaʻitaki kia Sīsuú, ko e hā ʻa e ola ʻe lava ke hoko ʻi hoʻo ngaahi feinga ke ngaohi ākongá?
3 Kapau te ke faʻifaʻitaki ki he ngaahi founga faiako ʻa Sīsuú, te ke muimui ai ʻi he akonaki ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Ke fakapotopoto hoʻomou fakafeangai ki he kakai ʻo tuaʻā, ʻo lamalama ke ngaueʻaki ʻa e faingamalie. Ke kelesiʻia ai pe hoʻomou lea ki ai, mo fakaifo ʻaki ha masima, ʻo mou ʻilo ʻa e anga ʻo e tali ʻoku totonu ke fai kiate kinautolu taki taha.” (Kolose 4:5, 6) Ko e faʻifaʻitaki kia Sīsū ʻi he ngāue ko hono ngaohi ʻo ha kau ākongá ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e feinga, ka ʻe ʻai ai hoʻo faiakó ke ola lelei koeʻuhi ʻe tokoniʻi ai koe ki he “anga ʻo e tali ʻoku totonu ke fai kiate kinautolu taki taha” ʻo fakatatau ki he fiemaʻu ʻa e tokotaha tāutaha.
Naʻe Fakalototoʻaʻi ʻe Sīsū ʻa e Niʻihi Kehé Ke Nau Lea
4 Ko e hā ʻoku lava ai ke pehē ko Sīsuú ko ha tokotaha fanongo lelei?
4 Mei he kei tamasiʻí ʻo faai hake, naʻe tōʻongaʻaki ʻe Sīsū ʻa e fanongo ki he kakaí mo fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau fakahā ʻenau ngaahi vakaí. Ko e fakatātaá, ʻi heʻene taʻu 12, naʻe maʻu atu ia ʻe heʻene ongo mātuʻá ki he lotolotonga ʻo e kau faiako ʻi he temipalé, “ʻo ne fakafanongo kiate kinautolu mo fakafehuʻi kiate kinautolu.” (Luke 2:46) Naʻe ʻikai ke ʻalu ʻa Sīsū ki he temipalé ke tuku hifo ʻa e kau faiakó ʻaki ʻene ʻiló. Naʻá ne ʻalu ki aí ke fanongo, neongo naʻá ne toe ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi. Ko ʻene hehema ke hoko ko ha tokotaha fanongo leleí ko ha foʻi ʻulungāanga nai ia ʻe taha naʻá ne maʻu ai ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá mo leleiʻia ai ʻa e tangatá.—Luke 2:52.
5, 6. ʻI he founga fē ʻoku tau ʻilo ai naʻe fanongo ʻa Sīsū ki he ngaahi fakamatala ʻa e faʻahinga naʻá ne akoʻí?
5 ʻI he hili hono papitaiso pea pani ko e Mīsaiá, naʻe tauhi maʻu ʻe Sīsū ʻene mahuʻingaʻia ʻi he fanongo ki he kakaí. Naʻe ʻikai te ne nōfoʻi ʻi he meʻa naʻá ne faiakoʻakí ʻo ngalo ai ʻa e faʻahinga naʻe omi ke fanongo kiate iá. Naʻá ne faʻa kiʻi longo, ʻo ʻeke pe ko e hā ʻenau fakakaukaú, pea fanongo ki heʻenau talí. (Mātiu 16:13-15) Ko e fakatātaá, ʻi he hili ʻa e mate ʻa e tuongaʻane ʻo Māʻata ko Lāsalosí, naʻe tala ange ʻe Sīsū kiate ia: “ʻIlonga ʻa ia ʻoku moʻui mo tui pikitai kiate au ʻe ʻikai ʻaupito te ne mate, ʻo taʻengata.” Naʻá ne ʻeke ange leva kiate ia: “ʻOku ke tui ki he meʻa ko ia?” Pea ko hono moʻoní naʻe fanongo ʻa Sīsū ki he tali ʻa Māʻatá: “ʻIo, Eiki: kuo u tui ko e Misaia koe, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua.” (Sione 11:26, 27) He fiemālie moʻoni ē kuo pau naʻe hoko ʻi he fanongo ki he fakahaaʻi ʻe Māʻata ʻene tuí ʻi he founga ko iá!
6 ʻI hono liʻaki ʻe he tokolahi ʻo e kau ākongá ʻa Sīsuú, naʻá ne mahuʻingaʻia ʻi he fanongo ki he anga ʻo e vakai ʻa ʻene kau ʻapositoló. Ko ia naʻá ne ʻeke: “Ka ʻe ʻikai te mou fie ō mo kimoutolu, ʻo?” Naʻe tali ange ʻe Saimone Pita: “ʻEiki, te mau ʻalu kia hai? ʻoku ʻiate koe ʻa e ngaahi lea ʻo e moʻui taʻengata. Pea kuo loa ʻemau tui, ʻo mau ʻilo, ko koe ia ʻa e Toko Taha Tapu ʻo e ʻOtua.” (Sione 6:66-69) He fiefia ē kuo pau naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻi he ngaahi lea ko iá! ʻE pehē pē ʻa hono fakafiefiaʻi koe ʻe ha fakahā meimei tatau ʻe ha tokotaha ako Tohi Tapu ʻa ʻene tuí.
Naʻe Fanongo ʻa Sīsū Fakataha mo e Tokaʻi
7. Ko e hā naʻe hoko ai ʻa e kau Samēlia tokolahi ʻo tui kia Sīsuú?
7 Ko e toe ʻuhinga ʻe taha naʻe hoko ai ʻa Sīsū ko ha tokotaha ngaohi-ākonga ola leleí he naʻá ne tokanga fekauʻaki mo e kakaí mo fanongo kiate kinautolu fakataha mo e tokaʻi. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻe taha, naʻe faifakamoʻoni ai ʻa Sīsū ki ha fefine Samēlia ʻo ofi ki he vai ʻo Sēkope ʻi Saiká. ʻI he lolotonga ʻo e fetalanoaʻaki ko iá, naʻe ʻikai ke fai toko taha pē ʻe Sīsū ʻa e talanoá; naʻá ne fanongo ki he meʻa naʻe pau ke leaʻaki ʻe he fefiné. ʻI he lolotonga ʻo e fanongo kiate iá, naʻe fakatokangaʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene mahuʻingaʻia ʻi he lotú peá ne tala ange kiate ia ʻoku kumi ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻoku nau lotu ange kiate Ia ʻi he laumālie mo e moʻoní. Naʻe fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e tokaʻi mo e mahuʻingaʻia ʻi he fefiné ni, ʻo talanoa ai ʻa e fefiné ki he niʻihi kehé ʻo fekauʻaki mo Sīsū, pea “naʻe ai ha tokolahi mei he kolo ko ia naʻa nau tui pikitai kiate ia, ʻa e kakai Samelia, ko e meʻa ʻi he lea ʻa e fefine.”—Sione 4:5-29, 39-42.
8. ʻE lava fēfē ke hanga ʻe he hehema ʻa e kakaí ke fakahā ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻo tokoniʻi koe ke kamata ha ngaahi fetalanoaʻaki ʻi he ngāue fakafaifekaú?
8 ʻOku fiefia maʻu pē ʻa e kakaí ke fakahā ʻenau ngaahi vakaí. Ko e fakatātaá, naʻe fiefia ʻa e kau nofo ʻi ʻAtenisi ʻo e kuonga muʻá ʻi hono ʻoatu ʻenau ngaahi fakakaukaú pea mo e fanongo ki ha meʻa foʻoú. Naʻe taki atu ʻeni ki he malanga ola lelei ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi he ʻAleopeikó ʻi he kolo ko iá. (Ngāue 17:18-34) ʻI hono kamata ha fetalanoaʻaki mo ha tokotaha-ʻapi ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú ʻi he ʻahó ni, te ke pehē nai, “ʻOku ou ʻaʻahi mai kiate koé koeʻuhi ʻoku ou mahuʻingaʻia ʻi hoʻo fakakaukau fekauʻaki [mo ha tuʻunga-lea pau].” Fanongo ki he vakai ʻa e tokotahá, pea fakaongoongoleleiʻi ia, pe ʻeke ha fehuʻi fekauʻaki mo e meʻa ko iá. Pea toki fakahā anga-ʻofa ange ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻi he tuʻunga-lea ko iá.
Naʻe ʻIloʻi ʻe Sīsū ʻa e Meʻa ke Leaʻakí
9. Ko e hā naʻe fai ʻe Sīsū ki muʻa ke ne “vete . . . ʻa e Tohitapu” kia Kaliopasi mo hono takangá?
9 Naʻe ʻikai ʻaupito ke taʻeʻiloʻi ʻe Sīsū ʻa e meʻa ke leaʻakí. Tuku kehe ʻene hoko ko ha tokotaha fanongo leleí, naʻá ne faʻa lāuʻilo ki he meʻa naʻe fakakaukau ki ai ʻa e kakaí, pea naʻá ne ʻiloʻi ʻa e meʻa tofu pē ko ia ke leaʻakí. (Mātiu 9:4; 12:22-30; Luke 9:46, 47) Ke fakatātaaʻi: ʻI he hili pē ha taimi siʻi mei he toetuʻu ʻa Sīsuú, naʻe lue ai ha toko ua ʻo ʻene kau ākongá mei Selusalema ki ʻEmeasi. “Lolotonga ʻena talanoa mo feʻeke,” ko e lau ia ʻa e fakamatala Kōsipelí, “mo ʻene fakaofiofi mai ʻa Sisu ʻe ia, ʻo ō fakataha mo kinaua. Ka naʻe taʻofi hona mata ke ʻoua te na ʻilo ko ia. Pea ne pehē kiate kinaua, Ko e hā nai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mo fekihiaki ai ʻi hoʻomo ō ni? Pea na tuʻu ʻoku na fofonga mamahi. Pea tali ʻe he toko taha naʻe hingoa ko Kaliopasi, ʻo ne pehē kiate ia, Ta ko e sola ʻapē koe ʻi Selusalema, ʻo ke nofo toko taha, ʻi hoʻo taʻe ʻilo ʻa e ngaahi meʻa kuo hoko ʻi he ngaahi ʻaho ko eni. Pea ne pehē kiate kinaua, ʻA e hā koā?” Naʻe fanongo ʻa e Faiako Lahí ʻi heʻena fakamatala ʻo pehē ko Sīsū mei Nasaletí naʻá ne akoʻi ʻa e kakaí, fakahoko ʻa e ngaahi mana, pea naʻe tāmateʻi. Naʻe pehē ʻe he niʻihi naʻe ʻosi fokotuʻu hake ia mei he maté. Naʻe tuku pē ʻe Sīsū ʻa Kaliopasi mo hono takangá ke fai ʻena fakamatalá. Naʻá ne toki fakamatalaʻi leva ʻa e meʻa naʻe fiemaʻu ke na ʻiló, ʻo ne “vete . . . ʻa e Tohitapu” kiate kinaua.—Luke 24:13-27, 32.
10. ʻE lava fēfē nai ke ke ʻiloʻi ʻa e fakakaukau fakalotu ʻa ha taha ʻokú ke fetaulaki mo ia ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú?
10 ʻOku ʻikai nai te ke teitei ʻilo koe ki ha fakakaukau fakalotu ʻa ha tokotaha-ʻapi. Ke ʻilo pe ko e hā iá, te ke lea nai ʻo pehē ʻokú ke fiefia ke fanongo ki he meʻa ʻoku fakakaukau ki ai ʻa e kakaí ʻo fekauʻaki mo e lotú. Te ke ʻeke ange nai, “ʻOkú ke fakakaukau ʻoku fanongo moʻoni mai ha taha ki he ngaahi lotú?” ʻE fakahaaʻi mai nai ʻe he talí ha meʻa lahi fekauʻaki mo e fakakaukau ʻa e tokotahá pea mo hono puipuituʻa fakalotú. Kapau ʻokú ne hehema fakalotu, ʻe lava nai ke ke toe ʻilo lahi ange kiate ia ʻaki hono ʻeke, “ʻOkú ke fakakaukau ʻoku fanongo mai ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi lotu kotoa, pe ko ha ngaahi lotu pē ʻe niʻihi ʻokú ne talí?” ʻOku lava ke taki atu ʻa e ngaahi fehuʻi peheé ki ha fetalanoaʻaki lelei. ʻI he taimi ʻoku feʻungamālie ai ke vahevahe atu ha foʻi fakakaukau Fakatohitapú, ʻe fiemaʻu ke ke fai fakapotopoto ia, ʻo ʻoua ʻe ʻohofi ʻa e meʻa ʻoku tui ki ai ʻa e tokotahá. Kapau ʻokú ne fiefia ke fanongo mai kiate koe, te ne fiefia nai ke ke toe foki ange. Kae fēfē kapau ʻokú ne ʻeke atu ha fehuʻi ʻoku ʻikai te ke lava ʻe koe ʻo tali? ʻE lava ke ke fai ha fekumi peá ke foki mo e mateuteu ke ʻoatu ‘a e ʻuhinga ʻo e ʻamanaki ʻoku ke maʻú; kae fai ʻi he angavaivai mo e tailiili’ pe fakaʻapaʻapa loloto.—1 Pita 3:15.
Naʻe Akoʻi ʻe Sīsū ʻa e Faʻahinga Tāú
11. Ko e hā te ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ʻa e faʻahinga ʻoku taau ke akoʻí?
11 Naʻe maʻu ʻe he tangata haohaoa ko Sīsuú ʻa e ʻiloʻiló ʻo ne malava ai ke ne ʻiloʻi ʻa e faʻahinga ko ia naʻe taau ke akoʻí. ʻOku tau ʻiloʻi ʻoku toe faingataʻa lahi ange ke ʻiloʻi ʻa e faʻahinga ʻoku “loto [totonu] ki he moui taegata.” (Ngāue 13:48, PM) Naʻe pehē pē mo e kau ʻapositoló ʻa ia naʻe pehē ʻe Sīsū kiate kinautolu: “Pea ka mou ka aʻu ki ha kolo, pe ha vilisi, ʻeke pe ko hai ha taha ʻoku tāu ke mou ʻalu ki ai.” (Mātiu 10:11) ʻI he hangē ko e kau ʻapositolo ʻa Sīsuú, kuo pau ke ke kumi ki ha kakai ʻoku nau loto-lelei ke fanongo pea mo akoʻi ki ai ʻa e moʻoni Fakatohitapú. ʻE lava ke ke maʻu ʻa e faʻahinga tāú ʻaki hoʻo fanongo lelei ki he tokotaha taki taha, ʻo fakatokangaʻi ʻa e fakakaukau ʻa e tokotaha taki taha.
12. ʻE lava fēfē ke ke hokohoko atu ke tokoni ki ha tokotaha mahuʻingaʻia?
12 ʻI he hili ʻa e mavahe mei ha tokotaha kuó ne fakahāhā ha mahuʻingaʻia ʻi he pōpoaki ʻo e Puleʻangá, ʻe lelei ke hokohoko atu hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo ʻene ngaahi fiemaʻu fakalaumālié. Kapau ʻokú ke tohiʻi hifo ʻa e meʻa kuó ke ʻilo ʻi he hili hoʻo fetalanoaʻaki mo e tokotahá ʻo kau ki he ongoongo leleí, ʻe tokoni ʻeni kiate koe ke ke hanganaki tokoniʻi fakalaumālie ai ʻa e tokotahá. ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi toe ʻaʻahí, ʻoku fiemaʻu ke ke fanongo tokanga kapau ko e taumuʻá ke ke ʻilo lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi tui, fakakaukau, pe ngaahi tuʻunga ʻo e tokotahá.
13. Ko e hā nai ʻe tokoni kiate koe ke ke ʻiloʻilo ai ki he ngaahi ongoʻi ʻa ha taha fekauʻaki mo e Tohi Tapú?
13 ʻE lava fēfē ke ke fakalototoʻaʻi ʻa e kakaí ke nau tala atu ʻa e anga ʻo ʻenau ongoʻi fekauʻaki mo e Folofola ʻa e ʻOtuá? ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku ola lelei ke ʻeke, “ʻOku faingataʻa nai kia koe ke mahinoʻi ʻa e Tohi Tapú?” ʻOku faʻa fakahaaʻi mai ʻe he tali ki he fehuʻi ko iá ʻa e fakakaukau ʻa ha taha ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. Ko e toe founga ʻe taha ko hono lau ha konga Tohi Tapu pea ʻeke, “ʻOku ongo fēfē ia kiate koe?” Hangē pē ko Sīsuú, te ke lavaʻi nai ʻa e meʻa lahi ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku feʻungamālié. Kae kehe, ʻoku fiemaʻu ʻa e tokanga.
Naʻe Ngāueʻaki Ola Lelei ʻe Sīsū ʻa e Ngaahi Fehuʻí
14. ʻI he ʻikai ko hano fakafehuʻi ʻo e kakaí, ʻe lava fēfē ke ke fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia ʻi heʻenau fakakaukaú?
14 Fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia ʻi he fakakaukau ʻa e niʻihi kehé ʻo ʻoua ʻe ʻai kinautolu ke nau ongoʻi mā. Muimui ʻi he founga ʻa Sīsuú. Naʻe ʻikai ko ha tokotaha fakafehuʻi taʻefakapotopoto ia, ka naʻá ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi fakatupu fakakaukau. Naʻe toe hoko ʻa Sīsū ko ha tokotaha fanongo anga-lelei ʻa ia naʻá ne fakaivifoʻou ai ʻa e kakai loto-totonú pea ʻai kinautolu ke nau ongoʻi fiemālie. (Mātiu 11:28) Naʻe ongoʻi tauʻatāina ʻa e ngaahi faʻahinga kakai kotoa pē ke fakaofiofi kiate ia mo ʻenau ngaahi loto-moʻuá. (Maake 1:40; 5:35, 36; 10:13, 17, 46, 47) Ke ongoʻi fiemālie ʻa e faʻahinga tāutahá ke nau tala atu kiate koe ʻa e meʻa ʻoku nau fakakaukau ki aí fekauʻaki mo e Tohi Tapú mo ʻene ngaahi akonakí, kuo pau ke ke fakaʻehiʻehi mei hono fakafehuʻi kinautolú.
15, 16. ʻE lava fēfē ke ke tohoaki ʻa e kakaí ki ha ngaahi fetalanoaʻaki fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakalotú?
15 Tānaki atu ki hono ngāueʻaki ola lelei ʻa e ngaahi fehuʻí, ʻe lava ke ke fakalototoʻaʻi ʻa e fetalanoaʻakí ʻaki hono leaʻaki ha meʻa fakatupu mahuʻingaʻia pea fanongo leva ki he talí. Ko e fakatātaá, naʻe tala ʻe Sīsū kia Nikotīmasi: “ʻIlonga ʻa ia ʻe ʻikai fanauʻi foʻou mei ʻolunga, ʻe ʻikai te ne lava ke mamata ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtua.” (Sione 3:3) Naʻe fakatupu mahuʻingaʻia ʻaupito ʻa e ngaahi lea ko iá kia Nikotīmasi ʻo ʻikai ai te ne lava ke taʻotaʻofi ia mei hono fai ha tali mo fanongo kia Sīsuú. (Sione 3:4-20) ʻE lava nai ke ke tohoaki ʻa e kakaí ki ha ngaahi fetalanoaʻaki ʻi ha founga meimei tatau.
16 ʻI he ʻahó ni, ko e lahi ʻo e ʻasi mai ʻa e ngaahi lotu foʻoú ko ha fakatupungaʻanga talanoa ia ʻi he ngaahi feituʻu hangē ko ʻAfilika, ʻIulope Hahake, mo ʻAmelika Latina. ʻI he ngaahi feituʻu hangē ko ʻení, ʻe lava ke ke faʻa kamata ha fetalanoaʻaki ʻaki hoʻo pehē: “ʻOku ou hohaʻa fekauʻaki mo e lahi fau ʻa e ngaahi lotú. Ka ʻoku ou ʻamanaki ʻe vavé ni ke tau sio ki he kakai mei he ngaahi puleʻanga kotoa pē te nau fāʻūtaha ʻi he lotu moʻoní. ʻOku ongo lelei nai ia kiate koe?” ʻI hono leaʻaki ha meʻa fakatupu ʻohovale fekauʻaki mo hoʻo ʻamanakí, te ke malava nai ai ke ʻai ʻa e kakaí ke nau fakahā mai ʻenau fakakaukaú. Pea ʻoku faingofua ange ke tali ʻa e ngaahi fehuʻí ʻi he taimi ʻoku malava ai ke ua ʻa e tali ki aí. (Mātiu 17:25) ʻI he hili ʻa ha fakamatala ʻa ha tokotaha-ʻapi ki hoʻo fehuʻí, ʻoatu hoʻo talí fakataha mo ha konga Tohi Tapu ʻe taha pe ua. (Aisea 11:9; Sefanaia 3:9) ʻI he fanongo tokanga pea fakatokangaʻi ʻa e tali ʻa e tokotahá, te ke malava nai ai ke fakapapauʻi ʻa e meʻa ke lāulea ki ai ʻi hoʻo ʻaʻahi hono hokó.
Naʻe Fanongo ʻa Sīsū ki he Fānaú
17. Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi naʻe mahuʻingaʻia ʻa Sīsū ʻi he fānaú?
17 Naʻe mahuʻingaʻia ʻa Sīsū ʻo ʻikai ngata pē ʻi he kakai lalahí kae toe pehē foki ki he fānaú. Naʻá ne ʻilo ki he fanga kiʻi vaʻinga ʻa e fānaú naʻa nau vaʻinga aí pea mo e ngaahi meʻa naʻa nau leaʻakí. ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻá ne fakaafeʻi ʻa e fānaú ke nau haʻu kiate ia. (Luke 7:31, 32; 18:15-17) Naʻe tokolahi ʻa e fānau ʻi he lotolotonga ʻo e kakai naʻe fanongo kia Sīsuú. ʻI he taimi naʻe kalanga ai ʻa e tamaikí ʻi hono fakahīkihikiʻi ʻa e Mīsaiá, naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū peá ne fakahaaʻi naʻe ʻosi kikiteʻi pē ia ʻe he Tohi Tapú. (Mātiu 14:21; 15:38; 21:15, 16) ʻI he ʻahó ni, ʻoku hoko ʻa e fānau tokolahi ko e kau ākonga ʻa Sīsū. Ko ia ʻe lava fēfē ke ke tokoni kiate kinautolu?
18, 19. ʻE lava fēfē ke ke tokoniʻi fakalaumālie hoʻo kiʻi tamá?
18 Ke tokoniʻi fakalaumālie hoʻo kiʻi tamá, kuo pau ke ke fanongo kiate ia. ʻOku fiemaʻu ke ke mahinoʻi pe ko e hā ʻa e ngaahi fakakaukau ʻokú ne maʻu ʻoku ʻikai fehoanaki nai mo e fakakaukau ʻa Sihová. Tatau ai pē pe ko e hā ʻoku leaʻaki ʻe hoʻo kiʻi tamá, ʻoku fakapotopoto ke ʻuluaki tali ʻaki ha lea fakatupu langa hake. Te ke toki ngāueʻaki leva ha ngaahi konga Tohi Tapu feʻungamālie ke tokoniʻi hoʻo kiʻi tamá ke ne mahinoʻi ʻa e vakai ʻa Sihova ki he ngaahi meʻá.
19 ʻOku tokoni lahi ʻa e ngaahi fehuʻí. Ka ʻoku ʻikai ke saiʻia ʻa e fānaú ia ʻi hono fakafehuʻí ʻo hangē pē ko e kakai lalahí. ʻI he lelei ange ke ʻoua ʻe fakamafasiaʻi hoʻo kiʻi tamá ke ne tali ha ngaahi fehuʻi faingataʻa, fēfē ke fai ha kiʻi fakamatala nounou fekauʻaki mo koe? Fakatuʻunga ʻi he meʻa ʻoku lolotonga lāulea ki aí, ʻe lava ke ke leaʻaki ha faʻahinga ongoʻi pau ʻokú ke faʻa maʻu pea fakamatalaʻi hono ʻuhingá. Peá ke ʻeke ange nai, “ʻOkú ke faʻa ongoʻi pehē mo koe?” Ko e anga ʻo e tali ʻa hoʻo kiʻi tamá ʻe taki atu nai ia ki ha lāulea Fakatohitapu ʻaonga mo fakalototoʻa.
Hanganaki Faʻifaʻitaki ki he Tokotaha Ngaohi Ākonga Lahí
20, 21. Ko e hā ʻoku totonu ai ke ke hoko ko ha tokotaha fanongo lelei ʻi hoʻo ngāue ko ha tokotaha ngaohi-ākongá?
20 Pe ʻokú ke lāulea ki ha tuʻunga-lea pea mo hoʻo kiʻi tamá pe ko ha tokotaha kehe, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e fanongo leleí. Ko e moʻoni, ko ha fakahāhā ia ʻo e ʻofá. ʻI he fanongó, ʻokú ke ngāue ai ʻi ha founga anga-fakatōkilalo, pea ʻoku fakahāhā ai ki he tokotaha ʻoku lea maí ʻa e tokaʻi mo e tokanga ʻofa. Ko hono moʻoní, ʻoku fiemaʻu ʻi he fanongó ke ke tokanga ki he lea mai ʻa e tokotahá.
21 ʻI hoʻo kau ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané, hanganaki fanongo tokanga ki he kakai ʻi he ngaahi ʻapí. Kapau te ke tokanga lelei ki he meʻa ʻoku nau lea mai ʻakí, ngalingali te ke ʻilo ai ki he ngaahi tafaʻaki ʻo e moʻoni ʻo e Tohi Tapú ʻe tautefito ʻene fakamānako kiate kinautolú. Pea feinga leva ke tokoniʻi kinautolu ʻaki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi founga kehekehe ʻa Sīsū ki he faiakó. ʻI hoʻo fai peheé, te ke maʻu ai ʻa e fiefia mo e fiemālie koeʻuhi ko hoʻo faʻifaʻitaki ki he Tokotaha Ngaohi-Ākonga Lahí.
ʻE Anga-Fēfē Haʻo Tali?
• Naʻe anga-fēfē hono fakalototoʻaʻi ʻe Sīsū ʻa e niʻihi kehé ke nau fakahaaʻi ʻenau ngaahi fakakaukaú?
• Ko e hā naʻe fanongo ai ʻa Sīsū ki he faʻahinga ko ia naʻá ne akoʻí?
• ʻE lava fēfē ke ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻí ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú?
• Ko e hā ʻe lava ke ke fai ke tokoni fakalaumālie ai ki he fānaú?
[Fakatātā ʻi he peesi 28]
ʻI he ngāue fakamalangá, fakapapauʻi ke ke fanongo
[Fakatātā ʻi he peesi 30]
ʻOku tau faʻifaʻitaki kia Sīsū ʻi heʻetau tokoni fakalaumālie ki he fānaú