Maʻuʻanga Fakamatala ki he Polokalama Ngāue ki he Fakatahá Moʻui mo e Ngāue Fakafaifekaú
ʻAokosi 22-28
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | SAAME 106-109
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie:
it-2 857-858
Naʻe toka tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ʻa Siutasi ke lavakiʻi ʻa Sīsū koeʻuhi ke fakahoko ʻa e kikité?
Ko e ʻalunga lavaki ʻa Siutasi ʻIsikalioté naʻe fakahoko ai ʻa e kikite fakamānavaʻi naʻe tomuʻa tala ʻe Sihova mo hono ʻAló. (Saame 41:9; 55:12, 13; 109:8; Ngā. 1:16-20) Kae kehe, ʻoku ʻikai lava ke pehē naʻe toka tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ʻa Siutasi tonu ke fai e ʻalunga ko ení. Naʻe tomuʻa tala ʻe he kikité ko e taha ʻi he kaumeʻa vāofi ʻo Sīsuú te ne lavakiʻi ia, ka naʻe ʻikai ke fakamahino mai pe ko hai ʻi hono ngaahi kaungāmeʻa ko iá. Ko e moʻoni, ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ʻe fepaki ia kapau ʻe toka tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ʻa Siutasi ke fai eni. Ko e tuʻunga fakaʻotua naʻe pehē ʻo kau ki ha ʻapositolo: “ʻOua ʻaupito naʻá ke fakavave ke hilifaki nima ha tangata; pea ʻoua naʻá ke hoko ʻo kaungākau ʻi he ngaahi angahala ʻa e niʻihi kehé; tauhi koe ke ke anga-maʻa.” (1 Tīm. 5:22; fakafehoanaki mo e 3:6.) ʻOku hā mahino naʻá ne tokanga ki hono fili ʻene kau ʻapositolo ʻe toko 12 ʻi he fakapotopoto mo e faitotonu, naʻe vaheʻi ʻe Sīsū ha taimi ke lotu ʻi he poʻulí ki heʻene Tamaí ki muʻa ke fai ʻene filí. (Luke 6:12-16) Kapau ko Siutasi naʻe toka tuʻutuʻuni fakaʻotua ke hoko ko ha tokotaha lavaki, ʻe ʻikai fehoanaki ia mo e tataki mo e fakahinohino ʻa e ʻOtuá, fakatatau ki he laó te ne hoko ʻo kaungāhia mo e tokotaha naʻá ne fakahoko iá.
Ko ia ai, ʻoku hā ngali ko e taimi naʻe fili ai ʻa Siutasi ko ha ʻapositoló, naʻe ʻikai ʻaupito hā meiate ia ha fakakaukau lavaki. Naʻá ne fakaʻatā ha ‘aka kona ke tupu hake’ pea ʻuliʻi ia, ʻo hā mahino ʻi hono ikuʻangá mo ʻene fai ʻa e meʻa naʻe ʻikai totonu, kae ʻikai ko e tataki ia ʻe he ʻOtuá, ka naʻe tataki ʻe he Tēvoló ki ha ʻalunga kaihaʻa mo e kākā. (Hep. 12:14, 15; Sione 13:2; Ngā. 1:24, 25; Sēm. 1:14, 15) Ka ʻi he taimi naʻe hā mahino ai ʻa e ʻulungaanga kovi ko ení, naʻe lava ai ʻe Sīsū tonu ke ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻe ʻi he loto ʻo Siutasí pea tomuʻa tala ʻene lavakí.—Sione 13:10, 11.
Ko e moʻoni, ko e fakamatala ʻi he Sione 6:64, ʻi ha tuʻunga ʻe taha ko ha niʻihi ʻi heʻene kau ākongá naʻa nau tō mei he ngaahi akonaki pau ʻa Sīsuú, ʻoku pehē “mei he kamatá [“mei he kamataʻanga” PF] pē naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻa e faʻahinga naʻe ʻikai ke tuí pea mo e tokotaha te ne lavakiʻi iá.” Ko e foʻi lea “kamataʻanga” (Gr., ar·kheʹ) ʻoku ngāueʻaki ʻi he 2 Pita 3:4 ʻoku ʻuhinga ia ki he kamataʻanga ʻo e fakatupú, ʻoku toe lava ke ʻuhinga ia ki ha toe taimi kehe. (Luke 1:2; Sione 15:27) Ko e fakatātaá, ʻi he taimi naʻe lea ai ʻa e ʻapositolo ko Pitá ʻo kau ki he ʻalu hifo ʻa e laumālie māʻoniʻoní ki he Senitailé “ʻo hangē tofu pē foki ko ʻene ʻalu hifo kiate kitautolu ʻi he kamataʻangá,” naʻe ʻikai ke ne ʻuhinga ki he kamataʻanga ʻo ʻene hoko ko e ʻapositoló ka ki he tuʻu-ki-muʻa ʻo ʻene ngāue fakafaifekaú, ʻa e ʻaho ʻo e Penitekosi, 33 T.S., “ko e kamataʻanga” hono lilingi ʻo e laumālie māʻoniʻoní ki ha taumuʻa pau. (Ngā. 11:15; 2:1-4) Ko ia ai, ʻoku mahuʻinga ke tau fakatokangaʻi ʻa e fakamatala ko eni ʻi he Sione 6:64. ʻOku pehē ʻi he peesi 227 ʻo e Lange’s Commentary on the Holy Scriptures “Ko e kamataʻangá . . . ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ki he kamataʻanga ʻo e meʻa kotoa pē, . . . pe ko e kamataʻanga ʻo ʻEne [Sīsū] kaungāmeʻa vāofí, . . . pe ko e kamataʻanga hono fakatahaʻi ʻEne kau ākongá, pe ko e kamataʻanga ʻEne ngāue fakafaifekau Faka-Mīsaiá, . . . ka mei he kamataʻanga fakapulipuli ʻo ha taʻetui [ʻa ia naʻá ne fakatupunga ke tō ha taha ʻi heʻene kau ākongá]. Ko ia ai naʻá Ne ʻosi ʻiloʻi mei he kamataʻangá ʻe lavakiʻi ia.”—Fakafehoanaki mo e 1 Sio. 3:8, 11, 12.
ʻAokosi 29–Sepitema 4
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | SAAME 110-118
“Te U Totongi Fefe kia Sihova?”
w87 3/15 24 ¶5
◆ 116:3—Ko e hā ʻa e “kafa ʻa Mate”?
ʻOku hā ngali naʻe haʻo ʻe he maté ʻa e tokotaha-tohi-sāmé ʻo hangē ha maea ʻoku motungataʻa pea ʻoku taʻemalava ke fai ha hao. Ko hono takai ha maea ʻi ha taha ko e taumuʻá ke fakamamahiʻi pe mamahiʻia, pea ʻoku fakalea ʻe he Sepituakini faka-Kalisí ʻa e foʻi lea faka-Hepelū ko e “maea” ki he “afo.” Ko ia ʻi he taimi naʻe pekia ai ʻa Sīsū Kalaisí naʻe haʻisia ia ʻi he mamahi pe afo ʻo e maté. Ko ia ai, ʻi he taimi naʻe toe fokotuʻu hake ai ʻe Sihova ʻa Sīsuú, naʻe “vete ange ia mei he ngaahi afo ʻo e mate.”—Ngā. 2:24.
Tuʻu ʻi he Kamataʻanga ʻo e Ngāue Lahi Ange
Naʻe hoko atu ai ʻa e ngaahi malanga mei he kau mēmipa ʻe toko tolu ʻo e tafaʻaki fakafaiako ʻa Kiliatí. Naʻe ʻuluaki malanga ʻa Karl Adams, ʻi he kaveinga “Ko e Hā Te Mou Totongi Fakafoki kia Sihová?” Naʻe makatuʻunga ʻa ʻene malangá ʻi he Saame hono 116, ʻa ia naʻe hivaʻaki nai ʻe Sīsū ʻi he pō ki muʻa ʻene pekiá. (Mātiu 26:30) Ko e hā naʻe ʻi he fakakaukau ʻa Sīsuú ʻi heʻene hivaʻi ʻa e ngaahi lea: “Te u totongi fefe kia Sihova ʻa e fuʻu hulu ʻene ʻofa kia kita”? (Saame 116:12) ʻOku pau pē naʻá ne fakakaukauloto ki he sino haohaoa naʻe teuteu ʻe Sihova maʻaná. (Hep. 10:5) ʻI he ʻaho hono hokó, te ne ʻoatu ai ʻa e sino ko iá ʻi he feilaulau, ʻo fakamoʻoniʻi ai ʻa e loloto ʻo ʻene ʻofá. Ko e kau ako ʻo e kalasi hono 105 naʻa nau ʻahiʻahiʻi ʻa e anga-lelei ʻa Sihová ʻi he māhina ʻe nima kuo maliu atú. ʻI he taimi ní te nau fakahaaʻi ʻenau ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki ʻenau ngāue mālohi ʻi honau ngaahi vāhenga-ngāue fakamisinalé.