LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w07 6/1 p. 4-7
  • Fakaeʻa ʻa e Tupuʻanga ʻo e Koví!

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Fakaeʻa ʻa e Tupuʻanga ʻo e Koví!
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Fonu ʻa e Koví ʻi he Māmaní
  • Fakaeʻa Kakato ʻa e Tokotaha Koví!
  • “Lama Ho Loto”
  • Founga ke Talitekeʻi Ai ʻa e Tākiekina Kovi ʻa Sētané
  • ʻOku Ofi ke Ngata ʻa e Koví!
  • Kau Fakatupunga ʻo e Fulikivanú
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Founga ʻE Ikunaʻi Ai ʻe he Leleí ʻa e Koví
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • Ko ha Fili ʻo e Moʻui Taʻengatá
    Te Ke Malava ʻo Moʻui Taʻengata he Palataisi ʻi he Māmaní
  • Ko e Kau Pule ʻi he Nofoʻanga Laumālie
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1995
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
w07 6/1 p. 4-7

Fakaeʻa ʻa e Tupuʻanga ʻo e Koví!

ʻI HE ʻuluaki senitulí, naʻe tatali ai ʻa e tokolahi ʻo e kau Siú ki he hoko mai ʻa e Mīsaia naʻe talaʻofá. (Sione 6:​14) ʻI he taimi naʻe hoko mai ai ʻa Sīsū ki he māmaní, naʻá ne ʻomai ʻa e fakafiemālie mo e fakamaama. Naʻá ne fakamoʻui ʻa e mahakí, fafanga ʻa e fiekaiá, puleʻi ʻa natula pea aʻu ʻo ne fokotuʻu ʻa e maté. (Mātiu 8:​26; 14:​14-​21; 15:​30, 31; Maake 5:​38-​43) Naʻá ne toe leaʻaki foki ʻa e ngaahi folofola ʻa Sihová pea ʻomai ʻa e talaʻofa ko e moʻui taʻengata. (Sione 3:34) ʻI he meʻa naʻá ne leaʻaki mo faí, naʻe fakahāhā kakato ai ʻe Sīsū ko ia ʻa e Mīsaiá, ʻa e tokotaha te ne fakatauʻatāinaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he angahalá mo hono ngaahi nunuʻa koví kotoa.

Ko hono moʻoní, ko e kau taki lotu Siú naʻe totonu ke nau hoko ko e ʻuluaki faʻahinga ke nau talitali lelei ʻa Sīsū, ʻo fanongo kiate ia pea tali fiefia ʻa ʻene tatakí. Neongo ia, naʻe ʻikai te nau fai pehē. ʻI hono kehé, naʻa nau fehiʻa ʻiate ia, ʻo fakatangaʻi pea faʻufaʻufono ke tāmateʻi!​—Maake 14:1; 15:​1-3, 10-​15.

Naʻe totonu hono fakahalaiaʻi ʻe Sīsū ʻa e kau tangata pango ko iá. (Mātiu 23:​33-​35) Kae kehe, naʻá ne ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ha tokotaha kehe kuo pau ke toe tukuakiʻi ki ai ʻa e kovi naʻe ʻi honau lotó. Naʻá ne pehē ange kia kinautolu: “Oku mou i hoo mou tamai koe tevolo, bea koe holi a hoo mou tamai te mou fai. Koe fakabo ia talu mei he kamataaga, bea nae ikai nofo mau i he mooni koeuhi oku ikai ha mooni iate ia. Oka lea aki eia ae loi, oku ne lea aki ene mea aana: he koe loi ia, moe tamai [ʻa e loí].” (Sione 8:​44, PM) Neongo naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻoku malava ke fai ʻe he tangatá ʻa e ngaahi tōʻonga fulikivanu, naʻá ne fakahaaʻi ʻa e tupuʻanga tefito ʻo e koví—ko Sētane ko e Tēvoló.

ʻI heʻene pehē ko ia ko Sētane “nae ikai nofo mau i he mooni,” naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sīsū ko e meʻamoʻui laumālie ko ení ko ha sevāniti faitōnunga ia ki muʻa ʻa e ʻOtuá ka naʻá ne afe mei he ʻalunga totonu ko iá. Ko e hā naʻe angatuʻu ai ʻa Sētane kia Sihová? Koeʻuhí naʻá ne ohi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻo e mahuʻinga fakaekita ʻo aʻu ki he tuʻunga naʻá ne mānumanu ai ki he lotu ʻa ia naʻe tonu ke fai pē ki he ʻOtuá.a​—Mātiu 4:​8, 9.

Ko e angatuʻu ʻa Sētané naʻe hā ia ʻi he ngoue ko ʻĪtení ʻi he taimi naʻá ne kākaaʻi ai ʻa ʻIvi ke ne kai ʻa e fuaʻiʻakau naʻe tapuí. ʻI hono leaʻaki ʻa e fuofua loí pea ʻi hono lauʻikovi loi ʻa Sihová, naʻe ʻai ai ia ʻe Sētane ko e “tamai” ʻa e loí. ʻIkai ko ia pē, ʻi heʻene fakataueleʻi ʻa ʻĀtama mo ʻivi ke na talangataʻá, naʻá ne fakatupunga ai ke pule kia kinaua ʻa e angahalá, ʻo iku ai ki heʻena mate pea mo e mate ʻa e ngaahi toʻutangata ʻi he kahaʻú. Ko ia ai, naʻe toe ʻai ia ʻe Sētane ko ha “fakabo”—ko e moʻoni, ko e tokotaha fakapō fakalilifu taha ia ʻi he kotoa ʻo e hisitōliá!​—Senesi 3:​1-​6; Loma 5:​12.

Ko e tākiekina kovi ʻa Sētané naʻe toe aʻu ia ki he nofoʻanga laumālié, ʻa ia naʻá ne fakaʻaiʻai ai ʻa e kau ʻāngelo kehé ke nau kau fakataha mo ia ʻi he angatuʻú. (2 Pita 2:4) ʻI he hangē ko Sētané, ko e ngaahi laumālie fulikivanu ko ení naʻa nau mahuʻingaʻia taʻetotonu ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá. Kae kehe, ʻi honau tuʻungá ko ha manako fakaefehokotaki fakasino fakalielia ia, fakataha mo e ngaahi nunuʻa fakatupu ʻauha mo kovi.

Fonu ʻa e Koví ʻi he Māmaní

ʻOku tala mai ʻe he Tohi Tapú: “ʻI he faifai pea fakaaʻau ʻo toko lahi ʻa e kakai . . . pea ai haʻanau fuʻu fanau fefine, ta naʻe sio ʻe he ngaahi foha ʻo e ʻOtua ki he ngaahi ʻofefine ʻo e Tangata ʻoku nau hoihoifua; pea nau hanga ʻo mali mo ha niʻihi, ʻa ia pe naʻa nau loto ki ai.” (Senesi 6:​1, 2) Ko hai ʻa e “ngaahi foha [ko ia] ʻo e ʻOtua”? Ko e ngaahi meʻamoʻui laumālie kinautolu, ʻo ʻikai ko e faʻahinga ʻo e tangatá. (Siope 1:6; 2:1) ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻí? Ko e meʻa ʻe taha, ko e mali ʻi he vahaʻa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ne ʻosi fakahoko ia ʻi he taʻu nai ʻe 1,500 ʻo ʻikai ai ha ʻuhinga ke fai ha lave makehe ki ai. Ko ia ʻi he tohoakiʻi ʻa e tokanga ki he fehokotaki fakasino ʻa e “ngaahi foha ʻo e ʻOtua” ʻa ia naʻa nau liliu sino ʻo mali mo e “ngaahi ʻofefine ʻo e Tangata,” ʻoku lave mahino ai ʻa e fakamatalá ki he meʻa ne teʻeki ke hoko ki muʻa mo anga-kehe.

Ko e tuʻunga anga-kehe ko ení ʻoku fakapapauʻi ia ʻi he faʻahinga fānau naʻe maʻu mei he fehokotaki fakasino ko ení. ʻI hono ui ko e Nefilimí, ko e ngaahi hako fekolosiʻaki kinautolu ʻa ia naʻa nau tupu ʻo hoko ko e kau saiāniti. Naʻa nau toe hoko ko e kau houtamaki anga-fītaʻa. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻuhinga ʻa e “Nefilimí” ko e “Kau Fakapaʻulu,” pe “faʻahinga ʻoku nau fakatupunga ke tō ki lalo ʻa e niʻihi kehé.” ʻOku fakamatalaʻi ʻa e faʻahinga anga-fakamanu ko ení “ko e kau toʻa ia ʻo onoʻaho, ko e faʻahinga ongoongo.”​—Senesi 6:4.

Ko e kau Nefilimí mo ʻenau ngaahi tamaí naʻa nau hoko ʻo fulikivanu taʻehanotatau. “Pea kuo kaʻanga ʻa mamani ʻi he fofonga ki ai ʻa e ʻOtua, pea kuo opeope . . . ʻa e fakamalohi,” ko e fakamatala ia ʻa e Senesi 6:11. ʻIo, naʻe ohi ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e ngaahi founga fakamālohi mo fakalielia ʻa e faʻahinga foʻou ko eni ʻi honau lotolotongá.

Naʻe anga-fēfē hono ʻomai ʻe he kau Nefilimí mo ʻenau ngaahi tamaí ha tākiekina kovi mālohi pehē ki he faʻahinga ʻo e tangatá? ʻAki ʻenau hā fakamānako ki he hehema mo e ngaahi holi angahalaʻia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e hā ʻa e olá? “Kuo fakakaʻanga ʻe he kakano kotoa pe hono ʻalunga ʻi mamani.” Naʻe faifai pē ʻo fakaʻauha ʻe Sihova ʻa e māmani ko iá ʻi ha fuʻu Lōvai ʻi māmani lahi, ʻo fakahaofi pē mei ai ʻa Noa māʻoniʻoni mo hono fāmilí. (Senesi 6:​5, 12-22) Kae kehe, ko e kau ʻāngelo naʻe liliu sinó naʻa nau toe foki ki he nofoʻanga laumālié ʻi he tuʻunga fakamā. ʻI heʻenau hoko ko e kau tēmeniō ololaló, naʻa nau hokohoko atu hono fakafepakiʻi ʻa e ʻOtuá mo hono fāmili māʻoniʻoni ʻo e kau ʻāngelo mateakí. ʻOku hā mei he taimi ko iá ʻo faai mai ai, naʻe taʻofi ʻe he ʻOtuá ʻa e kau laumālie fulikivanu ko ení mei haʻanau toe liliu sino. (Siutasi 6) Kae kehe, ʻoku nau kei hoko pē ko ha tākiekina mālohi ʻi he ngaahi meʻa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.

Fakaeʻa Kakato ʻa e Tokotaha Koví!

Ko e lahi ʻo e tākiekina kovi ʻa Sētané ʻoku fakaeʻa ia ʻi he 1 Sione 5:​19, ʻa ia ʻoku pehē ai: “Ko hono kotoa ʻo mamani ʻoku ʻi he nima ʻo e Fili.” ʻOku tataki ʻe he Tēvoló ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki ha tuʻunga faingataʻa ʻo e mamahi fakautuutu. Ko hono moʻoní, ʻokú ne fakapapauʻi lahi ange ʻi ha toe taimi ke fai ʻa e maumau. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko ia mo e kau tēmenioó naʻe kapusi mei hēvani hili hono fokotuʻu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he 1914. ʻI he fekauʻaki mo e kapusi ko ení, naʻe tomuʻa tala ʻe he Tohi Tapú: “Ka ʻoiaue ʻa e fonua . . . He kuo hoko hifo ʻa e Tevolo kiate kimoua, ʻoku ne ʻita lahi, ko ʻene ʻilo, ʻoku toesiʻi pe hono taimi.” (Fakahā 12:​7-12) ʻOku anga-fēfē leva hono tākiekina ʻe Sētane ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá he ʻaho ní?

ʻOku fai tefito ia ʻe Sētane ʻaki ʻene pouaki ha laumālie ʻa ia ʻokú ne puleʻi ʻa e founga fakakaukau mo e tōʻonga ʻa e kakaí. Fakatatau ki ai, ʻoku ui ʻi he Efeso 2:2 ʻa e Tēvoló ko e “ʻeiki ʻo e puleʻanga ʻo e ʻatā, ko e ʻeiki ʻo e faʻahinga laumalie [pe tōʻonga mālohi] ʻoku lolotonga ngaue ni ʻi he hako ʻo talangataʻa.” ʻI he ʻikai fakalototoʻaʻi ʻa e manavahē-ʻOtuá mo e leleí, ko e “ʻatā” pe ʻea fakatēmeniō ko ení ʻokú ne fanauʻi ʻa e angatuʻu ki he ʻOtuá mo ʻene ngaahi tuʻungá. Ko ia ai, ʻoku pouaki ʻe Sētane mo ʻene kau tēmenioó mo fakalahi ʻa e kovi ʻoku fakahoko ʻe he tangatá.

“Lama Ho Loto”

Ko e fakahāhā ʻe taha ʻo e ʻea ko ení ko e tuʻunga kovi ʻo e fakatātā fakalieliá, ʻa ia ʻokú ne tafunaki ʻa e ngaahi holi fakaefehokotaki fakasino taʻetotonu pea ʻai ʻa e tōʻonga faikehé ke hā fakamānako. (1 Tesalonaika 4:​3-5) Ko e tohotohó, fakamamahiʻi ʻi he fehokotaki fakasinó, tohotoho fakakengi, mohe mo e manu mo e pāʻusiʻi ʻo e fānaú ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tuʻunga-lea ʻoku fakaʻaliʻali ko e meʻa fakafiefia ʻi he fakatātā fakalieliá. Naʻa mo e ʻi he ngaahi tuʻunga ʻoku siʻi ʻene maumaú, ko e fakatātā fakalieliá ʻoku lava ke fakatupu maʻunimā lahi mo fakatupu maumau ki he faʻahinga ʻoku nau sio ki ai pe laú, ʻo liliu ai kinautolu ko e faʻahinga ʻoku nau tōʻongaʻaki ʻa e sio fakafufū ki ai.b Ko ha kovi ia ʻokú ne maumauʻi fakatouʻosi ʻa e ngaahi vahaʻangatae fakaetangatá mo hoto vahaʻangatae mo e ʻOtuá. ʻOku tapua mei he fakatātā fakalieliá ʻa e fakakaukau ololalo ʻa e kau tēmeniō ʻoku nau pouaki iá—ʻa e kau angatuʻu ʻa ia ko ʻenau ngaahi holi fakaefehokotaki fakasino taʻetotonú naʻe kamata ki muʻa ʻi he Lōmaki ʻi he māmani ʻo e ʻaho ʻo Noá.

ʻI he ʻuhinga lelei, naʻe ekinaki ʻa e tangata poto ko Solomoné: “ʻI he meʻa kotoa ʻoku ke tauhi, muʻomuʻa ʻa e lama ʻo ho loto, he ʻoku founga mei ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻasi ʻi he moʻui.” (Palovepi 4:23) ʻI he ngaahi tuʻunga ʻaonga, ko hono lama ho lotó mei he tauhele ʻo e fakatātā fakalieliá ʻe ʻuhinga nai iá ko hono liliu ʻa e ngaahi sēnolo TV pe tāmateʻi ʻa e komipiutá ʻi he ʻasi ai ʻa e ngaahi ʻīmisi ʻoku langaʻi ai ʻa e holi ki he fehokotaki fakasinó, pea ʻoku mahuʻinga ke ngāue fakavavevave mo papau ki ai! Fakakaukau kiate koe ko ha sōtia ʻa ia ʻokú ke feinga ke paleʻi ha misaile ʻoku fakahanga mai kiate koe. ʻOku tāketi mai ʻa Sētane ki ho lotó—ʻa e nofoʻanga ʻo hoʻo fakaueʻilotó mo e holí—ʻo ne feinga ke fakameleʻi.

ʻOku toe fiemaʻu ke ke lama ho lotó mei he ʻofa ki he fakamālohí, he ʻoku ʻiloʻi ʻe he Tēvoló ko ha taha pē ʻoku “ʻofa ki he fakamalohi, ʻoku fehiʻa ki ai [ʻa Sihova].” (Fakaʻītali ʻamautolu; Sāme 11:5) ʻOku ʻikai fiemaʻu ʻe Sētane ia ke ne liliuʻi koe ke ke hoko ʻo tōʻonga fakamālohi ke ke hoko ai ko ha fili ʻo e ʻOtuá; ʻokú ne fiemaʻu pē ʻe ia ke fakatupu ʻi loto ʻiate koe ha ʻofa ki he fakamālohí. ʻOku ʻikai ko ha hokonoa pē ʻa hono faʻa fakafonuʻaki ʻa e fakamālohí mo e ngaahi talanoa fakamēsikí ʻa e mītia manakoá. Kuo mate pea mole atu ʻa e kau Nefilimí, ka ko honau angá mo e tōʻongá ʻoku kei failahia! ʻOku fakahaaʻi ʻi hoʻo fili ʻa e fakafiefiá ʻokú ke talitekeʻi ʻa e ngaahi faʻufaʻu ʻa Sētané?​—2 Kolinito 2:​11.

Founga ke Talitekeʻi Ai ʻa e Tākiekina Kovi ʻa Sētané

Ko e ngaahi kongakau ʻo e koví ʻe lava ke nau hā ikuʻingataʻa. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ko e faʻahinga ʻoku nau feinga ke fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá ʻoku nau “milimilisino . . . mo e ngaahi kongakau laumalie ʻa e kovi,” ʻo tānaki atu ki ha fāinga mo honau kakano taʻehaohaoá tonu. Ke ikuna ʻi he fāingá pea ke maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá, ʻoku fiemaʻu ke tau ngāueʻaongaʻaki ʻa e ngaahi tokonaki lahi mei he ʻOtuá.—Efeso 6:12; Loma 7:​21-25.

Ko e ngaahi tokonakí ni ʻoku kau ai ʻa e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá, ʻa e ivi mālohi taha ʻi he ʻunivēsí. Naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kau Kalisitiane he ʻuluaki senitulí: “Talaʻehai ko e laumalie ʻoku ʻo mamani kuo mau maʻu, ka ko e Laumalie ʻoku haʻu mei he ʻOtua.” (1 Kolinito 2:12) Ko e faʻahinga ʻoku tataki ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá ʻoku nau tupu ʻo ʻofa ʻi he meʻa ʻoku ʻofa ai ʻa e ʻOtuá pea fehiʻa ʻi he meʻa ʻokú ne fehiʻa aí. (Emosi 5:​15) ʻE lava fēfē ke maʻu ʻe ha taha ʻa e laumālie māʻoniʻoní? Fakafou tefito ʻi he lotu, ako ʻa e Tohi Tapú—he ko e Tohi Tapú tonu ko ha fua ia ʻo e laumālie māʻoniʻoní—pea mo e feohi lelei mo e faʻahinga ʻoku nau ʻofa moʻoni ki he ʻOtuá.​—Luke 11:13; 2 Timote 3:​16; Hepelu 10:​24, 25.

ʻI he ngāueʻaongaʻaki ʻa e ngaahi tokonaki fakaʻotua ko ení, ʻokú ke kamata ai ke ʻai “ʻa e mahafukotoa ʻa e ʻOtua,” ʻa e maluʻi papau pē taha mei he “ngaahi tuʻutuʻuni kākā ʻa e Tevolo.” (Efeso 6:​11-18) Ko e ngāue kakato ʻaki ʻa e ngaahi tokonakí ni ʻoku toe fiemaʻu fakavavevave ange ia he taimí ni ʻi ha toe taimi ki muʻa. ʻO anga-fēfē?

ʻOku Ofi ke Ngata ʻa e Koví!

“Oka tubu ae kau agahala o hage koe mohuku, bea oka moui lelei ae kau fai kovi kotoabe; koe mea ia ke fakaauha ai akinautolu o taegata,” ko e lau ia ʻa e tokotaha-tohi-sāmé. (Sāme 92:​7, PM) ʻIo, hangē pē ko ia ʻi he ʻaho ʻo Noá, ko e lahi fau ko ia ʻa e koví ʻi he lolotonga ní, ko e fakamoʻoni ia ʻoku tuʻunuku mai ʻa e fakamaau ʻa e ʻOtuá, ʻo ʻikai ki he faʻahinga fulikivanu pē ʻo e tangatá kae pehē foki kia Sētane mo ʻene kau tēmenioó, ʻa ia ʻe lī ki ha luo ʻo e ʻikai toe ngāue ko ha fakamelomelo ia ki honau fakaʻauha fakaʻosí. (2 Timote 3:​1-5; Fakahā 20:​1-3, 7-​10) Ko hai te ne fakahoko ʻa e fakamaau ko iá? ʻOku ʻikai ko ha toe taha kehe ka ko Sīsū Kalaisi, ʻa ia ʻoku tau lau fekauʻaki mo ia: “Ko hono ʻuhinga ia naʻe fakaeʻa ai ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtua, koeʻuhi ke ne holoki ʻa e ngaahi ngaue ʻa e Tevolo.”—1 Sione 3:8.

ʻOkú ke fakaʻamu ki ha ngataʻanga ʻo e koví? Kapau ko ia, tā ʻe lava ke ke maʻu ʻa e fakafiemālie ʻi he ngaahi talaʻofa ʻoku ʻi he Tohi Tapú. ʻOku ʻikai ha toe tohi ʻe fakaeʻa ai ʻa e tupuʻanga tonu ʻo e koví, ʻa Sētane, pea ʻoku ʻikai ha toe tohi ʻe fakahaaʻi ai ʻa e founga ʻe faifai atu pē ai ʻo fakaʻauha ia mo ʻene ngaahi ngāue fulikivanú kotoa. ʻOku mau ekinaki atu ke ke maʻu ʻa e ʻilo totonu ki he Tohi Tapú koeʻuhi ke maluʻi ai koe mei he ngaahi tākiekina kovi ʻa Sētané he taimí ni pea ke fakapapauʻi ai ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui ʻi ha māmani ʻoku ʻatā mei he koví.​—Sāme 37:​9, 10.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ko e muʻaki hingoa ʻo e ʻāngelo ko ia naʻe hoko ko Sētané ʻoku ʻikai ke ʻiloʻi. Ko e ongo foʻi lea ko e “Sētane” mo e “Tēvolo” ʻoku ʻuhingá ko e “Tokotaha-Talitekeʻi” mo e “Tokotaha Lauʻikovi Loi.” ʻI he ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi, ko e ʻalunga ʻo Sētané ʻoku meimei tatau ia mo e ʻalunga ʻo e tuʻi Tāia ʻi he kuonga muʻá. (Isikeli 28:​12-​19) Naʻá na fakatou kamata haohaoa ʻi heʻena ngaahi foungá ka naʻe maʻukovia kinaua ʻe heʻena hīkisiá.

b Sio ki he kupu hokohoko ko e “Fakatātā Fakalieliá—ʻIkai Hano Maumau pe Fakatupu Maumau?” ʻi he ʻīsiu ʻo e Awake! ʻo Siulai 22, 2003, naʻe pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

[Puha/​Fakatātā ʻi he peesi 6]

Ngaahi Talatupuʻa mo Hano Kiʻi Konga ʻOku Moʻoni

Ko e ngaahi talanoa fekauʻaki mo e faʻahinga meimei ʻotua, kau saiāniti, mo ha lōmaki fakatuʻutāmakí ʻoku maʻu ia ʻi he ngaahi talatupuʻa motuʻa ʻi māmani lahi. Ko e fakatātaá, ko e Talanoa kia Kilikamesi ʻa e kau ʻĀkatá ʻoku lave ai ki ha lōmaki, ko ha fuʻu vaka pea mo e faʻahinga naʻa nau hao. Naʻe fakamatalaʻi ʻa Kilikamesi tonu ko ha tokotaha meimei ʻotua, pe konga ʻotua mo tangata, naʻe holi fakakakano mo fakamālohi. Ko e talatupuʻa ʻAsitekí ʻoku fakamatala ai ki ha māmani motuʻa naʻe nofoʻi ʻe he kau saiāniti pea mo ha fuʻu lōvai. Ko e talatupuʻa Noaué ʻoku fakamatala ai ki ha matakali ʻo e kau saiāniti mo ha tangata poto ko Pākelimia ʻa ia naʻá ne langa ha fuʻu vaka ʻo fakahaofi ai ia mo hono uaifí. Ko e fakamoʻoni ʻi hono fakatahatahaʻi ʻo e ngaahi talatupuʻa ko iá kotoa ʻokú ne fakapapauʻi ʻa e fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ko e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ko ʻenau haʻú mei he faʻahinga ne hao ʻi ha fuʻu lōvai naʻá ne fakaʻauha ha māmani motuʻa fulikivanu.

[Fakatātā]

Maka naʻe tongi ai ʻa e Talanoa kia Kilikamesí

[Maʻuʻanga Tā]

The University Museum, University of Pennsylvania (neg. # 22065)

[Fakatātā ʻi he peesi 5]

Ko e ngaahi anga ʻo e kau Nefilimí ʻoku hā ia ʻi he kakai he ʻaho ní

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

Ko e ʻilo totonú ʻokú ne maluʻi kitautolu mei he ngaahi tākiekina koví

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share