ʻOku Fakamolemoleʻi ʻe Sihova ʻo Lahi ʻAupito
“Tuku ke liaki e he agahala hono hala, moe tagata taemaonioni ene gaahi mahalo: bea tuku ke ne foki kia Jihova, . . . he te ne fakamolemole o lahi aubito.”—AISEA 55:7, PM.
1. Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu he taimí ni ʻe kinautolu ʻoku fakamolemoleʻi ʻe Sihova?
ʻOKU fakamolemoleʻi ʻe Sihova ʻa e kau faihala kuo fakatomalá pea mo tokoni kiate kinautolu ke nau maʻu he taimí ni ʻa e nonga fakaefakakaukau ʻi he palataisi fakalaumālie. ʻOku malava ʻeni koeʻuhi ko ʻenau aʻusia ʻa e ngaahi fiemaʻu ko ʻení: “Mou kumi kia Jihova i he lolotoga oku faa ilo ia, ui kiate ia i he ene kei ofi: Tuku ke liaki e he agahala hono hala, moe tagata taemaonioni ene gaahi mahalo: bea tuku ke ne foki kia Jihova, bea te ne aloofa kiate ia; bea ki ho tau Otua, he te ne fakamolemole o lahi aubito.”—ʻAisea 55:6, 7, PM.
2. (a) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e “kumi kia Jihova” mo e ‘toe foki kiate ia,’ ʻo hangē ko ia kuo lave ki ai ʻia ʻAisea 55:6, 7? (e) Ko e hā naʻe fiemaʻu ai ki he kau Siu naʻe fakaheeʻi ki Pāpiloné ke nau toe foki kia Sihová, pea ko e hā naʻe hoko ki he niʻihi ʻo kinautolu?
2 Ka, ke “kumi kia Jihova” pea ke ne tali ha kole kiate ia, ʻoku fiemaʻu ki he tokotaha anga-fulikivanú ke ne liʻaki ʻa ʻene founga halá pea mo ha faʻahinga fakakaukau pē ke fai ha kovi ki ha niʻihi kehe. ʻOku fakahā ʻe he fiemaʻu ke “foki kia Jihova” naʻe liʻaki ʻa e ʻOtuá ʻe he tokotaha-faihalá, ʻa ia naʻá ne maʻu ha vahaʻangatae fekoekoeʻi mo ia ʻi ha taimi ki muʻa. Ko e meʻa ia naʻe hoko ki he kakai naʻe nofo ʻi Siutá, ʻa ia ko ʻenau taʻeangatonu ki he ʻOtuá naʻe iku ai ki honau fakaheeʻi ki Pāpiloné. Naʻe fiemaʻu ki he kau Siu naʻe fakaheeʻí ke nau foki kia Sihova ʻaki ʻa ʻenau fakatomala mei he ngaahi ngāue kovi naʻe iku ai ki heʻenau nofo fakapōpula ʻi Pāpiloné pea mo e fakamaomaonganoa ʻa honau fonua ʻi he taʻu ʻe 70 ʻa ia naʻe kikiteʻi. ʻI he 537 K.M., naʻe toe nofoʻi ai ʻa e fonua ko iá ʻe he toenga ʻo e kau Siu manavahē-ʻOtua naʻe tuku ange mei Pāpilone ʻi ha tuʻutuʻuni fakapuleʻanga. (ʻĒsela 1:1-8; Tāniela 9:1-4) Naʻe fuʻu fakaofo fau ʻa hono toe fakafoʻou ʻo e fonua ko Siutá ʻa ia naʻe fakafehoanaki ia mo e Palataisi ko ʻĪtení.—ʻIsikeli 36:33-36.
3. ʻI he founga fē ʻoku meimei tatau ai ʻa e meʻa naʻe hokosia ʻe he toenga ʻo ʻIsileli fakalaumālié mo ia naʻe hoko ki he kau fakaheeʻi manavahē-ʻOtua naʻa nau toe foki ki Siutá?
3 Kuo hokosia ʻe he kau ʻIsileli fakalaumālié ha meʻa meimei tatau mo ia naʻe hoko ki he kau Siu manavahē-ʻOtua naʻa nau foki ki Siuta ʻi he ʻosi ʻo e fakaheeʻi ki Pāpiloné. (Kalētia 6:16) ʻI he ʻosi atu pē ʻa e Tau I ʻa e Māmaní naʻe fai leva ʻe he toenga ʻo ʻIsileli fakalaumālié ha ngaahi liliu ʻo ʻenau tōʻongá mo ʻenau ngaahi fakakaukaú. Naʻe fakaʻilongaʻi ʻe he taʻu 1919 ʻa e ngataʻanga ʻo honau fakaheeʻi mei he hōifua kakato ʻa e ʻOtuá ʻi he malumalu ʻo Pāpilone ko e Lahi, ko e ʻemipaea fakaemāmani ʻo e lotu loí. Koeʻuhi naʻa nau fakatomala mei heʻenau ngaahi angahala fekauʻaki mo e manavahē ki he tangatá pea mo e ʻikai ke ngāue ʻi he ngāue ʻa Sihová, naʻá ne fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei he Pāpilone ko e Lahi, ʻo fakafoki mai kinautolu ki honau tofiʻa fakalaumālie totonú, pea toe kamata hono ngāueʻaki kinautolu ke malangaʻi ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá. Talu mei ai kuo lakalakaimonū ai ʻa e palataisi fakalaumālie ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá, ʻo fakalāngilangiʻi ʻa hono huafa māʻoniʻoní. (ʻAisea 55:8-13) ʻOku tau maʻu ha fakamoʻoni mahino mei he muʻaki sīpinga ʻo e kuonga muʻá pea mo e fakataipe ki ai ʻi onopooní, ʻoku hoko mai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻi he fakamolemoleʻi fakaeʻotuá pea ʻoku fakamolemoleʻi moʻoni ʻe Sihova ʻo lahi ʻaupito ʻa e faʻahinga ʻoku fakatomalá.
4. Ko e hā ʻa e ilifia ʻoku maʻu ʻe he kau sevāniti ʻe niʻihi ʻa Sihova?
4 Ko ia ai, ʻe lava ke falala ʻa e kau sevāniti ʻa Sihova ʻi he ʻaho ní te ne fakamolemoleʻi kinautolu. Ka ko e niʻihi ʻo kinautolu ʻoku nau loto-mamahi ʻo kau ki he ngaahi hala ʻi he kuo hilí, pea ʻoku meimei lōmekina kinautolu ʻe he ngaahi ongoʻi ʻo e halaia. ʻOku nau lau kinautolu ʻoku ʻikai te nau taau ke nofo ʻi he palataisi fakalaumālié. Ko hono moʻoní, ʻoku ilifia ʻa e niʻihi naʻa kuo fai ʻe kinautolu ʻa e hia ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻí pea ʻe ʻikai pē ke toe maʻu ha fakamolemole ia meia Sihova. ʻOku pehē nai?
Ngaahi Angahala ʻe Niʻihi ʻOku ʻIkai Lava ke Fakamolemoleʻi
5. Ko e hā ʻoku pehē ai ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻi ʻa e ngaahi angahala ʻe niʻihi?
5 Ko e ngaahi angahala ʻe niʻihi ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻi. Naʻe pehē ʻe Sīsū Kalaisi: “ʻIlonga ha angahala, pe ha lauʻikovi ʻo e ʻOtua, ka ʻe fakamolemole pe ki he kakai: ka ko e lauʻikovi ʻo e Laumalie ʻe ʻikai fakamolemole.” (Mātiu 12:31) Ko ia ai, ʻe ʻikai lava ke fakamolemoleʻi ʻa e lauʻikovi ʻo e laumālie māʻoniʻoní pe ivi ngāue ʻo e ʻOtuá. Naʻe lave ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he faʻahinga angahala pehē ní ʻi heʻene tohi: “He ʻilonga kinautolu ne fakamamangia muʻa, . . . ka nau hinga pe: ʻoku ʻikai ʻaupito lava ke toe fakafoʻou kinautolu ke nau fakatomala, heʻenau kalusefai foʻou kiate kinautolu ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtua, ʻo fai fakahāhā pe ʻa hono fakamāʻi.”—Hepelū 6:4-6.
6. Ko e hā ʻokú ne fakapapauʻi pe ko ha angahala ʻoku lava ke fakamolemoleʻi pe ʻikai?
6 Ko e ʻOtuá pē ʻokú ne ʻafioʻi kapau kuo fai ʻe ha tokotaha ʻa e angahala ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻí. Kaekehe, naʻe ʻomai ʻe Paula ha fakamaama ʻo fekauʻaki mo e meʻa ko ʻení ʻi heʻene tohi ʻo pehē: “He kapau ʻoku tau angahala fie angahala [fai fakakaukauʻi, NW] hili ʻetau ʻilo kanokano ki he moʻoni, ʻoku ʻikai kei toe ha feilaulau koeʻuhi ko e angahala; ka ʻoku toe pe ʻete nofoʻaki tali ilifia ki he fakamāu.” (Hepelū 10:26, 27) Ko ha tokotaha ʻokú ne fai fakakaukauʻi ha meʻa, ʻokú ne kīvoi pē ʻi he “taʻe fie fakaongo.” (Webster’s New Collegiate Dictionary) ʻOku ʻikai fakamolemoleʻi ha tokotaha ʻokú ne fai fakakaukauʻi mo ne hokohoko atu ʻa e fusifusiloto ke fai angahala ʻi heʻene ʻosi ʻiloʻi ʻa e moʻoní. Ko ia, ko e meʻa te ne ʻai ha angahala ʻe taau ke fakamolemoleʻi pe ʻikaí ʻoku ʻikai ko e angahalá tonu ia ka ko e tuʻunga ʻo e lotó, ko e lahi ʻo e fakakaukauʻi naʻe fai ki aí. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, fēfē kapau ko ha Kalisitiane kuo faihala ʻokú ne mātuʻaki loto-hohaʻa ʻo fekauʻaki mo ʻene faihalá? Ko hono moʻoní ʻoku fakahaaʻi mai ʻe heʻene loto-hohaʻa lahi ki aí kuo ʻikai te ne fai ʻa e angahala ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻí.
Naʻe ʻIkai Lava Ke Fakamolemoleʻi ʻEnau Ngaahi Angahalá
7. Ko e hā ʻe lava ai ke tau pehē naʻe fai ʻe he niʻihi ʻo e kau fakafepaki fakalotu kia Sīsuú ʻa e angahala ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻí?
7 Ko e kau taki lotu Siu ʻe niʻihi ʻa ia naʻa nau fakafepakiʻi ʻa Sīsuú naʻa nau fai fakakaukauʻi ʻa e angahala, ko e angahala ia ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻí. Naʻe lau ʻe he kau mēmipa ʻo e haʻa-faifekau ko iá ʻo pehē naʻe maʻu ʻe Sīsū hono mafaí meia Pelisipupe, pe ko Sētane ko e Tēvoló, neongo naʻa nau sio ki he ngāue ʻa e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá ʻia Sīsū ʻi heʻene fai ʻa e ngāue lelei mo e ngaahi mana. Naʻa nau fai angahala ai he naʻa nau ʻiloʻi lelei ʻa e ngāue taʻealafakaʻikaiʻi ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá. Ko ia, naʻa nau fai ʻa e angahala ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻi, he naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ka ʻilonga ʻa ia te ne ʻai ha lea ʻoku kau kovi ki he Laumalie Maʻoniʻoni, ʻe ʻikai fakamolemolea ia, pe ʻi he māma ko eni, pe ʻi he māma kahaʻu.”—Mātiu 12:22-32.
8. Ko e hā naʻe ʻikai lava ai ke fakamolemoleʻi ʻa e angahala ʻa Siutasi ʻIsikalioté?
8 Naʻe ʻikai lava ke fakamolemoleʻi foki mo e angahala ʻa Siutasi ʻIsikalioté. Ko ʻene lavakiʻi ʻa Sīsuú ko e ikuʻanga fakakaukauʻi pē ʻo ha ʻalunga mālualoi mo taʻefaitotonu. Hangē ko ʻení, ʻi he sio atu ʻa Siutasi ki hono paniʻaki ʻe Mele ʻa Sīsū ʻa e lolo mahuʻinga lahí, naʻá ne ʻeke: “Ko e ha naʻe ʻikai fakatau ai ʻa e lolo ni, ʻo maʻu ai ha tenali ʻe tolungeau, ʻo foaki ki he masiva?” Naʻe tānaki atu ki ai ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “Ka ko ʻene [Siutasi] lea ko ia, talaʻehai ko e pehē naʻe mamafa ʻa e masiva kiate ia; ka koeʻuhi ko e kaihaʻa ia, pea ko e meʻa ʻi he ʻiate ia ʻenau puha paʻanga naʻa ne faʻa ʻave ʻa e ngaahi meʻa naʻe li ki ai.” ʻI he taimi siʻi pē mei ai, naʻe lavakiʻi ʻe Siutasi ʻa Sīsū ʻaki ʻa e konga siliva ʻe 30. (Sione 12:1-6; Mātiu 26:6-16) Ko e moʻoni, naʻe ongoʻi loto-lavea ʻa Siutasi pea naʻá ne taonakita ai. (Mātiu 27:1-5) Ka naʻe ʻikai ke fakamolemoleʻi ai ia, koeʻuhi naʻe hā mei heʻene ʻalunga siokita fakamamate mo fai fakakaukauʻí ʻa ʻene angahala ki he laumālie māʻoniʻoní. Ko ha feʻungamālie lahi ē ʻa hono ui ʻe Sīsū ʻa Siutasi ko e “hako ʻo mala”!—Sione 17:12; Maʻake 3:29; 14:21.
Naʻe Fakamolemoleʻi ʻa ʻEnau Ngaahi Angahala
9. Ko e hā naʻe fakamolemoleʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi angahala ʻa Tēvita fekauʻaki mo Patisepá?
9 ʻOku fuʻu maeʻeeʻa ʻa e faikehekehe ʻo e ngaahi angahala fai fakakaukauʻí mo e ngaahi hala ʻa kinautolu naʻe fakamolemoleʻi ʻe he ʻOtuá. Ko e fakatātaá ko e Tuʻi ko Tēvita ʻo ʻIsilelí. Naʻá ne fai tono mo Patisepa, ko e uaifi ia ʻo ʻUlaia, pea ki mui mai naʻá ne fekau ʻa Sioape ke ne ʻai ha founga ke mate ai ʻa ʻUlaia ʻi he taú. (2 Sāmiuela 11:1-27) Ko e hā naʻe fakahā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e meesi kia Tēvitá? Ko e ʻuhinga tefitó koeʻuhi ko e fuakava fekauʻaki mo e Puleʻangá ka ko e toe ʻuhinga ʻe taha koeʻuhi foki ko e fai meesi ʻa Tēvita tonu pea mo ʻene fakatomala moʻoni.—1 Sāmiuela 24:4-7; 2 Sāmiuela 7:12; 12:13.
10. Ko e hā naʻe fakamolemoleʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa Pita, neongo naʻá ne angahala mamafa?
10 Fakakaukau ange foki ki he ʻapositolo ko Pitá. Naʻá ne angahala mamafa ʻaki ʻene toutou fakafisingaʻi ʻa Sīsū. Ko e hā naʻe fakamolemoleʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa Pitá? ʻI he ʻikai ke hangē ia ko Siutasi ʻIsikalioté, naʻe faitotonu ʻa Pita ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá mo Kalaisí. Naʻe tupu ʻa e angahala ʻa e ʻapositolo ko ʻení mei he vaivaiʻanga fakaekakano, pea naʻá ne fakatomala moʻoni mo “tangi mamahi.”—Mātiu 26:69-75.
11. Ko e hā haʻo fakamatala ki he ʻuhinga ʻo e foʻi lea “fakatomala,” pea ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe ha tokotaha ʻo kapau ʻokú ne fakatomala moʻoni?
11 ʻOku hā mei he ongo fakatātā naʻe toki lave ki aí naʻa mo ha tokotaha kuó ne angahala mamafa ʻe malava ke ne maʻu ʻa e fakamolemole ʻa Sihova ko e ʻOtuá. Ka ko e hā ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻoku fiemaʻu kae fakamolemoleʻi ia? ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e fakatomala moʻoni kae fakamolemoleʻi ʻe he ʻOtuá ha Kalisitiane kuo faihala. ʻOku ʻuhinga ʻa e fakatomalá ko e “tafoki mei he angahalá tupu mei he loto-mamahi koeʻuhi ko e ngaahi angahala naʻe faí” pe “ongoʻi fakaʻiseʻisa pe loto-lavea ʻo kau ki ha meʻa naʻe fai pe naʻe ʻikai te te fai.” (Webster’s Third New International Dictionary) ʻE fakahāhā ʻe ha tokotaha fakatomala moʻoni ʻa e loto-lavea fekauʻaki mo ha fakamāʻanga, loto-mamahi, pe ngaahi palopalema kuo fakahoko ʻe heʻene angahala ki he huafa mo e kautaha ʻa Sihová. ʻE fakatupu foki ʻe he tokotaha faihala kuo fakatomalá ʻa e fua ʻo e fakatomalá, ʻo fai ʻa e ngaahi ngāue ʻoku feʻunga mo e fakatomalá. (Mātiu 3:8; Ngāue 26:20) Ko e fakatātā, kapau kuó ne kākaaʻi ha tokotaha, te ne fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻu ke totongi-fakafoki ʻa e mole ko iá. (Luke 19:8) Ko ha Kalisitiane kuo fakatomala pehē ʻokú ne maʻu ha ngaahi ʻuhinga faka-Tohitapu lelei ke ne tui pau ʻe fakamolemoleʻi ia ʻe Sihova ʻo lahi ʻaupito. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga ko ʻení?
Ngaahi ʻUhinga ke Tui Pau ai ki he Fakamolemole ʻa e ʻOtuá
12. ʻOku fakahā ʻi he Sāme 25:11 ʻe lava ʻe ha tokotaha fakatomala ke ne lotu ki ha fakamolemole fakatuʻunga pē ʻi he hā?
12 ʻE lava ʻe ha tokotaha faihala kuo fakatomala ke ne lotu ʻi he tui pau ki he fakamolemole fakatuʻunga pē ʻi he huafa ʻo Sihová. Naʻe kole ʻe Tēvita: “E Jihova, koe mea i ho huafa, ke ke fakamolemole eku hia; he oku lahi ia.” (Sāme 25:11, PM) Ko ha lotu pehē, fakataha mo e fakatomala ki ha fakamāʻanga kuo ʻomai ʻe he tokotaha-faihalá ki he huafa ʻo e ʻOtuá, ʻoku totonu foki ke hoko ia ko e meʻa ke ne taʻofi ia mei hano toe fai ha angahala mamafa ʻi he kahaʻú.
13. Ko e hā ʻa e kaunga ʻo e lotu ki he fakamolemole fakaeʻotuá?
13 ʻOku tali ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa e ngaahi lotu fakamātoato ʻo ʻene kau sevāniti faihala kae fakatomalá. Ko e fakatātā, naʻe ʻikai ke taʻe fie fanongo ʻa Sihova kia Tēvita, ʻa ia naʻá ne lotu fakamātoato ʻi he hili ʻene ʻiloʻi ʻa e lahi fakaʻulia ʻo ʻene ngaahi angahala fekauʻaki mo Patisepá. Ko hono moʻoní, ʻoku fakahā ʻe he ngaahi lea ʻa Tēvita ʻi he Sāme 51 ʻa e ongoʻi ʻa e kau kole fakamolemole tokolahi. Naʻá ne kole: “Ke ke mēsi kiate au, ʻe ʻOtua, he ko ho tau ʻa e manavaʻofa: Ke ke tamateʻi ʻeku ngaahi angahala ke hoa mo e lahi ʻo hoʻo ʻaloʻofa. Ke ke matuʻaki fo au mei heʻeku hia, pea ʻai ke u maʻa mei heʻeku angahala. Ko e feilaulau ki he ʻOtua ko e laumalie lavea: Ko e loto lavea mo mafesifesi ʻe ʻikai taʻe tokaʻi ʻe he ʻAfiona.”—Sāme 51:1, 2, 17.
14. ʻOku anga-fēfē ʻa hono tokonaki mai ʻi he Tohitapú ha fakapapauʻi ʻoku fakamolemoleʻi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku nau tui ki he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú?
14 ʻOku fakamolemoleʻi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku tui ki he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú. Naʻe tohi ʻe Paula: “ʻA ia, ʻi heʻetau ʻiate ia, ʻoku tau maʻu ni ʻa e huhuʻi, ko e meʻa ʻi hono taʻataʻa, ko e fakamolemole o ʻetau ngaahi angahala.” (ʻEfesō 1:7) ʻI he ʻuhinga meimei tatau, naʻe tohi ai ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “Siʻeku fanau, ʻoku ou tohi pehe atu koeʻuhi ke ʻoua te mou momoʻi angahala. Pea ka kuo fai ha angahala ʻe ha taha, ʻoku tau maʻu ha taukapo ki he Tamai, ko Sisu Kalaisi ko e faitotonu; pea ko e fakatupuhōifuaʻanga foki ia koeʻuhi ko ʻetau ngaahi hia; pea talaʻehai koeʻuhi ko e ngaahi hia ʻatautolu pe, ka koeʻuhi foki ko e ngaahi hia ʻa mamani katoa.”—1 Sione 2:1, 2.
15. Ko e hā kuo pau ke fai ʻe ha tokotaha faihala kuo fakatomala, kae hokohoko atu ʻene maʻu ʻa e meesi ʻa e ʻOtuá?
15 ʻOku maʻu mei he meesi ʻa e ʻOtuá ʻe he tokotaha faihala kuo fakatomalá ha makatuʻunga ke ne tui pau ai ʻe lava ke fakamolemoleʻi ia. Naʻe pehē ʻe Nehemaia: “Ka ko e ʻOtua mohu fakamolemole ʻa e ʻAfiona, ko e Angalelei mo ʻAloʻofa, Tuai-ki-he-houhau, pea Fonu-ʻi-he-kelesi.” (Nehemaia 9:17; fehoanaki mo ʻEkisoto 34:6, 7.) Ko e moʻoni, kuo pau ke feinga ʻa e tokotaha-faihalá ke tauhi ʻa e lao ʻa e ʻOtuá kae hokohoko atu ʻene maʻu ʻa e meesi ʻa e ʻOtuá. Hangē ko e lau ʻa e tokotaha-tohi-sāmé, “ke aʻu mai hoʻo ngaahi fakaʻatuʻi, pea u moʻui: He ko hoʻo lao ʻoku ou fakafiefia ai. ʻOku lahi hoʻo fai fakaʻatuʻi, Sihova e fakaakeake au ʻo tāu mo hoʻo konisitutone.”—Sāme 119:77, 156.
16. Ko e hā ʻa e fakafiemālie ʻoku ʻomai ʻe he moʻoniʻi meʻa ko ia ko Sihová ʻokú ne ʻiloʻi ʻa hotau tuʻunga angahalaʻiá?
16 Ko e moʻoniʻi meʻa ʻoku ʻiloʻi ʻe Sihova ʻa hotau tuʻunga angahalaʻiá ʻokú ne toe ʻoange foki ki he tokotaha faihala kuo fakatomalá ʻa e fiemālie mo ha ʻuhinga ke ne lotu ai ʻi he tui pau ʻe fakamolemoleʻi ia ʻe he ʻOtuá. (Sāme 51:5; Loma 5:12) Naʻe fai mai ʻe he tokotaha-tohi-sāme ko Tēvitá hano fakapapauʻi fakafiemālie mai ʻi heʻene pehē: “Kuo ʻikai te ne [ko Sihova ko e ʻOtuá] fai kiate kitautolu ʻo fakatatau mo ʻetau ngaahi angahala, pe totongi kiate kitautolu ʻo fakatatau mo ʻetau ngaahi hia. He hange ko e maʻolunga ʻa e langi ki he fonua, ʻoku pehe ʻa e lahi o ʻene ʻaloʻofa kiate kinautolu ʻoku ʻapasia kiate ia. Hange ko hahake mo hihifo hona vamamaʻo, ʻoku mamaʻo pehe ʻene ʻave ʻiate kitaua ʻeta ngaahi maumau lao. Hange ʻoku fakaʻatuʻi ʻe ha tamai ʻa e fanau aʻana, pehe ʻoku fakaʻatuʻi ʻe Sihova ʻa e kakai ʻoku ʻapasia kiate ia. He ʻoku ne ʻilo ʻe ia hota anga; ʻoku ne manatu ai pe ko e efu pe kitaua.” (Sāme 103:10-14) ʻIo, ʻoku fai meesi mo kaungāongoʻi lahi ange ʻa ʻetau Tamai fakahēvaní ʻi ha mātuʻa fakaetangata.
17. Ko e hā ʻa e kaunga ki he fakamolemole ʻa e ʻOtuá ʻa ʻete ngāue mateaki ki muʻá?
17 ʻE lava ke lotu ha tokotaha faihala kuo fakatomala ki ha fakamolemole ʻo ne tui pau ʻe ʻikai ke ngalo ʻia Sihova ʻa ʻene ngāue mateaki ʻi he kuo hilí. Naʻe ʻikai ke kole ʻe Nehemaia ke fakamolemole ʻa ʻene angahalá, ka naʻá ne pehē: “ʻE hoku ʻOtua, manatuʻi au ʻo ke ʻofa mai.” (Nehemaia 13:30 [Neh 13 31, PM]) ʻE lava ke maʻu ʻe ha Kalisitiane kuo fakatomala ha fiemālie ʻi he ngaahi leá ni: “He talaʻehai ʻoku fai taʻetotonu ʻa e ʻOtua ke ne fakangaloʻi hoʻomou ngaue, mo e ʻofa ki hono huafa naʻe ha ʻiate kimoutolu.”—Hepelū 6:10.
Tokoni Mei He Kau Tangata Matuʻotuʻa
18. Ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻo kapau kuo ʻai ʻe he angahalá ia ha Kalisitiane ʻo ne puke fakalaumālie?
18 Kae fēfē kapau ʻoku ongoʻi ʻe ha Kalisitiane ʻoku ʻikai tonu ia ke ne kei nofo ʻi he palataisi fakalaumālié pe ʻoku ʻikai malava ke ne lotu koeʻuhi kuo ʻai ia ʻe heʻene angahalá ke ne puke fakalaumālie? Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Sēmisí: “Ke ne ui ange ʻa e kau matuʻa ʻo e siasi; pea te nau lotua ia, ʻo tākai ʻaki ʻa e lolo ʻi he huafa ʻo e ʻEiki. Pea ko e lotu ʻa tui te ne fakamoʻui ʻa e mahaki, pea ʻe fokotuʻu ia ʻe he ʻEiki; pea neongo kuo ne fai ha angahala, ka ʻe fakamolemole ia.” ʻIo, ʻe lava ke lotu ola lelei ʻa e kau mātuʻa ʻo e fakatahaʻangá fakataha pe maʻá e kaungā-tui fakatomalá ʻi he ʻamanaki ke toe fakafoki ia ki he moʻui fakalaumālie lelei.—Sēmisi 5:14-16.
19. Kapau kuo tuʻusi ha tokotaha, ko e hā kuo pau ke ne fai ke fakamolemoleʻi mo toe fakafoki ai ia?
19 Naʻa mo hano tuʻusi ʻe ha kōmiti fakamaau ha taha faihala taʻefakatomala, ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ai ia kuó ne fai ʻa e angahala ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻi. Kaekehe, ke fakamolemoleʻi mo toe fakafoki ia, kuo pau ke ne talangofua anga-fakatōkilalo ki he ngaahi lao ʻa e ʻOtuá, fakatupu mo e ngaahi fua ʻoku feʻungamālie mo e fakatomalá, pea kole ki he kau mātuʻá ke toe fakafoki mai ia. ʻI he ʻosi ʻo hano tuʻusi ha tokotaha fai tono mei he fakatahaʻanga ʻi Kolinitō ʻo e kuonga muʻá, naʻe tohi ʻe Paula: “He kuo lahi pe ki ha toko taha pehe ʻa e tautea naʻe fai ʻe homou tokolahi. Ko ia naʻa mou mei angai muʻa, ʻo fai hono fakamolemole mo hono fakafiemalie, naʻa ʻiloange ʻe fongia ʻaupito ha toko taha pehe, ʻo ka hulu atu ʻene mamahi. Ko ia ʻoku ou enginaki atu ke mou fakapapau hoʻomou ʻofa kiate ia.”—2 Kolinitō 2:6-8; 1 Kolinitō 5:1-13.
ʻOku Foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e Mālohi
20, 21. Ko e hā ʻe tokoni nai ki ha tokotaha kuó ne hokosia ʻa e loto-moʻua naʻa kuó ne fai ha angahala nai ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻi?
20 Kapau ko e ngaahi meʻa ʻo hangē ko e mahamahakí pe ko e loto-mafasiá ʻoku nau fakatupunga ʻa e loto-hohaʻa ʻo fekauʻaki mo hono fai nai ʻa e angahala ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻí, ʻe tokoni nai ʻa e maʻu ha mālōlō mo ha mohe feʻunga. Kaekehe, ʻoku totonu ke ke manatuʻi tautautefito ki he ngaahi lea ʻa Pitá: “Mou li atu ā hono kotoa ʻo hoʻomou lotomoʻua ki he ʻEne ʻAfio; he ʻoku ne mamahiʻi kimoutolu.” Pea ʻoua ʻaupito ʻe tuku ke fakalotosiʻi koe ʻe Sētane, he naʻe tānaki atu ki ai ʻe Pita: “Mou laka fakaʻeheʻehi, mou ʻā: ko homou fili ko e Tevolo ʻoku ne ʻalu fano ʻo hange ko ha laione ngungulu, heʻene kumi ha taha ke ne matuʻaki folo. ʻA ia ke mou talitekeʻi, he tuʻu maʻumaʻuluta he tui; mo mou ʻilo ʻoku tatau ʻaupito mo e ngaahi mamahi na ʻa e ngaahi meʻa ʻoku moʻua ai homou faʻahinga ʻi mamani. . . . ʻo ka hili hoʻomou kataki mamahi ʻo fuonounou te ne fakakakato kimoutolu ʻe he ʻEne ʻAfio, te ne poupou, te ne fakakaukaua, te ne pulusi ki he tuʻunga.”—1 Pita 5:6-10.
21 Ko ia kapau ʻokú ke loto-lavea ka kuó ke manavahē naʻa kuó ke halaia koe ʻi he angahala ʻoku ʻikai lava ke fakamolemoleʻi, manatuʻi ko e ngaahi founga ʻa e ʻOtuá ʻoku fakapotopoto, totonu, mo anga-ʻofa. Ko ia ai, lotu kiate ia ʻi he tui. ʻAi ke hanganaki maʻu ʻa e meʻakai fakalaumālie ʻokú ne tokonaki ʻo fakafou mai ʻi he “tamaioeiki agatonu mo boto.” (Mātiu 24:45-47, PM) Feohi mo e kaungā-tuí pea kau maʻu ai pē ʻi he ngāue fakamalanga faka-Kalisitiané. ʻE fakamālohi ʻe he meʻá ni ʻa hoʻo tuí mo fakatauʻatāinaʻi koe mei ha manavahē naʻa kuo ʻikai ke fakamolemoleʻi nai ʻe he ʻOtuá ia ʻa hoʻo angahalá.
22. Ko e hā te tau hoko atu ʻo lave ki aí?
22 ʻOku lava ke fiemālie ʻa e faʻahinga ʻoku nofo ʻi he palataisi fakalaumālié ʻi he ʻilo ʻoku fakamolemoleʻi ʻe Sihova ʻo lahi ʻaupito. Ka, ʻi he ʻahó ni ʻoku ʻikai ke hao ʻa ʻenau moʻuí mei he ngaahi ʻahiʻahí. ʻOku nau loto-mafasia nai koeʻuhi ko ha taha ʻoku ʻofa ai kuo mate pe ʻoku puke lahi ʻaupito ha kaumeʻa mamae. Hangē ko ia te tau sio ki aí, ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení mo e ngaahi tuʻunga kehe, ʻoku tokoniʻi mo tataki ʻe Sihova ʻa ʻene kakaí ʻo fakafou mai ʻi hono laumālie māʻoniʻoní.
Ko e Hā Haʻo Ngaahi Tali?
◻ Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ki he ‘fakamolemole ʻa Sihova ʻo lahi ʻaupitó’?
◻ Ko e hā ʻa e angahala ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha fakamolemole ki aí?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga ʻoku fakamolemoleʻi ai ʻa e ngaahi angahala ʻa ha tokotaha?
◻ Ko e hā ʻoku lava ai ke tui pau ʻa e kau faihala kuo fakatomalá ki he fakamolemole ʻa e ʻOtuá?
◻ Ko e hā ʻa e tokoni ʻoku ala maʻu ki he kau faihala kuo fakatomalá?
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
ʻOkú ke ʻilo ʻa e ʻuhinga naʻe fakamolemoleʻi ai ʻa Tēvita mo Pita kae ʻikai ke fakamolemoleʻi ʻa Siutasi ʻIsikaliote iá?
[Fakatātā ʻi he peesi 22]
ʻE lava ke tokoni lahi fakaefakalaumālie ki ha Kalisitiane ʻa e tokoni mei he kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá