LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w99 2/15 p. 26-29
  • Sailosi—Ko ha Matavai ʻo e Fakalototoʻa

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Sailosi—Ko ha Matavai ʻo e Fakalototoʻa
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1999
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Fakakikihi Fekauʻaki mo e Kamú
  • Ngaahi Fononga mo Paula
  • Haha pea Tuku Pōpula
  • Mei Masitōnia ki Pāpilone
  • Ko ha Faʻifaʻitakiʻanga ke Faʻifaʻitakiʻi
  • “Laka Mai ki Masitōnia”
    “Fai ha Fakamoʻoni Fakaʻāuliliki” Fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá
  • ʻIlo ʻe ha Sela ʻa e Moʻoní
    Ngaahi Lēsoni ʻe Lava Ke Ke Ako mei he Tohi Tapú
  • Ko Tīmote—Ko e Tokoni Foʻou ʻo Paula
    Ko ʻEku Tohi ʻo e Ngaahi Talanoa Faka-Tohitapú
  • “Ko e Nonga ʻa e ʻOtuá . . . ʻOku Fakalaka Atu ʻi he Mahino Kotoa Pē”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2017
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1999
w99 2/15 p. 26-29

Sailosi—Ko ha Matavai ʻo e Fakalototoʻa

MEI muʻa ʻi he hisitōlia ʻo e Kalisitiané, ko e ngāue ʻa e kau ʻovasia fefonongaʻaki anga-tonú naʻe mātuʻaki mahuʻinga ia fakatouʻosi ʻi hono fakalototoʻaʻi ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá pea ʻi hono fakamafola ʻa e ongoongo leleí ki he ngaahi feituʻu mamaʻo taha ʻo e māmaní. Naʻe ʻi he lotolotonga ʻo e muʻaki kau ʻovasia naʻe fakanofó ʻa Sailosi, ko ha palōfita mo ha mēmipa takimuʻa ʻo e fakatahaʻanga Selusalemá. Naʻá ne fakahoko ha ngafa tefito ʻi he ngaahi fakalakalaka mahuʻinga he ngāue fakamalangá pea ko e taha ia ʻo e kau misinale ko ia naʻa nau ʻuluaki ngāue fakaʻevangeliō ki he feituʻu ʻIulopé. Ko e hā naʻá ne ʻai ʻa Sailosi ʻo tautefito ai ʻene taau lelei ke fai kotoa ʻa e meʻá ni? Pea ko e hā ʻa e ngaahi anga ʻo hono ʻulungāngá ʻe lelei ke tau faʻifaʻitaki ki ai?

Ko e Fakakikihi Fekauʻaki mo e Kamú

ʻI he taimi naʻe malanga hake ai ʻa e fehuʻi fakatupunga māvahevahe fekauʻaki mo e kamú ʻi he 49 T.S. nai, naʻe fiemaʻu ai ʻe he kulupu pule ʻi Selusalemá ke tufaki ha fakahinohino maʻalaʻala ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiané ke fakaleleiʻiʻaki ʻa e fakakikihí. ʻI he ngaahi tuʻunga ko ení, ʻoku hā ai ʻa Sailosi, ʻa ia naʻe toe ui ko Silivēnusí, ʻi he lēkooti ʻo e Tohitapú. Ko e taha nai ia ʻo e faʻahinga naʻa nau fai ʻa e filí ʻa ia naʻe fili leva ia ke hoko ko ha fakafofonga ʻo e “kau abosetolo moe mātua,” ke fakahoko ʻenau filí ki he “kaiga . . . i Aniteoke mo Silia mo Silisia.” ʻI ʻAniteoké, ko Sailosi mo Siutasi (Pasapa), ʻi he ō fakataha mo Panepasa mo Paulá, naʻa nau fakahoko ai ʻa e pōpoaki naʻa nau ō mo iá, ʻo hā mahino naʻa nau lea ʻo fakamatalaʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi ha fakataha ʻi Selusalema, ko e ngaahi fakamulituku naʻe aʻu ki aí, pea mo e ngaahi meʻa naʻe ʻi he tohí. Naʻa nau toe “ako i he gaahi lea lahi, mo tokoni ki he kaiga.” Ko e ola fakafiefiá, he ko e kau Kalisitiane ʻi ʻAniteoké naʻa nau “fiefia.”​—Ngāue 15:​1-​32, PM.

Naʻe fakahoko ʻe Sailosi ha konga mahuʻinga ʻi hono fakaleleiʻi ʻa e fakakikihi lahi ko ení. Ka ko ʻene vāhenga-ngāué naʻe ʻikai ke faingofua. Naʻe ʻikai ha founga ke ʻiloʻi ai pe ʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa e fakatahaʻanga ʻAniteoké ki he meʻa naʻe fai ki ai ʻa e filí. Ko ia ai, “naʻe fiemaʻu ha taha ʻoku poto lahi mo anga-fakaalaala ke ne fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe tohi ʻe he kau ʻapositoló ʻi heʻenau tohí,” ko e fakamatala ia ʻa ha faifakamatala ʻe taha. Ko hono fili ʻo Sailosi ki he vāhenga-ngāue fakaalaala ko ení ʻokú ne tala mai ai kiate kitautolu ʻa e meʻa fekauʻaki mo e faʻahinga tokotaha kuo pau naʻá ne ʻi aí. Naʻe lava ke falala kiate ia ke ne fakafofongaʻi anga-tonu ʻa e ngaahi tataki ʻa e kulupu pulé. Kuo pau pē naʻá ne toe hoko ko ha ʻovasia poto ʻa ia naʻá ne lava ke ngāueʻi ha tākiekina fakalelei ʻi he taimi naʻe fakamanaʻi ai ʻa e fakatahaʻangá ʻe he fakakikihí.

Ngaahi Fononga mo Paula

ʻOku taʻepau pe naʻe foki ʻa Sailosi ki Selusalema hili ʻa e fekau ko iá pe ʻikai. ʻI ha tuʻunga pē, hili ha felotokehekeheʻaki ʻi he vahaʻa ʻo Panepasa mo Paulá ʻia Sione Maʻake, naʻe fili ai ʻe Paula ʻa Sailosi, ʻa ia naʻe ʻi ʻAniteoke he taimi ko iá, ʻi he toe fakahangahanga atu ke kamata ha fononga foʻou ʻi he toe ʻaʻahi ki he ngaahi kolo ʻa ia naʻe malanga ai ʻa Paula lolotonga ʻene ʻuluaki fononga fakamisinalé.​—Ngāue 15:​36-​41.

Ko e fili ʻo Sailosí kuo pau pē naʻe tākiekina ia ʻe heʻene fakakaukau pau ki he fekau ki he Senitailé pea ʻi he mafai ʻa ia ko ia ʻi hono tuʻunga ko ha palōfita mo ha tangata lea maʻá e kulupu pulé naʻe lava ke ne fai ʻi hono fakahoko atu ʻenau ngaahi filí ki he kau tui ʻi Sīlia mo Silisiá. Ko e ngaahi olá naʻe lelei ʻaupito. ʻOku fakamatala ʻa e tohi Ngāué: “Pea ʻi heʻenau aʻahi ki he ngaahi kolo, naʻa nau tuku kiate kinautolu ʻa e ngaahi fekau, naʻe tuʻutuʻuni ʻe he kau ʻAposetolo mo e kau faifekau ʻi Selusalema ke nau fai. Pea ko ia naʻe fakaaʻau ʻo kaukaua ʻa e ngaahi siasi ʻi he lotu, pea fakautuutu ʻenau tokolahi ʻi he ʻaho kotoa pe.”​—Ngāue 16:​4, 5.

ʻI he hoko atu e fononga ʻa e kau misinalé, naʻe tuʻo ua hono afeʻi kinautolu ʻe he laumālie māʻoniʻoní mei honau hala naʻe palaní. (Ngāue 16:​6, 7) Naʻe fakakau atu ʻa Tīmote ki he kulupú ʻi he fonongá, ʻi Lisita, hili ha “ngaahi palofisai” naʻe ʻikai fakaikiiki fekauʻaki mo ia. (1 Timote 1:​18; 4:​14) Fakafou ʻi ha vīsone kia Paula, ʻa ia naʻá ne toe maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻo e faipalofisaí, naʻe tataki ai ʻa e kau fonongá ke nau folau ki Masitōnia, ʻi ʻIulope.​—Ngāue 16:​9, 10.

Haha pea Tuku Pōpula

ʻI Filipai, “koe kolo lahi i he botu koia,” naʻe fou ai ʻa Sailosi ʻi ha ʻahiʻahi fakangalongataʻa. Hili hono kapusi ʻe Paula ha laumālie ʻo e tongafisí mei ha taʻahine pōpula, ko hono kau tauhí, ʻi heʻenau sio kuo toʻo meiate kinautolu ha maʻuʻanga paʻangá, naʻa nau toho ʻa Sailosi mo Paula ki he ʻao ʻo e kau fakamaau ʻo e koló. Ko hono ikuʻangá, naʻe hoko ai ki he toko uá ni ʻa e fakamā ʻi hono ʻoatu ko e ongo faikovi ʻi he fuʻu kakaí, ʻo hae meiate kinaua hona kofu tuʻá, pea haha ʻaki kinaua ʻa e ngaahi vaʻakau ʻi he māketí.​—Ngāue 16:​12, 16-​22, PM.

Naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene fakalilifu ʻa e ngaahi tautea tā peheé, ʻo teke ai ʻa e kātaki fakaetangatá ki hono ngataʻangá, ka ʻi he keisi ʻa Paula mo Sailosí, naʻe toe taʻefakalao foki. Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻe fokotuʻu ʻi he ngaahi lao faka-Lomá heʻikai lava ke haha ha tangataʻifonua Loma. Naʻe ʻi ai ʻa e tuʻunga tangataʻifonua Loma ʻo Paula, pea hangehangē naʻe pehē foki mo Sailosi. Hili ʻenau “haha kinaua ʻo lahi,” naʻe lī ʻa Paula mo Sailosi ki pilīsone ʻa ia naʻe fakamaʻu ai hona vaʻé ʻi he ngaahi ʻakau kiiʻi. Ko ha ngaahi “meʻangāue fakalilifu” eni, ko e fakamatala ia ʻa Gustav Stählin, “ʻa ia naʻe lava ke fakamavaeua ai ʻa e ongo vaʻe ʻo e ongo pōpulá ki he lahi taha ʻe fiemaʻú, ʻi ha founga pehē ke taʻofi ʻaki ʻa e mohé.” Ka, ʻi he vaeua poó, ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe ʻufiʻufi hona tuʻá ʻe he ngaahi mataʻilavea langa mamahi, “naʻe hiva fakamalo ki he ʻOtua ʻa Paula mo Sailosi.”​—Ngāue 16:​23-​25.

ʻOku tala mai ʻe he meʻá ni kiate kitautolu ha toe meʻa kehe fekauʻaki mo e ʻulungaanga ʻo Sailosí. Naʻá ne fiefia koeʻuhi he naʻá na mamahi koeʻuhiā ko e huafa ʻo Kalaisí. (Mātiu 5:​11, 12; 24:9) ʻOku hā mahino ko e laumālie tatau ia he lolotonga ʻa e fekau ki muʻa ki ʻAniteoké naʻá ne ʻai ʻa Sailosi mo hono kau fonongá ke nau maʻu ʻa e ola lelei ʻi hono fakalotolahiʻi mo fakaivimālohiʻi ʻa e fakatahaʻangá, ʻo fakatupunga ai ke fiefia honau kaungā Kalisitiané. Kuo pau naʻe tupulaki ʻa e fiefia ʻa Paula mo Sailosí ʻi hono tukuange fakaemana kinaua mei he pilīsoné ʻe ha mofuike pea naʻá na malava ke tokoniʻi ʻa e sela naʻe teu taonakitá mo hono fāmilí ke nau ngāueʻi ʻa e tui ki he ʻOtuá.​—Ngāue 16:​26-​34.

Naʻe ʻikai ke manavahē ʻa Paula pe ko Sailosi ʻi he haha mo e tuku pōpulá. ʻI hono ʻomai ʻa e tala ke tukuange kinauá, naʻá na fakafisi ke moulu atu ʻi he mā mei Filipai, ʻo hangē ko ia naʻe ʻamanekina ʻe he ongo fakamāú. Naʻá na tuʻu ʻi heʻena tafaʻakí ʻo fulihi mai ʻa e ngaahi tuʻunga ko iá ki he ongo ʻōfisa loto-fefeka mo fakaehaua ko iá. “Kuo nau haha kimaua ʻi he ʻao ʻo e kakai, teʻeki fakamāu, ka ko e ongo Loma kimaua, pea kuo na li ki he pilisone; pea ʻoku na pehē ʻeni koā ke fakamanimo homa tukuange, ʻo?” ko e ʻeke ia ʻa Paulá. “ʻE ʻikai ʻaupito; kae kehe, tuku ke na ōmi ʻe kinaua ʻo taki atu kimaua.” ʻI he manavahē ki he ngaahi nunuʻá, naʻe ʻiloʻi ʻe he ongo fakamāú ʻokú na moʻuaʻaki ke kōlenga ki he ongo uá ke na mavahe mei he koló.​—Ngāue 16:​35-​39.

Hili hono ʻai ai ke maongo ki he ʻatamai ʻo e kau maʻu mafaí ʻena ngaahi totonu ʻi he tuʻunga ko e ongo Lomá, naʻe fai leva ʻa Paula mo Sailosi ki he kole ʻa e ongo fakamāú​—ka naʻe ʻikai fai ia ki muʻa ke na lea māvae ki hona ngaahi kaungāmeʻá. ʻI he fehoanaki mo e meʻa ko ia ʻoku hoko he taimí ni ko e anga ia ʻo e fononga fakamalanga kotoa ʻa Sailosí, ko Sailosi mo hono hoá naʻá na toe “fakalototoʻaʻi” ʻa e fanga tokouá peá na toki mavahe.​—Ngāue 16:​40, NW.

Mei Masitōnia ki Pāpilone

ʻI he ʻikai loto-siʻi ʻi he meʻa naʻe mei lava ke hoko ko ha meʻa taʻepaú, ko Paula, Sailosi, mo hona kaungā fonongá naʻa nau tutui atu ki ha ngaahi malaʻe fakamisinale foʻou. ʻI Tesalonaika naʻa nau toe fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻa. Koeʻuhi ko e lavameʻa ʻa Paula ʻi heʻene ngāue fakafaifekaú ʻo laka hake ʻi he vahaʻa taimi ko e Sāpate ʻe tolu, naʻe ueʻi ʻe he kau fakafepaki loto-meheká ha fuʻu kau fakafepaki, ʻo ʻai ai ke fakapotopoto ki he kau misinalé ke mavahe poʻuli mei he koló. Naʻa nau ʻalu ʻi honau fonongá ki Pēlea. ʻI he ʻilo ki he ngaahi lavameʻa ʻa Paula mo hono kau fonongá ʻi he kolo ko iá, naʻe faai mai ʻa e kau fakafepakí mei Tesalonaika. Naʻe hoko tokotaha atu ʻa Paula, lolotonga ia naʻe nofo pē ʻa Sailosi mo Tīmote ʻi Pēlea ke tokangaʻi ʻa e kulupu ʻo e faʻahinga mahuʻingaʻia foʻoú. (Ngāue 17:​1-​15) Naʻe toe fakataha ʻa Sailosi mo Tīmote pea mo Paula ʻi Kolinitō, ʻi hono ʻave ʻo e ongoongo leleí pea mahalo mo ha meʻaʻofa mei he ngaahi kaungāmeʻa anga-tonu ʻi Masitōniá. Kuo pau naʻe ʻai ʻe he meʻá ni ke malava ai ke ʻikai toe hoko atu ʻa e ʻapositolo masivá ʻene ngāue fakaemāmaní, ʻa ia naʻá ne fai ʻi he taimi ko ení, pea ʻi he ivi mālohi naʻá ne toe foki ai ki he ngāue fakamalanga taimi-kakató. (Ngāue 18:​1-5; 2 Kolinito 11:9) ʻI Kolinitō, ʻoku toe lave ai kia Sailosi mo Tīmote ko ha ongo ʻevangeliō pea mo e ongo kaumeʻa ʻo Paula. Ko ia ʻoku hā mahino ai naʻe ʻikai ke māmālie hifo ʻena ngaahi ngāué ʻi he kolo foki ko iá.​—2 Kolinito 1:​19.

Ko hono ngāueʻaki ʻa e fetonginauna ko e “kimautolu” ʻi he kotoa ʻo e ongo tohi ki he kau Tesalonaiká​—ʻa ia naʻe tohi fakatouʻosi mei Kolinitō ʻi he vahaʻa taimi ko ení​—kuo mahaloʻi ai naʻe tokoni ʻa Sailosi mo Tīmote ki hono fai ʻo e tohí. Kae kehe, ko e fakakaukau ko ia naʻe kau ʻa Sailosi ʻi he ngāue fakasikalaipé, ʻoku makatuʻunga tefito ia ʻi he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe Pita fekauʻaki mo e taha ʻo ʻene ngaahi tohí tonu. ʻOku pehē ʻe Pita naʻá ne tohi ʻene ʻuluaki tohí mei Pāpilone “ʻia Siliveinusi, ko e kainga tonunga.” (1 Pita 5:​12, 13) Lolotonga ʻoku lava ke ʻuhinga pē eni ko Silivēnusi ʻa e tokotaha naʻá ne faí, ko e kehekehe ʻi he sīpinga ʻi he vahaʻa ʻo e ongo tohi ʻa Pitá ʻoku fakahaaʻi nai ai naʻá ne ngāueʻaki ʻa Sailosi ko ha tangata tohi ke ne tohi ʻa e ʻuluaki tohí kae ʻikai ko hono uá. Ko ia ai, ko e taha ʻi he ngaahi talēniti mo e monū fakateokalati lahi ʻo Sailosí ko ʻene hoko nai ko ia ko ha sekelitalí.

Ko ha Faʻifaʻitakiʻanga ke Faʻifaʻitakiʻi

ʻI heʻetau tuʻu ʻo sio atu ki he ngaahi meʻa ʻoku tau ʻilo naʻe fai ʻe Sailosí, ʻoku maongo ʻa hono lēkōtí. Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻaupito ia ki he kau misinale mo e kau ʻovasia fefonongaʻaki ʻi onopōní. Naʻá ne ʻosiki taʻesiokita ʻa e fononga mamaʻo lahi ʻi ha fakamole lahi kiate ia tonu, ʻo ʻikai ke maʻu mai ai ha ʻaonga fakamatelie pe ke ongoongoa ai, ka ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko ʻene taumuʻá ke fakalotolahiʻi kinautolu ʻaki ʻa e akonaki fakapotopoto mo fakaalaala, ngaahi malanga teuteuʻi lelei mo fakalotomāfana, pea pehē ki heʻene faivelenga ʻi he ngāue fakamalangá. Ko e hā pē ho ngafa ʻi he lotolotonga ʻo e kakai fokotuʻutuʻu maau ʻa Sihová, kapau ʻokú ke feinga meimei tatau ke loto-pau​—naʻa mo e ʻi he fehangahangai mo e faingataʻá​—te ke hoko mo koe foki ko ha matavai ʻo e fakalototoʻa ki ho kaungātuí.

[Mape ʻi he peesi 29]

(Ki he fakamatala kuo fokotuʻú, sio ki he tohi)

Fononga Faka-Misinale Hono Ua ʻa Paulá

Ko e Tahi Lahí

ʻAniteoke

Teape

Līsita

ʻAikoniume

Taloasi

Filipai

ʻEmifipolisi

Tesalonaika

Pēlea

ʻAtenisi

Kolinitō

ʻEfesō

Selusalema

Sesalia

[Maʻuʻanga ʻo e Tā]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share