Tikiko—Ko ha Kaungā Tamaioʻeiki Falalaʻanga
ʻI HE ngaahi taimi kehekehe, naʻe fononga ai ʻa Tikiko mo e ʻapositolo ko Paulá pea ngāue ko ʻene talafekau. Ko ha talafekau ia naʻe lava ke fai ki ai ʻa e falala ʻi he paʻangá mo e ngaahi fatongia fakaetauhí. Koeʻuhi he ʻoku fakaeʻa ʻi he ngaahi Konga Tohitapú ʻa ʻene falalaʻangá—ko ha ʻulungaanga ʻoku fiemaʻu ki he kau Kalisitiané kotoa—mahalo pē te ke saiʻia ke ʻilo lahi ange ʻo fekauʻaki mo ia.
Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa Tikikó ko hono “siʻi kainga ʻofeina, mo e tokoni lototō, mo e kaungā-tamaioʻeiki . . . ʻi he ngaue ʻa e ʻEiki.” (Kolose 4:7) Ko e hā naʻe vakai ai kiate ia ʻa e ʻapositoló ʻi he founga ko iá?
Ko e Ngāue Tokoni ʻi Selusalemá
Naʻe tupu hake ha fiemaʻu fakamatelie ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiane ʻi Siuteá ʻi he 55 T.S. nai. ʻI he tokoni ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻi ʻIulope mo ʻĒsia Mainá, naʻe fokotuʻutuʻu ʻe Paula ha tātānaki ke tokoniʻi kinautolu. Ko Tikiko, ʻa ia naʻe mei he vahefonua ʻĒsiá, naʻe ʻi ai hono ngafa ʻi he ngāue tokoní.
Hili hono ʻoatu ʻa e ngaahi fakahinohino ki he founga ke faiʻaki ʻa e tokoní, naʻe fokotuʻu atu ʻe Paula ke ʻave ha kau tangata alafalalaʻanga ki Selusalema pe ke ō ki ai mo ia, ʻo ʻave ʻa e ngaahi meʻá. (1 Kolinito 16:1-4) ʻI heʻene hoko atu ʻi he fononga lōloa mei Kalisi ki Selusalemá, naʻe feʻao mo ia ha kau tangata ʻe niʻihi, ko e tokotaha ai ʻoku hā ngalingali ko Tikiko. (Ngāue 20:4) Ko ha fuʻu kau fononga tokolahi pehē naʻe pau pē nai ke fiemaʻu koeʻuhí he naʻa nau ʻave ʻa e paʻanga naʻe tuku atu kiate kinautolu ʻe he ngaahi fakatahaʻanga ʻe niʻihi. Ko ha fiemaʻu ki ha maluʻí kuo pau pē nai ko ha meʻa tefito ia naʻe fakatokangaʻi, koeʻuhi ko e kau tangata kaihaʻa he halá naʻa nau hoko ko ha fakamanamana ki he malu ʻi he halá.—2 Kolinito 11:26.
Koeʻuhi naʻe feʻao ʻa ʻAlisitako mo Talofima mo Paula ki Selusalema, ʻoku fakakaukau ʻa e niʻihi ʻoku hangehangē pē ko Tikiko mo e niʻihi kehe, naʻa nau fai pehē foki. (Ngāue 21:29; 24:17; 27:1, 2) Koeʻuhi naʻe kau ʻa Tikiko ʻi he polokalama tokoni ko ʻení, ko e taha ia ʻi he niʻihi naʻe pehē naʻe hoko ko e “kainga” ʻa ia naʻe ngāue mo Taitusi ʻi Kalisi ke fokotuʻutuʻu ʻa e tātānakí pea naʻe “fili ia foki ʻe he ngaahi siasi ʻi he hikinima, ke kau mo [Paula] ʻi he ʻave ʻo e ʻofa ni.” (2 Kolinito 8:18, 19; 12:18) Kapau ko e ʻuluaki fekau naʻe fakahoko ʻe Tikikó ko ha taha ia ʻo e fua fatongia, naʻe ʻikai siʻi hifo ʻa hono uá.
Mei Loma ki Kolose
ʻI he taʻu ʻe nima pe ono ki mui ai (60-61 T.S.), naʻe fakatuʻotuʻa ai ʻa Paula ke tuku ange ia mei hono ʻuluaki tuku pōpula ʻi Lomá. Naʻe ʻi ai ʻa Tikiko mo ia, ʻi he kilomita ʻe laui ngeau mei ʻapi. Naʻe foki he taimi ko iá ʻa Tikiko ki ʻĒsia. Naʻe malava heni ʻa Paula ke tufaki ʻa e ngaahi tohi ki he ngaahi fakatahaʻanga Kalisitiane ʻi he feituʻu ko iá pea ke tuku atu ai ʻa e pōpula hola ʻa Filimone ko ʻOnesemá, ke foki ki Kolose. Naʻe ʻave ʻe Tikiko mo ʻOnesema ʻo ʻikai siʻi hifo he tohi ʻe tolu ʻa ia ʻoku kau he taimí ni he tohi ʻi he Tohitapú—ko e taha ki he kau ʻEfesoó, taha ki he kau Kolosé, pea taha kia Filimone. Naʻe toe ʻave nai ai ha tohi ki he fakatahaʻanga ʻi Leotisiá, ko ha kolo kilomita ʻe 18 nai mei Kolose.—Efeso 6:21; Kolose 4:7-9, 16; Filimone 10-12.
Ko Tikikó naʻe ʻikai ko ha tangata tufa meili pē. Ko ha talafekau fakafoʻituitui falalaʻanga ia, he naʻe tohi ʻa Paula: “Ko e meʻa ki heʻete ngaahi meʻa, ʻe fakaha atu ʻe Tikiko, ko siʻi kainga ʻofeina, mo e tokoni lototō, mo e kaungātamaioʻeiki mo au ʻi he ngaue ʻa e ʻEiki. ʻA ia kuo u fekau tonu atu ki he meʻa ko ia, ke mou ʻilo ʻema ngaahi meʻa, pea ke ne fakafiemalie homou loto.”—Kolose 4:7, 8.
Ko e mataotao ko E. Randolph Richards ʻokú ne tuhuʻi mai ko ha tokotaha ʻave tohi “naʻe faʻa hoko ko ha fehokotaki fakafoʻituitui ia ʻi he vahaʻa ʻo e tokotaha faʻu-tohí mo kinautolu ʻoku nau maʻú ʻi he tānaki atu ki he fehokotaki ʻi he tohí. . . . [Ko e ʻuhinga ʻe taha] ki hono fiemaʻu ha tokotaha ʻave tohi alafalalaʻangá koeʻuhi [ko ia] naʻá ne faʻa ʻave ʻa e ngaahi fakamatala tānaki atu ki ai. ʻE fakamatalaʻi nounou nai ʻe ha tohi ha tuʻunga, ʻo tā tuʻo lahi ai ʻa e fakafuofua ʻa e tokotaha faʻu-tohí, ka ko e tokotaha ʻave tohí ʻoku ʻamanekina ia ke ne fakahoko ki he tokotaha ʻokú ne maʻú ʻa e ngaahi fakaikiikí kotoa.” Neongo ʻe tokangataha nai ha tohi ki he ngaahi akonakí mo e ngaahi meʻa fakavavevavé, ko e ngaahi meʻa kehé ʻe fakahaaʻi ia ʻi he lea ʻa ha talafekau falalaʻanga.
Ko e ngaahi tohi ki he kau ʻEfesoó, kau Kolosé, mo Filimoné ʻoku siʻi ai ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e founga ʻo e fakahoko ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa Paulá. Ko ia naʻe pau ai ke ʻoatu ʻe Tikiko ʻa e fakamatala fakafoʻituitui, ʻo fakamatala ki he ngaahi tuʻunga ʻo Paula ʻi Lomá, pea fakamahinoʻi feʻunga lelei ʻa e ngaahi tuʻungá ʻi he ngaahi fakatahaʻangá ke malava ke ne tokonaki ai ha fakalototoʻa. Ko e ngaahi pōpoaki mo e ngaahi fatongia ʻi he faʻahinga ko ʻení naʻe tuku atu pē ia ki he faʻahinga ʻa ia naʻe lava ke fai ʻa e falala ki ai ke ne fakafofongaʻi anga-tonu ʻa e tokotaha naʻá ne fai ʻa e tohí. Ko Tikikó ko ha tangata naʻe pehē.
Tauhi ʻi he Ngaahi Vāhenga-Ngāue Mamaʻo
Hili pē ʻa hono tukuange mei hono tukupōpulafaleʻi ʻi Lomá, naʻe fakakaukauloto ʻa Paula ke fekau atu ʻa Tikiko pe ko ʻĀtema kia Taitusi ʻi he motu ko Kēlití. (Taitusi 1:5; 3:12) Lolotonga ʻa hono tuku pōpula hono ua ʻo Paula ʻi Lomá (mahalo pē nai ʻi he 65 T.S.), naʻe toe fekau atu ʻe he ʻapositoló ʻa Tikiko ki ʻEfesō, ke malava nai ke ne fetongi ʻa Tīmote, ʻa ia ʻe lava leva ke ne fononga ke ʻi he tafaʻaki ʻo Paulá.—2 Timote 4:9, 12.
Pe naʻe ʻalu ʻa Tikiko fakatouʻosi ki Kēliti pea mo ʻEfesō lolotonga ʻa e vahaʻa taimi ko ʻení ʻoku ʻikai ke maʻalaʻala. Ka neongo ia, ko e ngaahi lave hangē ko ʻení ʻoku hā ai naʻá ne nofo maʻu ko e taha ʻo e ngaahi kaungāfeohi ofi ʻo Paula ʻo aʻu ki he ngaahi taʻu fakaʻosi ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa e ʻapositoló. Kapau naʻe fakakaukau ʻa Paula ki hono fekauʻi atu ia ki he ngaahi ngāue fua fatongiá pea mahalo pē naʻe faingataʻa, ʻi he fetongi ʻo Tīmote mo Taitusí, ʻoku hā ngalingali naʻe hoko ʻa Tikiko ko ha ʻovasia Kalisitiane matuʻotuʻa. (Fakafehoanaki mo 1 Timote 1:3; Taitusi 1:10-13.) Ko ʻene loto-lelei ke folau pea ke ngāueʻaki ʻi he ngaahi vāhenga-ngāue mamaʻó naʻá ne ʻai ia ke ʻaonga kia Paula pea ki he fakatahaʻanga Kalisitiané kotoa.
ʻI he ʻahó ni, ʻoku tauhi loto-lelei ʻa e ʻOtuá ʻe he kau Kalisitiane feilaulauʻi-kita ʻi he ngaahi fakatahaʻanga fakalotofonua ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pe fakafaingamālieʻi kinautolu ke fakalahi atu ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e Puleʻangá ʻi ha feituʻu kehe. Kuo tali fiefia ʻe he laui afe ʻa e ngaahi vāhenga-ngāue ʻi he tuʻunga ko e kau misinale, kau ʻovasia fefonongaʻaki, kau sevāniti fakavahaʻapuleʻanga ʻi he ngaahi palani fakaelangá, ʻi he ʻuluʻi ʻapitanga ʻo e Sōsaieti Taua Leʻó ʻi he māmaní, pe ʻi he taha ʻo hono ngaahi vaʻá. ʻI he hangē ko Tikikó, ʻoku ʻikai ke fakatokangaʻi kinautolu, ka ko e kau ngāue mālohi kinautolu, ko e ‘kau faifekau anga-tonu’ ʻoku nau mahuʻinga ki he ʻOtuá pea ʻofaʻi ʻe he kau Kalisitiane kehé ʻi he tuʻunga ko e ‘kaungā-tamaioʻeiki ʻi he ʻEikí.’