Akoʻi Fakahāhā pea mei he Fale ki he Fale
“Naʻe ʻikai te u taʻofi mei . . . hono akoʻi fakahāhā kimoutolu pea mei he fale ki he fale.”—NGĀUE 20:20, “Byington.”
1. Naʻe anga-fēfē ʻa e fakamatala ʻa ha pātele Katolika ʻo kau ki he ola lelei ʻo e ngāue fakafaifekau fale-ki-he-fale ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?
“ʻOKU ʻAve ʻe he Kau Katoliká ʻa e Kōsipeli Matapā ki he Matapā.” Ko ha ʻuluʻi ongoongo ia ʻi he The Providence Sunday Journal ʻo ʻOkatopa 4, 1987. Naʻe fakamatala ʻe he nusipepá ko e taumuʻa tefito ʻo e ngāue ko ʻení ko e “fakaafeʻi ʻa e niʻihi ʻo honau ngaahi mēmipa ʻoku ʻikai te nau kei ngāué ke nau toe foki ki ha tuʻunga longomoʻui ange ʻi he moʻui ʻa e siasí.” Ko e pātele ko John Allard, ko e talēkita ia ʻo e ʻOfisi Fakaʻevangeliō ʻi he Taiosisi ʻo Providence, naʻá ne pehē ai: “Ko e moʻoni, ʻe lahi ʻa e tālaʻá. ʻE pehē ʻe he kakaí, ‘Ko ē ʻoku nau ʻalu, ʻo hangē pē ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.’ Ka ʻoku ola lelei ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ia, ʻikai ko ia? Tau peti ʻe lava ke mou ō ki ha Kingdom Hall pē ʻi he vahefonuá [ʻo Rhode Island, U.S.A.,] te mou ʻilo ai ʻi he ngaahi fakatahaʻangá ʻoku fonu ia ʻi he kau Katolika ki muʻa atu.”
2. Ko e hā ʻa e fehuʻi ʻoku feʻungamālie hono langaʻi haké?
2 ʻIo, kuo ʻiloa ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ola lelei ʻo ʻenau ngāue fakafaifekau fale-ki-he-falé. Ka ko e hā ʻoku nau ʻalu ai mei he fale ki he falé?
Ko e Founga Fakaʻapositolo
3. (a) Ko e hā ʻa e fekau naʻe ʻoange ʻe Sīsū Kalaisi ki heʻene kau ākongá? (e) Ko e hā ʻa e founga tefito naʻe fai ai ʻe he kau muʻaki muimui ʻo Kalaisí ʻa ʻenau ngāué?
3 Naʻe ʻoange ʻe Sīsū ki hono kau muimuí ʻa e fekau mohu ʻuhingá ni: “Ko ia ke mou ō, ʻo ngaohi ʻa e ngāhi kakai kotoa pe ko ʻeku kau ako, ʻi he papitaiso kinautolu ki he huafa ʻo e Tamai mo e ʻAlo mo e laumalie maʻoniʻoni, mo e akoʻi kinautolu ke tauhi ʻa e ngāhi meʻa kotoa pe kuo u tuʻutuʻuni atu. Pea ko eni, ʻoku ou ʻiate kimoutolu ʻe au ʻi he ngaahi ʻaho kotoa pe, ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.” (Mātiu 28:19, 20) Ko e founga tefito ʻa ia ʻe faiʻaki ʻa e ngāue ko iá naʻe hā mahino leva ia ʻi he ʻosi ʻa e ʻaho ʻo e Penitekosi he 33 T.S. “Naʻa nau hokohoko atu taʻe tuku ʻa e faiako mo e fanongonongo ʻa e ongoongolelei ʻo kau kia Kalaisi Sīsū he ʻaho kotoa pē ʻi he temipalé pea mei he fale ki he fale.” (Ngāue 5:42, NW) ʻI he taʻu ʻe 20 ki mui mai, naʻe kau ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi he ngāue fakamalanga fale-ki-he-falé, he naʻá ne fakamanatu ki he kau mātuʻa Kalisitiane mei he kolo ko ʻEfesoó: “Naʻe ʻikai te u taetae ha meʻa, kau fakahā pe mo akoʻaki kiate kimoutolu ʻi he ʻao ʻo e kakai, pea ʻi he fale taki taha [fale ki he fale, NW].”—Ngāue 20:20.
4. Ko e hā ʻoku lava ai ke tau pehē ko e Ngāue 5:42 mo e Ngāue 20:20 ʻoku ʻuhinga ko e malanga ʻa e kau muimui ʻo Kalaisí naʻe tufotufa atu mei he fale ki he fale?
4 ʻI he Ngāue 5:42 ko e ngaahi lea ko e “mei he fale ki he fale” ʻoku liliu ia mei he kat’ oiʹkon. ʻOku ngāueʻaki heni ʻa e ka·taʹ ʻi he ʻuhinga ko e “tufotufa atu.” Ko ia ko e malanga ʻa e kau ākongá naʻe tufotufa mei he fale ʻe taha ki he fale kehe. ʻI he fakamatala ki he Ngāue 20:20, naʻe tohi ai ʻe Randolph O. Yeager ʻo pehē naʻe faiako ʻa Paula “fakatouʻosi ʻi he ngaahi fakataha fakahāhā [de·mo·siʹa] pea mei he fale ki he fale (tufotufa atu [ka·taʹ]). Naʻe feʻunga mo e taʻu ʻe tolu ʻa e nofo ʻa Paula ʻi ʻEfesoó. Naʻá ne ʻaʻahi ki he fale taki taha, pe naʻá ne malanga ki he kakai kotoa pē. (veesi 26). Ko e tohi fakamafai faka-Tohitapu ʻeni ki he ngāue fakaʻevangeliō fale-ki-he-falé pea pehē pē ki he ngaahi fakataha fakahāhā.”
5. ʻI he Ngāue 20:20, ko e hā ʻoku ʻikai ai ko ha lave ia ʻa Paula ki he ngaahi ʻaʻahi fakasōsiale ki he kau mātuʻá pe ko e ngaahi ʻaʻahi fakatauhisipí?
5 Ko e ngāue meimei tatau ʻaki ʻa e ka·taʹ ʻoku hā ʻi he Luke 8:1, ʻa ia ʻoku lave ki he malanga ʻa Sīsū “mei he kolo ki he kolo mo e vilisi ki he vilisi.” Naʻe ngāueʻaki ʻe Paula ʻa e tuʻunga palulali ko e kat’ oiʹkous ʻi he Ngāue 20:20. ʻI he ngaahi liliu ʻe niʻihi ʻo e Tohitapú ʻoku pehē “ʻi homou ngaahi ʻapi.” Ka naʻe ʻikai ke lave ʻa e ʻapositoló ia ki he ngaahi ʻaʻahi fakasōsiale ki he kau mātuʻá pe ngaahi ʻaʻahi fakatauhisipi ki he ngaahi ʻapi ʻo e kaungātuí. ʻOku fakahā ʻe heʻene ngaahi lea hono hoko maí naʻá ne lea ʻo kau ki he ngāue fakamalanga fale-ki-he-fale ʻi he lotolotonga ʻo e kau taʻetuí, he naʻá ne pehē: “ʻO u talatalatonu ki he Siu mo e Kalisi fakatouʻosi ʻa e fakatomala ʻo tafoki ki he ʻOtua, mo e tui pikitai ki hotau ʻEiki ko Sīsū.” (Ngāue 20:21) Ko e kaungātuí kuo nau ʻosi fakatomala mo tui kia Sīsū. Ko ia, fakatouʻosi ʻa e Ngāue 5:42 mo e Ngāue 20:20 ʻoku lave ia ki he ngāue fakamalanga ki he kau taʻetui “mei he fale ki he fale,” pea mei he matapā ki he matapā.
ʻIkai Hano Fetongi ʻOʻona
6. Ko e hā kuo lave ki ai ʻo kau ki he anga ʻo e ngāue fakamalanga ʻa Paula ʻi ʻEfesoó?
6 ʻI he fakamatala ki he ngaahi lea ʻa Paula ʻi he Ngāue 20:20, naʻe tohi ai ʻi he 1844 ʻe Abiel Abbot Livermore: “Naʻe ʻikai ke fiemālie pē ia ke fai ha ngaahi malanga ʻi he fakataha fakahāhaá, mo tuku ʻa e ngaahi founga kehé, ka naʻá ne faivelenga hono fai ʻene ngāue lahí, mei he fale ki he fale, pea naʻá ne ʻave tonu ki he ʻapí ʻa e moʻoni ʻo hēvaní ki he lotolotonga mo e ngaahi loto ʻo e kau ʻEfesoó.” Ki muí ni mai, kuo fakatokangaʻi: “Ko hono tufotufa fale ki he fale ʻo e kōsipelí naʻá ne fakaʻilongaʻi ʻa e kau Kalisitiane ʻo e ʻuluaki senitulí mei he kamataʻanga (cf. Ngāue 2:46; 5:42). . . . Naʻe fai kakato [ʻe Paula] hono fatongia fakatouʻosi ki he kakai Siu mo e kakai Senitaile ʻi ʻEfesoó, pea ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai hanau kalofanga ʻo kapau te nau ʻauha ʻi heʻenau ngaahi angahalá.”—The Wesleyan Bible Commentary, Voliume 4, peesi 642-3.
7. Ko e hā ʻe lava ai ke pehē ʻoku hōifua ʻa e ʻOtuá ki he ngāue fakamalanga fale-ki-he-fale ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?
7 Neongo ko e lea fakahāhā ʻoku ʻi ai pē hono tuʻunga ʻi hono fanongonongo ʻa e ongoongo leleí, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha fetongi ia ʻo e fetuʻutaki fakaekita ʻi he matapaá. Fekauʻaki mo e meʻa ko ʻení, naʻe pehē ai ʻe ha poto mataotao ko Joseph Addison Alexander: “Kuo teʻeki ai ke faʻu ʻe he siasí ha meʻa ke fetongiʻaki pe feʻauhi mo e ola ʻo e malanga fakasiasí pea ʻi he ʻapí.” Pea ʻoku hangē ko ia ʻoku pehē ʻe he poto mataotao ko O. A. Hills: “Ko e faiako fakahāhaá mo e faiako fale-ki-he-falé kuo pau ke na fetakinima.” ʻOku tokonaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e fakahinohino ʻo fakafou ia ʻi he ngaahi malanga ʻi heʻenau Ngaahi Fakataha Fakahāhā fakauiké. ʻOku nau toe maʻu foki mo e fakamoʻoni mahino ko e founga fakaʻapositolo ki hono fakamafola ʻa e moʻoni faka-Tohitapú mei he fale ki he falé ʻoku ola lelei. Pea ʻoku hōifua moʻoni ki ai ʻa Sihova, he ko hono ola ʻo e ngāue fakamalanga peheé, ʻokú ne fakatupunga ai ʻa e toko laui afe ke tafe atu ki heʻene lotu kuo hiki haké ʻi he taʻu taki taha.—ʻAisea 2:1-4; 60:8, 22.
8. (a) Ko e hā ʻoku lave ki ai ʻo kau ki he ʻuhinga ʻoku ola lelei ai ʻa e malanga fale-ki-he-falé? (e) ʻOku malava fēfē ke fakatatau ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kia Paula ʻi he malanga ʻi he ngaahi matapā mo e fai fakamoʻoni kehe?
8 ʻOku pehē ʻe ha maʻuʻanga fakamatala ʻe taha: “ʻOku faingofua ange ki he kakaí ke nau manatuʻi ʻa e akonaki naʻe fai ʻi honau matapaá ʻi he matapā ʻo e siasi.” Ko Paula naʻe ʻi he ngaahi matapā maʻu pē, ʻo ne fokotuʻu ai ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ko ha faifekau. Naʻe tohi ʻe he poto mataotao ʻi he Tohitapú ko Edwin W. Rice: “Naʻe ʻikai te ne fiemālie pē ʻi he akonaki mo e malanga ʻi he sinakoké mo e māketí. Naʻá ne tōtōivi maʻu pē ʻi he ‘faiako’ ‘mei he fale ki he fale.’ Ko ha tau fale-ki-he-fale, nima-ki-he-nima, mata-ki-he-mata mo e koví, pea ke maʻu mai ha kau tangata kia Kalaisi, ʻa ia naʻá ne fai ʻi ʻEfesō.” ʻOku ʻilo ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko e fetalanoaʻaki tokotaha-ki-he-tokotaha ʻi he matapaá ʻoku ola lelei. ʻIkai ko ia pē, ʻoku nau fai mo e ngaahi toe foki pea ʻoku nau fiefia ke talanoa ʻo aʻu ki he kau fakafepakí ʻo kapau ʻe loto lelei ʻa e faʻahinga ko iá ke fai ha fetalanoaʻaki lelei. Ko ha faitatau ē mo Paula! Naʻe tohi ʻe F. N. Peloubet ʻo kau kiate ia: “Ko e ngāue ʻa Paulá naʻe ʻikai ko hono fai kotoa pē ia ʻi he ngaahi fakatahá. ʻOku ʻikai ha veiveiua naʻá ne ʻaʻahi ki he kakai tokolahi fakaeia pē ki honau ngaahi ʻapí ʻi haʻane ʻilo ha tokotaha naʻe fieʻilo, pe mahuʻingaʻia pe aʻu ki ha tokotaha fakafepaki ʻi haʻane loto ke fetalanoaʻaki ʻi he lotú.”
Ke Takimuʻa ʻa e Kau Mātuʻá
9. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe Paula ki he kau mātuʻá?
9 Ko e hā ʻa e faʻahinga faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe Paula ki he kau mātuʻá? Naʻá ne fakahāhā ʻoku totonu ke nau hoko ko e kau fanongonongo lototoʻa mo taʻe tuku ʻo e ongoongo leleí mei he fale-ki-he-fale. ʻI he 1879, naʻe tohi ʻe J. Glentworth Butler: “Naʻe ʻilo [ʻe he kau mātuʻa ʻEfesō] naʻe mātuʻaki taʻe uesia ʻa e malanga ʻa [Paula] ʻe he fakakaukau ki ha fakatuʻutāmaki ʻe hoko kiate ia pe hoko ai ʻo manakoa; naʻe ʻikai te ne taʻofi ha meʻa ʻo fekauʻaki mo e moʻoní; naʻe ʻikai te ne nofo ʻi he anga-filifilimānako ki he ngaahi tafaʻaki makehe mo foʻofoʻou ʻo e moʻoní, ka naʻá ne naʻinaʻi pē mo ia kotoa pē ʻa e meʻa naʻe ʻaonga ke ‘ngāueʻaki he langa fakalaumālié’ pe langa hake: ko e akonaki fakakātoa ʻa e ʻOtuá ʻi hono maʻa taha mo kakato tahá! Pea ʻi he ‘fakahā’ loto-tōnunga ko ʻení, ko e ‘akonaki’ māfana ko ʻeni ʻo e moʻoni faka-Kalisitiané naʻe hoko ia ko hono anga, ʻo ʻikai ʻi he ʻapiako ʻo Tyrannus mo e ngaahi feituʻu faiʻanga fakataha kehe ʻa e kau ākongá pē, ka ʻi he ʻapi kotoa pē ʻoku maʻu. Mei he fale ki he fale, mei he tokotaha ki he tokotaha, ʻi he ʻaho ki he ʻaho kuó ne fakahā ʻa e ongoongo fakafiefiá ʻi he holi mo e fakaʻamu faka-Kalaisí. Ki he faʻahinga mo e ngaahi matakali kotoa pē, ki he kau Siu fakafili mo e kau Kalisi faʻa manuki, ko ʻene kaveingá pē ʻe taha—ʻa ia, ʻi hono fakamatala kakató ʻoku kau ki ai kotoa ʻa e ngaahi moʻoni fakahaofi kehe ʻo e moʻoní—ko e fakatomala ki he ʻOtuá, mo e tui ki hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.”
10, 11. (a) ʻI he fekauʻaki mo e ngāue fakamalanga faka-Kalisitiané, ko e hā naʻe ʻamanekina ʻe Paula mei he kau mātuʻa ʻi ʻEfesoó? (e) Hangē ko Paulá, ko e hā ʻa e faʻahinga malanga ʻoku kau ki ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, kau ai mo e kau mātuʻá?
10 Ko ia, ʻi hono ʻelito, ko e hā naʻe ʻamanekina ʻe Paula mei he kau mātuʻa ʻi ʻEfesoó? Naʻe toe ʻai ke mahino ange ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻapositoló ʻe he poto mataotao ko E. S. Young ʻi he founga ko ení: “Naʻe ʻikai te u lea fakahāhā pē, ka naʻá ku ngāue mei he fale ki he fale, mo e faʻahinga kotoa pē, fakatouʻosi ʻa e kau Siu mo e kau Senitaile. Ko e kaveinga ʻo ʻeku ngāue fakamalangá ki he faʻahinga kotoa pē ko e ‘fakatomala ki he ʻOtuá mo e tui ki hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.’” Ko hono toe ʻai ʻa e ngaahi lea ʻa Paulá ʻi ha founga ʻe taha, naʻe tohi ai ʻe W. B. Riley: “Ko e ʻuhinga faingofuá: ‘ʻOku ou ʻamanekina ke mou hoko atu ʻa ia naʻá ku kamatá, fakatouʻosi ʻi hono fai mo e faiako pea ʻoku ou ʻamanekina kimoutolu ke talitekeʻi ʻo hangē ko ia naʻá ku talitekeʻi; ke faiako fakatouʻosi fakaekita mo fakahāhā ʻo hangē ko ia naʻá ku fai ʻi he ngaahi halá pea mei he fale ki he fale, pea fai fakamoʻoni pehē pē ki he kau Siu mo e kau Kalisi ke fakatomala ki he ʻOtuá pea mo tui ki hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, he ko e ngaahi tefitoʻi meʻá ia!’”
11 ʻOku hā mahino, ʻi he Ngāue vahe 20, naʻe fakahāhā ʻe Paula ki he kau mātuʻá kuo ʻamanekina meiate kinautolu ke nau hoko ko e kau fakamoʻoni fale-ki-he-fale ʻa Sihova. Fekauʻaki mo e meʻa ko ʻení, ko e kau mātuʻa ʻo e ʻuluaki senitulí ke nau takimuʻa, ʻo nau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga totonu ki he kau mēmipa kehe ʻo e fakatahaʻangá. (Fehoanaki mo Hepelū 13:17.) Ko ia, ʻo hangē ko Paulá, ʻoku malanga mei he fale ki he fale ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻo tala ki he kakai ʻo e puleʻanga kotoa pē ʻo kau ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, fakatomala kiate Ia, pea mo e tui kia Sīsū Kalaisi. (Maʻake 13:10; Luke 24:45-48) Pea ʻi he ngāue fale-ki-he-fale peheé, ʻoku ʻamanekina ke takimuʻa ʻa e kau mātuʻa kuo fakanofo ʻi he lotolotonga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻi onopooní.—Ngāue 20:28.
12. Ko e hā naʻe fakafisi ke fai ʻe ha kau mātuʻa ʻe niʻihi ki muʻa atú, ka ʻoku takimuʻa ʻi he hā ʻa e kau mātuʻa ʻi he ʻaho ní?
12 ʻI he 1879, naʻe kamata ai ʻe Charles Taze Russell hono pulusi ʻa e Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, ʻa ia kuo hoko ko e Ko e Taua Leʻo Fanongonongo ʻa e Puleʻanga ʻo Sihova. Naʻe fakahā ʻe Russell mo e kau Ako Tohitapu kehe ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá ʻi he founga fakaʻapositolo. Kaekehe, ʻi he ngaahi taʻu ki mui maí, naʻe ʻikai ke kei fai ʻe ha kau mātuʻa ʻe niʻihi ʻi he fakatahaʻangá ʻa honau ngaahi fatongia fakaefakamoʻoní. Hangē ko ʻení, naʻe tohi ʻe ha Fakamoʻoni ʻe taha: “ʻI he 1927, naʻe lelei pē ʻa e meʻa hono kotoa ʻo aʻu ki hono ʻomai ʻa e fanongonongo ke kau ʻa e tokotaha kotoa pē ki he fai fakamoʻoni fale-ki-he-fale mo e ngaahi tohi pea fakatautefito ki he ngāue fale-ki-he-fale he Sāpaté. Ko ʻemau kau mātuʻa kuo filí naʻa nau fakafepakiʻi mo nau feinga ke fakalotosiʻi ʻa e kalasí fakakātoa mei hono fai pe kau ki ha konga ʻo e ngāue ko iá.” Faifai atu pē, ko e kau tangata ko ia naʻe ʻikai te nau kau ki he malanga fale-ki-he-falé ne ʻikai te nau kei maʻu ʻa e monū ke hoko ko ha kau mātuʻa. ʻI he ʻahó ni foki, ko kinautolu ʻoku hoko ko e kau mātuʻa mo e kau sevānití ʻoku ʻamanekina ke nau takimuʻa ʻi he fai fakamoʻoni fale-ki-he-falé mo e ngaahi founga kehe ʻo e ngāue fakamalanga faka-Kalisitiané.
Ko e Tokotaha Kotoa Pē ko ha Fakamoʻoni
13. (a) Ko e hā ʻoku totonu ke tau fai neongo kapau ʻoku ʻikai ke fie fanongo ʻa e kakaí ia ki he pōpoaki ʻo e Puleʻangá? (e) Kuo anga-fēfē hono fakafehoanaki ʻo Paula mo ʻIsikelí?
13 ʻI he tokoni ʻa Sihová, ʻoku totonu ke fanongonongo ʻe he kau Kalisitiané ʻa e pōpoaki ʻa e Puleʻanga mei he fale ki he fale, neongo kapau ʻoku ʻikai ke talitali lelei. ʻI he tuʻunga ko e tangata-leʻo ʻa e ʻOtuá, naʻe pau ke fai ʻe ʻIsikeli ʻa e fakatokanga ki he kakaí tatau ai pē pe te nau fanongo pe ʻikai. (ʻIsikeli 2:5-7; 3:11, 27; 33:1-6) ʻI he fai ha fakatatau ʻi he vahaʻa ʻo ʻIsikeli mo Paulá, naʻe tohi ai ʻe E. M. Blaiklock: “Mei he [malanga ʻa Paula ʻi he Ngāue vahe 20] ʻoku ʻasi mai ai ʻa e fakakaukau mahino ʻo e ngāue fakamalanga ʻi ʻEfesoó. Fakatokangaʻi ange ʻeni: ʻUluaki, ko e loto-tōnunga fakavavevave ʻa Paulá. Naʻe ʻikai ko ha tokotaha kumi ia ke manakoa pe saiʻia ai ʻa e kakaí. ʻI heʻene fokotuʻu ʻo hangē ko ʻIsikeli ko ha ngāue ʻa ha tangata-leʻó, naʻá ne fai hono fatongiá ʻaki ʻa e faivelenga mo e faitotonu mo e ʻulungaanga ke poupou ki heʻene leá. Ua, ko ʻene feongoʻiʻaki anga-ʻofá. Naʻe ʻikai ko ha tangata ia ke fai ha ngaahi lea tuki ʻi hono ngutú taʻe ʻi ai ha ongoʻi. Tolu, ko ʻene ngāue fakaʻevangeliō taʻe tukú. ʻI he fakahāhā mo e fale ki he fale, ʻi he kolo ʻo fai atu ki he vahefonuá kotoa, naʻá ne malangaʻi ʻa e kosipelí.”
14. Ko e hā ko ha fatongia ai ia ʻo ha tokotaha kotoa pē kuó ne fai ha fakatapui ki he ʻOtua ko Sihová ʻi he lotu ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi ke ne fai fakamoʻoni?
14 ʻI he hulu ʻo e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ki heʻene kau sevāniti ʻi he ʻaho ní ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai ha veiveiua kuó ne hōifua ke nau ngāueʻaki ʻa e hingoa ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova. (ʻAisea 43:10-12) ʻIkai ko ia pē, ka ko e Kau Fakamoʻoni foki kinautolu ʻa Kalaisi, he naʻe tala ʻe Sīsū ki hono kau muimuí: “Ka te mou maʻu pe ha mālohi, ʻo ka hifo ʻa e laumālie maʻoniʻoni kiate kimoutolu: pea te mou hoko ko ʻeku kau fakamoʻoni, ʻo ʻikai ʻi Selusalema pe, ka ʻi Siutea kātoa, mo Samelia, ʻio, ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo māmani.” (Ngāue 1:8) Ko ia ko e fai fakamoʻoní ko e fatongia ia ʻo e tokotaha kotoa pē kuó ne fai ha fakatapui ki he ʻOtua ko Sihová ʻi he lotu ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi.
15. Ko e hā kuo lave ki ai ʻo kau ki he ngāue fakaefakamoʻoni ʻa e muʻaki kau Kalisitiané?
15 Kuo taku ʻo pehē ʻo fekauʻaki mo e ngāue fai fakamoʻoní: “Naʻe kau ki ai ʻa e siasí fakakātoa. Ko e ngāue fakamisinale ʻa e muʻaki siasí naʻe ʻikai ko ha fatongia ia ʻo e Sōsaieti Fakamisinale ʻo e Kau Fefiné pe ko e Poate Fakamisinale Ki Mulí. Pea naʻe ʻikai tuku pē ʻa e ngāue fakaefakamoʻoní ki he kau palōfesinale ʻo hangē ko e kau mātuʻa, kau tīkoni, pe naʻa mo e kau ʻapositoló. . . . ʻI he ngaahi ʻaho ko iá ko e siasí ko e ngāue fakamisinale. Ko e polokalama ngāue fakamisinale ʻa e muʻaki siasí naʻe makatuʻunga ia mei ha fakakaukau ʻe ua: (1) Ko e ngāue tefito ʻa e siasí ko e ngāue fakaʻevangeliō ki he māmaní. (2) Ko e fatongia ke fai ʻa e ngāue ko ʻení ʻoku kau kotoa ki ai ʻa e kau Kalisitiané fakalūkufua.”—J. Herbert Kane.
16. Naʻa mo e kau fatutohi ʻi he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ko e hā ʻoku nau fakahā ʻo fekauʻaki mo e kau Kalisitiané mo e ngāue fakamoʻoní?
16 Neongo ko e kau fatutohi ʻi onopooni ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ʻoku ʻikai te nau loto-tatau ʻo fekauʻaki mo e pōpoaki ʻo e Puleʻangá, ʻoku ʻi ai ha niʻihi kuo nau fakahaaʻi ko e kau Kalisitiané ʻoku ʻi ai honau fatongia ke fai fakamoʻoni. Hangē ko ʻení, ʻi he tohi ko e Everyone a Minister, ʻoku pehē ʻe Oscar E. Feucht: “ʻE ʻikai ha faifekau ʻe lava ke ne fakakakato ʻa e ngāue fakamalanga kuo ʻoange ʻe he ʻOtuá ki he tokotaha tui taki taha. Ka ko hono pangó ko e laui senituli ʻa e fakakaukau hala ʻi he siasí kuó ne ʻai ʻa e ngāue ʻa e kau mēmipa ʻe toko 500 ʻo e siasí ko ha ngāue pē ia ʻa ha faifekau pē ʻe toko taha. Naʻe ʻikai ke pehē ia ʻi he muʻaki siasí. Ko kinautolu naʻe tuí naʻa nau ʻalu ʻi he feituʻu kotoa pē ʻo malangaʻi ʻa e Folofolá.”
17. Ko e hā ʻe lava ke lave ki ai ʻo kau ki he tuʻunga ʻo e ngāue fakamoʻoní ʻi he moʻui ʻa e muʻaki kau Kalisitiané?
17 Ko e fai fakamoʻoní naʻe mahuʻinga lahi taha ia ki he moʻui ʻa e muʻaki kau Kalisitiané, ʻo hangē ko ia ʻoku ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa Sihová ʻi he ʻaho ní. Naʻe tohi ʻe Edward Caldwell Moore ʻo e ʻUnivēsiti ʻo Harvard: “Fakalūkufuá, ʻi he ʻuluaki senituli ʻe tolu ʻo e ngāue ʻa e kau Kalisitiané naʻe fakaʻilongaʻiʻaki ʻa e faivelenga lahi ʻi he fakamafola lahi ʻa e tuí. Ko e manako ʻa e Kalisitiané ko e ngāue fakaʻevangeliō, ko hono tala ʻa e pōpoaki ʻo e fakamoʻuí. . . . Kaekehe, ko e mafola ʻa e tākiekina mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú, ʻi he muʻaki taimi ki muʻá, naʻe tupu ia mei ha kau tangata ʻa ia ʻoku totonu ke tau ui ko e kau ngāue fakamisinale. Ko e malava ia ʻa e kau tangata mei he ngāue mo e lakanga kotoa pē ʻi he sosaietí. Naʻa [nau] ʻave ki he ngataʻanga mamaʻo taha ʻo e ʻemipaea [Lomá] ʻa e fakalilolilo ko ia ʻa e moʻui ʻi lotó, ʻa e fakakaukau foʻou ʻo fekauʻaki mo e māmaní, ʻa e meʻa ʻi heʻenau hokosia ʻoku nau sio ai ko e fakamoʻui. . . . [Ko e muʻaki kau Kalisitiané] naʻa nau tuipau loloto ki he fakaofi mai ʻa e ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu lolotonga ʻo e māmaní. Naʻa nau tui ki he fokotuʻutuʻu fakafokifā mo e fakaemana hono fokotuʻu ha fokotuʻutuʻu foʻou ki he māmaní.”
18. Ko e hā ʻa e ʻamanaki molumalu ʻoku mahulu atu ia ʻi he ngaahi misi ʻa e kau taki fakapolitikalé?
18 ʻI he fai fakamoʻoni fale-ki-he-falé mo e ngaahi founga kehe ʻo e ngāue fakamalangá, ʻoku fiefia ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke fakahanga ʻa ʻenau kau fanongó ki he māmani foʻou kuo talaʻofa ʻe he ʻOtuá. ʻOku mahulu atu ʻa e ngaahi tāpuaki kuo kikiteʻi ʻo fekauʻaki mo e moʻui taʻengatá ʻi he ngaahi misi lahi taha ʻa e kau faʻufaʻu ʻi he ʻahó ni ʻo ha fokotuʻutuʻu foʻou ʻo e māmaní. (2 Pita 3:13; Fakahā 21:1-4) Neongo ʻoku hā ko e tokotaha kotoa pē ʻe fie nofo ʻi he māmani foʻou fakaʻofoʻofa ʻa e ʻOtuá, ka ʻoku ʻikai ke pehē ia. Kaekehe, tau hoko atu ʻo fakakaukau ki he ngaahi founga ola lelei ʻe niʻihi ʻa ia ʻe lava ai ʻe he kau sevāniti ʻa Sihová ke nau akoʻi ʻa kinautolu ʻoku kumi ki he moʻui taʻengatá.
ʻE Anga-fēfē Haʻo Tali?
◻ Ko e hā ʻe lava ai ke tau pehē ko e Ngāue 5:42 mo e Ngāue 20:20 ʻoku ʻuhinga ia ʻoku totonu ki he kau muimui ʻo Sīsuú ke nau malanga fale ki he fale?
◻ ʻOku anga-fēfē ʻa ʻetau ʻilo ʻoku hōifua ʻa e ʻOtuá ki he ngāue fakamalanga fale-ki-he-fale ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?
◻ ʻI he fekauʻaki mo e ngāue fakamalangá, ko e hā ʻoku fiemaʻu mei he kau mātuʻá mo e kau sevānití?
◻ Ko e ngāue fakamoʻoní ʻoku totonu ke ʻi he tuʻunga fē ʻi he moʻui ʻa e Kalisitiané?
[Fakatātā ʻi he peesi 10]
ʻI he taʻu 33 T.S., naʻe ʻikai ke tuku ʻa e malanga fale ki he fale ʻa e kau ākonga ʻa Sīsuú
[Fakatātā ʻi he peesi 13]
Naʻe faiako ʻa Paula “mei he fale ki he fale.” Ko e founga ngāue fakamalanga ko ʻení kuo fai ia ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ʻahó ni