Maʻuʻanga Fakamatala ki he Polokalama Ngāue ki he Fakataha Moʻuí mo e Ngāue Fakafaifekaú
MAʻASI 4-10
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | LOMA 12-14
“Founga ke Fakahāhā Ai ʻa e ʻOfa Faka-Kalisitiané”
(Loma 12:10) ʻI he ʻofa fakatokouá mou maʻu ʻa e femanavaʻofaʻaki loloto. ʻI he fakahāhā ʻo e fefakaʻapaʻapaʻakí, mou takimuʻa ai.
it-1 55
Manavaʻofa
Ko e ʻofa fakatokouá, (Gr., phi·la·del·phiʹa, fakafoʻilea, “manavaʻofa ki ha tokoua”) ʻoku totonu ke hā ia ʻi he haʻohaʻonga ʻo e ngaahi mēmipa ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané. (Loma 12:10; Hep. 13:1; sio foki ki he 1 Pita 3:8.) Ko ia ai, ko e ngaahi vahaʻangatae ʻi loto ʻi he fakatahaʻangá ʻoku totonu ke vāofi, mālohi, mo māfana ʻo tatau mo ia ʻi he fāmili he kakanó. Neongo ko e ngaahi mēmipa ʻo e fakatahaʻangá kuo nau ʻosi fakahāhā ʻa e ʻofa fakatokouá, naʻe enginaki ke nau fai ia ke toe kakato ange.—1 Tes. 4:9, 10.
Ko e foʻi lea faka-Kalisi ko e phi·loʹstor·gos, ʻoku ʻuhingá ko e “maʻu ʻa e femanavaʻofaʻaki loloto,” ʻoku ngāueʻaki eni ki ha tokotaha ʻokú ne maʻu ha vā fekoekoeʻi māfana mo ha taha. Ko e taha ʻo e muʻaki foʻi lea tefito ʻo e faʻunga leá ni, ko e sterʹgo, ʻoku faʻa ngāueʻaki ia ke fakahaaʻi ʻa e ʻofa fakanatulá, ʻo hangē ko ia ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi mēmipa ʻi he fāmilí. Naʻe fakalototoʻaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e kau Kalisitiané ke nau fakatupulekina ʻa e ʻulungāngá ni. (Loma 12:10) Naʻe toe fakahaaʻi ʻe Paula ko e ngaahi ʻaho fakaʻosí ʻe fakaʻilongaʻi ʻaki ʻa e kakai ʻoku “ʻikai maʻu ʻa e ʻofa fakanatulá” (Gr., aʹstor·goi) pea ko e faʻahinga peheé ʻoku tuha ia mo e maté.—2 Tīm. 3:3; Loma 1:31, 32.
(Loma 12:17-19) ʻOua ʻe fetongi ʻa e koví ʻaki ʻa e kovi ki ha taha. Fakakaukau ki he meʻa ʻoku lelei ʻi he anga ʻo e vakai ki ai ʻa e tangata kotoa pē. 18 ʻO ka ala lava, ʻo fakatatau ki he lahi taha ʻo hoʻomou malavá, mou nofo melino mo e tangata kotoa pē. 19 ʻOua te mou faisāuni maʻamoutolu, siʻi faʻahinga ʻofeina, kae tuku ia ki he houhaú; he kuo tohi: “‘Ko e sāuní ʻoku ʻaʻaku ia; te u fai ʻe au ʻa e totongi fakafokí,’ ko e folofola ia ʻa Sihová.”
“Nofo Melino Pe Mo E Kakai Kotoa Pe”
3 Lau ʻa e Loma 12:17. Naʻe fakamatala ʻa Paula ko e taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e fakafilí, ʻoku ʻikai totonu ke tau faisāuni. Ko e tokanga ki heʻene akonakí ʻoku mahuʻinga ia tautefito ʻi he ngaahi ʻapi ʻoku māvahevahe fakalotú. Ko e hoa mali Kalisitiané ʻokú ne talitekeʻi ʻa e fakatauele ke ne sāuni ha lea pe tōʻonga taʻeʻofa ʻaki ha toe tōʻonga taʻeʻofa. ʻOku ʻikai ha lelei ʻe maʻu ʻi he ‘totongi ʻa e kovi ʻaki ʻa e kovi.’ ʻI hono kehé, ko ha fakakaukau pehē ʻe ʻai ke toe kovi ange ai pē ʻa e tuʻungá.
“Neongo pe ko Hai, ʻOua Te Mou Totongi ʻEne Kovi ʻAki ʻa e Kovi”
12 Ko e ekinaki hono hoko ʻa Paula ki he founga ke feangainga ai mo e kau tuí mo e kau taʻetuí ko e: “ʻOua te mou totongi ʻene kovi ʻaki ʻa e kovi.” Ko e fakamatala ko iá ko ha hokohoko lelei mai ia ʻo e meʻa naʻá ne leaʻaki ki muʻá ʻa ia ko e: “Fehiʻaʻia ki he kovi.” Ko e moʻoni, ʻe lava fēfē ke pehē ʻe ha taha ʻokú ne fehiʻaʻia moʻoni ʻi he meʻa ʻoku fulikivanú pe koví, kapau ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e koví ko ha founga ia ke totongiʻaki ki he niʻihi kehé? Ko e fai peheé ʻe hoko ko e fehangahangai ia ʻo hono maʻu ʻa e ʻofa “taʻeloi.” ʻOku pehē leva ʻe Paula: “Mou tomuʻa fakakaukauʻi hoʻomou ngaahi meʻa ke ha lelei ki he kakai fulipe.” (Loma 12:9, 17) ʻE anga-fēfē ʻetau ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea ko iá?
13 Ki muʻa ange, ʻi heʻene faitohi ki he kau Kolinitoó, naʻe tohi ai ʻa Paula fekauʻaki mo e fakatanga ko ia naʻe fehangahangai mo e kau ʻapositoló. Naʻá ne pehē: “[Kuo mau hoko] ko e meʻa ke mātāʻi ʻe he univesi, ʻe he kau angelo mo e kakai. . . . ka ngaohia kimautolu ʻoku mau taliʻaki ha tapuaki; ka fakatangaʻi, ʻoku mau ʻukuma pe; ka lauʻikovia ʻoku mau tali fakaoleole.” (1 Kolinitō 4:9-13) ʻOku pehē pē, ko e kau Kalisitiane he ʻaho ní ʻoku siofia kinautolu ʻe he kakai ʻo e māmani ko ení. ʻI he taimi ʻoku mamata ai ʻa e faʻahinga takatakai ʻia kitautolú ki he ngaahi meʻa lelei ʻoku tau faí neongo ʻoku ngaohikovia taʻetotonu kitautolu, te nau hehema nai ai ke tali lelei ange ʻetau pōpoaki faka-Kalisitiané.—1 Pita 2:12.
(Loma 12:20, 21) Ka “ʻo kapau ʻoku fiekaia ho filí, fafanga ia; kapau ʻokú ne fieinua, ʻoange ha meʻa ke ne inu; he ʻi he fai ʻo e meʻá ni te ke fokotuʻu ai ha ngaahi malalaʻi afi kakaha ki hono ʻulú.” 21 ʻOua naʻa tuku ke ikunaʻi koe ʻe he koví, ka ke hanganaki ikunaʻi ʻa e koví ʻaki ʻa e leleí.
Fefakamolemoleʻaki Loto-Lelei
13 ʻE ʻi ai nai e ngaahi taimi te ke ongoʻi ai te ke lava ʻo tokoniʻi ha taha kuó ne faihala kiate koe ke ne mahinoʻi ʻa e ngaahi tuʻunga faka-Kalisitiané. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻO kapau ʻoku fiekaia ho filí, fafanga ia; kapau ʻokú ne fieinua, ʻoange ha meʻa ke ne inu; he ʻi he fai ʻo e meʻá ni te ke fokotuʻu ai ha ngaahi malalaʻi afi kakaha ki hono ʻulú. ʻOua naʻa tuku ke ikunaʻi koe ʻe he koví, ka ke hanganaki ikunaʻi ʻa e koví ʻaki ʻa e leleí.” (Loma 12:20, 21) ʻI hoʻo anga-ʻofa ʻi he fehangahangai mo e fakatupu-ʻitá, te ke fakavaivaiʻi ai naʻa mo e ngaahi fakakaukau mālohi tahá pea ʻohake ʻa e meʻa lelei ʻi he kakaí. ʻI hono fakahāhā ʻa e mahino, kaungāongoʻi—naʻa mo e manavaʻofa—ki he tokotaha faihalá, te ke malava nai ai ke tokoniʻi ia ke ne ako ʻa e ngaahi moʻoni Fakatohitapú. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e tuʻungá, ko ha tali anga-malū ʻoku ʻoatu ai ki he tokotaha tāutaha ha faingamālie ke fakakaukau ki ho ʻulungaanga leleí.—1 Pita 2:12; 3:16.
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(Loma 12:1) Ko ia ai, ʻoku ou kōlenga atu kiate kimoutolu ʻi he manavaʻofa ʻa e ʻOtuá, fanga tokoua, ke mou ʻoatu homou sinó ko ha feilaulau ʻoku moʻui, toputapu pea mo fakahōifua ki he ʻOtuá, ko ha ngāue toputapu ʻo ngāueʻaki hoʻomou mafai fakaefakaʻuhingá.
Founga ʻo Hono Fili ʻEtau Fakafiefiá
5 Ko e meʻa kotoa pē ʻoku tau fai ʻi he moʻuí ʻoku fekauʻaki ia mo ʻetau lotu kia Sihová. Naʻe fakamatalaʻi eni ʻe Paula ʻi heʻene pehē: “Mou ʻoatu homou sinó ko ha feilaulau ʻoku moʻui, toputapu pea mo fakahōifua ki he ʻOtuá.” (Loma 12:1) Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Kuo pau ke ke ʻofa kia Sihova ko ho ʻOtuá ʻaki ho lotó kotoa pea ʻaki hoʻo moʻuí kotoa pea ʻaki ho ʻatamaí kotoa pea ʻaki ho mālohí kotoa.” (Maʻake 12:30) ʻOku tau loto maʻu pē ke foaki ʻetau lelei tahá kia Sihova. ʻI ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, ʻi he feilaulauʻi ʻe he kakaí ha monumanu kia Sihová, naʻe ʻamanekina ke nau foaki ha monumanu ʻoku moʻui lelei. Kapau naʻe ʻi ai ha meʻa ʻe fehālaaki ʻi he feilaulaú, naʻe ʻikai ke tali ia ʻe he ʻOtuá. (Livitiko 22:18-20) ʻI he founga meimei tatau, ʻe lava ke hoko ʻetau lotú ʻo taʻefakahōifua kia Sihova. Anga-fēfē?
6 ʻOku tala mai ʻe Sihova: “Kuo pau ke mou māʻoniʻoni, koeʻuhí he ʻoku ou māʻoniʻoni.” (1 Pita 1:14-16; 2 Pita 3:11) ʻE tali ʻe Sihova ʻa ʻetau lotú ʻo kapau pē ʻoku māʻoniʻoni, pe maʻa. (Teutalōnome 15:21) Ko ʻetau lotú heʻikai lava ke maʻa ʻo kapau ʻoku tau fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fehiʻa ai ʻa Sihová, hangē ko e ngaahi meʻa ʻoku taʻetāú, fakamālohí, pe fekauʻaki mo e tōʻonga fakatēvoló. (Loma 6:12-14; 8:13) Ka ʻe toe taʻefakahōifua kia Sihova kapau ʻoku tau fakaʻatā ke ʻai kitautolu ʻe he ngaahi meʻa ko iá ke tau fiefia. ʻOku lava ke ʻai ʻe he meʻá ni ke taʻemaʻa mo taʻefakahōifua ʻetau lotú kia Sihova pea ʻe lava ke ne maumauʻi lahi hotau vahaʻangatae mo iá.
(Loma 13:1) Ke fakamoʻulaloa ʻa e tokotaha kotoa pē ki he ngaahi mafai māʻolungá, he ʻoku ʻikai ʻi ai ha mafai ka ʻi hono fakaʻatā pē ʻe he ʻOtuá; ko e ngaahi mafai ʻoku tuʻú ni ko e fokotuʻu kinautolu ki honau ngaahi tuʻunga kehekehé ʻe he ʻOtuá.
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi Lomá
13:1—ʻI he founga fē “kuo fokotuʻu [ai ʻa e ngaahi mafai māʻolungá] ʻi honau ngaahi tuʻunga fakafelāveʻiʻakí ʻe he ʻOtuá”? Ko e ngaahi mafai fakapuleʻangá kuo “fokotuʻu kinautolu ʻi honau ngaahi tuʻunga fakafelāveʻiʻakí ʻe he ʻOtuá” ʻi he ʻuhinga ʻoku nau pulé ʻi hono fakangofua ʻe he ʻOtuá, pea ʻi he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ko ʻenau tuʻunga-pulé naʻe ʻosi tomuʻa ʻafioʻi pē ia ʻe he ʻOtuá. ʻOku hā mahino ʻa e meʻá ni ʻi hono muʻaki tala ʻe he Tohi Tapu ha kau pule ʻe niʻihi.
MAʻASI 11-17
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | LOMA 15-16
“Hanga kia Sihova ki ha Kātaki mo e Fakafiemālie”
(Loma 15:4) He ko e ngaahi meʻa kotoa pē naʻe tohi ʻi muʻá naʻe tohi ko hotau fakahinohino, koeʻuhí ke tau lava fakafou ʻi heʻetau kātakí pea fakafou ʻi he fakafiemālie mei he Folofolá ke tau maʻu ai ha ʻamanaki.
“Tangi mo e Faʻahinga ʻOku Tangí”
11 Ko e fakamatala fekauʻaki mo e mamahi lahi ʻa Sīsū ʻi he taimi naʻe mate ai ʻa Lāsalosí ko e taha pē ia ʻo e ngaahi konga Tohi Tapu fakafiemālie ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻikai ke tau ofo ʻi he meʻá ni koeʻuhí “ko e ngaahi meʻa kotoa pē naʻe tohi ʻi muʻá naʻe tohi ko hotau fakahinohino, koeʻuhí ke tau lava fakafou ʻi heʻetau kātakí pea fakafou ʻi he fakafiemālie mei he Folofolá ke tau maʻu ai ha ʻamanaki.” (Loma 15:4) Kapau ʻokú ke mamahi, ʻe lava foki ke ke maʻu ʻa e fakafiemālie moʻoni mei he ngaahi konga Tohi Tapu ko ení:
▪ “ʻOku ofi ʻa Sihova ki he loto-laveá; ʻokú ne fakahaofi ʻa e faʻahinga ʻoku laumālie mafesí.”—Saame 34:18, 19.
▪ “ʻI hono lōmekina au ʻe he ngaahi loto-moʻuá, naʻá ke [Sihova] fakafiemālieʻi mo fakanonga au.”—Saame 94:19.
▪ “Fakatauange ki hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí mo e ʻOtuá ko ʻetau Tamaí, ʻa ia naʻá ne ʻofa ʻiate kitautolu mo ne ʻomai ʻa e fakafiemālie taʻengata mo e ʻamanaki lelei fakafou ʻi he ʻofa maʻataʻataá, ke na fakafiemālieʻi homou lotó mo ʻai kimoutolu ke mou tuʻu maʻu.”—2 Tes. 2:16, 17.
(Loma 15:5) Pea fakatauange ki he ʻOtuá ʻa ia ʻokú ne ʻomai ʻa e kātakí mo e fakafiemālié ke ne ʻai kimoutolu ke mou maʻu ʻa e fakakaukau fakaeʻatamai tatau mo ia naʻe maʻu ʻe Kalaisi Sīsuú,
“Tuku Muʻa ke Fakakakato ʻe he Kātakí ʻEne Ngāué”
5 Kole kia Sihova ki ha mālohi. Ko Sihová ko e “ʻOtua ʻa ia ʻokú ne ʻomai ʻa e kātakí mo e fakafiemālié.” (Loma 15:5) Ko ia tokotaha pē ʻokú ne mahinoʻi kakato hotau ngaahi tuʻungá, ongoʻí mo hotau puipuituʻá. ʻI heʻene peheé, ʻokú ne ʻiloʻi ʻa e meʻa tofu pē ʻoku tau fiemaʻú kae lava ke tau kātaki. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e holi ʻa e kakai ʻoku ʻapasia kiate ia ʻoku ne fakaai; pea ʻoku ongo kiate ia ʻenau kaila, ʻo ne fakamoʻui.” (Saame 145:19) Ka ʻoku anga-fēfē hono tali ʻe he ʻOtuá ʻetau lotu ki ha mālohi ke kātakí?
(Loma 15:13) Fakatauange ki he ʻOtuá ʻa ia ʻokú ne foaki mai ʻa e ʻamanakí ke ne fakafonu kimoutolu ʻaki ʻa e fiefia mo e melino kotoa pē ʻi hoʻomou falala kiate iá, koeʻuhi ke mou fonungutungutu ai ʻi he ʻamanaki ko e meʻa ʻi he mālohi ʻo e laumālie māʻoniʻoní.
“Kuo Pau Ke Ke ʻOfa kia Sihova ko Ho ʻOtuá”
11 Kuo foaki mai ʻe Sihova kia kitautolu ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengatá. (Loma 15:13) Ko e ʻamanaki ko ení ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau kātaki ʻi he taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai ʻetau tuí. ʻOku maʻu ʻe he faʻahinga pani faitōnungá ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengata ʻi hēvani. (Fkh. 2:10) ʻOku maʻu ʻe he faʻahinga faitōnunga kehé ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengata ʻi he Palataisi he māmaní. (Luke 23:43) ʻOku anga-fēfē ʻetau ongoʻi fekauʻaki mo ʻetau ʻamanakí? ʻOku fakafonu ai kitautolu ʻaki ʻa e fiefia, melino, mo e ʻofa ki he ʻOtua ʻokú ne foaki mai ʻa e “meʻaʻofa lelei kotoa pē mo e foaki haohaoa kotoa pē.”—Sēm. 1:17.
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(Loma 15:27) Ko e moʻoni, kuo nau loto-lelei ke fai pehē, pea ko hono moʻoní naʻa nau hoko ko e kau moʻua ki he kakai tapu ʻi Selusalemá; he kapau kuo ʻinasi ʻa e ngaahi puleʻangá ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālie ʻa e faʻahingá ni, ʻoku nau moʻuaʻaki foki ke tokoni ki he faʻahingá ni ʻaki ʻenau ngaahi meʻa fakamatelié.
w89 12/1 24 ¶3
“Ko Hono Siviʻi ʻa e Moʻoni ʻa Hoʻo ʻOfá”
ʻOku ʻikai ha veiveiua, ko honau fanga tokoua Senitailé naʻe totonu ke ueʻi kinautolu ke nau fakafeangai ki heʻenau faingataʻaʻiá. Hili iá, naʻa nau moʻuaʻaki ha “moʻua” makehe ki he kau Kalisitiane ʻi Selusalemá. ʻIkai ko Selusalema naʻe mafola mei ai ʻa e ongoongo leleí ki he kau Senitailé? Naʻe pehē ʻe Paula: “Ko e moʻoni, kuo nau loto-lelei ke fai pehē, pea ko hono moʻoní naʻa nau hoko ko e kau moʻua ki he kakai tapu ʻi Selusalemá; he kapau kuo ʻinasi ʻa e ngaahi puleʻangá ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālie ʻa e faʻahingá ni, ʻoku nau moʻuaʻaki foki ke tokoni ki he faʻahingá ni ʻaki ʻenau ngaahi meʻa fakamatelié.”—Loma 15:27.
(Loma 16:25) Pea ke fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻoku malava ke ne ʻai kimoutolu ke mou tuʻu maʻu ʻo fakatatau ki he ongoongo lelei ʻoku ou talakí pea mo hono malangaʻi ʻo Sīsū Kalaisí, ʻo fakatatau ki hono fakaeʻa ʻo e fakalilolilo toputapu ʻa ia ne fuoloa hono tuku fufū
it-1 858 ¶5
Tomuʻa ʻIloʻi, Toka Tuʻutuʻuni
Ko e Mīsaiá pe Kalaisí, naʻe talaʻofa ke hoko ko e Hako koeʻuhi kae malava ai ʻa e faʻahinga māʻoniʻoni kotoa pē ʻi he māmaní ʻo tāpuakiʻi. (Kal. 3:8, 14) Ko e fuofua lave ki he ‘hakó’ naʻe hoko ia hili ʻa e angatuʻu ʻi ʻĪtení, kae ki muʻa ke fanauʻi ʻa ʻĒpelí. (Sēn. 3:15) Ko e taʻu nai eni ʻe 4,000 ki muʻa ke fakaeʻa ʻa e “fakalilolilo toputapu” naʻe fakapapauʻi mahino ai ko e Mīsaiá ʻa e ‘hakó.’ Ko e moʻoni ko e “fakalilolilo toputapu . . . ia ne fuoloa hono tuku fufū.”—Loma 16:25-27; ʻEf. 1:8-10; 3:4-11.
MAʻASI 18-24
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | 1 KOLINITŌ 1-3
“Ko ha Tangata Fakakakano Koe pe ko ha Tangata Fakalaumālie?”
(1 Kolinitō 2:14) Ka ko ha tangata fakakakano ʻoku ʻikai ke ne tali ʻe ia ʻa e ngaahi meʻa ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá, he ko e koto vale ʻa e ngaahi meʻa ia ko iá kiate ia; pea heʻikai lava ke ne ʻilo kinautolu, koeʻuhí he ʻoku sivisiviʻi fakalaumālie ʻa e ngaahi meʻa ia ko iá.
ʻOku ʻUhinga ki he Hā ʻa e Hoko ko ha Tokotaha Fakalaumālié?
4 ʻOku anga-fēfē ʻa e fakakaukau ʻa ha tokotaha fakakakano? Ko ha tokotaha fakakakano ʻokú ne ohi ʻa e fakakaukau ʻa e māmaní, ʻa ia ʻoku fakahangataha ki he ngaahi holi siokitá. ʻOku fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa e fakakaukau ko ení ko e “laumālie ko ia ʻoku ngāue he taimí ni ʻi he ngaahi foha ʻo e talangataʻá.” (ʻEf. 2:2) Ko e fakakaukaú ni ʻokú ne tākiekina ʻa e tokolahi taha ʻo e kakaí ke nau faʻifaʻitaki ki he faʻahinga takatakai ʻiate kinautolú. ʻOku nau fai pē ʻa e meʻa ʻoku hā ngali totonu kiate kinautolú, ʻo ʻikai tokanga fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá. Ko ha tokotaha fakakakano, pe fakakaukau fakakakano, ʻokú ne fakakaukau tefito pē ki he ngaahi meʻa fakakakanó pea faʻa ongoʻi ʻoku mahuʻinga ange ʻa hono tuʻungá, paʻangá, pe ngaahi totonu fakafoʻituituí ʻi ha toe meʻa pē.
5 Ko ha tokotaha fakakakano ʻokú ne faʻa fai ʻa e meʻa ʻoku ui ʻe he Tohi Tapú “ko e ngaahi ngāue ʻa e kakanó.” (Kal. 5:19-21) ʻI he ʻuluaki tohi ʻa Paula ki he kau Kalisitiane ʻi Kolinitoó, ʻokú ne lave ai ki he ngaahi meʻa kehe ʻoku fai ʻe he kakai fakakakanó. ʻOku nau fakafaʻafaʻahi ʻi he ngaahi taʻefelotoí, feinga ke fakamavahevaheʻi ʻa e kakaí, fakaʻaiʻai ʻa e niʻihi kehé ke nau angatuʻu, feʻaveʻaki ʻa e toko taha taki taha ki he fakamaauʻangá, ʻikai ha fakaʻapaʻapa ki he tuʻunga-ʻulú, pea ʻai ke fuʻu mahuʻinga ʻa e meʻakaí mo e inú ʻi heʻenau moʻuí. Ko ha tokotaha fakakakano ʻoku ʻikai te ne talitekeʻi ʻa e fakatauele ke ne fai ha meʻa ʻoku hala. (Pal. 7:21, 22) Naʻe pehē ʻe Sute ko e kakai fakakakanó ʻoku aʻu ʻo lava ke mole meiate kinautolu ʻa e laumālie ʻo Sihová.—Sute 18, 19.
(1 Kolinitō 2:15, 16) Kae kehe, ko e tangata fakalaumālié ʻokú ne sivisiviʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē, ka ko e tangata fakakakanó heʻikai lava ke ne sivisiviʻi ʻa e tangata ko iá. 16 He “ko hai ia kuó ne hoko ʻo ʻiloʻi ʻa e fakakaukau ʻa Sihová, koeʻuhi ke ne lava ai ke fakahinohinoʻi ia?” Ka ʻoku tau maʻu ʻe kitautolu ʻa e fakakaukau ʻa Kalaisí.
ʻOku ʻUhinga ki he Hā ʻa e Hoko ko ha Tokotaha Fakalaumālié?
6 ʻI he kehe mei ha tokotaha fakakakano, ko ha tokotaha fakalaumālie ʻokú ne tokanga lahi ki hono vahaʻangatae mo e ʻOtuá. ʻOkú ne fakaʻatā ke tataki ia ʻe he laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá pea feinga lahi ke faʻifaʻitaki kia Sihova. (ʻEf. 5:1) ʻOkú ne feinga ke ako ki he anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová pea ke sio ki he ngaahi meʻá ʻo hangē ko Sihová. ʻOku mātuʻaki moʻoni ʻa e ʻOtuá kiate ia. ʻI he ʻikai hangē ko ha tokotaha fakakakanó, ko ha tokotaha fakalaumālie ʻokú ne fakaʻapaʻapa ki he ngaahi tuʻunga ʻa Sihová ʻi he tafaʻaki kotoa ʻo ʻene moʻuí. (Saame 119:33; 143:10) ʻOku ʻikai te ne fai ʻa e “ngaahi ngāue ʻa e kakanó” ka ʻokú ne feinga ke fakatupulekina ʻa e “fua ʻo e laumālié.” (Kal. 5:22, 23) Ke fakamatalaʻi lahi ange ʻa e ʻuhinga ʻo e fakakaukau fakalaumālié, fakakaukau ki he fakafehoanaki ko ení: Ko ha taha ʻoku sai ʻi he pisinisí ʻoku tala ʻokú ne fakakaukau pisinisi, pea ko ha taha ʻoku tokanga moʻoni ki heʻene lotu ki he ʻOtuá ʻoku tala ʻokú ne fakakaukau fakalaumālie.
ʻOku ʻUhinga ki he Hā ʻa e Hoko ko ha Tokotaha Fakalaumālié?
15 ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Kalaisi? ʻOku fakamatala ʻi he 1 Kolinitō 2:16 ʻoku fiemaʻu ke tau maʻu “ʻa e fakakaukau ʻa Kalaisí.” ʻOku fakamanatu mai ʻi he Loma 15:5 ke tau fakatupulekina “ʻa e fakakaukau fakaeʻatamai tatau mo ia naʻe maʻu ʻe Kalaisi Sīsuú.” Ke hangē ko Kalaisí, ʻoku fiemaʻu ke tau ako ʻa e anga ʻo ʻene fakakaukaú, ongoʻí, mo e ngāué. Naʻe tokanga lahi ange ʻa Sīsū ki hono vahaʻangatae mo e ʻOtuá ʻi ha toe meʻa pē. Ko ia ko e hoko ʻo hangē ko Sīsuú ʻokú ne ʻai ke tau hoko lahi ange ai ʻo hangē ko Sihová. Ko e ʻuhinga ia ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke tau ako ke fakakaukau ʻo hangē ko Sīsuú.
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(1 Kolinitō 1:20) Ko fē ʻa e tangata potó? Ko fē ʻa e sikalaipé? Ko fē ʻa e tokotaha fakakikihi ʻo e fokotuʻutuʻu ko ení? ʻIkai kuo ʻai ʻe he ʻOtuá ʻa e poto ʻo e māmaní ko e vale?
it-2 1193 ¶1
Poto
Ko ia ko e māmaní mo hono potó ʻoku nau talitekeʻi ʻa e ngaahi tokonaki ʻa e ʻOtuá ʻo fakafou ʻia Kalaisí ʻa ia ko e koto vale; ko honau kau pulé neongo naʻa nau ala lava mo fai ha fakamaau totonu, naʻa nau kei “tāmateʻi ʻa e ʻEiki lāngilangiʻiá.” (1 Kol. 1:18; 2:7, 8) Ka ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ko e ʻOtuá ʻokú ne fakamoʻoniʻi ko e poto ʻo e māmaní ko e koto vale pē, ʻo fakamaaʻi ai ʻenau kau tangata potó ʻaki ʻenau taku “ko e ngaahi meʻa mei he ʻOtuá ʻoku lau ʻe he tangatá ko e koto valé,” ʻo hangē ia ʻoku nau lau ko e ‘vale, vaivai, mo ʻikai mahuʻinga,’ ke fakahoko ʻEne taumuʻa taʻealaliliú. (1 Kol. 1:19-28) Naʻe fakamanatu ʻe Paula ki he kau Kalisitiane ʻi Kolinitoó “ko e poto ʻo e fokotuʻutuʻu ko ení pe ko e poto ʻo e kau pule ʻo e fokotuʻutuʻu ko ení” ʻe mole atu; kae kehe, naʻe ʻikai ke hoko ʻa e poto fakaetangata ko ení ko e konga ia ʻo e pōpoaki fakalaumālie ʻa e ʻapositolo ko ení. (1 Kol. 2:6, 13) Naʻá ne fakatokanga ki he kau Kalisitiane ʻi Kolosé ke ʻoua te nau tō ki he tauhele ʻo e “filōsofia [phi·lo·so·phiʹas, fakafoʻilea, ʻofa ʻi he potó] ʻofa mo e ngaahi fakaʻuhinga hala ʻa ia ʻoku ʻikai makatuʻunga ʻia Kalaisi ka ʻi he talatukufakaholo ʻa e tangatá.”—Kol. 2:8; fakafehoanaki mo e veesi 20-23.
(1 Kolinitō 2:3-5) Pea naʻá ku ʻalu atu kiate kimoutolu ʻi he tuʻunga vaivai pea ʻi he manavahē pea mo e tetetete lahi; 4 pea ko ʻeku leá mo e meʻa naʻá ku malangaʻakí naʻe ʻikai ke faiʻaki ʻa e ngaahi lea fakaoloolo ʻo e potó ka naʻe faiʻaki ha fakahāhā moʻoni ʻo e laumālié mo e mālohí, 5 koeʻuhi ke hoko hoʻomou tuí, ʻo ʻikai ʻi he poto ʻo e tangatá, ka ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá.
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi ʻe Ua ki he Kau Kolinitoó
2:3-5. Lolotonga ʻene faifakamoʻoni ʻi Kolinitō, ko ha senitā ʻo e filōsofia mo e ako faka-Kalisí, naʻe hohaʻa nai ai ʻa Paula pe te ne malava ke fakatuipauʻi ʻene kau fanongó. Kae kehe, naʻe ʻikai te ne fakaʻatā ha faʻahinga vaivaiʻanga pe manavahē naʻá ne maʻu nai ke ne fakahohaʻasi ʻa ʻene fakahoko ʻa e ngāue fakafaifekau naʻe vaheʻi ange ʻe he ʻOtuá. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻoku totonu ke ʻoua te tau fakangofua ha ngaahi tuʻunga kehe ke ne taʻofi kitautolu mei hono talaki ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻE lava ke tau hanga loto-papau ki he tokoni ʻa Sihová ʻo hangē ko ia ko Paulá.
MAʻASI 25-31
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | 1 KOLINITŌ 4-6
“Ko ha Kiʻi Meʻi Lēvani Siʻisiʻi ʻOkú Ne Fakatupu ʻa e Takaonga Mahoaʻá Kotoa”
(1 Kolinitō 5:1, 2) Ko hono moʻoní, kuo līpooti mai ʻoku ʻi ai ʻa e fehokotaki fakasino taʻetaau ʻi homou lotolotongá, pea ko e faʻahinga ʻulungaanga taʻetaau ia ʻoku ʻikai maʻu naʻa mo e ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi puleʻangá—ʻa ia ko ha tangata ʻoku nonofo mo e uaifi ʻo ʻene tamaí. 2 Pea ʻoku mou pōlepoleʻaki koā ia? ʻIkai ʻoku totonu ke mou mamahi, koeʻuhi ke ʻave ai mei homou lotolotongá ʻa e tangata ko ia naʻá ne fakahoko ʻa e tōʻongá ni?
(1 Kolinitō 5:5-8) kuo pau ke mou tuku atu ha tangata pehē kia Sētane ki hono fakaʻauha ʻo e kakanó, koeʻuhi kae lava ke fakahaofi ʻa e laumālié ʻi he ʻaho ʻo e ʻEikí. 6 Ko hoʻomou pōlepolé ʻoku ʻikai lelei. ʻOku ʻikai koā te mou ʻilo ko ha kiʻi meʻi lēvani siʻisiʻi ʻokú ne fakatupu ʻa e takaonga mahoaʻá kotoa? 7 Toʻo atu ʻa e lēvani motuʻá ke mou hoko ko ha takaonga foʻou, koeʻuhí ko hono moʻoní ʻoku mou ʻataʻatā mei hono fakatupu ʻe he lēvaní. He ko e moʻoni, ko Kalaisi ʻa ʻetau lami ki he Pāsová kuo ʻosi feilaulauʻi. 8 Ko ia ai, tuku ke tau tauhi ʻa e kātoangá, ʻo ʻikai ʻaki ʻa e lēvani motuʻá, pe ʻaki ʻa e lēvani ko e koví mo e fulikivanú, kae fai ʻaki ʻa e mā taʻelēvani ko e loto-totonú mo e moʻoní.
(1 Kolinitō 5:13) lolotonga ia ko e ʻOtuá ʻokú ne fakamāuʻi ʻa e faʻahinga ʻi tuʻá? “Kapusi ʻa e tokotaha fulikivanú mei homou haʻohaʻongá.”
it-2 230
Lēvani
Naʻe ngāueʻaki ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e fakatātā ʻo e lēvaní ʻi heʻene fekau ki he fakatahaʻanga Kalisitiane ʻi Kolinitoó ke kapusi ha tangata ʻulungaanga taʻetaau mei he fakatahaʻangá, ʻo pehē: “ʻOku ʻikai koā te mou ʻilo ko ha kiʻi meʻi lēvani siʻisiʻi ʻokú ne fakatupu ʻa e takaonga mahoaʻá kotoa? Toʻo atu ʻa e lēvani motuʻá ke mou hoko ko ha takaonga foʻou, koeʻuhí ko hono moʻoní ʻoku mou ʻataʻatā mei hono fakatupu ʻe he lēvaní. He ko e moʻoni, ko Kalaisi ʻa ʻetau lami ki he Pāsová kuo ʻosi feilaulauʻi.” Naʻá ne fakahaaʻi mahino leva ʻa e meʻa naʻá ne ʻuhinga ki ai ʻo fekauʻaki mo e “lēvani”: “Ko ia ai, tuku ke tau tauhi ʻa e kātoangá, ʻo ʻikai ʻaki ʻa e lēvani motuʻá, pe ʻaki ʻa e lēvani ko e koví mo e fulikivanú, kae fai ʻaki ʻa e mā taʻelēvani ko e loto-totonú mo e moʻoní.” (1 Kol. 5:6-8) Naʻe huluʻi mai ʻe Paula ʻa e foʻi fakatātā ʻo e Kātoanga Faka-Siu ʻo e Mā Taʻelēvaní, ʻa ia naʻe hoko atu ki hono kātoangaʻi ʻo e Pāsová. Naʻa mo ha kiʻi meʻa lēvani siʻisiʻi te ne fakatupu ʻa e takaonga mahoaʻá pea hoko ko e foʻi mā lēvani, ko ia ko e sinó ʻa e fakatahaʻangá, ʻe hoko ʻo taʻemaʻa ʻi he vakai ʻa Sihová kapau naʻe ʻikai ke nau fakamaʻa ʻa e tākiekina kovi ʻa e tangata ʻulungaanga taʻetāú. Kuo pau ke nau fai ha ngāue ke toʻo ʻa e “lēvaní” mei honau lotolotongá, ʻo hangē pē ko e ʻikai ke ʻi ai ha lēvani ʻi he ngaahi ʻapi ʻo e kau ʻIsilelí lolotonga ʻa e kātoangá.
it-2 869-870
Sētane
Ko e hā ʻa e ʻuhinga ki he “tuku atu ha tangata pehē kia Sētane ki hono fakaʻauha ʻo e kakanó”?
ʻI hono fakahinohinoʻi ʻa e fakatahaʻanga ʻi Kolinitoó ke fai ha ngāue ki ha mēmipa ʻo e fakatahaʻangá ko ha tokotaha fulikivanu naʻá ne fai ha hia fakamalaʻia mo e uaifi ʻo ʻene tamaí, naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Tuku atu ha tangata pehē kia Sētane ki hono fakaʻauha ʻo e kakanó.” (1 Kol. 5:5) Ko ha fekau eni ki hono kapusi ha tangata mei he fakatahaʻangá, pea tuʻusi ʻa e feohi mo iá. (1 Kol. 5:13) Ko hono tuku atu ia kia Sētané ʻe tuku ai ia ki tuʻa mei he fakatahaʻangá pea ki he māmaní ʻa ia ko Sētane ʻa hono ʻotuá mo hono pulé. ʻI he hangē “ko ha kiʻi meʻi lēvani siʻisiʻi” ʻi ha “takaonga mahoaʻa” ko e tangatá naʻe hoko ko e lēvani ia ʻi he loto fakatahaʻangá; pea ko hono tuku atu ʻa e tangata ko ení, ʻoku fakaʻauha ai ʻe he fakatahaʻangá ʻa e “kakano” mei honau lotolotongá. (1 Kol. 5:6, 7) ʻI he tuʻunga meimei tatau, naʻe tuku atu ʻe Paula ʻa Haiminia mo ʻĀlekisānita kia Sētane, koeʻuhí naʻe hē ʻena tuí mo hona konisēnisi leleí ʻo iku ai ki he tūkia ʻena tuí ʻo hangē ha vaka ʻoku tūkia ʻi he maká.—1 Tīm. 1:20.
(1 Kolinitō 5:9-11) ʻI heʻeku tohí naʻá ku faitohi atu ai kiate kimoutolu ke tuku hoʻomou kei feohi mo e kakai fehokotaki fakasino taʻetāú, 10 ʻo ʻikai ʻuhinga iá ko e taʻofi fakaʻaufuli ʻa e feohi mo e kakai fehokotaki fakasino taʻetaau ʻo e māmani ko ení, pe ko e kakai mānumanú pe ko e kau maʻu koloa fakamālohí pe ko e kau tauhi ʻaitolí. He ka pehē, tā kuo pau moʻoni ke mou mavahe atu mei he māmaní. 11 Ka ʻoku ou faitohi atu eni kiate kimoutolu ke tuku hoʻomou kei feohi mo ha taha kuo ui ko ha tokoua ʻa ia ko ha tokotaha fehokotaki fakasino taʻetaau pe ko ha tokotaha mānumanu pe ko ha tokotaha tauhi ʻaitoli pe ko ha tokotaha laukovi loi pe ko ha tokotaha faʻa konā pe ko ha tokotaha maʻu koloa fakamālohi, ʻo aʻu ʻo ʻoua ʻe kai mo ha tangata pehē.
lvs 241, fakamatala ʻi he ngataʻangá
Tuʻusi
ʻI he ʻikai ke fakatomala ha taha kuo faiangahala mamafa peá ne fakafisi ke muimui ʻi he ngaahi tuʻunga ʻa Sihová, heʻikai lava ke ne kei hoko ko ha mēmipa ʻo e fakatahaʻangá. ʻOku fiemaʻu ke tuʻusi ia. ʻI hono tuʻusi ʻo ha tahá, ʻoku ʻikai ke tau toe feohi mo e tokotaha ko iá pea ʻikai ke tau toe talanoa mo ia. (1 Kolinitō 5:11; 2 Sione 9-11) Ko e fokotuʻutuʻu ki he tuʻusí ʻoku maluʻi ai ʻa e huafa ʻo Sihová mo e fakatahaʻangá. (1 Kolinitō 5:6) Ko e tuʻusí ko e akonaki foki ia ʻe lava ke ne tokoniʻi ha taha ke ne fakatomala koeʻuhi kae lava ʻo ne toe foki kia Sihova.—Luke 15:17.
▸ Vahe 3, palakalafi 19
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(1 Kolinitō 4:9) He ʻoku hā mai kiate au kuo tuku ʻe he ʻOtuá ʻa kimautolu kau ʻapositoló ke mau hoko ko e tā-tuku ia ʻo e fakaʻaliʻalí ʻi he tuʻunga ko ha kau tangata kuo fakahalaia ki he maté, koeʻuhi he kuo mau hoko ko ha mamataʻanga ki he māmaní, pea ki he kau ʻāngeló pea ki he tangatá.
Kau ʻĀngeló—“Ko e Kau Laumalie Ngaue ʻa Kinautolu”
16 Ko e kau Kalisitiane ʻi he malumalu ʻo e ʻahiʻahí ‘ko e meʻa kinautolu ke mātāʻi ʻe he kau angeló.’ (1 Kol. 4:9) ʻOku siofi ʻi he fiemālie lahi ʻe he kau ʻāngeló ʻa ʻetau ngaahi ngāue faitōnungá pea aʻu ʻo nau fiefia ʻi he fakatomala ʻa ha tokotaha angahala. (Luke 15:10) Ko e ʻulungāanga fakaʻotua ʻo e kakai fefine Kalisitiané ʻoku ʻiloʻi ʻe he kau ʻāngeló. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú “ʻoku totonu ke ʻai ʻe he fefine ki hono ʻulu ʻa e fakaʻilonga puleʻia, telia ʻa e kau angelo.” (1 Kol. 11:3, 10) ʻIo, ʻoku fiefia ʻa e kau ʻāngeló ke sio ʻoku talangofua ʻa e kakai fefine Kalisitiané mo e kau sevāniti kehe kotoa ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní ki he fekau mo e tuʻunga-ʻulu fakateokalatí. Ko e talangofua peheé ko ha fakamanatu feʻungamālie ia ki he ngaahi foha fakahēvani ko eni ʻo e ʻOtuá.
(1 Kolinitō 6:3) ʻOku ʻikai koā te mou ʻiloʻi te tau fakamāuʻi ha kau ʻāngelo? Ko e hā leva ka ʻikai ai te tau fakamāuʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻo e moʻui ko ʻení?
it-2 211
Lao
Lao ki he Kau ʻĀngeló. ʻOku māʻolunga ange ʻa e kau ʻāngeló ʻi he tangatá, ka ʻoku nau fakamoʻulaloa ki he lao mo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. (Hep. 1:7, 14; Saame 104:4) Naʻa mo Sētane ʻa hono filí naʻe ʻoange ʻe Sihova ha fakangatangata kiate ia. (Siope 1:12; 2:6) Ko Maikeli ko e ʻāngelo-pulé naʻá ne lāuʻilo mo fakaʻapaʻapaʻi ʻa e tuʻunga ʻo Sihova ko e Fakamaau Aoniú ʻi he taimi naʻá ne pehē ai, ʻi heʻene fekīhiaki mo e Tēvoló; “Ke valokiʻi koe ʻe Sihova.” (Sute 9; fakafehoanaki mo e Sāk. 3:2.) Ko e kau ʻāngeló kotoa naʻa nau ʻi he malumalu ʻo Sīsū Kalaisí pea naʻe ʻoange kiate ia ʻa e mafai ko iá ʻe Sihova ko e ʻOtuá. (Hep. 1:6; 1 Pita 3:22; Māt. 13:41; 25:31; Fil. 2:9-11) Ko ia ai, fakafou ʻi he fekau ʻa Sīsuú, naʻe fekauʻi atu ai ha ʻāngelo kia Sione. (Fkh. 1:1) Kae kehe, ʻi he 1 Kolinitō 6:3 naʻe lea ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he fanga tokoua fakalaumālie ʻo Kalaisi kuo fakanofó ke nau fakamāuʻi ʻa e kau ʻāngeló, ʻo hā mahino koeʻuhí te nau kaunga ʻi ha faʻahinga founga ʻi hono fakahoko ʻo e fakamaau ki he ngaahi laumālie fulikivanú.