LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w98 7/1 p. 19-24
  • ‘Kuo Fakakaʻanga ʻa Mate’

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ‘Kuo Fakakaʻanga ʻa Mate’
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Faʻahinga Sino Fēfē?
  • Ko ha Toetuʻu ki Māmani?
  • Ko Hai ʻE Foki Maí?
  • Ko ha Toetuʻu Maau
  • ʻOku Maʻu ʻe he ʻAmanaki Toetuʻú ʻa e Mālohi
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2000
  • “ʻE Anga-Fēfē Hano Fokotuʻu Hake ʻa e Maté?”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2020
  • Toetuʻu–Maʻa Hai, pea ʻI Fē?
    Te Ke Malava ʻo Moʻui Taʻengata he Palataisi ʻi he Māmaní
  • Toetuʻú​—Ko ha ʻAmanaki Papau!
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2020
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
w98 7/1 p. 19-24

‘Kuo Fakakaʻanga ʻa Mate’

“Ta kuo fakakaʻanga mo e fili fakamui, ʻa Mate.”​—1 KOLINITO 15:26.

1, 2. (a) Ko e hā ʻa e ʻamanaki naʻe fokotuʻu mai ʻe he ʻapositolo ko Paulá maʻá e kau maté? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi fekauʻaki mo e toetuʻú naʻe langaʻi hake ʻe Paulá?

“ʻOKU ou tui . . . ki he toetuʻu ʻa e sinó, pea mo e moʻui taʻengatá.” Ko e lau ia ʻa e Fakamatala ʻo e Tui ʻa e Kau ʻApositoló. ʻOku meimei tatau pē ʻa e kau Katoliká mo e kau Palotisaní ʻi he talangofua ʻo lau maʻuloto iá, kae ʻikai loko fakatokangaʻi ko ʻenau ngaahi tuí ʻoku meimei hangē ange ia ko e fakakaukau fakafilōsefa faka-Kalisí, ʻi ha faʻahinga meʻa pē naʻe tui ki ai ʻa e kau ʻapositoló. Kae kehe, naʻe fakataleʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e fakakaukau fakafilōsefa faka-Kalisí pea naʻe ʻikai ke tui ia ki ha soulu taʻefaʻamate. Ka, naʻá ne tui pau pē ki ha moʻui ʻi he kahaʻú peá ne tohi ʻi hono fakamānavaʻí: “Ta kuo fakakaʻanga mo e fili fakamui, ʻa Mate.” (1 Kolinito 15:26) ʻOku ʻuhinga leva ia ki he hā ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku huʻu ki he maté?

2 ʻI he talí, tau foki ange ki he fakamatala ʻa Paula fekauʻaki mo e toetuʻú ʻoku lēkooti ʻi he 1 Kolinito vahe 15. Te ke manatuʻi ʻi he ʻuluaki ngaahi vēsí, naʻe fokotuʻu ai ʻe Paula ʻa e toetuʻú ko ha kupu mātuʻaki mahuʻinga ia ʻo e tokāteline faka-Kalisitiané. ʻOkú ne ʻohake leva ha fehuʻi pau: “Ka ʻe ai nai ha taha te ne pehe, Ko e ha ʻa e anga ʻo e fokotuʻu ʻo e pekia? Ko e ha ʻa e anga ʻo e sino te nau haʻu mo kinautolu?”​—1 Kolinito 15:35.

Ko e Faʻahinga Sino Fēfē?

3. Ko e hā naʻe fakataleʻi ai ʻe he niʻihi ʻa e toetuʻú?

3 ʻI hono langaʻi hake ʻa e fehuʻí ni, naʻe taumuʻa nai ʻa Paula ke fakafepakiʻi ʻa e tākiekina ʻa e fakakaukau fakafilōsefa ʻa Palató. Naʻe akoʻi ʻe Palato ʻo pehē ko e tangatá ʻokú ne maʻu ha soulu taʻefaʻamate ʻoku moʻui atu ia ʻi he mate ʻa e sinó. Ki he faʻahinga naʻe tupu hake mo ha faʻahinga fakakaukau peheé, ʻoku ʻikai toe veiveiua naʻe hā ngali ʻikai fiemaʻu ki ai ʻa e meʻa ia naʻe akoʻi ʻe he Kalisitiané. Kapau ʻoku moʻui atu ʻa e soulú ʻi he maté, ko e hā ʻa e ʻaonga ʻo ha toetuʻu? ʻIkai ko ia pē, ʻoku hā ngali taʻeʻuhinga lelei ai ʻa e toetuʻú ia. ʻI he movetevete pē ʻa e sinó ʻo efuefú, ʻe lava fēfē ke hoko ha toetuʻu? ʻOku pehē ʻe he tokotaha fakamatala Tohitapu ko Heinrich Meyer ko e fakafepaki ko ia ʻa e kau Kolinitō ʻe niʻihi naʻe makatuʻunga ia “ʻi he ʻuhinga fakafilōsefa ko e toe fakafoki mai ko ia ʻo e ngaahi meʻa ʻo e sinó naʻe taʻemalava ia.”

4, 5. (a) Ko e hā naʻe ʻikai ʻuhinga lelei ai ʻa e ngaahi fakafepaki ʻa e kau taʻetuí? (e) Fakamatalaʻi ʻa e fakatātā ʻa Paula fekauʻaki mo e “momoʻi tenga pe.” (f) Ko e hā ʻa e faʻahinga sino ʻoku ʻoange ʻe he ʻOtuá ki he kau pani ʻoku toetuʻú?

4 ʻOku fakaeʻa ʻe Paula ʻa e māngoa ʻa ʻenau fakaʻuhingá: “ʻA e siana taʻeloto! naʻa mo e meʻa ʻoku ke to ʻe koe ʻoku ʻikai fakamoʻui hake ia ʻo kapau ʻoku ʻikai mate. Pea ko e meʻa ʻoku ke to, talaʻehai ʻoku ke to ʻa e sinoʻi meʻa te ne hoko ki ai; ka ko ha momoʻi tenga pe, ha uite nai, pe ha ʻakau kehe: ka ʻoku ʻatu ki ai ʻe he ʻOtua ha sino, ʻo fakatatau ki heʻene tuʻutuʻuni; pea ki he faʻahinga tenga taki taha hono sino oʻona.” (1 Kolinito 15:​36-38) Naʻe ʻikai ʻuhinga ia ʻe fokotuʻu hake ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi sino ko ia naʻe maʻu ʻe he kakaí he lolotonga ʻenau ʻi he māmaní. Ka, ʻe ʻi ai ha liliu.

5 ʻOku fakatatau ʻe Paula ʻa e toetuʻú ki he kamata ke tupu ha tengaʻi ʻakau. Ko ha kiʻi foʻi tengaʻi uite ʻoku ʻikai ke tatau ia mo e fuʻu ʻakau ʻe tupu mei aí. ʻOku pehē ʻe he The World Book Encyclopedia: “ʻI he kamata ko ia ke tupu ha foʻi tengaʻi ʻakau, ʻokú ne mimisi mai ha vai lahi. ʻOku fakatupunga leva ʻe he vaí ha ngaahi liliu fakakemi lahi ʻi loto ʻi he foʻi tengaʻi ʻakaú. ʻOkú ne toe fakatupunga ʻa e ngaahi meʻa ʻi loto ʻi he foʻi tengaʻi ʻakaú ke pupula pea ʻasi mai ʻi he kofukofu ʻo e foʻi tengaʻi ʻakaú.” Ko hono olá, ʻoku mate ʻa e foʻi tengaʻi ʻakaú ʻi hono tuʻunga ko e foʻi tengaʻi ʻakau pē pea hoko leva ʻo hā mai ko ha fuʻu ʻakau ʻoku tupu hake. “ʻOku ʻatu ki ai ʻe he ʻOtua ha sino” ʻa ia ʻi aí ʻokú ne fokotuʻu ai ha ngaahi lao fakasaienisi ke ne puleʻi ʻa ʻene tupú, pea ʻoku maʻu ʻe he tenga taki taha ha sino ʻo fakatatau ki hono faʻahingá. (Senesi 1:11) ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻoku ʻuluaki mate ʻa e kau Kalisitiane paní ʻi he tuʻunga ko e faʻahinga ʻo e tangatá. Hili iá, ʻi he taimi kotofa ʻa e ʻOtuá, ʻokú ne fakafoki mai kinautolu ki he moʻuí ʻi he ngaahi sino foʻou fakaʻaufuli. Hangē ko ia naʻe tala ʻe Paula ki he kau Filipaí, “ko Sisu Kalaisi . . . te ne liliu ʻa e sino o ʻetau moʻulaloa ni ke alāanga mo e sino o ʻene langilangiʻia.” (Filipai 3:​20, 21; 2 Kolinito 5:​1, 2) ʻOku nau toetuʻu hake ʻi he ngaahi sino laumālie pea moʻui ʻi he nofoʻanga laumālie.​—1 Sione 3:2.

6. Ko e hā ʻoku ʻuhinga lelei ai ke tui ʻe malava ʻe he ʻOtuá ʻo tokonaki ki he kau toetuʻú ʻa e ngaahi sino laumālie feʻungamālie?

6 ʻOku fuʻu faingataʻa ke tui ki he meʻá ni? ʻIkai. ʻOku fakaʻuhinga ʻa Paula ʻo pehē ʻoku hoko mai ʻa e fanga manú ʻi he ngaahi faʻahinga sino kehekehe. Tānaki atu ki aí, ʻokú ne fakafaikehekeheʻi ʻa e kau ʻāngelo fakahēvaní mo e faʻahinga ʻo e tangata kakano-mo-e-totó, ʻi he pehē: “ʻOku ʻi ai foki ʻa e faʻahinga sino fakalangi, mo e faʻahinga sino fakaemamani.” ʻOku toe ʻi ai foki ha faikehekehe lahi ʻi he meʻa fakatupu ʻikai ke moʻuí. “ʻOku fai kehekehe ʻa e teunga ʻo e fetuʻu ko é mo e fetuʻu ko é,” naʻe leaʻaki ia ʻe Paula, ki muʻa fuoloa ia pea toki ʻilo ʻe he saienisí ʻa e ngaahi nāunau fakalangi peheé ʻo hange ko e ngaahi fetuʻu puluú, ngaahi fetuʻu saieniti kulokulá, mo e fanga kiʻi fetuʻu iiki hinehiná. ʻI he vakai atu ki he meʻá ni, ʻikai ʻoku ʻuhinga lelei ke pehē ʻoku malava ʻe he ʻOtuá ke tokonaki mai ha ngaahi sino laumālie feʻungamālie ki he faʻahinga pani ʻe toetuʻú?​—1 Kolinito 15:​39-41.

7. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e taʻefaʻaʻauhá? ʻa e taʻefaʻamaté?

7 ʻOku pehē leva ʻe Paula: “ʻOku pehe mo e Toetuʻu ʻo e Pekia. ʻOku to ko e koto ʻauha, ʻe fokotuʻu ko e koto taʻefaʻaʻauha.” (1 Kolinito 15:42) Ko e sino fakaetangatá, naʻa mo e taimi ʻoku haohaoa aí, ʻoku ʻauhangofua. ʻOku lava ke tāmateʻi. Ko e fakatātaá, naʻe pehē ʻe Paula ko Sīsū heʻene toetuʻú naʻe pau “ke ʻoua naʻa toe kākunga ke foki ki he ʻauʻauha.” (Ngāue 13:34) Heʻikai te ne toe foki ki he moʻuí ʻi ha sino fakaetangata ʻauhangofua, neongo ʻa e haohaoá. Ko e ngaahi sino ʻoku ʻoange ʻe he ʻOtuá ki he faʻahinga pani ʻoku toetuʻú ʻoku taʻefaʻaʻauha​—ʻikai lava ke mate pe ʻaunga. ʻOku hoko atu ʻa Paula: “ʻOku to ko e koto palakū, ʻe fokotuʻu ko e koto teungaʻia: ʻoku to ko e koto vaivai, ʻe fokotuʻu ko e koto malohi: ʻoku to ko e sino fakakakano, ʻe fokotuʻu ko e sino fakalaumalie.” (1 Kolinito 15:​43, 44) Tānaki atu ki ai, ʻoku pehē ʻe Paula: “Ke ʻai ʻe he meʻa mate ni ʻa e taʻefaʻamate.” ʻOku ʻuhinga ʻa e taʻefaʻamaté ki he moʻui taʻengata, taʻealaʻauha. (1 Kolinito 15:53; Hepelu 7:16) ʻI he foungá ni, ʻoku maʻu ai ʻe he kau toetuʻú “ʻa e imisi ʻo e Tupufakalangi,” ʻa Sīsū, ʻa ia naʻá ne ʻai ke malava ʻenau toetuʻú.​—1 Kolinito 15:​45-49.

8. (a) ʻOku tau ʻilo fēfē ko e faʻahinga ʻe toetuʻú ko e faʻahinga tatau pē ia ʻi he taimi naʻa nau kei moʻui ai ʻi he māmaní? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi kikite ʻoku fakahoko ʻi he taimi ʻe hoko ai ʻa e toetuʻú?

8 Neongo ʻa e liliu ko ʻení, ko e kau toetuʻú ʻoku nau kei hoko ko e faʻahinga tāutaha pē ko ia ki muʻa pea nau maté. ʻE fokotuʻu hake kinautolu mo e ngaahi tūkunga manatu tatau pea mo e ngaahi anga faka-Kalisitiane moʻonia tatau. (Malakai 3:3; Fakahā 21:​10, 18) ʻI he meʻá ni ʻoku nau tatau ai mo Sīsū Kalaisi. Naʻá ne liliu mei he laumālié ki he fōtunga fakaetangata. Hili iá naʻá ne pekia pea fokotuʻu hake ia ko ha laumālie. Neongo ia, “ko Sisu Kalaisi ʻoku tatau ai pe he ʻaneafi, mo e ʻaho ni, ʻio, ʻo taʻengata.” (Hepelu 13:8) Ko ha monū lāngilangiʻia ē ʻoku maʻu ʻe he kau paní! ʻOku pehē ʻe Paula: “Pea ka ʻai leva ʻe he meʻa ʻauha ni ʻa e taʻefaʻaʻauha, mo ʻai ʻe he meʻa mate ni ʻa e taʻefaʻamate, pea ʻe toki hokosia ʻa e folofola ko ia naʻe tohi, Kuo fōngia ʻa Mate ʻo liliu ko e ikuna. ʻE Mate, kofaʻā hoʻo ikuna na? ʻE Mate, kofaʻā hoʻo huhu na?”​—1 Kolinito 15:​54, 55; Aisea 25:8; Hosea 13:14.

Ko ha Toetuʻu ki Māmani?

9, 10. (a) ʻI he potutohi ʻo e 1 Kolinito 15:​24, ko e hā “ʻa e ngataʻanga,” pea ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻo fehoanaki mo iá? (e) Ko e hā kuo pau ke hoko kae fakakaʻanga ʻa e maté?

9 ʻOku ʻi ai ha kahaʻu ki he laui miliona ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e ʻamanaki ko e moʻui fakalaumālie taʻefaʻamate ʻi hēvaní? Ko e moʻoni ʻoku ʻi ai! ʻI he hili ʻa e fakamatala ki he hoko ʻa e toetuʻu fakahēvaní he lolotonga ʻa e ʻi ai ʻa Kalaisí, ʻoku fakaeʻa leva ʻe Paula ʻa e meʻa ʻe hoko he hili iá, ʻo pehē: “Toki hoko ʻa e ngataʻanga, ʻo ka tukuange ʻe ia ʻa e puleʻanga ki he ʻOtua, ʻio, ki he Tamai: ʻo ka kuo ne fakakaʻanga ʻa e pule kotoa pe mo e tuʻunga kotoa pe mo e malohi.”​—1 Kolinito 15:​23, 24.

10 Ko e “ngataʻanga” ko e ngataʻanga ia ʻo e Pule Taʻu ʻe Taha Afe ʻa Kalaisí, ʻi he taimi ʻe tukuange atu ai ʻe Sīsū ʻi he anga-fakatōkilalo mo e mateaki ʻa e Puleʻangá ki hono ʻOtuá mo e Tamaí. (Fakahā 20:4) Ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá “ke falute ʻa e meʻa kotoa pe ʻia Kalaisi” ʻe ʻosi fakahoko ia. (Efeso 1:9, 10) Ka, ko e ʻuluaki meʻá, ʻe ʻosi fakaʻauha ʻe Kalaisi ia “ʻa e pule kotoa pe mo e tuʻunga kotoa pe mo e malohi” naʻe fakafepaki ki he finangalo Aoniu ʻo e ʻOtuá. ʻOku kau ki heni ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi he fakaʻauha naʻe fai ʻi ʻĀmaketoné. (Fakahā 16:16; 19:​11-21) ʻOku pehē ʻe Paula: “[Ko Kalaisi] kuo pau ke ne Hau, kaeʻoua ke ne tuku ʻa e fili kotoa pe ki hono lalo vaʻe. Ta kuo fakakaʻanga mo e fili fakamui, ʻa Mate.” (1 Kolinito 15:​25, 26) ʻIo, ko e toetoenga kotoa ʻo e angahala mo e mate meia ʻĀtamá ʻe ʻosi toʻo atu ia. Ko ia, kuo pau ke hanga ʻe he ʻOtuá ʻo fakakaʻanga mai ʻa e “ngaahi faʻitoka” ʻaki hono fakafoki mai ʻa e kau maté ki he moʻuí.​—Sione 5:28.

11. (a) ʻOku tau ʻilo fēfē ʻoku malava ʻe he ʻOtuá ke toe fakatupu ʻa e ngaahi soulu maté? (e) Ko e hā ʻa e faʻahinga sino ʻe tokonaki ki he faʻahinga ʻe toetuʻu mai ki he māmaní?

11 ʻOku ʻuhinga ʻení ko hono toe fakatupu ʻa e ngaahi soulu fakaetangatá. Taʻemalava ia? ʻIkai, he ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he Sāme 104:​29, 30 kiate kitautolu ʻe malava ʻe he ʻOtuá ke fai ia: “ʻOku ke tanaki honau manava​—pea nau mate ʻo foki ki honau efu. ʻOku ke fekau atu ho Laumalie​—ʻoku nau tupu ai.” Neongo ko e faʻahinga ʻe toetuʻú ko e faʻahinga tatau pē ko ia ʻi he ki muʻa pea nau toki maté, ʻe ʻikai fiemaʻu ia ke nau maʻu ʻa e ngaahi sino tatau pē. Hangē tofu pē ko e faʻahinga ʻoku fokotuʻu hake ki hēvaní, ʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu ha sino ʻa ia tofu pē ʻokú ne hōifua ki aí. ʻOku ʻikai ha veiveiua ko honau ngaahi sino foʻoú ʻe moʻui lelei fakasino pea meimei tatau pē mo honau ʻuluaki sinó koeʻuhi ke ʻiloʻi kinautolu ʻe he faʻahinga ʻoku nau ʻofa aí.

12. ʻE hoko ʻafē ʻa e toetuʻu mai ki he māmaní?

12 ʻE hoko ʻafē ʻa e toetuʻu mai ki he māmaní? Naʻe lea ʻa Māʻata fekauʻaki mo hono tuongaʻane naʻe maté, ʻa Lasalosi: “ʻOku ou ʻilo te ne toetuʻu ʻi he Toetuʻu ʻi he ʻaho fakamui.” (Sione 11:24) Naʻe anga-fēfē ʻene ʻilo iá? Naʻe hoko ʻa e toetuʻú ko ha tuʻunga-lea ia ʻo e fakakikihí ʻi hono taimí, koeʻuhi naʻe tui ʻa e kau Fālesí ki ai ka naʻe ʻikai tui ʻa e kau Sātusí. (Ngāue 23:8) Ka, kuo pau pē naʻe ʻilo ʻa Māʻata fekauʻaki mo e kau fakamoʻoni ki muʻa he Kalisitiané ʻa ia naʻa nau ʻamanaki ki he toetuʻú. (Hepelu 11:35) Pehē foki, ʻoku pau pē naʻá ne ʻilo mei he Taniela 12:13 ʻe hoko ʻa e toetuʻú ʻi he ʻaho fakamuí. Naʻá ne toe ʻilo nai ʻeni meia Sīsū tonu. (Sione 6:39) Ko e “ʻaho fakamui” ko iá ʻoku fenāpasi ia mo e Pule Taʻu ʻe Taha Afe ʻa Kalaisí. (Fakahā 20:6) Sio loto atu ki he fiefia he lolotonga ʻa e “ʻaho” ko iá ʻi he kamata hoko ai ʻa e fuʻu meʻa maʻongoʻongá ni!​—Fakafehoanaki mo Luke 24:41.

Ko Hai ʻE Foki Maí?

13. Ko e hā ʻa e vīsone ki he toetuʻú ʻoku lēkooti mai ʻi he Fakahā 20:​12-14?

13 ʻI he Fakahā 20:​12-14 ʻoku lēkooti ai ʻa e vīsone ʻa Sione ki he toetuʻu mai ki he māmaní: “Pea u vakai ʻa e pekia, ʻa e lalahi mo e iki, ʻoku nau tutuʻu ʻi he ʻao ʻo e Taloni; pea naʻe folahi ʻa e ngaahi tohi, pea naʻe folahi mo e tohi ʻe taha ʻa ia ko e tohi ʻo e moʻui: pea naʻe fakamāu ʻa e pekia ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tuʻu ʻi he ngaahi tohi, ʻo fakatatau ki heʻenau ngāue. Pea naʻe tukuange ʻe he tahi ʻa e pekia naʻe ʻi ai; pea mo Mate foki mo e Hetesi naʻa na tukuange ʻa e pekia naʻe ʻiate kinaua: pea naʻe fakamāu kinautolu taki taha, ʻo fakatatau ki heʻenau ngāue. Pea naʻe li ʻa Mate mo Hetesi ki he Anoafi. Ko eni ia ʻa e Mate ʻAngaua, ko e anoafi.”

14. Ko hai ʻe ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻe toetuʻú?

14 ʻE kāpui ʻe he toetuʻú “ʻa e lalahi mo e iki,” fakatouʻosi ʻa e kau tuʻu-ki-muʻa mo e kau taʻemaʻu tuʻunga ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ia kuo nau moʻui mai pea mate. He naʻa mo e kau valevalé te nau ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ko iá! (Selemaia 31:​15, 16) ʻI he Ngāue 24:​15, ʻoku fakahaaʻi mai ai ha toe fakaikiiki mahuʻinga: “ʻE faifai pea hoko ha toetuʻu ʻa e angatonu mo e angahala fakatouʻosi.” Ko e kau tuʻu-ki-muʻa ʻi he lotolotonga ʻo e “angatonu” ko e kau tangata mo e kau fefine anga-tonu ʻo e kuonga ko eé, hangē ko ʻĒpeli, ʻĪnoke, Noa, ʻĒpalahame, Sela, mo Lēhapi. (Hepelu 11:​1-40) Sio loto atu ki he malava ke talanoa mo e faʻahinga peheé pea sio tonu he ngaahi fakaikiiki ʻo e ngaahi meʻa ʻi he Tohitapú mei he taimi fuoloá! ʻE toe kau ʻi he kau “angatonu” ʻa e laui afe ʻo e faʻahinga tāutaha manavahē-ʻOtua ʻa ia naʻa nau mate ki muí ni ʻaupito mai pea naʻe ʻikai te nau maʻu ha ʻamanaki fakahēvaní. ʻOku ʻi ai ha mēmipa ai ho fāmilí pe ko ha taha naʻá ke ʻofa ai ʻoku ʻi he lotolotonga nai ʻo e faʻahingá ni? He fakafiemālie lahi ē ke ʻilo ʻe malava ke ke toe sio kiate kinautolu! Ka, ko hai ʻa e kau “angahala” fakatāutaha ʻe toe foki maí? ʻOku kau ai ʻa e laui miliona, mahalo pē ko e laui piliona, naʻa nau mate taʻeʻiai ha faingamālie ke nau hoko ʻo ako mo ngāueʻaki ʻa e moʻoni ʻi he Tohitapú.

15. ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ko e faʻahinga ʻe foki maí ʻe ‘fakamāu ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tuʻu ʻi he ngaahi tohí’?

15 ʻE anga-fēfē ʻa e hoko ʻa e faʻahinga ʻe foki maí ʻo ‘fakamāu ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tuʻu ʻi he ngaahi tohí, ʻo fakatatau ki heʻenau ngāué’? Ko e ngaahi tohi ko ʻení ʻoku ʻikai ko e lēkooti ia ʻo ʻenau ngaahi ngāue ʻi he kuohilí; ʻi he taimi naʻa nau mate aí, naʻa nau ʻatā ai mei he ngaahi angahala naʻa nau fai ʻi he lolotonga ʻo ʻenau moʻuí. (Loma 6:​7, 23) Kae kehe, ko e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe toetuʻú te nau kei ʻi he malumalu pē ʻo e angahala meia ʻĀtamá. Ko ia ai, kuo pau pē ko e ngaahi tohi ko ʻení ʻe fokotuʻu ai ʻa e ngaahi fakahinohino fakaʻotua ʻa ia kuo pau ke muimui kotoa ki ai ke maʻu ʻa e ʻaonga kakato mei he feilaulau ʻa Sīsū Kalaisí. ʻI hono toʻo atu ʻa e toenga fakaʻosi ʻo e angahala meia ʻĀtamá, ‘ʻe fakakaʻanga ai ʻa e maté’ ʻi he ʻuhinga kakato tahá. ʻI he aʻu ki he ngataʻanga ʻo e taʻu ʻe taha afé, ʻe hoko leva ʻa e ʻOtuá ʻo ‘tāfataha ʻi he meʻa kotoa pe.’ (1 Kolinito 15:28) ʻE ʻikai leva ke toe fiemaʻu ki he tangatá ʻa e fakalaloa ʻa ha Taulaʻeiki Lahi pe ko ha Tokotaha-Huhuʻi. ʻE fakafoki ʻa e kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ki he tuʻunga haohaoa naʻe tomuʻa fiefia ai ʻa ʻĀtamá.

Ko ha Toetuʻu Maau

16. (a) Ko e hā ʻoku ʻuhinga lelei ai ke tui ko e toetuʻú ʻe hoko ko ha foʻi ngāue maau? (e) Ko hai ʻoku ngalingali ʻe ʻi he lotolotonga ʻo e ʻuluaki faʻahinga ʻe foki mai mei he maté?

16 Koeʻuhi ʻoku maau ʻa e toetuʻu fakahēvaní, ʻo “taki taha ʻi hono vahenga,” ʻoku hā mahino ʻe ʻikai ke fakatupunga ʻe he toetuʻu ia ki he māmaní ha felekeu tokolahi takai holo ʻa e kakaí. (1 Kolinito 15:23) Ko e meʻa ʻoku mahino maí, ko e faʻahinga foʻou ko ia ʻe toetuʻú ʻe fiemaʻu ke tokangaʻi. (Fakafehoanaki mo Luke 8:55.) ʻE fiemaʻu kiate kinautolu ʻa e meʻakai fakaesino mo e​—meʻa mahuʻinga angé—ko e tokoni fakalaumālie ki hono maʻu ʻa e ʻilo foaki-moʻui ʻo Sihova ko e ʻOtuá pea mo Sīsū Kalaisi. (Sione 17:3) Kapau naʻe ʻuhingá ke foki fakaʻangataha mai pē ki he moʻuí, ʻe ʻikai malava ke fai hano tokangaʻi feʻunga kinautolu. ʻOku ʻuhinga lelei ke fakakaukau atu ʻe fakahoko hokohoko lelei ʻa e toetuʻú. Ko e kau Kalisitiane anga-tonu ko ia ʻoku toki mate pē he taimi siʻi ki muʻa he ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu ʻa Sētané ʻoku ngalingali te nau kau ʻi he ʻuluaki faʻahinga ʻe fokotuʻu haké. ʻOku lava ke tau toe ʻamanekina ha toetuʻu tōmuʻa maʻá e kau tangata anga-tonu ʻo e kuonga koeé ʻa ia te nau hoko ko e kau “pilinisi.”​—Sāme 45:16.

17. Ko e hā ʻa e ngaahi fakakikihi ʻe niʻihi fekauʻaki mo e toetuʻú ʻoku sīlongo ai ʻa e Tohitapú ia, pea ko e hā ʻoku totonu ai ki he kau Kalisitiané ke ʻoua ʻe hohaʻa tōtuʻa fekauʻaki mo e ngaahi meʻa peheé?

17 Ka neongo ia, ʻoku ʻikai totonu ke tau fakamatematē ʻi he ngaahi meʻá ni. ʻOku lahi ʻa e ngaahi fakakikihi ia ʻoku sīlongo pē ai ʻa e Tohitapú ia. ʻOku ʻikai te ne fakahā mahino mai ʻe ia ʻa e ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo e founga, taimi, pe ko e feituʻu fē ʻe hoko ai ʻa e toetuʻu ʻa e faʻahinga tāutaha. ʻOku ʻikai te ne tala mai ʻe ia ʻa e founga ʻe fakanofoʻangaʻi, fafangaʻi, mo fakavalaʻi ai ʻa e faʻahinga ko ia ʻe foki maí. Pea ʻoku ʻikai malava ke tau fakahā fakapapauʻi ʻa e founga ʻe hanga ai ʻe Sihova ʻo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi fakakikihi peheé ʻo hangē ko hono ʻohake mo hono tokangaʻi ʻo e fānaú pe ko e founga te ne tokangaʻi ai ʻa e ngaahi tuʻunga pau ʻoku fekauʻaki mo hotau ngaahi kaumeʻá mo e faʻahinga naʻa tau ʻofa aí. Moʻoni, ʻoku fakaenatula ke fifili fekauʻaki mo e ngaahi meʻa peheé; ka ʻe taʻefakapotopoto ke fakamole taimi ʻi he feinga ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku ʻikai ala tali ia he lolotongá ni. Ko ʻetau tokangatahá kuo pau ke fai ia ki hono tauhi ʻo Sihova ʻi he anga-tonu pea mo hono maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. Ko e kau Kalisitiane paní ʻoku toka ʻenau ʻamanakí ʻi ha toetuʻu fakahēvani lāngilangiʻia. (2 Pita 1:​10, 11) Ko e “fanga sipi kehe” ʻoku nau ʻamanaki ki he tofiʻa taʻengata ʻi he tofiʻa fakaemāmani ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. (Sione 10:16; Mātiu 25:​33, 34) ʻI he fekauʻaki mo e ngaahi fakaikiiki lahi ʻo kau ki he toetuʻú ʻa ia ʻoku ʻikai ke fai ha ʻilo ki aí, ʻoku tau falala pē kitautolu kia Sihova. ʻOku malu hotau kahaʻu fakafiefiá ʻi he toʻukupu ʻo e Tokotaha ʻa ia ʻoku malava ke ne ‘fakamakona ʻa e holi ʻa e meʻa moʻui kotoa.’​—Sāme 145:16; Selemaia 17:7.

18. (a) Ko e hā ʻa e ikuna ʻoku fakaeʻa mai ʻe Paulá? (e) Ko e hā ʻoku tau falala pau ai ki he ʻamanaki toetuʻú?

18 ʻOku fakaʻosi ʻe Paula ʻa ʻene fakamatalá ʻaki ʻene kalanga: “Fakafetaʻi ki he ʻOtua, heʻene tuku mai ke tau ikuna ʻi hotau ʻEiki ko Sisu Kalaisi!” (1 Kolinito 15:57) ʻIo, ko e ikuna ʻi hono ikuʻi ʻa e mate meia ʻĀtamá fakafou ʻi he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsū Kalaisí, pea ko e kau paní mo e “fanga sipi kehe” fakatouʻosi ʻokú na kau ʻi he ikuna ko iá. Ko hono moʻoní, ko e “fanga sipi kehe” ʻoku nau moʻui ʻi he ʻaho ní ʻoku nau maʻu ha ʻamanaki ʻoku laulōtaha ki he toʻutangata ko ʻení. ʻI he hoko ko ha konga ʻo e “fuʻu kakai lahi” ʻoku tupulekiná, te nau hao moʻui atu nai ai ʻi he “mamahi lahi” ʻoku tuʻunuku maí ʻo ʻikai ʻaupito hokosia ʻa e mate fakaesinó! (Fakahā 7:​9, 14) Kae kehe, naʻa mo e faʻahinga ʻoku mate koeʻuhi ko e “hokonoa ki he faʻahinga kotoa pe ʻa e faingamalie mo e tuʻutamaki” pe ʻi he nima ʻo e kau fakafofonga ʻo Sētané, ʻoku malava ke nau ʻai ʻenau falalá ki he ʻamanaki toetuʻú.​—Koheleti 9:11.

19. Ko e hā ʻa e enginaki kuo pau ke tokanga ki ai ʻa e kau Kalisitiane kotoa pē he ʻaho ní?

19 Ko ia ai, ʻoku tau tatali loto-vēkeveke ki he ʻaho lāngilangiʻia ko ia ʻa ia ʻe fakakaʻanga atu ai ʻa maté. Ko ʻetau falala taʻeueʻia ko ia ki he talaʻofa ʻa Sihova ki he toetuʻú ʻoku tau maʻu ai ha vakai moʻoni ki he ngaahi meʻá. Tatau ai pē pe ko e hā ʻe hoko kiate kitautolu ʻi he moʻui ko ʻení​—naʻa mo ha totonu ke tau mate—heʻikai ha meʻa te ne lava ke ne kaihaʻasia meiate kitautolu ʻa e pale kuo talaʻofa ʻaki mai ʻe Sihová. Ko ia ai, ko e enginaki fakaʻosi ʻa Paula ki he kau Kolinitoó ʻoku feʻungamālie tatau pē ʻi he ʻahó ni ʻo hangē pē ko ia naʻe ʻi ai ʻi he taʻu ʻe ua afe kuo maliu atú: “Ko ia, siʻoku kainga ʻofaʻanga, ke mou tuʻu maʻu, taʻe ngaūe, ʻo mou tupulekina maʻu ai pe ʻi he ngaue ʻa e ʻEiki: ʻi hoʻomou ʻilo ni, ko e meʻa ki he ʻEiki, ko hoʻomou fakaongosia ʻoku ʻikai ko e laufanō ia.”​—1 Kolinito 15:58.

ʻE Lava ke Ke Fakamatalaʻi?

◻ Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa Paula ki he fehuʻi fekauʻaki pe ko e hā ʻa e ngaahi sino ʻe maʻu ʻe he kau paní ʻi he toetuʻú?

◻ ʻE anga-fēfē pea ʻi he taimi fē ʻe faifai ai pea ʻe fakakaʻanga ʻa e maté?

◻ Ko hai ʻe kau ki he toetuʻu mai ki he māmaní?

◻ Ko e hā ʻoku totonu ko ʻetau fakakaukau ia ʻi he fekauʻaki mo ia ʻoku sīlongo ai ʻa e Tohitapú?

[Fakatātā ʻi he peesi 20]

ʻOku “mate” ha tengaʻi ʻakau ʻi he hoko ha liliu fakaofo

[Fakatātā ʻi he peesi 23]

Ko e kau tangata mo e kau fefine anga-tonu ʻo e kuonga koeé, hangē ko Noa, ʻĒpalahame, Sela, mo Lēhapi, te nau kau ʻi he lotolotonga ʻo e kau toetuʻú

[Fakatātā ʻi he peesi 24]

ʻE hoko ʻa e toetuʻú ko ha taimi ʻo e fiefia lahi!

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share