LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • brw950901 p. 26-31
  • ʻOku Muʻomuʻa ʻa e ʻOtuá ʻi ho Fāmilí?

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻOku Muʻomuʻa ʻa e ʻOtuá ʻi ho Fāmilí?
  • Pulusinga Ako Taua Leʻo
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Tauhelé ko e Fakafepaki mei he Fāmilí
  • Fehangahangai mo e Polé
  • Malava ha Fakapale Mahuʻinga
  • Ako Meia Sīsū
  • Ngaahi Husepāniti, Ngaahi Uaifi​—Faʻifaʻitaki kia Kalaisi!
  • Founga ke ʻAi Ai ke Fiefia ʻa Hoʻo Moʻui Fakafāmilí
    Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú?
  • Ngaahi Husepāniti​—ʻIloʻi ʻa e Tuʻunga-ʻUlu ʻo Kalaisí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
  • Tataki Fakapotopoto ki he Ngaahi Hoa Malí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2005
  • Ko Hono ʻAi ke Lavameʻa ʻa e Moʻui Fakafāmilí
    Te Ke Malava ʻo Moʻui Taʻengata he Palataisi ʻi he Māmaní
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Pulusinga Ako Taua Leʻo
brw950901 p. 26-31

ʻOku Muʻomuʻa ʻa e ʻOtuá ʻi ho Fāmilí?

“Te ke ʻofa ki he ʻEiki ko ho ʻOtua, ʻo fai ʻaki ʻa e kotoa ʻo ho loto.”​—MAʻAKE 12:​29, 30.

1. ʻOku mahuʻinga fēfē ke tau ʻofa kia Sihova?

“KO E faʻahinga tuʻutuʻuni fe ʻoku tuʻukimuʻa ʻaupito?” ko e fehuʻi ia ʻa ha sikalaipe kia Sīsū. ʻI he ʻikai ke ʻoange ʻene fakakaukau pē ʻaʻaná, naʻe tali ʻe Sīsū ʻene fehuʻí ʻaki ʻene lave ki he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he Teutalōnome 6:​4, 5. Naʻá ne tali: “ʻOku tuʻukimuʻa ʻa ʻeni, Fanongo mai, ʻa Isileli; ko e ʻEiki ko hotau ʻOtua, ko e ʻEiki pe taha ia: pea te ke ʻofa ki he ʻEiki ko ho ʻOtua, ʻo fai ʻaki ʻa e kotoa ʻo ho loto, mo e kotoa ʻo ho laumālie, mo e kotoa ʻo ho ʻatamai, mo e kotoa ʻo ho ivi.”​—Maʻake 12:​28-30.

2. (a) Ko e hā ʻa e fakafepakituʻu naʻe pau ke fehangahangai mo Sīsuú? (e) Ko e hā nai te ne ʻai ke faingataʻa ʻi ha ngaahi taimi ke fakahōifuaʻi ʻa Sihová?

2 Ke talangofua ki he meʻa ko ia naʻe ui ʻe Sīsū ko e tuʻutuʻuni tuʻu-ki-muʻá​—ko e meʻa mahuʻinga tahá ia​—ʻoku fiemaʻú ke tau fai maʻu pē ʻa e meʻa ʻoku hōifua ai ʻa Sihová. Naʻe fai pehē ʻa Sīsū, neongo ʻi he taimi ʻe taha naʻe fakafepaki ʻa e ʻaposetolo ko Pitá ki he ʻalunga ʻo Sīsuú, pea ʻi he taimi ʻe taha naʻe fai pehē foki ʻa hono kāinga ofi ʻoʻoná. (Mātiu 16:​21-23; Maʻake 3:21; Sione 8:29) Fēfē kapau te ke ʻiloʻi ʻokú ke ʻi ha tuʻunga meimei tatau? Pehē pē ʻeni ʻoku loto ʻa e ngaahi mēmipa ʻo ho fāmilí ke tuku ʻa hoʻo ako Tohitapú pea mo hoʻo feohi mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Te ke fakamuʻomuʻa ʻa e ʻOtuá ʻaki hono fai ʻa e meʻa ʻoku fakahōifua kiate iá? ʻOku muʻomuʻa ʻa e ʻOtuá, naʻa mo e ʻi he taimi ʻoku fakafepakiʻi nai ai ʻe he ngaahi mēmipa ʻi he fāmilí ʻa hoʻo ngaahi feinga ke tauhi kiate iá?

Ko e Tauhelé ko e Fakafepaki mei he Fāmilí

3. (a) Ko e hā nai ʻa e ikuʻanga ʻe hoko ki he fāmilí mei he ngaahi akonaki ʻa Sīsuú? (e) ʻOku malava fēfē ke fakahaaʻi ʻe he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí pe ko hai ʻoku nau ʻofa lahi ange ki aí?

3 Naʻe ʻikai ke fakasiʻisiʻi ʻe Sīsū ʻa e faingataʻaʻia ʻa ia ko e ola nai ia ʻe hoko ʻi he taimi ʻoku fakafepaki ai ʻa e niʻihi ʻi he fāmilí ki he mēmipa ko ia ʻokú ne tali ʻa ʻene ngaahi akonakí. “Ko e ngaahi fili ʻo ha tangata ʻa hono kau nofoʻanga,” ko e lea ia ʻa Sīsuú. Ka, neongo ʻa e ikuʻanga fakamamahi ko iá, naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū pe ko hai ʻoku totonu ke hoko ʻo muʻomuʻá ʻaki ʻene pehē: “Ko ia ʻoku lahi ʻene ʻofa ki heʻene tamai, pe ko ʻene faʻē, ʻi heʻene ʻofa kiate au, ʻoku ʻikai tāu ia mo au: pea ko ia ʻoku lahi ʻene ʻofa ki hono foha, pe ko hono ʻofefine, ʻi heʻene ʻofa kiate au, ʻoku ʻikai tāu ia mo au.” (Mātiu 10:​34-37) ʻOku tau fakamuʻomuʻa ʻa Sihova ko e ʻOtuá ʻi he muimui ki he ngaahi akonaki ʻa hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi, ʻa ia ko e “imisi ʻo ʻEne ʻAfio [ʻOtua] moʻoni.”​—Hepelū 1:3; Sione 14:9.

4. (a) Ko e hā naʻe leaʻaki ʻe Sīsū naʻe fekauʻaki mo e hoko ʻo muimui ʻiate iá? (e) ʻI he ʻuhinga fē ke fehiʻa ai ʻa e kau Kalisitiané ʻi he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí?

4 ʻI he taimi ʻe taha naʻe talanoa ai ʻa Sīsū ki he meʻa totonu ʻoku fekauʻaki mo e hoko ʻa ha taha ʻo muimui moʻoni kiate iá, ʻa ia naʻá ne pehē ai: “Kapau ʻoku ʻikai ke fehiʻa ʻe ha tangata ki heʻene tamai, mo ʻene faʻe, mo hono uaifi, mo ʻene fanau, mo hono ngaahi tokoua, mo hono ngaahi tuofāfine, ʻio mo ʻene moʻui aʻana foki, neongo ʻene haʻu kiate au ka ʻe ʻikai te ne faʻa hoko ko ʻeku ako.” (Luke 14:26) ʻOku hā mahino naʻe ʻikai ke ʻuhinga ʻa Sīsuú ia ʻoku totonu ke fehiʻa moʻoni ʻa hono kau muimuí ʻi he ngaahi mēmipa ʻo honau fāmilí, koeʻuhí he naʻá ne fekauʻi ʻa e kakaí ke ʻofaʻi naʻa mo honau ngaahi filí. (Mātiu 5:44) Kae kehe, naʻe ʻuhinga heni ʻa Sīsuú ia kuo pau ke ʻofa ʻa hono kau muimuí ʻi he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ʻo siʻisiʻi ange ia ʻi heʻenau ʻofa ki he ʻOtuá. (Fakafehoanaki mo Mātiu 6:24.) ʻI he nofo ʻi he mahino ko iá, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú naʻe “fehiʻa” ʻa Sēkope ʻia Lia kae ʻofa ʻia Lesieli, ʻa ia naʻe ʻuhingá naʻe ʻikai te ne ʻofa ʻia Lia ʻo lahi tatau mo ʻene ʻofa ʻi hono tehiná, ʻa Lesieli. (Sēnesi 29:​30-32) Naʻa mo ʻetau “moʻui” ʻatautolú, pe ko hotau soulú, naʻe pehē ʻe Sīsū, ʻoku totonu ke fehiʻa ki ai, pe ʻofa siʻisiʻi ange ai, ʻi he ʻofa kia Sihová!

5. ʻOku anga-fēfē ʻa hono ngāueʻaki kākā ʻe Sētane ʻa e fokotuʻutuʻu fakafāmilí?

5 ʻI hono tuʻunga ko e Tokotaha-Fakatupu mo Foaki-Moʻuí, ʻoku taau ai mo Sihova ke maʻu ʻa e anga-līʻoa kakato mei heʻene kau sevāniti kotoa pē. (Fakahā 4:11) “Ko ia ʻoku ou peluki hoku tui ki he Tamai,” naʻe tohi ʻa e ʻaposetolo ko Paulá, “ʻa ia ʻoku tauhingoa ki ai ʻa e ngaahi famili kotoa pe ʻi langi mo mamani.” (ʻEfesō 3:​14, 15) Naʻe fakatupu ʻe Sihova ʻi ha founga fakaofo pehē ʻa e fokotuʻutuʻu fakafāmilí ke fakanatula pē ʻa e feʻofaʻakí ʻi he ngaahi mēmipa ʻi he fāmilí. (1 Tuʻi 3:​25, 26; 1 Tesalonaika 2:7) Kae kehe, ko Sētane ko e Tēvoló, ʻokú ne ngāueʻaki kākā ʻa e ongo fakanatula ʻo e ʻofa ko ʻení ʻi he fāmilí, ʻa ia ʻoku kau ki ai ha holi ke fakafiefiaʻi ʻa e faʻahinga ʻokú te ʻofa aí. ʻOkú ne ʻai ke mālohi ʻa e fakafepakituʻu mei he fāmilí, pea ʻoku ʻilo ʻe he tokolahi ko ha pole ia ke tuʻumaʻu ki he moʻoni ʻi he Tohitapú ʻi he fehangahangai mo iá.​—Fakahā 12:​9, 12.

Fehangahangai mo e Polé

6, 7. (a) ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻa e ngaahi mēmipa ʻi he fāmilí ke houngaʻia ʻi he mahuʻinga ʻo e ako Tohitapú pea mo e feohi faka-Kalisitiané? (e) ʻOku lava fēfē ke tau fakahāhaaʻi ʻoku tau ʻofa moʻoni ʻi he ngaahi mēmipa ʻo hotau fāmilí?

6 Ko e hā te ke faí kapau ʻoku fakamālohiʻi koe ke fai ha fili ʻi hono fakafiefiaʻi ʻo e ʻOtuá pe ko hono fakafiefiaʻi ha mēmipa ʻi he fāmilí? Te ke fakaʻuhinga ʻo pehē ʻoku ʻikai ke ʻamanekina ʻe he ʻOtuá ʻa kitautolu ke ako ʻa ʻene Folofolá pea ngāueʻaki ʻa hono ngaahi tefitoʻi moʻoní kapau ʻoku fakatupunga ai ʻa e fepaki ia ʻi he fāmilí ʻi he fai peheé? Kae fakakaukau ange fekauʻaki mo ia. Kapau te ke foʻi pea tuku ʻa hoʻo ako Tohitapú pe ko e feohi mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻe fēfē ai hano maʻu ʻe he faʻahinga ʻokú ke ʻofa aí ʻa e mahino ʻoku ʻi ai hono kaunga ʻa e ʻilo kānokano ʻo e Tohitapú ki he moʻuí pe maté?​—Sione 17:3; 2 Tesalonaika 1:​6-8.

7 Te tau fakatātaaʻi nai ʻa e tuʻungá ni ʻi he founga ko ʻení: Mahalo pē ʻoku holi ʻo fuʻu hulu ki he ʻolokaholó ha mēmipa ʻi he fāmilí. ʻE hoko ʻo ʻaonga moʻoni kiate ia ʻa hono tukunoaʻi pe fakamolemoleʻi ʻa ʻene palopalema ʻi he inú? ʻE hoko ʻo lelei ange ke tauhi ʻa e melinó ʻaki ʻa e tukulolo pea ʻikai ke fai ha meʻa pē ʻo fekauʻaki mo ʻene palopalemá? ʻIkai, mahalo pē te ke loto-tatau ʻe lelei tahá ke feinga ke tokoniʻi ia ke ne lavaʻi ʻa ʻene palopalema ʻi he inú, ʻo tatau ai pē kapau ʻoku ʻuhinga ia te te tuʻu ai ʻo fehangahangai mo ʻene ʻitá mo e ngaahi fakamanamaná. (Palōvepi 29:25) ʻI he tuʻunga meimei tatau, kapau ʻokú ke ʻofa moʻoni ʻi he ngaahi mēmipa ʻo ho fāmilí, ʻe ʻikai te ke tukulolo ki heʻenau ngaahi feinga ke taʻofi koe mei hono ako ʻo e Tohitapú. (Ngāue 5:29) Te ke tokoniʻi nai kinautolu ke nau fakahoungaʻi ʻoku fakatuʻunga ʻa ʻetau moʻuí ʻi he moʻui ʻo fakatatau ki he ngaahi akonaki ʻa Kalaisí ʻaki pē ʻa hoʻo tuʻumaʻú.

8. ʻOku anga-fēfē ʻetau maʻu ʻa e ʻaonga mei he moʻoniʻi meʻa ko ia naʻe fai anga-tonu ʻe Sīsū ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá?

8 Mahalo pē ʻoku faingataʻa ʻaupito ke fakamuʻomuʻa ʻa e ʻOtuá ʻi ha ngaahi taimi. Kae manatuʻi, naʻe toe ʻai ʻe Sētane ʻo faingataʻa kia Sīsū ke fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. Ka naʻe ʻikai teitei tukulolo ai ʻa Sīsū; naʻá ne kātekina naʻa mo e langa-mamahi ʻi he ʻakau fakamamahí koeʻuhi ko kitautolu. Ko “Sisu Kalaisi [ko] hotau Fakamoʻui,” ko e lau ia ʻa e Tohitapú. “Naʻa ne pekia koeʻuhi ko kitaua.” (Taitusi 3:6; 1 Tesalonaika 5:10) ʻIkai ʻoku tau houngaʻia ʻi he ʻikai tukulolo ʻa Sīsū ki he ʻahiʻahí? Koeʻuhi naʻá ne kātekina ha pekia fakaefeilaulau, ʻoku tau maʻu ai ʻa e ʻamanaki ko e moʻui taʻengata ʻi ha māmani foʻou melino ʻo e māʻoniʻoni ʻaki hono ngāueʻi ʻa e tui ki hono taʻataʻa naʻe lilingí.​—Sione 3:​16, 36; Fakahā 21:​3, 4.

Malava ha Fakapale Mahuʻinga

9. (a) ʻOku malava fēfē ke kau ʻa e kau Kalisitiané ʻi hono fakahaofi ʻo e niʻihi kehé? (e) Ko e hā ʻa e tuʻunga naʻe ʻi ai ʻa e fāmili ʻo Tīmoté?

9 Naʻá ke ʻiloʻi ʻoku malava ʻo kau mo koe foki ʻi hono fakahaofi ʻo e niʻihi kehé, ʻo kau ai ʻa e ngaahi kāinga ʻofaʻangá? Naʻe naʻinaʻi ʻa e ʻaposetolo ko Paulá kia Tīmote: “Ke ke nofoʻaki fai ʻa e ongo meʻa ko ia [ʻa ia kuo akoʻi kiate koé]; he ʻi hoʻo fai pehe, te ke fakamoʻui koe mo kinautolu foki ʻoku fanongo kiate koe.” (1 Tīmote 4:​16, fakaʻītali ʻamautolu.) Naʻe nofo ʻa Tīmote ʻi ha ʻapi naʻe māvahevahe, ko ʻene tamai Kalisí ko ha tokotaha naʻe ʻikai ke tui. (Ngāue 16:1; 2 Tīmote 1:5; 3:14) Neongo ʻoku ʻikai ke tau ʻilo pe naʻe hoko ko ha tokotaha tui ʻa e tamai ʻa Tīmoté ʻi ha taimi, ko e malava ko ia naʻá ne mei maʻu nai ke ne hoko ai ʻo peheé naʻe fakatupunga lahi ia ʻi he tōʻonga anga-tonu ʻa hono uaifí, ko ʻIunisi, pea mo Tīmote.

10. Ko e hā ʻoku lava ke fai ʻe he kau Kalisitiané maʻa honau ngaahi hoa taʻetuí?

10 ʻOku fakahā ʻe he Tohitapú ko e ngaahi husepāniti ko ia mo e ngaahi uaifi ʻoku nau tuʻu maʻumaʻuluta ʻi hono pouaki ʻa e moʻoni ʻi he Tohitapú ʻoku lava ke nau tokoni ki hono fakahaofi ʻa honau ngaahi hoa ʻoku ʻikai ke Kalisitiané ʻaki hono tokoniʻi kinautolu ke nau hoko ko e kau tui. Naʻe tohi ʻe he ʻaposetolo ko Paulá: “Ka ai ha tangata lotu ne mali mo ha fefine taʻelotu, pea ʻoku loto lelei pe ʻa e fefine ke fai hona ʻapi, ʻe ʻikai te ne tukuange ʻa e fefine. Pea ko e fefine ne mali mo ha tangata taʻelotu, pea ʻoku loto lelei pe ʻa e tangata ke fai hona ʻapi, ʻe ʻikai te ne tukuange hono husepaniti. (He ʻoku ke ʻilo fēfē, ʻe fefine, te ke lava ʻa e fakamoʻui ʻo ho husepaniti? pea ʻoku ke ʻilo fēfē, ʻe tangata, te ke lava ʻa e fakamoʻui ʻo ho uaifi?)” (1 Kolinito 7:​12, 13, 16) Naʻe fakamatala ʻa e ʻaposetolo ko Pitá ki he founga, ʻe hoko ʻo ʻaonga ki he ngaahi uaifí, ʻa ia ʻe lava ke fakahaofi ai ʻa honau ngaahi husepānití, ʻi heʻene naʻinaʻi: “Mou anganofo ki homou ngaahi husepaniti; koeʻuhi ka ai ha niʻihi ʻoku talangataʻa ki he folofola, heiʻilo ʻe maʻu mai kinautolu ʻaki ʻa e ngaahi toʻonga ʻa honau ngaahi uaifi, kae ʻikai ʻaki ha lea.”​—1 Pita 3:1.

11, 12. (a) Ko e hā ʻa e pale kuo maʻu ʻe he laui afe ʻo e kau Kalisitiané, pea ko e hā naʻa nau fai ke maʻu ai iá? (e) Fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe hokosia ʻe ha mēmipa ʻo ha fāmili ʻa ia naʻe fakapaleʻi ʻi he kātaki ʻi he anga-tonú.

11 ʻI he ngaahi taʻu mai ki muí kuo hoko ʻa e laui afe lahi ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi he hili ia ha ngaahi māhina pea naʻa mo e ngaahi taʻu ʻo ʻenau fakafepakiʻi ʻa e ngāue faka-Kalisitiane ʻa honau ngaahi kāinga Fakamoʻoní. Ko ha pale ē ki he kau Kalisitiane kuo nau nofo maʻumaʻulutá, pea ko ha tāpuaki ē ki he kau fakafepaki ki muʻá! Ko ha tokotaha mātuʻa Kalisitiane taʻu 74 naʻá ne fakamatala, fakataha mo e ongoʻi ʻi loto ʻi hono leʻó: “ʻOku ou faʻa fakamālō maʻu pē ki hoku uaifí pea mo e fānaú ʻi heʻenau pipiki ki he moʻoní ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taʻu naʻá ku fakafepakiʻi ai kinautolú.” Naʻá ne pehē naʻe feʻunga mo e taʻu ʻe tolu ʻa ʻene fakafisi loto-fefeka ke fakaʻatā ʻa hono uaifí ke lea ange kiate ia ʻo fekauʻaki mo e Tohitapú. “Ka naʻá ne ngāueʻaki ʻa e taimi ko ē ʻoku nonga ai hoku ʻatamaí ke talanoa mai ai kiate au,” ko ʻene leá ia, “pea naʻá ne kamata faifakamoʻoni kiate au ʻi heʻene milimili ʻa hoku vaʻé. He houngaʻia lahi ē ka ko au ʻi he ʻikai ke ne tukulolo ʻi heʻeku fakafepakí!”

12 Naʻe tohi ʻa e husepāniti ʻe taha ʻa ia naʻá ne fakafepakiʻi ʻa hono fāmilí: ‘Ko e fili kovi taha ʻo hoku uaifí ko au koeʻuhi ʻi he hili pē ʻo ʻene maʻu ʻa e moʻoní, naʻá ku fakamanamanaʻi ia, pea naʻá ma kē ʻi he ʻaho kotoa pē; ʻa ia ko ʻene peheé, he naʻá ku kamata maʻu pē ʻa e keé. Ka ko e kulanoa hono kotoa; he naʻe pipiki pē ʻa hoku uaifí ki he Tohitapú. Ko ia naʻe ʻosi ʻa e taʻu ʻe taha ua mo ʻeku faitau loto-tāufehiʻa ʻo fakafepakiʻi ʻa e moʻoní mo fakafepakiʻi ʻa hoku uaifí mo ʻema tamá. Kiate kinaua fakatouʻosi, naʻe hangē naʻe fakasino ʻiate au ʻa e Tēvoló.’ Naʻe faifai atu pē pea kamata ke sivisiviʻi ʻe he tangatá ʻa ʻene moʻuí. ‘Naʻá ku sio ai ki he fakatupu-lotomamahi naʻá ku faí,’ ko ʻene fakamatalá ia. ‘Naʻá ku lau ʻa e Tohitapú, pea ʻoku ou fakamālō lahi ʻi heʻene fakahinohinó, he ʻoku ou hoko ai ʻi he taimí ni ko ha Fakamoʻoni ʻosi papitaiso.’ Fakakaukau atu ki he pale maʻongoʻonga ʻo e uaifí, ʻio, ʻi hono fai ʻa e tokoni ke ‘fakamoʻui hono husepanití’ ʻaki ʻa ʻene kātakiʻi ʻi he anga-tonu ʻa ʻene fakafepakituʻú ʻi he taʻu ʻe 12!

Ako Meia Sīsū

13. (a) Ko e hā ʻa e lēsoni tefito ʻoku totonu ke ako ʻe he ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí mei he ʻalunga ʻo e moʻui ʻa Sīsuú? (e) ʻOku malava fēfē ke maʻu ʻa e ʻaonga mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ʻe he kakai ʻoku faingataʻa ke nau anganofo ki he finangalo ʻo e ʻOtuá?

13 Ko e lēsoni tefito ʻoku totonu ke ako ʻe he ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí mei he ʻalunga ʻo e moʻui ʻa Sīsuú ko e talangofua ki he ʻOtuá. “ʻOku ou fai maʻuaipē ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ne hōhōʻia ai,” ko e lea ia ʻa Sīsuú. “ʻOku ʻikai te u tuli ki he loto oʻoku, ka ki he finangalo ʻo ia naʻa ne fekau mai au.” (Sione 5:30; 8:29) Naʻa mo e taimi ʻe taha naʻe ʻilo ai ʻe Sīsū ha tafaʻaki ʻe taha naʻe ʻikai ke fakafiefia kiate ia ʻi he finangalo ʻo e ʻOtuá, naʻá ne talangofua pē. “Kapau ko ho finangalo, ke ke fakalaka ʻa e ipu ni meiate au,” ko ʻene lotú ia. Ka naʻá ne tānaki fakavave atu ki ai: “Kae kehe ke ʻoua naʻa fai hoku loto ka ko hoʻou pē.” (Luke 22:42) Naʻe ʻikai ke kole ʻa Sīsū ia ki he ʻOtuá ke liliu ʻa Hono finangaló; naʻá ne fakahaaʻi naʻá ne ʻofa moʻoni ʻi he ʻOtuá ʻaki ʻene anganofo ʻi he talangofua neongo pe ko e hā pē ha finangalo ʻo e ʻOtuá kiate ia. (1 Sione 5:3) Ko hono fakamuʻomuʻa maʻu pē ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsuú, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ia ki he lavameʻa ʻo ʻikai ngata pē ʻi he moʻui tāutahá kae pehē foki ki he nofo malí mo e moʻui fakafāmilí. Fakakaukau atu ki he ʻuhinga ʻoku pehē ai ʻení.

14. ʻOku anga-fēfē ʻa e fakaʻuhinga taʻetotonu ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi?

14 Hangē ko ia naʻe fakamatala ki ai ki muʻá, ʻi he taimi ʻoku fakamuʻomuʻa ai ʻe he kau tuí ʻa e ʻOtuá, ʻoku nau feinga ke nofo pē mo honau ngaahi hoa taʻetuí pea ʻoku faʻa malava ai ke nau tokoniʻi kinautolu ke nau hoko ai ʻo taau ki he fakamoʻuí. Naʻa mo e fakatou tui ʻa e ongo hoá, ʻoku ʻikai nai ke lelei moʻoni ʻa ʻena nofo malí. Koeʻuhi ko e ngaahi hehema angahalaʻiá, ʻoku ʻikai ai ke fakakaukau feangaʻofaʻaki maʻu pē ʻa e ngaahi husepānití mo e uaifí ʻiate kinautolu. (Loma 7:​19, 20; 1 Kolinito 7:28) ʻOku aʻu atu ai ʻa e niʻihi ʻo tuli ke maʻu ha hoa kehe, neongo kuo ʻikai ke nau maʻu ha makatuʻunga Fakatohitapu ki he vete malí. (Mātiu 19:9; Hepelū 13:4) ʻOku nau fakaʻuhinga ko e lelei tahá ʻeni kiate kinautolu, he ko e finangalo ia ʻo e ʻOtuá ke nofo fakataha ʻa e ngaahi husepānití mo e uaifí ʻoku fuʻu faingataʻa ia. (Malakai 2:16; Mātiu 19:​5, 6) ʻOku ʻikai ke toe fehuʻia ko e tafaʻaki ʻeni ʻe taha ʻo e fakakaukau ʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau fakaetangatá kae ʻikai ko e ngaahi fakakaukau ʻa e ʻOtuá.

15. Ko e hā ʻoku hoko ai ko ha maluʻanga ʻa hono fakamuʻomuʻa ʻo e ʻOtuá?

15 Ko ha maluʻanga lahi ē ke fakamuʻomuʻa ʻa e ʻOtuá! Ko e ngaahi hoa mali ʻoku nau fai peheé te nau feinga ke nofo fakataha ʻo fakaleleiʻi ʻa ʻenau ngaahi palopalemá ʻaki ʻa hono ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. Ko ia ʻoku nau kalofi ai ʻa e faʻahinga loto-mamahi kotoa pē ʻoku iku ki ai ʻi he taʻetokangaʻi ʻa hono finangaló. (Sāme 19:​7-11) ʻOku fakatātaaʻi ʻa e meʻá ni ʻi ha ongo meʻa mali kei talavou, ʻa ia ʻi he taimi naʻá na meimei vete aí, naʻá na fakapapauʻi ke muimui ki he akonaki ʻa e Tohitapú. ʻI he ngaahi taʻu ki muí ʻi he taimi naʻe fakakaukauloto atu ai ʻa e uaifí ki he fiefia ko ia kuó ne maʻu ʻi heʻene nofo malí, naʻá ne pehē: “Kuo pau ke u tangutu hifo ʻo tangi ʻi he taimi ʻoku ou fakakaukau atu ai ki he moʻui naʻe mei malava nai ke u maʻú ʻi he nofo mavahe mei hoku husepānití ʻi he ngaahi taʻu kotoa ko ʻení. Naʻá ku toki lotu kia Sihova ko e ʻOtuá ʻo fakamālō kiate ia ki heʻene akonakí mo ʻene tatakí ʻa ia naʻá ne fakatahaʻi mai ai kimaua ki ha vā fakafiefia pehē.”

Ngaahi Husepāniti, Ngaahi Uaifi​—Faʻifaʻitaki kia Kalaisi!

16. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ki he ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí fakatouʻosi?

16 Ko Sīsū, ʻa ia naʻá ne fakamuʻomuʻa maʻu pē ʻa e ʻOtuá, naʻá ne fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga fakaofo fakatouʻosi ki he ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí, pea ʻoku lelei kiate kinautolu ke nau mātuʻaki tokanga ki ai. ʻOku naʻinaʻi ki he ngaahi husepānití ke faʻifaʻitaki ki he founga ʻo hono ngāue manavaʻofa ʻaki ʻe Sīsū ʻa hono tuʻunga-ʻulú ki he ngaahi mēmipa ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané. (ʻEfesō 5:23) Pea ʻoku lava ke ako ʻa e ngaahi uaifi Kalisitiané mei he faʻifaʻitakiʻanga taʻemele ko ia ʻa Sīsuú ʻi heʻene anganofo ki he ʻOtuá.​—1 Kolinito 11:3.

17, 18. Ko e hā ʻa e ngaahi founga naʻe fokotuʻu ai ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga ki he ngaahi husepānití?

17 ʻOku tuʻutuʻuni ʻe he Tohitapú: “ʻA e kau tangata, mou ʻofa ki homou ngaahi uaifi, ʻo hange foki ko Kalaisi ne ne ofaʻi ʻa e Siasi, ʻo ne liʻoa ʻa ʻEne ʻAfio koeʻuhi ko ia.” (ʻEfesō 5:25) Ko ha founga mahuʻinga naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sīsū ʻa ʻene ʻofa ki he fakatahaʻanga ʻo hono kau muimuí ko ʻene hoko ko ia ko honau kaumeʻa ofí. “Kuo u ui kimoutolu ko hoku ngaahi kaumeʻa,” ko e lea ia ʻa Sīsuú, “koeʻuhi ʻilonga ha meʻa ne u fanongo mei heʻeku Tamai kuo u fakaʻilo kiate kimoutolu.” (Sione 15:15) Fakakaukau atu ki he kotoa ʻo e taimi naʻe fakamoleki ʻe Sīsū ʻi heʻene talanoa mo ʻene kau ākongá​—ko e ngaahi fetalanoaʻaki lahi ʻaupito naʻá ne fai mo kinautolú​—pea mo ʻene tuku ʻa ʻene falalá ʻiate kinautolú! ʻIkai ko ha faʻifaʻitakiʻanga mātuʻaki lelei ia ki he ngaahi husepānití?

18 Naʻe mahuʻingaʻia moʻoni ʻa Sīsū ʻi heʻene kau ākongá mo maʻu ha manavaʻofa moʻoni kiate kinautolu. (Sione 13:1) ʻI he taimi naʻe ʻikai ai ke mahino kiate kinautolu ʻa ʻene ngaahi akonakí, naʻá ne kātaki ʻo vaheʻi ha taimi fakaekinautolu pē ke fakamahinoʻi ai ʻa e ngaahi meʻá. (Mātiu 13:​36-43) Ngaahi husepāniti, ʻoku mahuʻinga tatau pehē kiate kimoutolu ʻa e tuʻunga lelei fakalaumālie ʻo homou uaifí? ʻOkú ke fakamoleki kiate ia ha taimi, ʻo fakapapauʻi ai ʻoku mahino ki homo ʻatamaí mo e lotó fakatouʻosi ʻa e ngaahi moʻoni ʻi he Tohitapú? Naʻe ʻalu fakataha ʻa Sīsū mo ʻene kau ʻaposetoló ʻi he ngāue fakafaifekaú, mahalo pē naʻá ne akoʻi tāutaha ai kinautolu. ʻOkú ke ʻalu fakataha mo ho uaifí ʻi he ngāue fakafaifekaú, ʻo kau fakataha ʻi he ngaahi ʻaʻahi fale-ki-he-falé pea mo hono fai ʻo e ngaahi ako Tohitapú?

19. ʻOku anga-fēfē ʻa hono fokotuʻu ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ki he ngaahi husepānití ʻi heʻene feangainga mo e ngaahi vaivaiʻanga naʻe toe ʻasi hake ʻi heʻene kau ʻaposetoló?

19 Naʻe tokonaki mai ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga moʻonia ki he ngaahi husepānití tautefito ʻi heʻene feangainga mo e ngaahi taʻehaohaoa ʻa ʻene kau ʻaposetoló. Lolotonga ʻa ʻene kai fakaʻosi mo ʻene kau ʻaposetoló, naʻe lava ke ne ʻilo ai ʻa e toe ʻasi hake ha laumālie ʻo e feʻauʻauhí. Naʻá ne fakaangaʻi fefeka kinautolu? ʻIkai, ka naʻá ne anga-vaivai ʻo fufulu ʻa honau vaʻé taki taha. (Maʻake 9:​33-37; 10:​35-45; Sione 13:​2-17) ʻOkú ke fakahaaʻi ʻa e kātaki pehē ki ho uaifí? ʻI he ʻikai ke lāunga ʻo fekauʻaki mo e toe ʻasi hake ʻa hono vaivaiʻangá, ʻokú ke feinga anga-kātaki ke tokoniʻi ia ʻaki ʻa hoʻo faʻifaʻitakiʻangá ke aʻu ki hono lotó? ʻOku ngalingali ʻe tali ʻe he ngaahi uaifí ʻa e fai manavaʻofa ʻi he founga anga-ʻofa peheé, hangē ko ia naʻe faifai atu pē ʻo tali ʻe he kau ʻaposetoló.

20. Ko e hā ʻoku totonu ke ʻoua ʻe teitei ngalo ʻi he ngaahi uaifi Kalisitiané, pea ko hai naʻe ʻomai ko ha faʻifaʻitakiʻanga kiate kinautolú?

20 ʻOku fiemaʻu foki ki he ngaahi uaifí ke nau fakakaukau kia Sīsū, ʻa ia naʻe ʻikai teitei ngalo ai “ko e ʻulu ʻo Kalaisi ko e ʻOtua.” Naʻá ne anganofo maʻu pē ki heʻene Tamai fakahēvaní. ʻI he founga meimei tatau, ʻoku ʻikai totonu ke ngalo ʻi he ngaahi uaifí “ko e ʻulu ʻo e fefine ko e tangata,” ʻio, ko honau ʻulú ʻa honau husepānití. (1 Kolinito 11:3; ʻEfesō 5:23) Naʻe naʻinaʻi ʻa e ʻaposetolo ko Pitá ki he ngaahi uaifi Kalisitiané ke nau fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa e “kau fefine maʻoniʻoni” ʻi muʻá, tautefito kia Sela, ʻa ia “naʻa ne talangofua kia Epalahame, ʻo ne ui ia ko hono ʻeiki.”​—1 Pita 3:​5, 6.

21. Ko e hā naʻe lavameʻa ai ʻa e nofo mali ʻa ʻĒpalahame mo Selá kae ʻikai ke siaʻa ʻa Lote ia mo hono uaifí?

21 Naʻe hā mahino ʻa hono tukuange ʻe Sela ha ʻapi naʻe fakafiemālie ʻi ha kolo moʻumoʻua ke nofo ʻi he ngaahi tēniti ʻi ha fonua muli. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi he naʻá ne manako ʻi he founga moʻui ko iá? Ngalingali naʻe ʻikai. Koeʻuhi ko e kole ʻa hono husepānití kiate ia ke na ʻalú? ʻOku ʻikai ha veiveiua ko hono ʻuhinga ʻeni ʻe taha, koeʻuhi he naʻe ʻofa mo fakaʻapaʻapa ʻa Sela kia ʻĒpalahame koeʻuhi ko hono ngaahi ʻulungaanga fakaʻotuá. (Sēnesi 18:12) Ka ko e ʻuhinga tefito naʻá ne fononga fakataha ai mo hono husepānití ko ʻene ʻofa kia Sihová pea mo ʻene ongoʻi ʻi loto ʻa e holi ke muimui ki he tataki ʻa e ʻOtuá. (Sēnesi 12:1) Naʻá ne maʻu ʻa e fiefia ʻi he talangofua ki he ʻOtuá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e mali ʻo Loté, naʻá ne toumoua ke fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá pea ko ia ai naʻá ne sio ki mui mo e ʻunaloto ki he ngaahi meʻa naʻe tuku ʻi hono ʻapi nofoʻanga ʻi Sōtomá. (Sēnesi 19:​15, 25, 26; Luke 17:32) Ko ha ikuʻanga fakamamahi ē ki he nofo mali ko iá​—naʻe hoko kotoa koeʻuhi pē ko ʻene talangataʻa ki he ʻOtuá!

22. (a) Ko e hā ʻa e sivisiviʻi fakaekita ʻe fakapotopoto ke fai ʻe he ngaahi mēmipa ʻi he fāmilí? (e) Ko e hā te tau vakai ki ai ʻi heʻetau ako hono hokó?

22 Ko ia ai, ʻi he hoko ko ha husepāniti pe ko ha uaifi, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke ke fehuʻi hifo kiate koe, ‘ʻOku hoko ʻo muʻomuʻa ʻa e ʻOtuá ʻi hotau fāmilí? ʻOku ou feinga moʻoni ke fakahoko ʻa e ngafa ʻi he fāmilí kuo tuku mai kiate au ʻe he ʻOtuá? ʻOku ou fai ha feinga moʻoni ke ʻofa ʻi hoku hoá pea mo tokoniʻi ʻa e tokotaha ko iá ke ne maʻu pe tauhi maʻu ha vahaʻangatae lelei mo Sihova?’ ʻI he lahi taha ʻo e ngaahi fāmilí ʻoku toe ʻi ai foki mo e fānau. ʻI hono hokó te tau vakai ai ki he ngafa ʻo e ongo mātuʻá pea mo e fiemaʻu kiate kinaua fakatouʻosi pea mo ʻena fānaú ke fakamuʻomuʻa ʻa e ʻOtuá.

ʻOkú Ke Manatuʻi?

◻ Ko e hā ʻa e ikuʻanga ʻe hoko nai ki he ngaahi fāmili lahi mei he ngaahi akonaki ʻa Sīsuú?

◻ Ko e hā ʻa e pale kuo maʻu ʻe he laui afe kuo nau tuʻu maʻumaʻuluta ko e kau Kalisitiané?

◻ Ko e hā te ne tokoniʻi ʻa e ngaahi hoa malí ke fakaʻehiʻehi mei he ʻulungaanga taʻetaaú pea mo e veté?

◻ Ko e hā ʻoku lava ke ako ʻe he ngaahi husepānití mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú?

◻ ʻE lava fēfē ke tokoni ʻa e ngaahi uaifí ki ha nofo mali fiefia?

[Fakatātā ʻi he peesi 28]

Naʻe anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa Sela ki he lavameʻa ʻo ʻene nofo malí?

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share