LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w01 8/1 p. 12-17
  • ʻAi ke Hā Hoʻo Laka ki Muʻá

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻAi ke Hā Hoʻo Laka ki Muʻá
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Taha ʻi he Tui mo e ʻIlo
  • Fakahāhā ʻa e “Fua ʻo e Laumālié”
  • Laka ki Muʻa ki he Lāngilangi ʻo e ʻOtuá
  • ʻAI KE HĀ HOʻO LAKA KI MUʻÁ
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
  • Kau Talavou—‘Ai ke Hā Ho‘omou Faka‘a‘au ki Mu‘á
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
  • ʻAi ke Hā Hoʻo Laka ki Muʻá
    Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga—1995
  • Hoko ʻo Fakalakalaka—Fai ha Laka ki Muʻa
    Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
w01 8/1 p. 12-17

ʻAi ke Hā Hoʻo Laka ki Muʻá

“Ke ke mamafa ki he ngaahi meʻa ko ia; ke ke ngaue ki he ngaahi meʻa ko ia; koeʻuhi ke ha ki he kakai kotoa hoʻo laka ki muʻa.”—1 TIMOTE 4:15.

1. ʻE lava fēfē ke ke tala ʻa e taimi ʻoku momoho ai ha fuaʻiʻakau mo taimi ke kaí?

SIOLOTO atu ki he fuaʻiʻakau ʻokú ke saiʻia aí—ko ha foʻi piisi, ko ha foʻi pea, ko ha foʻi mango, pe ko ha meʻa kehe. ʻE lava ke ke tala ʻa e taimi ʻoku momoho aí mo e taimi ke kaí? ʻOku pau ʻaupito ia. Ko hono nanamú, lanú, mo e ala ki aí ʻoku nau tala kotoa atu ʻoku tatali mai kiate koe ʻa e meʻa ʻokú ke ʻuakai ki aí. Ko e mōmeniti pē ʻo hoʻo uʻu ha konga ʻo ia, te ke leaʻaki nai hoʻo ifoʻia aí. He huhuʻa ifo moʻoni ē! He meʻa melie moʻoni ē! ʻOkú ne ʻoatu kiate koe ʻa e fiefia mo e fiemālie lahi.

2. ʻOku anga-fēfē ʻa e hā mai ʻa e matuʻotuʻá, pea ko e hā hono kaunga ki he ngaahi vahaʻangatae fakafoʻituituí?

2 Ko e hokosia maʻamaʻa kae fakatupu-fiefia ko ʻení ʻoku ʻi ai hono hoatatau ʻi he ngaahi tafaʻaki kehe ʻo e moʻuí. Ko e fakatātaá, hangē pē ko ʻene hoko moʻoni ʻi he momoho ʻa ha fuaʻiʻakau, ko e matuʻotuʻa fakalaumālie ʻi ha taha ʻoku toe hā ia ʻi ha ngaahi founga kehekehe. ʻOku tau fakatokangaʻi ʻa e matuʻotuʻá ʻi ha taha ʻi he taimi ʻoku hā mai ai meiate ia ʻa e ʻiloʻiló, vavangá, potó, mo e alā meʻa peheé. (Siope 32:​7-9) Ko ha meʻa fakatupu-fiefia moʻoni ke feohi mo ngāue fakataha mo e kakai ʻoku nau fakahāhā ʻa e ngaahi ʻulungaanga peheé ʻi honau ngaahi angá mo ʻenau ngaahi tōʻongá.—Palovepi 13:20.

3. Ko e hā naʻe fakahaaʻi ʻo fekauʻaki mo e matuʻotuʻá ʻe he fakamatala ʻa Sīsū ʻo kau ki he kakai ʻo hono ʻahó?

3 ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku matuʻotuʻa fakaesino nai ha taha, ka ko e founga ʻo ʻene talanoá mo ʻene tōʻongá ʻoku hā mai nai ai ʻokú ne taʻematuʻotuʻa fakaeongo mo fakalaumālie. Ko e fakatātaá, ʻi he lea ʻo fekauʻaki mo e toʻutangata talangataʻa ʻo hono ʻahó, naʻe pehē ʻe Sīsū Kalaisi: “Naʻe haʻu ʻa Sione ʻo ʻikai ke kai pe inu, ka naʻe pehē ʻe he kakaí, ‘ʻOku ʻiate ia ha tēmeniō’; naʻe haʻu ʻa e Foha ʻo e tangatá ʻo kai mo inu, ʻoku kei pehē ai pē ʻe he kakaí, ‘Vakai! Ko ha tangata faʻa kai mo faʻa inu uaine.’” Neongo ko e kakai ko iá naʻa nau matuʻotuʻa fakaesino, naʻe pehē ʻe Sīsū naʻa nau tōʻonga ʻo hangē “ha tamaiki īkí”—ʻo ʻikai te nau matuʻotuʻa. Ko ia ai, naʻá ne tānaki atu: “Kae kehe, ʻoku fakamoʻoniʻi ʻa e māʻoniʻoni ʻa potó ʻe heʻene ngaahi ngāué.”—Mātiu 11:​16-19, NW.

4. ʻI he ngaahi founga fē ʻoku fakahāhā ai ʻa e laka ki muʻá mo e matuʻotuʻá?

4 Mei he ngaahi lea ʻa Sīsuú, ʻoku malava ke tau sio ai ʻoku tatau ai pē pe ʻoku maʻu ʻe ha taha ʻa e poto moʻoní—ko ha fakaʻilonga mavahe ʻo e matuʻotuʻá—ʻoku fakahaaʻi ia ʻe he ngaahi ngāue ʻokú ne fakahokó mo e ngaahi ola ʻoku maʻu mei aí. ʻI he fekauʻaki mo e meʻá ni, fakatokangaʻi ʻa e akonaki ʻa e ʻapositolo ko Paulá kia Tīmoté. ʻI he hili hono lau fakalautelau ʻa e ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tuli ki ai ʻa Tīmoté, naʻe pehē ʻe Paula: “Ke ke mamafa ki he ngaahi meʻa ko ia; ke ke ngaue ki he ngaahi meʻa ko ia; koeʻuhi ke ha ki he kakai kotoa hoʻo laka ki muʻa.” (1 Timote 4:15) ʻIo, ko ha laka ki muʻa ʻa ha Kalisitiane ki he matuʻotuʻá ʻoku “ha,” pe mātuʻaki ʻilongofua. Ko e matuʻotuʻa faka-Kalisitiané, ʻoku hangē ha maama ʻoku ulo, ʻoku ʻikai ko ha anga taʻehāmai pe fufū ia. (Mātiu 5:​14-16) Ko ia ai, te tau lāulea ki he ongo founga tefito ʻe ua ʻa ia ʻoku malava ke fakahāhā ai ʻa e laka ki muʻá mo e matuʻotuʻá: (1) ko e tupulaki ʻi he ʻiló, mahinó, mo e potó; (2) ko hono fakahāhā ʻa e fua ʻo e laumālié.

Taha ʻi he Tui mo e ʻIlo

5. ʻOku malava ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e matuʻotuʻá?

5 Ko e lahi taha ʻo e ngaahi tikisinalé ʻoku nau fakamatalaʻi ʻa e matuʻotuʻá ko e tuʻunga ʻo e tupu kakato, ʻo e hoko ko e tokotaha lahi matuʻotuʻa, pea ʻi hono aʻusia ha tuʻunga fakaʻosi pe ko e tuʻunga ʻoku fiemaʻú. Ko ha kiʻi foʻi fuaʻiʻakau, hangē ko ia naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻoku motuʻa, pe momoho, ʻi he taimi kuo kakato ai ʻa e takai ʻo ʻene tupu fakanatulá mo hono fōtungá, lanú, nanamú, pea mo e aʻu hono ifó ki he meʻa ʻoku lau ko e meʻa ʻoku taau ke holi ki ai. Ko ia ai, ko e matuʻotuʻá ʻoku ʻuhinga tatau ia mo e lelei ʻaupitó, kakató, pea naʻa mo e haohaoá.—Aisea 18:5; Mātiu 5:​45-48; Semisi 1:4.

6, 7. (a) Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi ʻoku mahuʻingaʻia loto-vēkeveke ʻa Sihova ʻi hono ʻai ʻa e kotoa ʻo ʻene kau lotú ke nau laka ki muʻa ki he matuʻotuʻa fakalaumālié? (e) Ko e hā ʻoku fekauʻaki vāofi mo e matuʻotuʻa fakalaumālié?

6 ʻOku mahuʻingaʻia loto-vēkeveke ʻa Sihova ko e ʻOtuá ʻi hono ʻai ʻa e kotoa ʻo ʻene kau lotú ke nau laka ki muʻa ki he matuʻotuʻa fakalaumālié. Ke aʻusia iá, kuó ne fai ʻa e ngaahi tokonaki fakaofo ʻi he loto fakatahaʻanga Kalisitiané. Ki he kau Kalisitiane ʻi ʻEfesoó, naʻe tohi ki ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Naʻá ne foaki mai ha niʻihi ko e kau ʻapositolo, niʻihi ko e kau palōfita, niʻihi ko e kau ʻevangeliō, niʻihi ko e kau tauhi-sipi mo e kau faiako, ʻi ha fakakaukau ki hono toe fakatonutonu ʻo e faʻahinga tapú, ki he ngāue fakafaifekaú, ki hono langa hake ʻa e sino ʻo Kalaisí, kae ʻoua ke aʻusia ʻe kitautolu kotoa pē ʻa e taha ʻi he tuí pea ʻi he ʻilo totonu ki he ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ke hoko ko ha tangata lahi matuʻotuʻa, ke aʻusia ʻa e fua, ko e lahi ʻa ia ʻoku kau ki he kakato ʻa e Kalaisí; koeʻuhi ke ʻoua naʻa tau kei hoko ko e fanga kiʻi pēpē, ʻo felīlīʻaki ʻe he ngaahi peau mo feʻaveʻaki fano ʻe he ngaahi matangi ʻo e akonaki fakafou ʻi he kākā ʻa e kau tangata, fakafou ʻi he kākā ke fakahoko ʻa e faihalá.”—Efeso 4:​11-14, NW.

7 ʻI he ngaahi veesi ko ʻení, naʻe fakamatalaʻi ai ʻe Paula ʻo pehē ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi ʻuhinga naʻe fai ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi tokonaki fakalaumālie feʻunga ʻānoa pehē ʻi he fakatahaʻangá koeʻuhi ko e faʻahinga kotoa ʻoku totonu ke nau ‘aʻusia ʻa e taha ʻi he tuí mo e ʻilo totonú,’ hoko “ko ha tangata lahi matuʻotuʻa,” pea maʻu ʻa e ‘fua ko e lahi ʻo Kalaisí.’ Ka toki hili pē ia te tau hao leva mei hono felīlīʻaki holo ʻo hangē ha fanga kiʻi pēpē fakalaumālié ʻe he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi akonaki loí. ʻOku tau sio ai ki he vahaʻangatae vāofi ʻi he vahaʻa ʻo e laka ki muʻa ki he matuʻotuʻa faka-Kalisitiané pea mo hono maʻu ʻa e “taha ʻi he tuí pea ʻi he ʻilo totonu ki he ʻAlo ʻo e ʻOtuá.” ʻOku ʻi ai ha ngaahi poini ʻi he akonaki ʻa Paulá ʻoku lelei ke tau tokanga ki ai.

8. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ki hono aʻusia ʻa e “taha” ʻi he tuí mo e ʻilo totonú?

8 ʻUluakí, koeʻuhi ko e ‘tahá’ ke tauhi maʻu, kuo pau ki ha Kalisitiane matuʻotuʻa ke ne hoko ʻo fāʻūtaha pea feongoongoi kakato mo e kaungātuí ʻi he fekauʻaki mo e tuí pea mo e ʻiló. ʻOku ʻikai te ne poupouʻi pe vilitaki ʻi ha ngaahi fakakaukau fakafoʻituitui pe nōfoʻi pē ia ʻi he ngaahi fakakaukau fakaeia ʻi he taimi ʻoku hoko mai ai ki he mahino faka-Tohitapú. Ka, kuó ne maʻu ʻa e falala kakato ki he moʻoní hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi mai ʻe Sihova ko e ʻOtuá fakafou ʻi hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi, pea mo e “tamaioeiki agatonu mo boto.” ʻI hono maʻu tuʻumaʻu ʻa e meʻakai fakalaumālie ʻoku tokonaki mai ʻi “hono taimi totonu”—fakafou ʻi he ngaahi tohi faka-Kalisitiané, ngaahi fakatahá, ngaahi ʻasemipilií, mo e ngaahi fakataha-lahí—ʻoku malava ke tau fakapapauʻi ai ʻoku tau tauhi maʻu ʻa e “taha” mo e kaungā Kalisitiané ʻi he tuí mo e ʻiló.—Mātiu 24:​45, PM.

9. Fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea ko e “tuí” hangē ko ia naʻe ngāueʻaki ʻe Paula ʻi heʻene tohi ki he kau ʻEfesoó.

9 Ko hono uá, ko e kupuʻi lea “ʻi he tuí” ʻoku ʻuhinga ia, ʻo ʻikai ki he tuipau ko ia ʻoku taukaveʻi ʻe he Kalisitiane taki taha, ka ki he fakakātoa ʻo ʻetau tuí, ʻa “hono māukupu, mo hono loloa, mo hono maʻolunga, mo hono loloto” ʻo iá. (Efeso 3:18; 4:5; Kolose 1:23; 2:7) Ko hono moʻoní, ʻe malava fēfē ki ha Kalisitiane ke ne taha mo hono kaungātuí kapau ʻokú ne tui pē pe tali pē ha konga ʻo e “tuí”? ʻOku ʻuhinga ʻení kuo pau ke ʻoua te tau fiemālie ʻi hono ʻiloʻi pē ʻa e ngaahi akonaki tefito ʻo e Tohitapú pe ko hono maʻu ha ʻilo nenefu pe fakakonga pē ʻo e moʻoní. Ka, ʻoku totonu ke tau houngaʻia ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻa e kotoa ʻo e ngaahi tokonaki ʻa Sihova ʻoku fakafou mai ʻi heʻene kautahá ke keli loloto ai ʻi heʻene Folofolá. Kuo pau ke tau feinga ke maʻu ha mahino totonu mo kakato taha ʻe ala lava ʻo fekauʻaki mo e finangalo pea mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá. ʻOku kau heni ʻa hono vaheʻi ha taimi ke lau mo ako ai ʻa e Tohitapú mo e ngaahi tohi faka-Tohitapú, ke lotu ki he ʻOtuá ki heʻene tokoní mo ʻene tatakí, ke maʻu tuʻumaʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, pea ke kau kakato ʻi he ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá mo e ngaohi-ākongá.—Palovepi 2:​1-5.

10. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi lea “kae ʻoua ke aʻusia ʻe kitautolu kotoa pē,” ʻo hangē ko ia naʻe ngāueʻaki ʻi he Efeso 4:13?

10 Ko hono tolú, naʻe talateu ʻaki ʻe Paula ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e taumuʻa lōtolú ʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea “kae ʻoua ke aʻusia ʻe kitautolu kotoa pē.” ʻI he fekauʻaki mo e kupuʻi lea “ʻe kitautolu kotoa pē,” ʻoku ʻomai ʻe ha tohi ʻe taha ʻoku lave ki he Tohitapú ʻa e ʻuhinga “ʻoku ʻikai ko e kotoa, ʻo hoko taha taha, māvahevahe, ka ko e kātoa fakataha.” ʻI hono fakalea ʻe tahá, ko e tokotaha taki taha ʻo kitautolu ʻoku totonu ke ne fakamuʻomuʻa ha feinga fakapotopoto ke tuli ki he taumuʻa ko e matuʻotuʻa faka-Kalisitiané fakataha mo e fetokouaʻakí fakakātoa. ʻOku pehē ʻe he The Interpreter’s Bible: “Ko e tuʻunga kakato ʻo e lavameʻa fakalaumālié ʻoku ʻikai ke aʻusia ia ʻe ha tokotaha ʻiate ia pē, hangē pē ko ha konga ʻe taha ʻo e sinó heʻikai malava ke ne aʻu ki heʻene tupu matuʻotuʻá kae ʻoua ke hokohoko atu ʻa e sinó fakakātoa ʻene tupu moʻui leleí.” Naʻe fakamanatu ʻe Paula ki he kau Kalisitiane ʻEfesoó ʻo pehē ʻi he kau fakataha mo e “kau maʻoniʻoni [“faʻahinga tapú,” NW] kotoa pe” ʻe totonu ai ke nau feinga ke makupusi ʻa e tuʻunga kakato ʻo e tuí.—Efeso 3:18a.

11. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai ʻuhinga ki ai ʻa e ʻai ke laka ki muʻa fakalaumālié? (e) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke tau fai ke laka ki muʻá?

11 ʻOku hā mahino mei he ngaahi lea ʻa Paulá ko hono fai ʻa e laka ki muʻa fakalaumālié ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ki hono fakafonu pē hotau ʻatamaí ʻaki ʻa e ʻiló mo e ako lahí. Ko e Kalisitiane matuʻotuʻá ʻoku ʻikai ko e tokotaha ko ia ʻokú ne ʻai ke maongo loloto ki he niʻihi kehé ʻaki ʻene fakakaukau ʻiloʻiló. Ka, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú: “Ko e ʻalunga ʻo haʻa faitotonu ʻoku hange ko e maama hengihengi, ʻa e fakautuutu ʻene maama ʻo aʻu ki he hoʻatā malie.” (Palovepi 4:18) ʻIo, “ko e ʻalunga,” ʻo ʻikai ko e tokotaha tāutahá, ʻa ia ʻoku “fakautuutu ʻene maama.” Kapau te tau fakamuʻomuʻa ha feinga hokohoko ke laka fakataha mo e mahino maamangia ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻomai ʻe Sihova ki heʻene kakaí, te tau fai ai ʻa e laka ki muʻa fakalaumālie. ʻI he meʻá ni, ke laka fakatahá, ʻoku ʻuhingá ke ngaʻunu ki muʻa, pea ko e meʻa ia ʻoku malava ʻe kitautolu kotoa ke fai.—Sāme 97:11; 119:105.

Fakahāhā ʻa e “Fua ʻo e Laumālié”

12. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki heʻetau kumi ki he laka ki muʻa fakalaumālié ʻa hono fakahāhā ʻa e fua ʻo e laumālié?

12 Neongo ʻoku mahuʻinga ʻa hono aʻusia “ʻa e taha ʻi he tuí pea ʻi he ʻilo totonú,” ʻoku mahuʻinga tatau pē kiate kitautolu ke fakahāhā ʻa e fua ʻo e laumālie ʻo e ʻOtuá ʻi he tafaʻaki kotoa pē ʻo ʻetau moʻuí. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko e matuʻotuʻá, hangē ko ia ʻoku tau ʻiloʻí, ʻoku ʻikai ko ha meʻa ia ʻi loto pe fufū, ka ʻoku fakaʻilongaʻi ia ʻe he ngaahi anga ʻoku ʻilongofua ʻaupito ʻa ia ʻoku malava ke ʻaonga mo langa hake ai ʻa e niʻihi kehé. Ko e moʻoni, ko ʻetau kumi ki he laka ki muʻa fakalaumālié ʻoku ʻikai ko ha feinga pē ke hā ʻoku tau fakatupu pe faʻu ha ngaahi anga. Ka, ʻi heʻetau tupulaki fakalaumālié, ʻo muimui ʻi he tataki ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá, ʻe ʻi ai ha liliu fakaofo ʻi heʻetau ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi ngāué. “Mou fou ʻi he Laumalie, pea ʻe ʻikai ai te mou momoʻi fakaai ʻa e holi ʻa Kakano,” ko e lea ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá.—Kaletia 5:16.

13. Ko e hā ʻa e liliu ko ha fakamoʻoni māʻalaʻala ia ʻo e laka ki muʻá?

13 Naʻe hoko atu ʻa Paula ki hono fakahokohoko “ʻa e ngaahi ngaue ʻa kakano,” ʻa ia ʻoku lahi pea “eʻa.” Ki muʻa ke mahino ki ha taha ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e ʻOtuá, ʻoku muimui ʻa ʻene moʻuí ki he ngaahi founga ʻa e māmaní pea fonu nai ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi meʻa naʻe lave ki ai ʻa Paulá: “feʻauaki, ko e angaʻuli, ko e pauʻu, ko e tauhi-aitoli, ko e fai tuki, ko e fetāufehiʻaʻaki, ko e fetuʻusi, ko e meheka, ko e feʻiteʻitani, ko e fakafelaulauhi, ko e fakavahavahaʻa, ko e fakafaʻafaʻahi, ko e femehekaʻaki, ko e fefakapongaki, ko e faʻa konā, ko e faʻa kai, mo e ngaahi alāmeʻa pehe.” (Kaletia 5:​19-21) Ka ʻi hono fai ʻe he tokotahá ʻa e fakalakalaka fakalaumālié, ʻoku faai atu pē ʻo ne ikuʻi ʻa e “ngaahi ngaue ʻa kakano” ko ʻeni ʻoku ʻikai fiemaʻú pea fetongi ia ʻaki ʻa e “fua ʻo e laumālié.” Ko e liliu ʻoku hā ki tuʻa ko ʻení ko ha fakamoʻoni māʻalaʻala ia ʻoku laka ki muʻa ʻa e tokotahá ki he matuʻotuʻa faka-Kalisitiané.—Kaletia 5:​22, NW.

14. Fakamatalaʻi ʻa e ongo kupuʻi lea ko e “ngaahi ngaue ʻa kakano” mo e “fua ʻo e laumālié.”

14 ʻOku totonu ke tau fakatokangaʻi ʻa e ongo kupuʻi lea ko ia ko e “ngaahi ngaue ʻa kakano” mo e “fua ʻo e laumālié.” Ko e “ngaahi ngaue” ko e ngaahi ola ia ʻo e meʻa ʻokú te faí, ko e fua ʻo ʻete ngāué. ʻI hono fakalea ʻe tahá, ko e ngaahi meʻa ko ia naʻe fakahokohoko ʻe Paula ko e ngaahi ngāue ʻa kakanó ko e ngaahi ola ia ʻo ʻete fili ʻosi fakakaukauʻi peé pe ko e tākiekina ʻa e kakano kuo hinga ʻo e tangatá. (Loma 1:​24, 28; 7:​21-25) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e kupuʻi lea “ko e fua ʻo e laumālié” ʻoku fakahuʻunga ia ki he ngaahi ʻulungaanga ʻoku fakahokohoko maí, ʻo ʻikai ko e ngaahi ola ʻo e ngaahi feinga ʻi he meʻa ʻoku ʻiloa ko e fakalakalaka ʻo e angá pe fakalahi fakaeangaʻitangatá, ka ko e ngaahi ola ia ʻo e ngāue ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ʻi ha taha. Hangē pē ko e laku fua mai ʻa ha fuʻu ʻakau ʻi hono tokangaʻi leleí, ʻoku pehē pē ʻa e fakahāhā ʻe ha taha ʻa e fua ʻo e laumālié ʻi he taimi ʻoku tafe tauʻatāina ai ʻa e laumālie māʻoniʻoní ʻi heʻene moʻuí.—Sāme 1:​1-3.

15. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tokanga ki he kotoa ʻo e ngaahi tafaʻaki ʻo e “fua ʻo e laumālié”?

15 Ko e toe poini ʻe taha ke fakakaukau ki aí ko e ngāueʻaki ko ia ʻe Paula ʻa e foʻi lea ko e “fua” ke kāpui ai ʻa e kotoa ʻo e ngaahi ʻulungaanga lelei naʻá ne lave ki aí. ʻOku ʻikai ke fakatupu mai ʻe he laumālié ia ha ngaahi fua kehekehe maʻatautolu ke tau fili mei ai ʻetau saiʻiá. Ko e kotoa ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻoku fakahokohoko mai ʻe Paulá—ʻa e ʻofa, fiefia, melino, kātaki-fuoloa, anga-ʻofa, anga-lelei, tui, anga-malū, mo e mapuleʻi-kitá—ʻoku nau mahuʻinga tatau pē, pea ʻoku nau kau fakataha ʻi hono ʻai ke malava ʻa e angaʻitangata foʻou faka-Kalisitiané. (Efeso 4:24; Kolose 3:10) Ko ia ai, neongo ʻoku tau ʻilo nai ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻulungāngá ni ʻoku eʻa lahi ange ia ʻi heʻetau moʻuí koeʻuhi ko hotau angaʻitangata ʻo kitautolú tonu mo ʻetau ngaahi hehemá, ʻoku mahuʻinga ke tau tokanga ki he kotoa ʻo e ngaahi tafaʻaki naʻe lave ki ai ʻa Paulá. ʻI heʻetau fai peheé, ʻe lava ke tau tapua kakato atu ange ai ha angaʻitangata hangē ko Kalaisí ʻi heʻetau moʻuí.—1 Pita 2:​12, 21.

16. Ko e hā ʻa ʻetau taumuʻa ʻi heʻetau tuli ki he matuʻotuʻa faka-Kalisitiané, pea ʻoku malava fēfē ke aʻusia iá?

16 Ko e lēsoni mahuʻinga ʻoku malava ke tau ako mei he fakamatala ʻa Paulá ʻoku pehē, ʻi he tuli ko ia ki he matuʻotuʻa faka-Kalisitiané, ʻoku ʻikai ko ʻetau taumuʻá ia ke maʻu ha ʻilo mo ha ako lahi pe ke fakatupu ha ngaahi angaʻitangata kuo fakaleleiʻi. Ko e taumuʻá ke maʻu ha tafe tauʻatāina mai ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí. Ki he lahi ko ia ʻe tali ai ʻe heʻetau fakakaukaú mo ʻetau ngaahi ngāué ʻa e tataki ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá, ko e lahi ai pē ia ʻo ʻetau hoko ʻo matuʻotuʻa fakalaumālié. ʻE malava fēfē ke tau aʻusia ʻa e taumuʻa ko ʻení? Kuo pau ke tau fakaʻatā hotau lotó mo hotau ʻatamaí ki he tākiekina ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá. ʻOku kau ki heni ʻa hono maʻu pea kau loto-tōnunga ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻOku totonu foki ke tau ako mo fakalaulauloto tuʻumaʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻo fakaʻatā ʻene ngaahi tefitoʻi moʻoní ke ne tataki ʻetau ngaahi feangainga mo e niʻihi kehé pea mo e ngaahi fili mo e ngaahi fakapapau ʻoku tau faí. ʻE toki hā mahino leva ai ʻa ʻetau laka ki muʻá.

Laka ki Muʻa ki he Lāngilangi ʻo e ʻOtuá

17. ʻOku anga-fēfē ʻa e fekauʻaki ʻa e ʻai ke laka ki muʻá pea mo e fakalāngilangiʻi ʻo ʻetau Tamai fakahēvaní?

17 Ko ia ai, ko hono ʻai ke hā ʻetau laka ki muʻá ʻoku ʻomai ai ʻa e lāngilangi mo e fakahīkihiki, ʻo ʻikai kiate kitautolu, ka ki heʻetau Tamai fakahēvaní, ʻa Sihova, ʻa ia ʻokú ne ʻai ke malava ʻe kitautolu ʻo maʻu ʻa e matuʻotuʻa fakalaumālié. ʻI he pō ki muʻa pea fakapoongi ai ʻa Sīsuú, naʻá ne tala ki heʻene kau ākongá: “Ko e meʻa ko ia kuo fakalangilangiʻi ai ʻa ʻeku Tamai, koeʻuhi ke iku ki hoʻomou fua lahi, mo hoʻomou matuʻaki hoko ko e kau ako aʻaku.” (Sione 15:8) Fakatouʻosi ʻaki ʻa e fua ʻo e laumālié pea mo e fua ʻo e Puleʻangá ʻi heʻenau ngāue fakafaifekaú, naʻe ʻomai ai ʻe he kau ākongá ʻa e lāngilangí kia Sihova.—Ngāue 11:​4, 18; 13:48.

18. (a) Ko e hā ʻa e utu-taʻu fakafiefia ʻoku lolotonga fakahoko ʻi he ʻaho ní? (e) Ko e hā ʻa e pole ʻoku ʻomai ʻe he utu-taʻu ko ʻení?

18 ʻI he ʻahó ni, ko e tāpuaki ʻa Sihová ʻoku ʻi heʻene kakaí ʻi heʻenau kau ʻi ha utu-taʻu fakalaumālie ʻi māmani lahi. ʻI ha ngaahi taʻu ʻo aʻu mai ki he taimí ni, ko e toko 300,000 nai ʻo e faʻahinga foʻou ʻi he taʻu kotoa pē kuo nau fakatapui kinautolu kia Sihova pea fakahāhaaʻi ʻenau fakatapuí ʻaki ʻa e papitaiso ʻi he vai. ʻOku ʻai ʻe he meʻá ni kitautolu ke tau fiefia pea ʻoku ʻikai ha veiveiua ʻokú ne toe ʻai ʻa e loto ʻo Sihová ke fiefia. (Palovepi 27:11) Kae kehe, ke hoko ʻa e meʻá ni ko ha matavai hokohoko ia ʻo e fiefiá mo e fakahīkihiki kia Sihová, ʻoku fiemaʻu ki he kotoa ʻo e kau foʻou ko iá ke nau “aeva [ʻia Kalaisi]: Kuo aka mo laga hake iate ia, bea fakatuumau i he tui.” (Kolose 2:​6, 7, PM) ʻOku ʻomai ʻe he meʻá ni ha pole lōua ki he kakai ʻa e ʻOtuá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, kapau kuó ke toki papitaiso, te ke tali ʻa e pole ke ʻai koe “ke ha ki he kakai kotoa hoʻo laka ki muʻa”? ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, kapau kuó ke ʻi he moʻoní ʻi ha ngaahi taimi, te ke tali ʻa e pole ke fua ʻa e fatongia ʻo e tokanga ki he lelei fakalaumālie ʻa e faʻahinga foʻoú? Ha taha pē ʻi he ongo meʻá ni, ko e fiemaʻu ke tutui atu ki he matuʻotuʻá ʻoku hā mahino ia.—Filipai 3:16; Hepelu 6:1.

19. Ko e hā ʻa e monū mo e ngaahi tāpuaki ʻoku malava ke ke maʻu kapau ʻokú ke ʻai ke hā hoʻo laka ki muʻá?

19 ʻOku fakatatali mai ʻa e ngaahi tāpuaki fakaofo ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau ngāue mālohi ke ʻai ke hā ʻenau laka ki muʻá. Manatuʻi ʻa e ngaahi lea fakalototoʻa ʻa Paula ʻi he hili ʻene naʻinaʻi kia Tīmote ke ʻai ke laka ki muʻá: “Lamalama kiate koe mo e meʻa ʻoku ke akoʻaki: ke ke nofoʻaki fai ʻa e ongo meʻa ko ia; he ʻi hoʻo fai pehe, te ke fakamoʻui koe mo kinautolu foki ʻoku fanongo kiate koe.” (1 Timote 4:16) ʻI he tōtōivi ke ʻai ke hā hoʻo laka ki muʻá, te ke malava ke ke kau mo koe ʻi he monū ʻo hono fakalāngilangiʻi ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá pea maʻu ʻa ʻene ngaahi tāpuakí.

ʻOkú Ke Manatuʻi?

• ʻI he ngaahi founga fē ʻoku malava ai ke ʻai ke hā ʻa e matuʻotuʻa fakalaumālié?

• Ko e hā ʻa e faʻahinga ʻilo mo e mahino ʻoku tapua mai ai ʻa e matuʻotuʻá?

• ʻOku anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻa e laka ki muʻa fakalaumālié ʻi hono ʻai ke hā ʻa e “fua ʻo e laumālié”?

• Ko e hā ʻa e pole ʻoku totonu ke tau tali ʻi heʻetau tutui atu ki he matuʻotuʻá?

[Fakatātā ʻi he peesi 13]

Ko e momohó, pe motuʻá, ʻoku ʻilongofua ʻaupito ia

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

ʻOku tau fai ʻa e laka ki muʻa fakalaumālié ʻi he laka fakataha mo e moʻoni ʻoku fakahaaʻi maí

[Fakatātā ʻi he peesi 17]

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he lotú ke tau fakahāhā ʻa e “fua ʻo e laumālié”

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share