Fai ʻo e Tali ki Ho Konisēnisí
“ʻOku maʻa ʻa e meʻa kotoa pe kiate kinautolu ʻoku maʻa; ka kiate kinautolu kuo ʻuli mo taʻetui ʻoku ʻikai ke maʻa ha meʻa.”—TAITUSI 1:15.
1. Naʻe anga-fēfē ʻa e fekauʻaki ʻa Paula mo e ngaahi fakatahaʻanga ʻi Kēlití?
HILI hono fakakakato ʻe he ʻapositolo ko Paulá ha fononga fakamisinale ʻe tolu, naʻe puke pōpula ia pea iku ʻo ʻave ki Loma, ʻa ia naʻe tuku pilīsone ai ʻo feʻunga mo e taʻu ʻe ua. Ko e hā naʻá ne fai ʻi hono tukuange iá? ʻI ha vahaʻa taimi ai, naʻá ne ʻaʻahi ki he motu ko Kēlití fakataha mo Taitusi, ʻa ia naʻe tohi ʻa Paula kiate ia: “Ko hono ʻuhinga ʻeni o ʻeku tuku koe ʻi Keliti, koeʻuhi ke ke fai atu ʻa e fakatonutonu ʻo e ngaahi meʻa naʻe toe, ʻo fakanofo faifekau.” (Taitusi 1:5) Ko hono fakahoko ʻe Taitusi ʻa e ngāue ko iá naʻe fekauʻaki ia mo ha ngaahi konisēnisi.
2. Ko e hā ʻa e palopalema naʻe pau ke feangainga mo Taitusi ʻi he motu ko Kēlití?
2 Naʻe faleʻi ʻe Paula ʻa Taitusi fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga taau ke hoko ai ko e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá pea fakahaaʻi leva naʻe ʻi ai ʻa e “toko lahi oku agatuu, koe kau launoa moe kau kāka.” Ko e faʻahingá ni naʻa nau “fakaheʻi ae gaahi fale kotoa, o ako aki ae gaahi mea oku ikai totonu.” Naʻe pau kia Taitusi ke ne “valoki majila akinautolu.” (Taitusi 1:10-14, PM; 1 Timote 4:7) Naʻe pehē ʻe Paula ko honau ʻatamaí mo honau konisēnisí naʻe “ʻuli,” ʻo ne ngāueʻaki ha foʻi lea ʻoku ʻuhingá kuo fakaʻilaʻi, hangē ko e tupenu lelei kuo fakaʻilaʻi nai ʻe ha fakalanu. (Taitusi 1:15) Ko e niʻihi ʻo e kau tangata ko iá naʻa nau mei ha puipuituʻa faka-Siu nai, he naʻa nau ‘tuu muʻa i he kamú.’ Ko e ngaahi fakatahaʻanga he ʻaho ní ʻoku ʻikai ke fakaheeʻi ia ʻe he kau tangata ʻoku nau maʻu ʻa e vakai tefito ko iá; ka neongo ia ʻoku lava ke tau ako ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo e konisēnisí mei he akonaki naʻe ʻoange ʻe Paula kia Taitusí.
Faʻahinga Kuo ʻUli Honau Konisēnisí
3. Ko e hā ʻa e meʻa fekauʻaki mo e konisēnisí naʻe tohi ʻa Paula fekauʻaki mo ia kia Taitusí?
3 Fakatokangaʻi ange ʻa e ʻātakai naʻe lave ai ʻa Paula ki he konisēnisí. “ʻOku maʻa ʻa e meʻa kotoa pe kiate kinautolu ʻoku maʻa; ka kiate kinautolu kuo ʻuli mo taʻetui ʻoku ʻikai ke maʻa ha meʻa, ka kuo ʻuli pe honau loto mo e konisenisi fakatouʻosi. ʻOku nau lau ʻoku nau ʻilo ʻa e ʻOtua, ka ʻi heʻenau ngaahi ngaue ʻoku nau fakaʻikaiʻi ia.” ʻOku hā mahino, ko e niʻihi ʻi he taimi ko iá naʻe fiemaʻu ke nau fai ha ngaahi liliu koeʻuhi ke “moʻui lelei ʻenau lotu.” (Taitusi 1:13, 15, 16) Ne ʻi ai ʻenau palopalema ʻi hono fakafaikehekeheʻi ʻa e meʻa naʻe maʻá mo ia naʻe taʻemaʻá, pea naʻe fekauʻaki eni mo honau konisēnisí.
4, 5. Ko e hā ʻa e mele naʻe maʻu ʻe he niʻihi ʻi he ngaahi fakatahaʻangá, pea naʻe anga-fēfē hono uesia kinautolu ʻe he meʻá ni?
4 Laka hake he taʻu ʻe hongofulu ki muʻá, naʻe aofangatuku ai ʻe he kulupu pule Kalisitiané ko e kamú naʻe ʻikai kei fiemaʻu kae hoko ai ko ha taha lotu moʻoni, pea naʻa nau fakahā ia ki he ngaahi fakatahaʻangá. (Ngāue 15:1, 2, 19-29) Neongo ia, naʻe kei ‘tuu muʻa pē i he kamú’ ʻa e niʻihi ia ʻi Kēliti. Naʻa nau fakahāhā taʻefakapulipuli ʻenau taʻelototatau mo e kulupu pulé, “o ako aki ae gaahi mea oku ikai totonu.” (Taitusi 1:10, 11, PM) ʻI ha fakakaukau fehālaaki, naʻa nau pouaki nai ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni mei he Laó fekauʻaki mo e meʻakaí pea mo e fakamaʻa fakaeouaú. Naʻe aʻu nai ʻo nau fakalahiʻi ʻa e meʻa naʻe tala ʻe he Laó, ʻo hangē ko ia naʻe fai heʻenau fanga kuí ʻi he ʻaho ʻo Sīsuú, pea pehē ki hono pouaki ʻa e ngaahi fepale faka-Siú mo e ngaahi tuʻutuʻuni fakaetangatá.—Maake 7:2, 3, 5, 15; 1 Timote 4:3.
5 Ko e fakakaukau peheé naʻe kaunga kovi ia ki heʻenau faifakamāú mo ʻenau ongo ko ia ki he meʻa ʻoku tonú, ʻa honau konisēnisí. Naʻe tohi ʻe Paula: “Kiate kinautolu kuo ʻuli mo taʻetui ʻoku ʻikai ke maʻa ha meʻa.” Ko honau konisēnisí naʻe hoko ʻo mātuʻaki fehālaaki ʻo ʻikai ai kei hoko ko ha tataki alafalalaʻanga ki heʻenau ngaahi tōʻongá mo ʻenau ngaahi fakafuofuá. ʻIkai ngata aí, naʻa nau fakamāuʻi ʻa e kaungā Kalisitiané ʻi he ngaahi meʻa naʻe fakafoʻituitui ia, ʻa e ngaahi meʻa ʻe fili nai ai ʻe he Kalisitiane ia ʻe taha ʻa e founga ʻe taha ka ʻe fili nai ʻe he Kalisitiane ia ko ē ha meʻa kehe. ʻI he tuʻungá ni naʻe vakai ai ʻa e kau Kēliti ia ko ení ʻoku taʻemaʻa ʻa e meʻa naʻe ʻikai moʻoni ke pehē ia. (Loma 14:17; Kolose 2:16) Lolotonga ʻenau fakahā naʻa nau ʻiloʻi ʻa e ʻOtuá, naʻe fakamoʻoniʻi ʻe heʻenau ngaahi ngāué naʻe ʻikai pehē ia.—Taitusi 1:16.
‘Maʻa Kiate Kinautolu ʻOku Maʻá’
6. Ko e hā ʻa e faʻahinga kakai ʻe ua naʻe lave ki ai ʻa Paulá?
6 ʻOku lava fēfē ke tau maʻu ʻaonga mei he meʻa naʻe tohi ʻe Paula kia Taitusí? Sai, vakai angé ki he faikehekehe ʻoku maʻu ʻi he fakamatala ko ení: “ʻOku maʻa ʻa e meʻa kotoa pe kiate kinautolu ʻoku maʻa; ka kiate kinautolu kuo ʻuli mo taʻetui ʻoku ʻikai ke maʻa ha meʻa, ka kuo ʻuli pe honau loto mo e konisenisi fakatouʻosi.” (Taitusi 1:15) Naʻe ʻikai moʻoni ke pehē ʻe Paula ia ko ha Kalisitiane ʻoku maʻa fakaeʻulungāanga, ʻoku maʻa fakaʻaufuli mo ngofua ʻa e meʻa kotoa pē. ʻOku lava ke tau fakapapauʻi ʻa e meʻa ko iá koeʻuhi naʻe fakamahinoʻi ʻe Paula ʻi ha toe tohi ʻe taha, ko e tokotaha ʻoku fai feʻauaki, tauhi ʻaitoli, fakahaʻele faʻahikehe, pea mo e hā fua, “ʻe ʻikai hanau tofiʻa ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtua.” (Kaletia 5:19-21) Ko ia kuo pau ke tau fakaʻosiʻaki naʻe fakahaaʻi ʻe Paula ha foʻi moʻoni fakalūkufua fekauʻaki mo e faʻahinga kakai ʻe ua, ko e faʻahinga ʻoku maʻa fakaeʻulungāanga mo fakalaumālie mo e faʻahinga ʻoku ʻikai.
7. ʻOku tapui ʻi he Hepelu 13:4 ʻa e hā, ka ko e hā ʻa e fehuʻi ʻe malanga hake nai?
7 Ko e ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻu ki ha Kalisitiane loto-moʻoni ke fakaʻehiʻehi mei aí ʻoku ʻikai fakangatangata ia ki he meʻa ʻoku tapui fakahangatonu ʻe he Tohi Tapú. Ko ha fakatātā, fakakaukau angé ki he fakamatala hangatonu ko ení: “Ke lauʻi lelei ʻa e mali ʻe he kakai kotoa pe; pea ke taʻeʻuliʻi ʻa e mohenga: he ko e kau feʻauaki, mo e tonoʻunoho ʻe fakamāu kinautolu ʻe he ʻOtua.” (Hepelu 13:4) Naʻa mo e faʻahinga ʻoku ʻikai ko e kau Kalisitiané mo e faʻahinga ʻoku ʻikai te nau ʻilo ha meʻa fekauʻaki mo e Tohi Tapú te nau fakamulituku totonu ʻaki ko e vēsí ni ʻoku tapui ai ʻa e tonó. ʻOku hā mahino mei heni mo e ngaahi kupu Fakatohitapu kehe ʻoku hanga ʻe he ʻOtuá ʻo fakahalaiaʻi ʻa e fehokotaki fakasino ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata pe ko ha fefine mali mo ha toe taha kehe tuku kehe hono husepāniti pe uaifi fakalaó. Ko ia ai, fēfē ʻa e ongo meʻa taʻemali ʻokú na feʻauaki ngutú? ʻOku taukaveʻi ʻe he toʻutupu tokolahi ko e tōʻongá ni ʻoku ʻikai hano maumau koeʻuhi ʻoku ʻikai ko ha fehokotaki fakasino ia. ʻE vakai nai ha Kalisitiane ki he feʻauaki ngutú ʻoku maʻa?
8. Fekauʻaki mo e feʻauaki ngutú, ʻoku anga-fēfē ʻa e kehe ʻa e kau Kalisitiané mei he kakai tokolahi ʻo e māmaní?
8 Ko e Hepelu 13:4 mo e 1 Kolinito 6:9 ʻoku fakamoʻoniʻi pau ai ʻoku ʻikai hōifua ʻa e ʻOtuá fakatouʻosi ki he tonó mo e feʻauakí (faka-Kalisi, por·neiʹa). Ko e hā ʻoku kau ki he feʻauakí? Ko e foʻi lea faka-Kalisi ko ení ʻoku kau ki ai ʻa hono ngāueʻaki ʻo e ʻōkani fakafanaú ʻo tatau ai pē ʻi he founga fakanatula pe taʻefakanatula fakataha mo ha taumuʻa fakalielia. ʻOku kau ki ai ʻa e founga kotoa pē ʻo e fehokotaki fakasino taʻetotonu ʻi tuʻa mei he nofo mali Fakatohitapú. Ko ia ʻoku kau ai ʻa e feʻauaki ngutú, neongo ai ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo e pehē ko e toʻutupu takatakai ʻi he māmaní kuo tala ki ai pe kuo nau fakamulituku ʻaki ʻoku tali lelei pē ʻa e feʻauaki ngutú ia. Ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku ʻikai ke tataki ʻenau fakakaukaú mo ʻenau tōʻongá ʻe he ngaahi fakakaukau ʻa e “kau launoa moe kau kāka.” (Taitusi 1:10, PM) ʻOku nau pipiki kinautolu ki he tuʻunga māʻolunga ange ʻa e Tohi Tapu Māʻoniʻoní. ʻI he ʻikai feinga ke fai ha kalofanga fekauʻaki mo e feʻauaki ngutú, ʻoku nau mahinoʻi ko ʻene tuʻu Fakatohitapú ko e feʻauaki ia, por·neiʹa, pea ʻoku nau akoʻi honau konisēnisí ʻo fakatatau ki ai.a—Ngāue 21:25; 1 Kolinito 6:18; Efeso 5:1 (Ef 5:3, PM).
Leʻo Kehekehe, Fili Kehekehe
9. Kapau ʻoku “maʻa ʻa e meʻa kotoa pe,” ko e hā ʻa e ngafa ʻo e konisēnisí?
9 Ka naʻe ʻuhinga ʻa Paula ki he hā ʻi heʻene pehē “ʻoku maʻa ʻa e meʻa kotoa pe kiate kinautolu ʻoku maʻa”? Naʻe ʻuhinga ʻa Paulá ki he kau Kalisitiane kuo nau ʻomai ʻenau fakakaukaú mo ʻenau ongoʻi fakaeʻulungāangá ke fehoanaki mo e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku tau maʻu ʻi heʻene Folofola fakamānavaʻí. Ko e kau Kalisitiane peheé ʻoku nau ʻiloʻi ko e ngaahi meʻa lahi ko ia ʻoku ʻikai fakahalaki fakahangatonú, ʻoku ʻi ai ha tuʻunga ai ki ha faikehekehe ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau tuí. ʻI he ʻikai hoko ʻo faifakamāú, ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku “maʻa” ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fakahalaiaʻi ʻe he ʻOtuá. ʻOku ʻikai te nau ʻamanekina ko e niʻihi kehe kotoa pē te nau fakakaukau tatau tofu pē mo kinautolu fekauʻaki mo e ngaahi tafaʻaki ʻo e moʻuí ʻa ia ʻoku ʻikai ʻomai fakahangatonu ai ʻe he Tohi Tapú ha fakahinohino pau. Tau lāulea angé ki ha fakatātā ʻo e meʻá ni.
10. ʻE anga-fēfē nai hano fakatupunga ʻe ha mali (pe ha putu) ha pole?
10 ʻOku lahi ʻa e ngaahi fāmili ʻa ia kuo hoko ʻa e hoa mali ai ʻe taha ko ha Kalisitiane ka ʻoku ʻikai pehē ʻa e hoa ʻe tahá. (1 Pita 3:1; 4:3) ʻE ʻomai nai ʻe he meʻá ni ʻa e ngaahi pole kehekehe, hangē ko ia ʻo ka fai ha mali pe ha putu ʻa ha kāinga. Fakaʻuta atu ki he tuʻunga ʻo ha uaifi Kalisitiane ʻa ia ʻoku teʻeki ke kau mai ʻa hono husepānití ki heʻene tuí. Ko e taha ʻo e kāinga ʻo e tangatá ʻoku teu mali, pea ko e ouaú ʻe fai ia ʻi ha fale lotu ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané. (Pe ko ha kāinga, mahalo ko ha taha ʻo e ongo mātuʻá, kuo mate ia, pea ʻe fai ʻa e putú ʻi ha fale lotu.) ʻOku fakaafeʻi ki ai ʻa e ongo meʻá, pea ʻoku loto ʻa e husepānití ke ʻalu fakataha ki ai mo hono uaifí. Ko e hā ʻoku tala ʻe he konisēnisi ʻo e uaifí kiate ia fekauʻaki mo haʻane ʻalu ki ai? Ko e hā te ne faí? Sioloto atu ki he meʻa ʻe ua ko eni ʻe ala hokó.
11. Fakamatalaʻi pe ʻe anga-fēfē nai ha fakaʻuhinga ʻa ha uaifi Kalisitiane pe te ne ʻalu ki ha mali ʻi ha fale lotu, pea ʻoku taki atu ai ki he fakamulituku fē?
11 ʻOku fakakaukauloto ʻa Loisi fekauʻaki mo ha fekau mamafa Fakatohitapu, ‘haʻu mei Babilone koe lahi,’ ʻa e ʻemipaea ʻo e lotu loi ʻi he māmaní. (Fakahā 18:2, 4, PM) Naʻá ne kau ki muʻa ki he siasi naʻe teu fakahoko ai ʻa e malí pea ʻokú ne ʻiloʻi ko e lolotonga ʻa e ouaú, ko e faʻahinga kotoa ʻoku ʻi aí ʻe kole ke nau kau ʻi he ngaahi tōʻonga fakalotu ʻoku faí, hangē ko e lotu, hiva pe ngaahi tohaka fakalotú. ʻOkú ne fakapapau heʻikai te ne kau ʻi he meʻa ko iá pea ʻikai teitei loto ke ʻi he feituʻu ko iá ke tenge ai ia ke maumauʻi ʻene anga-tonú. ʻOku fakaʻapaʻapa ʻa Loisi ki hono husepānití pea loto ke fāitaha mo ia, ʻa hono ʻulu Fakatohitapú; neongo ia, ʻoku ʻikai te ne loto ke fakangaloku ʻene ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú. (Ngāue 5:29) Ko ia ai, ʻokú ne fakamatalaʻi fakapotopoto ki hono hoá ʻe tatau ai pē pe te ne fili ke ʻalu ki ai, heʻikai pē ʻalu ia. ʻE lava ke ne pehē ange kapau te ne ʻalu ki ai pea fakafisi ke kau ʻi ha faʻahinga tōʻonga, te ne fakamaaʻi ai ia [ʻa e husepānití], ko ia ʻi he ʻuhinga ko iá ʻe lelei ange nai kiate ia ke ʻoua ʻe ʻalu. Ko e fili ʻa Loisí ʻokú ne iku maʻu ai ha konisēnisi ʻataʻatā.
12. ʻE fēfē nai ʻa e fakaʻuhinga ʻa ha taha pea fai ha tali ki ha fakaafe ki ha mali ʻi ha fale lotu?
12 ʻOku fehangahangai ʻa Lute mo e palopalema ʻoku meimei hangē pē ko iá. ʻOkú ne fakaʻapaʻapa ki hono husepānití, ʻokú ne fakapapau ke mateaki ki he ʻOtuá, pea ʻokú ne ongongofua ki hono konisēnisi kuo akoʻi ʻe he Tohi Tapú. Hili ʻene fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi poini hangē ko ia naʻe fakakaukau ki ai ʻa Loisí, ʻoku vakai ʻa Lute fakafou ʻi he lotu, ki he “Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí” ʻi he Taua Leʻo ʻo Mē 15, 2002. ʻOkú ne manatuʻi ko e toko tolu Hepeluú naʻa nau fai ki ha fekau, ke nau ʻi he feituʻu ʻe fai ai ʻa e lotu ʻaitoli, neongo ia naʻa nau tauhi ʻenau anga-tonú ʻaki ʻa e ʻikai te nau kau ʻi ha ouau lotu ʻaitoli. (Taniela 3:15-18) ʻOkú ne fili ke ʻalu mo hono husepānití kae ʻikai kau ʻi ha faʻahinga tōʻonga fakalotu, pea ʻokú ne ngāue ʻo fehoanaki mo hono konisēnisí. ʻOkú ne fakamatala fakapotopoto kae mahino ki hono husepānití ʻa e meʻa ʻe fakaʻatā ia ʻe hono konisēnisí ke ne faí mo e meʻa heʻikai te ne faí. ʻOku ʻamanaki ʻa Lute ʻe sio hono husepānití ki he faikehekehe ʻo e lotu moʻoní mo e lotu loí.—Ngāue 24:16.
13. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke ʻoua ʻe fai ha hohaʻa ʻi hono aʻusia ʻe ha ongo Kalisitiane ha fakamulituku kehekehe?
13 ʻOku hanga ʻe he moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo e lava ke aʻusia ʻe ha ongo Kalisitiane ha fakamulituku kehekehe ʻo fakahuʻunga ai ʻoku ʻikai fai ha tokanga ia ki he meʻa ʻoku fai ʻe ha taha pe ko e tokotaha ko ia ʻo e toko uá ni ʻoku pau pē ʻokú ne maʻu ha konisēnisi vaivai? ʻIkai. ʻI he vakai atu ʻa Loisi ki he meʻa naʻá ne hokosia ʻi he kuohilí fekauʻaki mo e mūsiká mo e ʻū teuteu ʻo e ngaahi ouau ʻi he fale lotú, ʻokú ne ongoʻi nai ʻo ka ʻalu ki ai ʻe mātuʻaki fakatuʻutāmaki ia kiate ia. Pea ko ʻene feangaingaʻaki ʻi he kuohilí mo hono husepānití fekauʻaki mo e ngaahi ʻīsiu fakalotú ʻe uesia nai ai hono konisēnisí. Ko ia ʻokú ne tuipau ai ko ʻene filí ʻoku lelei taha kiate iá.
14. Ko e hā ʻoku totonu ke manatuʻi ʻe he kau Kalisitiané fekauʻaki mo e ngaahi ʻīsiu ʻo e fili fakafoʻituituí?
14 Ka ʻoku kovi nai ʻa e fili ʻa Luté? ʻOku ʻikai ko ha meʻa ia ke lea ai ʻa e niʻihi kehé. ʻOku ʻikai totonu ke nau fakamāuʻi pe fakaangaʻi ia ʻi heʻene fili ke ʻalu ki ai kae ʻikai kau ʻi ha tōʻonga fakalotú. Manatuʻi ʻa e akonaki ʻa Paula ki he ngaahi fili fakafoʻituitui fekauʻaki mo e kai pe ʻikai kai ʻa e ngaahi meʻakai ʻe niʻihi: “Ko ia ʻoku ne kai noa pe ke ʻoua te ne fakasikakaʻi ʻa siʻi kai fakaʻehiʻehi; pea ko siʻi kai fakaʻehiʻehi ke ʻoua te ne angaʻi ʻa ia ʻoku kai noa pe: . . . ʻoku ʻi heʻene ʻeiki aʻana haʻane tuʻu pe hinga. ʻA, te ne tuʻu pe; he ʻoku mafai ʻe heʻene ʻEiki ke poupou ia.” (Loma 14:3, 4) ʻOku pau heʻikai ha Kalisitiane moʻoni ʻe loto ke fakaʻaiʻai ha taha ke ne tukunoaʻi ʻa e tataki ʻo ha konisēnisi kuo akoʻi, he ko e fai peheé ʻe hangē ia hano tukunoaʻi ha leʻo ʻoku lava ke ne ʻomi ha pōpoaki fakahaofi moʻui.
15. Ko e hā ʻoku totonu ai ke fakakaukau fakamātoato ki he konisēnisi mo e ongoʻi ʻa e niʻihi kehé?
15 ʻI he hokohoko atu ʻo e tuʻunga ko ení, ʻoku totonu ki he ongo Kalisitiané ke na fakatou fakakaukau ki ha toe ngaahi moʻoniʻi meʻa, pea ko e taha ai ko ʻene maongo ki he niʻihi kehé. Naʻe akonaki mai ʻa Paula: “Ke mou fifili ki ai muʻa, ke ʻoua te mou ʻai ha tūkiaʻanga pe ha tauhele ke moʻua ai ho tokoua.” (Loma 14:13) ʻOku ʻiloʻi nai ʻe Loisi ko e ngaahi tuʻunga hangē ko ení kuó ne fakatupunga ʻa e loto-mamahi lahi ʻi heʻenau fakatahaʻangá pe ʻi hono fāmilí, pea ko e meʻa ʻokú ne faí ʻe maongo lahi ia ki heʻene fānaú. ʻI hono kehé, ʻoku lāuʻilo nai ʻa Lute ia kuo teʻeki fakatupunga ʻe he ngaahi fili peheé ia ha hohaʻa ʻi he fakatahaʻangá pe ʻi he koló. Ko e ongo tuofāfiné fakatouʻosi—mo kitautolu kotoa—ʻoku totonu ke tau ʻiloʻi ko ha konisēnisi kuo akoʻi lelei ʻoku ongongofua ia ki he meʻa ʻoku maongo ki he niʻihi kehé. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ka ai ha tangata te ne fakatūkia ha taha ʻi siʻi tamaiki ni ʻoku tui kiate au, ʻe oli ange ki he tangata ko ia ʻo ka ne tautau ha fuʻu maka fale ʻi hono kia, ʻo lomakiʻi ʻi he moana hauhau.” (Mātiu 18:6) Kapau ʻoku tukunoaʻi ʻe ha taha ʻa e ʻīsiu ʻo hono fakatūkiaʻi ʻa e niʻihi kehé, te ne hoko nai ai ʻo maʻu ha konisēnisi ʻuli, hangē ko ia naʻe hoko ki he kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻi Kēlití.
16. Ko e hā ʻa e ngaahi liliu te tau ʻamanekina nai ʻi ha Kalisitiane ʻi he faai mai ʻa e taimí?
16 Ko e tupu fakalaumālie ʻa ha Kalisitiane ʻoku totonu ke hokohoko atu, ʻo hangē pē ko ʻene fakalakalaka ʻi he fanongo mo e tali ki hono konisēnisí. Tau pehē pē ko Maʻaké naʻe toki papitaiso. ʻOku tala ange ʻe hono konisēnisí ke ne siʻaki ʻa e ngaahi tōʻonga taʻefakatohitapu naʻá ne muʻaki kau ai, ʻo kau nai ki ai ʻa e ʻū ʻaitolí pe ko e totó. (Ngāue 21:25) Ko hono moʻoní, ʻokú ne fakaʻehiʻehi fakamātoato he taimí ni ʻo aʻu ai pē ki he ngaahi meʻa ʻoku meimei tatau mo ia ʻoku tapui ʻe he ʻOtuá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻokú ne puputuʻu fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku siʻaki ai ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻokú ne vakai ki ai ʻoku tali lelei, hangē ko e ngaahi polokalama televīsone ʻe niʻihi.
17. Fakatātaaʻi ʻa e anga hono hanga ʻe he taimí mo e tupulaki fakalaumālié ʻo tākiekina ʻa e konisēnisi ʻo ha Kalisitiane.
17 ʻI he faai mai ʻa e taimí, ʻoku tupulaki ʻa e ʻilo ʻa Maʻaké pea ʻunuʻunu ofi ange ai ki he ʻOtuá. (Kolose 1:9, 10) Ko e hā hono olá? Ko e leʻo ʻi loto ʻiate iá ʻoku akoʻi lahi fakaʻulia. ʻOku hehema lahi ange ʻa Maʻake he taimí ni ke fanongo ki hono konisēnisí pea vakaiʻi fakalelei ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú. Ko hono moʻoní, ʻokú ne ʻilo ko e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa “meimei tatau” naʻá ne siʻakí ʻoku ʻikai moʻoni ke fepaki ia mo e fakakaukau ʻa e ʻOtuá. ʻIkai ko ia pē, ko ʻene fakatonutonu lahi ange ia ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú pea loto-lelei ke fai ha tali ki hono konisēnisi kuo akoʻi leleí, kuo ueʻi ai ʻa Maʻake he taimí ni ʻe hono konisēnisí ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi polokalama naʻá ne ongoʻi ki muʻa naʻe tali leleí. ʻIo, kuo sivi ʻo maʻa hono konisēnisí.—Sāme 37:31.
18. Ko e hā ʻa e meʻa fakatupu fiefia ʻoku tau maʻú?
18 ʻI he lahi taha ʻo e ngaahi fakatahaʻangá, ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga tāutaha ʻoku ʻi he ngaahi tuʻunga kotoa pē ʻo e fakalakalaka faka-Kalisitiané. Ko e niʻihi ʻo kinautolu ʻoku nau foʻou ʻi he tuí. Mahalo ko honau konisēnisí ʻoku meimei fakalongolongo pē ia ʻi he ngaahi ʻīsiu ʻe niʻihi, neongo ia ko e leʻo mei lotó ʻoku lea leʻo-lahi ia ʻi he ngaahi meʻa kehé. Ko e faʻahinga peheé ʻe fiemaʻu nai ki ai ʻa e taimi mo e tokoni ke fakatonutonu ai kinautolu ki he tataki ʻa Sihová pea ongongofua ki honau konisēnisi tonu kuo akoʻí. (Efeso 4:14, 15) Ko e meʻa fakafiefiá, ʻi he ngaahi fakatahaʻanga tatau, ngalingali ʻoku ʻi ai ʻa e tokolahi ʻoku nau maʻu ʻa e ʻilo lahi, taukei ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú, pea mo ha konisēnisi ʻoku feongoongoi lahi mo e fakakaukau ʻa e ʻOtuá. Ko ha meʻa fakafiefia moʻoni ia ke lata kiate “kinautolu ʻoku maʻa” ʻa ia ʻoku nau sio ʻoku “maʻa” fakaeʻulungāanga mo fakalaumālie ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hōifua ki ai ʻa e ʻEikí! (Efeso 5:10) ʻOfa ke tau ʻai kotoa ko ʻetau taumuʻá ia ke tupulaki ke aʻu ki he tuʻunga ko iá pea tauhi maʻu ha konisēnisi ʻoku fehoanaki mo e ʻilo totonu ʻo e moʻoní mo e anga-līʻoa fakaʻotuá.—Taitusi 1:1.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e Watchtower ʻo Maʻasi 15, 1983, peesi 30-1, ʻoku ʻomai ai ʻa e fakamatala ke fakakaukau ki ai fekauʻaki mo e ngaahi hoa malí.
ʻE Fēfē Haʻo Tali?
• Ko e hā naʻe maʻu ai ʻe he kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻi Kēliti ʻa e ngaahi konisēnisi naʻe ʻulí?
• ʻOku anga-fēfē nai hano fai ʻe ha ongo Kalisitiane ʻoku ongongofua hona konisēnisí ha ongo fili kehekehe?
• ʻI he faai mai ʻa e taimí, ko e hā ʻoku totonu ke hoko ki hotau konisēnisí?
[Mape ʻi he peesi 26]
(Ki he konga tohi kuo fokotuʻu kakato, sio ki he tohi)
Sisilī
KALISI
Kēliti
ʻĒSIA MAINA
Saipalo
TAHI METITELENIANE
[Fakatātā ʻi he peesi 28]
ʻI he fehangahangai ha ongo Kalisitiane ʻe ua mo ha tuʻunga meimei tatau te na fai nai ha ongo fili kehekehe