ʻOku Fakaafeʻi Loto-Māfana Atu Koe
MAHALO pē kuó ke fononga ʻo fakalaka ʻi ha Fale Fakatahaʻanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi ho feituʻú peá ke fifili pe ko e hā ʻoku fai ʻi lotó. Naʻá ke ʻiloʻi ʻoku ʻatā ʻenau ngaahi fakataha fakauiké ki he kakaí? ʻOku fakaafeʻi loto-māfana ki ai ha kau ʻaʻahi.
Kae kehe, ʻoku ʻi ai nai haʻo ngaahi fehuʻi. Ko e hā ʻoku fakatahataha fakataha ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová? Ko e hā ʻoku hoko ʻi he ngaahi fakataha ko iá? Pea ko e hā e lau ʻa e kau ʻaʻahi ʻoku ʻikai ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fakatahá?
“Fakataha ʻa e Kakai”
Talu mei he kuonga muʻá, mo e fakatahataha fakataha ʻa e kakaí ke lotu mo ako ʻo fekauʻaki mo e ʻOtuá. ʻI he meimei taʻu ʻe 3,500 kuohilí, naʻe tala ai ki he kau ʻIsilelí: “Fakataha ʻa e kakai, ʻa e kau tangata, mo e kau fefine, mo e tamaiki, mo hoʻo muli ʻoku nofo ʻi ho kolo, koeʻuhi ke nau fanongoa, pea koeʻuhi ke nau maʻu akonaki, mo ʻapasia kia Sihova ko homou ʻOtua, pea ke nau tokanga ke fai ʻa e ngaahi meʻa kehekehe ʻo e lao ni.” (Teutalonome 31:12) Ko ia ai, ʻi ʻIsilelí naʻe akoʻi tatau ai ʻa e iiki mo e lalahi ke lotu mo talangofua ki he ʻOtua ko Sihová.
ʻI he ngaahi senituli ki mui ai, ʻi he taimi naʻe fokotuʻu ai ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané, naʻe hokohoko atu ʻa e hoko ʻa e ngaahi fakatahá ko ha tafaʻaki mahuʻinga ʻo e lotu moʻoní. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Ke tau fetokangaʻaki, ke fefakaʻaiʻaiʻaki ʻa kitautolu ki he feʻofaʻaki mo e ngaue lelei: ʻo ʻoua naʻa tau liʻaki ʻetau ngaahi fakataha, ʻo hange ko e anga ʻo e niʻihi; ka mou feenginakiʻaki.” (Hepelu 10:24, 25) Hangē ko e mālohi ʻa e haʻi ʻo ha fāmili ʻi he taimi ʻoku fakatahataha ai ʻa hono ngaahi mēmipá, ʻoku pehē pē ʻa e mālohi ʻa e haʻi ʻo e ʻofa ʻi he vahaʻa ʻo e faʻahinga ʻoku nau loto ke tauhi ki he ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku fakatahataha ai ʻa e kau Kalisitiané ki he lotú.
ʻI he fehoanaki mo e fokotuʻutuʻu Fakatohitapu ko ení, ʻoku fakataha ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi honau ngaahi Fale Fakatahaʻangá ʻo tuʻo ua ʻi he uike. ʻOku tokoniʻi ʻe he ngaahi fakatahá ʻa e kau maʻu fakatahá ke nau mahinoʻi pea ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú. ʻI heʻene malavá, ʻoku tatau ʻa e polokalamá ʻi māmani lahi, pea ko e fakataha taki taha ʻoku ʻi ai hono taumuʻa fakalaumālie. Ki muʻa pea ʻi he hili ʻa e fakatahá, ko e faʻahinga ʻoku nau maʻu iá ʻoku nau maʻu ha “fefakalototoʻaʻaki” fakafou ʻi he talanoa fakatupu langa hake. (Loma 1:12, NW) Ko e hā ʻoku hoko ʻi he fakataha taki taha ko ení?
Malanga Fakatohitapu
Ko e ʻuluaki fakataha ʻoku lahi taha hono maʻu ʻe he kakaí ko ha malanga Fakatohitapu kuo faʻufaʻu maʻanautolu, ʻa ia ʻoku fai anga-maheni ʻi he fakaʻosinga uiké. Naʻe faʻa fai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e malanga maʻá e kakaí—naʻe kau ai ʻa e Malanga ʻiloa ʻi he Moʻungá. (Mātiu 5:1; 7:28, 29) Naʻe malanga ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kau tangata ʻo ʻAtenisí. (Ngāue 17:22-34) ʻI he muimui he sīpinga ko iá, ʻoku fai ʻi he ngaahi fakataha ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha malanga kuo faʻufaʻu tefito kia kinautolu fakalūkufua, ko e niʻihi ai ko e ʻuluaki taimi nai ia ʻo ʻenau maʻu ha fakatahá.
ʻOku kamataʻaki ʻa e fakatahá ha hiva mei he tohi hiva Hiva Fakahīkihiki kia Sihova.a Ko e faʻahinga kotoa ʻoku nau loto ke tuʻu ʻo kau ʻi hono hivaʻi ʻa e hivá ʻoku talitali lelei ke nau fai pehē. Hili ha lotu nounou, ʻoku fakahoko ai ʻe ha tokotaha malanga taau ha malanga miniti ʻe 30. (Sio ki he puha “Ngaahi Malanga ʻAonga Maʻá e Kakaí.”) Ko ʻene malangá ʻoku makatuʻunga mālohi ia ʻi he Tohi Tapú. ʻOku toutou fakaafeʻi ʻe he tokotaha malangá ʻa e kau fanongó ke nau sio ki he ngaahi konga Tohi Tapu ʻoku kaunga ki aí pea ke muimui ʻi hono lau ʻo e ngaahi vēsí. Ko ia ai, ʻe lelei nai ke ke haʻu mo hoʻo Tohi Tapú, pe te ke kole nai ki ha taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha Tohi Tapu ki muʻa ʻi he fakatahá.
Ako Taua Leʻo
ʻI he lahi taha ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ko e malanga maʻá e kakaí ʻoku hoko atu ai ʻa e Ako Taua Leʻo, ko ha fetalanoaʻaki fehuʻi mo e tali houa ʻe taha ʻi ha kaveinga Fakatohitapu. Ko e fakataha ko ení ʻoku fakaʻaiʻai ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau maʻu iá ke nau muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa e kau Pēlea ʻi he ʻaho ʻo Paulá, ʻa ia “naʻa nau tali loto lelei ʻaupito ʻa e folofola, ʻo nau kumi ʻi he Tohitapu ʻi he ʻaho kotoa pe.”—Ngāue 17:11.
Ko e Ako Taua Leʻo ʻoku kamataʻaki ia ha hiva. Ko e fakamatala ʻoku fai ai ʻa e fetalanoaʻakí mo e ngaahi fehuʻi ʻoku ʻomai ʻe he faiakó ʻoku ʻasi ia ʻi he pulusinga ako ʻo e makasini ko ení. ʻE lava ke ke maʻu ha tatau ʻo e pulusinga akó mei ha taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko e ngaahi kaveinga naʻe toki lāulea ki ai ki mui ní ʻoku kau ai eni: “Ngaahi Mātuʻa—Akoʻi Hoʻomou Fānaú ʻi he ʻOfa,” “Neongo pe ko Hai, ʻOua Te Mou Totongi ʻEne Kovi ʻAki ʻa e Kovi,” mo e “ʻUhinga ʻOku Vavé Ni Ai ke Ngata ʻa e Faingataʻá Kotoa.” Neongo ʻoku fai ʻa e fakatahá ʻi ha founga ko e fehuʻi mo e tali, ʻoku kau loto-lelei ki ai ʻa e kau fanongó pea ko e ngaahi talí ʻoku faʻa fai ia ʻe he faʻahinga kuo nau lau pea fakakaukau ki muʻa fekauʻaki mo e kupú mo e ngaahi konga Tohi Tapu ʻoku poupou ki aí. ʻOku fakaʻosiʻaki ʻa e fakatahá ha hiva mo e lotu.—Mātiu 26:30; Efeso 5:19.
Ako Tohi Tapu ʻa e Fakatahaʻangá
ʻI he efiafi ʻe taha ʻi he uike taki taha, ʻoku toe fakataha ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he Fale Fakatahaʻangá ki ha polokalama konga ʻe tolu ʻoku ʻosi fakakātoa ʻi he houa ʻe 1 mo e miniti ʻe 45. Ko e konga ʻuluakí ko e Ako Tohi Tapu ʻa e Fakatahaʻangá, ʻa ia ʻoku miniti ʻe 25 hono lōloá. ʻOkú ne tokoniʻi ʻa e faʻahinga ʻoku kau ki aí ke nau hoko ʻo maheni lahi ange mo ʻenau Tohi Tapú, ke feʻunuʻaki ʻenau fakakaukaú mo e tōʻongá, pea ke fakaleleiʻi honau tuʻunga ko e kau ākonga ʻa Kalaisí. (2 Timote 3:16, 17) ʻI he hangē ko e Ako Taua Leʻo, ko e fakataha ko ení ko ha fetalanoaʻaki fehuʻi mo e tali fekauʻaki mo ha kaveinga Fakatohitapu. Ko e faʻahinga ʻoku nau talí ʻoku nau fai loto-lelei ia. Ko e tohi tokoni ako Tohi Tapú ʻoku faʻa ngāueʻaki ha tohi pe ko ha polosiua ʻoku pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
Ko e hā ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e ʻū tohi makatuʻunga he Tohi Tapú ʻi he fakatahá? ʻI he taimi ʻo e Tohi Tapú, naʻe ʻikai feʻunga pē ʻa hono lau ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá. ‘Naʻe lau ʻo tōtōlelei mai; ʻo nau fakaʻuhinga foki; ko ia naʻe matala ai ʻa e meʻa naʻe laú.’ (Nehemaia 8:8) ʻI he ngaahi taʻu ki mui ní, ko e ʻū tohi naʻe lāulea ai ki he tohi ʻa ʻAiseá, Tanielá mo e tohi Fakahaá kuo tokoniʻi ai ʻa e faʻahinga ne nau maʻu ʻa e fakataha ko ení ke nau mahinoʻi ʻa e ngaahi konga ko eni ʻo e Tohi Tapú.
Ako Fakafaifekau Fakateokalati
ʻOku hoko atu ʻi he Ako Tohi Tapu ʻa e Fakatahaʻangá ʻa e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí. Ko e fakataha miniti ʻe 30 ko ení ʻoku faʻufaʻu ia ke tokoniʻi ʻa e kau Kalisitiané ke nau fakatupulekina ʻa e “pōtoʻi fakaefaiakó.” (2 Timote 4:2, NW) Ko e fakatātaá, kuo ʻeke atu ʻi ha taimi ʻe hoʻo kiʻi leká pe ko ha kaumeʻa ha fehuʻi fekauʻaki mo e ʻOtuá pe ko e Tohi Tapú peá ke ʻiloʻi ʻoku faingataʻa ke fai ha tali lelei ki ai? Ko e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ʻe lava ke ne akoʻi koe ki he founga ke fai ai ha ngaahi tali fakalototoʻa, ʻo makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú ki he ngaahi fehuʻi faingataʻá. Ko ia ʻe lava ke tau fakaongo atu ʻa e ngaahi lea ʻa e palōfita ko ʻAiseá, ʻa ia naʻá ne talaki: “Ko Atonai Sihova kuo ne ʻomi kiate au ʻa e ʻelelo ʻo e tama ako, ke u ʻilo ʻa e ngaahi lea ke tokoniʻaki ʻa e ongosia.”—Aisea 50:4.
Ko e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ʻoku kamata ia ʻaki ha malanga makatuʻunga ʻi ha konga ʻo e Tohi Tapú kuo fakaʻaiʻai ʻa e faʻahinga ʻoku nau maʻu iá ke nau lau lolotonga ʻa e uike ki muʻá. Hoko atu ʻi he malangá, ʻoku fakaafeʻi ai ʻe he tokotaha malangá ʻa e kau fanongó ke nau fai ha fakamatala nounou fekauʻaki mo e ngaahi tafaʻaki ʻo e konga kuo vaheʻi ki he lautohí naʻa nau ʻilo ʻoku ʻaonga kia kinautolú. Hili ʻa e fetalanoaʻaki ko ení, ko e kau ako kuo fili ke nau kau ki he akó ʻoku nau fakahoko ai ʻenau malanga kuo vaheʻí.
ʻOku vaheʻi ʻa e kau akó ke nau lau ha konga ʻo e Tohi Tapú mei he peletifōmú pe fakahāhaaʻi ʻa e founga ke akoʻi ai ha kaveinga Fakatohitapu ki ha tokotaha ʻe taha. Hili ʻa e malanga taki taha, ʻoku fakaongoongoleleiʻi ai ʻe ha faiakonaki taukei ʻa e tokotaha akó ʻi he meʻa lelei naʻá ne faí, ʻo fakatefito ʻene fakamatalá ʻi he tohi ako Maʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí. Ki mui ai, te ne ʻoange fakafoʻituitui ai ha ngaahi fokotuʻu ki he founga ʻe lava ke fakalakalaka ai ʻa e tokotaha akó.
Ko e konga fakahoko vave ko eni ʻo e polokalamá ʻoku faʻufaʻu ia ke tokoniʻi ʻo ʻikai ngata pē ʻi he tokotaha akó kae pehē foki ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau maʻu ia ʻo nau fakaʻamu ke fakalakalaka ʻenau lautohí, leá mo e pōtoʻi fakafaiakó. Hili ʻa e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí, ko ha hiva makatuʻunga ʻi ha kupu mei he Tohi Tapú ʻe fakafeʻiloaki ʻaki ʻa e Fakataha Ngāué.
Fakataha Ngāue
Ko e konga fakaʻosi ʻo e polokalamá ko e Fakataha Ngāué. Fakafou ʻi he ngaahi malanga, fakahāhā, fakaʻekeʻeke, mo e konga ʻoku kau ki ai ʻa e kau fanongó, ko e faʻahinga ʻoku nau maʻu iá ʻoku nau ako ai ke akoʻi ola lelei ʻa e moʻoni Fakatohitapú. Ki muʻa ke fekauʻi atu ʻene kau ākongá ke nau malangá, naʻe fakatahatahaʻi kinautolu ʻe Sīsū ʻo ʻoange ʻa e ngaahi fakahinohino fakaikiiki. (Luke 10:1-16) ʻI heʻenau mateuteu kakato he taimi ko ení ki he ngāue fakaʻevangelioó, naʻa nau maʻu ha ngaahi hokosia fakamānako lahi. Ki mui ai, naʻe līpooti ʻe he kau muimui ʻo Sīsuú kiate ia ʻa e meʻa naʻe hokó. (Luke 10:17) Naʻe faʻa fevahevaheʻaki ʻe he kau ākongá ʻenau ngaahi hokosiá.—Ngāue 4:23; 15:4.
Ko e polokalama miniti ʻe 35 ki he Fakataha Ngāué ʻoku fakahaaʻi ia ʻi ha lauʻipepa fakamāhina ʻoku fakakaveinga Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau. Ko e ngaahi tuʻunga-lea naʻe lāulea ki ai ki muí ni maí ʻoku kau ai eni: “Lotu kia Sihova ʻi he Tuʻunga ko ha Fāmili,” “ʻUhinga ʻOku Tau Toutou Foki Aí,” mo e “Faʻifaʻitaki kia Kalaisi ʻi Hoʻo Ngāue Fakafaifekaú.” ʻOku fakaʻosi ʻaki ʻa e polokalamá ha hiva, pea ʻoku vaheʻi ha mēmipa ʻo e fakatahaʻangá ke ne fai ha lotu tuku.
Meʻa Kuo Leaʻaki ʻe he Kau ʻAʻahí
ʻOku feinga ʻa e ngaahi fakatahaʻangá ke ʻai ke ongoʻi ʻe he tokotaha kotoa ʻoku talitali lelei ia. Ko e fakatātaá, kuo fanongo ʻa Andrew ʻi he ngaahi talanoa kovi fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ka ʻi he taimi naʻá ne fuofua ʻalu ai ki he fakatahá, naʻá ne ʻohovale ʻi he talitali lelei naʻe fai kiate iá. “Ko ha feituʻu fakafiefia ia ke ʻi ai,” ko e fakamatala ia ʻa Andrew. “Naʻá ku ʻohovale lahi ʻi he anga-fakakaumeʻa ʻa e kakaí mo ʻenau mahuʻingaʻia ʻiate aú.” ʻOku loto-tatau mo ia ʻa Ashel, ko ha taʻu hongofulu tupu ʻi Kānata. “Naʻe fakamānako ʻaupito ʻa e fakatahá! Naʻe faingofua ʻa e muimui aí.”
Ko José, ʻa ia ʻokú ne nofo ʻi Pelēsila, naʻe ʻiloa ia ʻi hono feituʻú ʻi he tōʻonga fakaaoaó. Neongo ia, naʻe fakaafeʻi ia ke ne maʻu ha fakataha ʻi he Fale Fakatahaʻanga ʻi hono feituʻú. “Ko e faʻahinga ʻi he Fale Fakatahaʻangá naʻa nau talitali lelei loto-māfana au, neongo naʻa nau ʻiloʻi ʻa hoku ʻulungāanga ʻi he kuohilí,” ko ʻene laú ia. Ko Atsushi, ʻa ia ʻoku nofo ʻi Siapani, ʻokú ne manatu: “Kuo pau ke u fakahaaʻi ʻi he taimi naʻá ku ʻuluaki maʻu ai ʻa e fakataha mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻá ku kiʻi ongoʻi taʻefiemālie. Naʻa mo ia, naʻá ku hoko ʻo ʻiloʻi ko e kakai anga-maheni eni. Naʻa nau feinga moʻoni ke ʻai au ke u ongoʻi fiemālie.”
ʻOku Talitali Lelei Koe
Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he fakamatala ʻi ʻolungá, ko hono maʻu ʻo e ngaahi fakataha ʻi he Fale Fakatahaʻangá ʻe lava ke hoko ia ko ha hokosia mātuʻaki fakafiemālie. Te ke ako ai fekauʻaki mo e ʻOtuá, pea fakafou ʻi he fakahinohino makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú ʻokú ke maʻu aí, ʻe akoʻi ai koe ʻe he ʻOtua ko Sihová ki he founga ke ke “fai meʻa ʻaonga” ai.—Aisea 48:17.
Ko e ngaahi fakataha ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku taʻetotongi, pea ʻoku ʻikai fai ha tānaki paʻanga ai. Te ke saiʻia ke maʻu ha fakataha ʻi he Fale Fakatahaʻanga ʻi ho feituʻú? ʻOku fakaafeʻi loto-māfana atu koe ke ke fai pehē.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e ʻū tohi kotoa ʻoku lave ki ai ʻi he kupu ko ení ʻoku pulusi ia ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Ngaahi Malanga ʻAonga Maʻá e Kakaí
ʻOku fili ʻa e ngaahi malanga Fakatohitapú mei he ngaahi kaveinga Fakatohitapu kehekehe laka hake he 170, ʻo kau ai eni:
◼ Ko e Tupuʻanga ʻo e Faʻahinga ʻo e Tangatá —ʻOku Mahuʻinga ʻa e Meʻa ʻOkú Ke Tui ki Aí?
◼ Ko ha Vakai Fakaʻotua ki he Fehokotaki Fakasinó mo e Nofo Malí
◼ Ko Hono Maumauʻi ʻo e Māmaní ʻOku Fakahoko Mai Ai ʻa e Tautea Fakaʻotua
◼ Fekuki mo e Ngaahi Loto-Moʻua ʻi he Moʻuí
◼ Ko e Moʻuí Kotoa Pē Eni?
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Malanga Fakatohitapu
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Ako “Taua Leʻo”
[Fakatātā ʻi he peesi 24]
Ako Tohi Tapu ʻa e Fakatahaʻangá
[Fakatātā ʻi he peesi 24]
Ako Fakafaifekau Fakateokalati
[Fakatātā ʻi he peesi 25]
Fakataha Ngāue