LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w97 8/1 p. 25-30
  • Ke Hokohoko Atu Hoʻomou Feʻofaʻaki Fakatokouá!

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ke Hokohoko Atu Hoʻomou Feʻofaʻaki Fakatokouá!
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1997
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Fakahaaʻi ʻa e Kaungāongoʻi
  • Fakahaaʻi ʻa e Houngaʻia
  • Ngaahi Tōʻonga ʻo e Anga-ʻOfa
  • “Tuku ke Hokohoko Atu ʻa Hoʻomou ʻOfa Fakatokouá”!
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2016
  • Ko Hono Maʻu ʻa e Meʻa Tefito ki he Ongoʻi Feʻofaʻaki Fakatokoua
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • “Hokohoko Atu ʻa e ʻAʻeva ʻi he ʻOfá”
    ʻUnuʻunu Ofi kia Sihova
  • Tauhi ʻEtau Feʻofaʻakí ke Mālohi
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2023
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1997
w97 8/1 p. 25-30

Ke Hokohoko Atu Hoʻomou Feʻofaʻaki Fakatokouá!

“Ke hokohoko atu hoʻomou feʻofaʻaki fakatokouá.”​—HEPELU 13:1, NW.

1. Ko e hā te ke faí koeʻuhi ke tautauhi ai ha afi ke ulo ʻi ha pō momoko, pea ko e hā ʻa e fatongia meimei tatau ʻoku maʻu ʻe kitautolu kotoa?

ʻOKU mātuʻaki fakailifia ʻa e momokó ʻi tuʻa, pea ko e momoko ʻo e ʻeá ʻoku tūʻulu pē ki lalo. Ko e maʻuʻanga māfana pē ʻe taha ʻi ho falé ko ha afi ʻoku pākakihi mai ʻi he tofunangá. ʻOku fakatuʻunga ʻa e ngaahi moʻuí ʻi hoʻo tautauhi ia ke uló. Te ke taʻutaʻutu pē ʻo sio ʻi he mate ʻa e uló pea tamatemate hifo ʻa e uloulo kulokula ʻa e ngaahi foʻi malalá ʻo lanu kulei fakapōpōʻuli, pea longomaté? Ko e moʻoni ʻe ʻikai. Te ke hanganaki tafu taʻetuku ia ʻaki ʻa e fefié ke hokohoko atu ʻene uló. ʻI ha ʻuhinga pehē, ko kitautolu taki taha ʻoku ʻi ai ʻetau ngāue meimei tatau ʻi he taimi ʻoku hoko mai ai ki ha “afi” mahuʻinga mamaʻo ange​—ʻa ē ʻoku totonu ke ulo ʻi hotau ngaahi lotó​—ʻa e ʻofá.

2. (a) Ko e hā nai ʻe pehē ai kuo momoko ʻa e ʻofá ʻi he ngaahi ʻaho fakamui ko ʻení? (e) ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e ʻofá ki he kau Kalisitiane moʻoní?

2 ʻOku tau moʻui ʻi ha taimi, hangē ko ia naʻe tomuʻa tala ki muʻa fuoloa ʻe Sīsuú, ʻoku momoko ai ʻa e ʻofá ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiane lau pē takatakai ʻi he māmaní. (Mātiu 24:12) Naʻe ʻuhinga ʻa Sīsuú ki he faʻahinga ʻofa mahuʻinga tahá, ko e ʻofa ki he ʻOtua ko Sihová pea ki heʻene Folofolá, ʻa e Tohitapú. ʻOku toe faai hifo, mo e ngaahi faʻahinga kehe ia ʻo e ʻofá. Naʻe tomuʻa tala ʻe he Tohitapú ʻi he “kuonga fakamui,” ko e tokolahi te nau “taʻeʻofa-ki-hoʻota.” (2 Timote 3:​1-5) He moʻoni ē ko e meʻá ni! ʻOku totonu ke hoko ʻa e fāmilí ko ha taulanga ū ia ki he ʻofa-ki-hoʻotá, ka naʻa mo ia, ko e fakamālohí mo e ngaohikoviʻí​—ʻi he taimi ʻe niʻihi ko e anga-fakamanu fakalilifú​—kuo hoko ko e meʻa ʻoku fai lahia ai. Ka, ʻi he māmani ʻātakai momoko ko ʻení ʻoku fekauʻi ai ʻa e kau Kalisitiané ke ʻoua ʻe ngata pē ʻi heʻenau feʻofaʻakí ka ke maʻu ʻa e ʻofa feilaulauʻi-kita, ʻo fakamuʻomuʻa ʻa e niʻihi kehé ʻiate kita. ʻOku totonu ke tau fakahāhā ʻi ha founga mahino ʻa e ʻofa ko ʻení ke hā mahino ki he tokotaha kotoa pē, ʻo hoko ia ko e fakaʻilonga fakapapauʻiʻanga ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiane moʻoní.​—Sione 13:​34, 35.

3. Ko e hā ʻa e feʻofaʻaki fakatokoua, pea ko e hā ʻa e ʻuhinga ke hokohoko atu ai iá?

3 Naʻe fakamānavaʻi ʻa e ʻaposetolo ko Paulá ke ne fekau: “Ke hokohoko atu hoʻomou feʻofaʻaki fakatokouá.” (Hepelu 13:1, NW) Fakatatau ki he tohi mataotao ʻe taha, ko e foʻi lea faka-Kalisi heni naʻe liliu ko e “ʻofa fakatokouá” (phi·la·del·phiʹa) “ʻoku ʻuhinga ia ki he ʻofa māfana, fakahāhā ʻa e anga-ʻofa, manavaʻofa, foaki ʻa e tokoni.” Pea ko e hā e ʻuhinga ʻa Paulá ʻi heʻene pehē ʻoku totonu ke tau tuku ke hokohoko atu ʻa e ʻofa peheé? ʻOku pehē ʻe he fakamatala tatau, “ʻoku ʻikai ʻaupito ke tupu ia ʻo momoko.” Ko ia ai, ʻoku ʻikai feʻunga ke ongoʻi ʻofa māfana pē ki hotau ngaahi tokouá; kuo pau ke tau tuku ia ke hā. ʻIkai ngata aí, kuo pau ke tau ʻai ʻa e ʻofa ko ʻení ke tolonga, ʻo ʻoua ʻaupito ʻe tuku ia ke tupu ʻo momoko. Ko ha pole ia? ʻIo, ka ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he laumālie ʻo Sihová ke fakatupulekina ʻa e ʻofa māfana fakatokouá pea ke tauhi maʻu ia. Tau fakakaukau angé ki he founga ʻe tolu ke tafunaki ai ʻa e afi ko ʻení ʻi hotau lotó.

Fakahaaʻi ʻa e Kaungāongoʻi

4. Ko e hā ʻa e kaungāongoʻi?

4 Kapau ʻokú ke loto ke maʻu ha ʻofa lahi ange ki ho ngaahi tokoua mo e tuofāfine Kalisitiané, ʻe ʻuluaki fiemaʻu nai ke ke ongoʻi kinautolu, ke feongoʻiʻaki mo kinautolu ʻi he ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi pole ʻoku nau fehangahangai mo ia ʻi he moʻuí. Naʻe fokotuʻu mai ʻeni ʻe he ʻaposetolo ko Pitá ʻi heʻene tohi: “Ke mou uouanga taha, ke mou tauʻaki kaungāmamahi [“kaungāongoʻi,” NW], ke mou feʻofaʻaki fakalotu, ke mou manavaʻofa, ke mou angavaivai.” (1 Pita 3:8) Ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻe ngāueʻaki heni ki he fakahaaʻi ʻa e “kaungāongoʻí” ʻoku ʻuhingá ko e “faingataʻaʻia fakataha.” ʻOku pehē ʻe ha maʻu mafai ʻe taha ʻi he lea faka-Kalisi Fakatohitapú ʻo kau ki he foʻi leá ni: “ʻOkú ne fakamatalaʻi ʻa e tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻi he fakakaukaú ʻi he taimi ʻoku tau kau fakataha ai ʻi he ngaahi ongoʻi ʻa e niʻihi kehé ʻo hangē pē ko haʻatautolú.” ʻI hení, ʻoku fiemaʻu ai ʻa e feongoʻiʻaki. Naʻe pehē ʻi he taimi ʻe taha ʻe ha sevāniti taʻumotuʻa anga-tonu ʻa Sihova: “Ko e feongoʻiʻakí ko e ongoʻi ʻi hoku lotó ʻa hoʻo mamahí.”

5. ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ʻa e kaungāongoʻi ʻa Sihova?

5 ʻOku ʻi ai ha kaungāongoʻi pehē ʻia Sihova? Ko ia kotoa. Hangē ko ʻení, ʻoku tau lau fekauʻaki mo e faingataʻaʻia ʻa hono kakai ʻIsilelí: “ʻI he mamahi kotoa naʻe hoko kiate kinautolu naʻe hoko ha mamahi ki Heʻene ʻAfio.” (Aisea 63:9) Naʻe ʻikai ke sio pē ʻa Sihova ki heʻenau ngaahi faingataʻaʻiá; naʻá ne ongoʻi ʻa e kakaí. ʻOku fakatātaaʻi ʻa e lahi ʻo ʻene ongoʻí ʻi he lea tonu pē ʻa Sihova ki hono kakaí, ʻa ia ʻoku hiki ʻi he Sakalaia 2:8: “Ko ia ʻoku ne ala kiate kimoutolu ʻoku ne ala ki he tamaʻimata ʻo ʻene ʻAfio.”a ʻOku tohi ha tokotaha hiki fakamatala ʻe taha ʻo kau ki he foʻi veesí ni: “Ko e matá ko e taha ia ʻi he ngaahi faʻunga fihi mo pelepelengesi taha ʻi he sino ʻo e tangatá; pea ko e tamaʻimata ʻo e matá​—ʻa e hūʻanga ko ia ʻoku hū ai ʻa e maama ʻo langí kae lava ʻo sió​—ʻa e konga ongongofua taha, pea mahuʻinga foki, ʻo e faʻunga ko iá. ʻOku ʻikai lava ʻe ha toe meʻa ke ne fakamatalaʻi lelei ange ʻa e fakakaukau ko ia ki he tokanga fakaalaala lahi ʻa Sihova ki he meʻa ʻoku fakahanga ki ai ʻa ʻene ʻofá.”

6. Kuo anga-fēfē ʻa hono fakahāhā ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e kaungāongoʻí?

6 Kuo fakahaaʻi maʻu pē foki ʻe Sīsū ʻa e kaungāongoʻi lahi. Naʻe toutou “langa hono fatu ʻi he ʻofa” ʻi he tuʻutāmaki ʻa hono kaungā faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ē naʻa nau puke mo faingataʻaʻiá. (Maake 1:41; 6:34) Naʻá ne fakahaaʻi ko e taimi ko ia ʻoku ʻikai fai anga-ʻofa ai ha taha pē ki hono kau muimui paní, ʻokú ne ongoʻi ʻo hangē pē ko ia tonu ʻoku hoko ki ai ʻa e tōʻongafai ko iá. (Mātiu 25:​41-46) Pea ʻi heʻene hoko ʻi he ʻahó ni ko hotau “taulaʻeiki-lahi” fakahēvaní, ko e tokotaha ia ʻa ē ʻe lava ke “feongoʻiʻaki mo hotau ngaahi vaivaiʻangá.”​—Hepelu 4:15, NW.

7. ʻE anga-fēfē nai hono tokoniʻi kitautolu ʻe he kaungāongoʻí ʻi he taimi ʻoku fakaʻitaʻi ai kitautolu ʻe ha tokoua pe ko ha tuofefine?

7 “Feongoʻiʻaki mo hotau ngaahi vaivaiʻangá”​—ʻikai ko ha fakakaukau fakafiemālie ia? ʻOku totonu leva ke tau fie fai ʻa e meʻa tatau ʻiate kitautolu. Ko e moʻoni, ʻoku faingofua mamaʻo ange ke sio ki he ngaahi vaivaiʻanga ʻo ha taha kehe. (Mātiu 7:​3-5) Ka ʻi he taimi hoko mai ʻe fakaʻitaʻi ai koe ʻe ha tokoua pe tuofefine, fēfē ke ke ʻahiʻahiʻi ʻeni? Fakakaukauloto atu angé ko koe tonu ia ʻoku ʻi he ngaahi tuʻunga ʻo e tokotaha ko iá, fakataha mo e ʻātakai ko iá, angaʻi-tangata ko iá, ko e tuʻunga ko ia ʻo e ngaahi hala fakafoʻituitui ke fāinga mo iá. ʻOku lava ke ke fakapapauʻi ʻe ʻikai te ke fai ʻa e ngaahi fehālaaki tatau​—pe naʻa mo e ngaahi fehālaaki kovi ange nai? ʻI he ʻikai ke ʻamanekina ʻo fuʻu hulu mei he niʻihi kehé, ʻoku totonu ke tau fakahāhā ʻa e kaungāongoʻi, ʻa ia te ne tokoniʻi ai kitautolu ke tau faifakaʻatuʻi hangē ko Sihová, ʻa ia ʻokú ne ‘manatu ai pe ko e efu pe kitautolu.’ (Sāme 103:14; Semisi 3:17) ʻOkú ne ʻafioʻi hotau ngaahi ngataʻangá. ʻOku ʻikai ʻaupito te ne ʻamanekina meiate kitautolu ha meʻa lahi ange ia mei he meʻa ʻoku malava moʻoni ke tau faí. (Fakafehoanaki mo 1 Tuʻi 19:​5-7.) Tau fakalahi kotoa atu muʻa ʻa e kaungāongoʻi pehē ki he niʻihi kehé.

8. ʻOku totonu ke fēfē ʻetau ongoʻí ʻi he taimi ʻoku fou atu ai ha tokoua pe ko ha tuofefine ʻi ha faingataʻa?

8 Naʻe tohi ʻe Paula ko e fakatahaʻangá ʻoku hangē ia ha sino fakataha mo e ngaahi mēmipa kehekehe ʻa ia kuo pau ke nau ngāue fakataha ʻi he fāʻūtaha. Naʻá ne tānaki atu: “Ka mamahi ha kupu ʻe taha, pea ʻoku kaungāmamahi mo ia ʻa e kupu kotoa pe.” (1 Kolinito 12:​12-26) ʻOku fiemaʻu ke tau kaungāmamahi fakataha, pe feongoʻiʻaki fakataha, mo e faʻahinga ʻoku nau fou ʻi he ʻahiʻahi fakamamahí. ʻOku takimuʻa ʻa e kau mātuʻá ʻi he fai peheé. Naʻe toe tohi ʻa Paula: “ʻAnefe ha vaivai ha taha, ʻo ʻikai te u vaivai ai? ʻAnefe ha humu ha taha, ʻo ʻikai te u vevela?” (2 Kolinito 11:29) Naʻe faʻifaʻitaki kia Paula ʻi he fekauʻaki mo e meʻá ni ʻa e kau mātuʻá mo e kau ʻovasia fefonongaʻakí. ʻI heʻenau ngaahi malangá, ʻi heʻenau ngāue fakatauhisipí, pea naʻa mo e ʻi heʻenau fai ʻa e ngaahi meʻa fakaefakamāú, ʻoku nau feinga ke fakahāhā ʻa e kaungāongoʻi. Naʻe fokotuʻu mai ʻe Paula: “Tangi mo kinautolu ʻoku tangi.” (Loma 12:15) ʻI he taimi ʻoku ʻiloʻi ai ʻe he fanga sipí ʻoku ongoʻi moʻoni kinautolu ʻe he kau tauhi-sipí, ʻo ʻiloʻi honau ngātangá, mo feongoʻiʻaki ʻi he ngaahi faingataʻa ʻoku nau fehangahangai mo iá, ʻoku nau faʻa loto-lelei lahi ange ai ke tali ʻa e faleʻí, tatakí, mo e akonakí. ʻOku nau vēkeveke ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá, ʻo tuipau te nau maʻu ai ʻa e ‘mālōlō ʻi honau laumalié.’​—Mātiu 11:29.

Fakahaaʻi ʻa e Houngaʻia

9. ʻOku anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sihova ʻoku houngaʻia ʻi he lelei ʻoku ʻiate kitautolú?

9 Ko ha founga hono ua ke tafunakiʻaki ʻa e ʻofa fakatokouá ʻoku fakafou ia ʻi he houngaʻia. Ke houngaʻia ʻi he niʻihi kehé, kuo pau ke tau fakahangataha mo fakamahuʻingaʻi honau ngaahi ʻulungaanga leleí mo ʻenau ngaahi feingá. ʻI heʻetau fai peheé, ʻoku tau faʻifaʻitaki ai kia Sihova tonu. (Efeso 4:​33 [5:​1, PM]) ʻOkú ne fakamolemoleʻi fakaʻaho kitautolu ʻi he ngaahi fehālaaki iiki lahi. ʻOkú ne fakamolemoleʻi naʻa mo e ngaahi angahala mamafá kapau pē ʻoku ʻi ai ha fakatomala moʻoni. Pea ʻi heʻene fakamolemoleʻi pē ʻetau ngaahi angahalá, ʻoku ʻikai te ne nōfoʻi ai. (Isikeli 33:​14-16) Naʻe ʻeke ʻe he tokotaha-tohi-samé: “Ka ne ke nofo, ʻe Iaa, ke lama kovi, ko hai ha taha ʻe tuʻu, Atonai?” (Sāme 130:3) Ko e meʻa ʻoku hangataha ki ai ʻa Sihová ko e ngaahi meʻa lelei ʻoku tau fai ʻi he tauhi kiate iá.​—Hepelu 6:10.

10. (a) Ko e hā ʻoku fakatuʻutāmaki ai ke mole mei he ongo hoa malí ʻa e fehoungaʻiaʻaki ʻiate kinauá? (e) Ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe ha taha ʻoku mole ʻa ʻene houngaʻia ki hono hoá?

10 ʻOku mahuʻinga tautefito ke muimui ki he faʻifaʻitakiʻanga ko ʻení ʻi he fāmilí. ʻI he taimi ʻoku fakahaaʻi ai ʻe he ongo mātuʻá ʻena fehoungaʻiaʻakí, ʻokú na fokotuʻu ai ha sīpinga ki he fāmilí. ʻI he kuonga ko ʻeni ʻo e liʻaki ʻo taimi nounou pē ʻa e nofo malí, ʻoku fuʻu faingofua ke ʻai noaʻiaʻi pē ʻa e hoa malí pea fakalahiʻi ʻa e ngaahi melé ʻo tukuhifo ʻa e ngaahi anga ia ʻoku leleí. ʻOku keina ʻa e nofo malí ʻe he fakakaukau hala peheé, ʻo liliuʻi ia ki ha mafasiaʻanga taʻefakafiefia. Kapau ʻoku tamatemate ʻa hoʻo houngaʻia ki ho hoá, ʻeke hifo angé kiate koé, ‘ʻOku hala moʻoni hoku hoá mo ha ʻulungaanga lelei?’ Toe foki hoʻo fakakaukaú ki he ngaahi ʻuhinga naʻá mo feʻofaʻaki ai pea malí. Kuo mole moʻoni ʻa e ngaahi ʻuhinga kotoa ia ke ʻofa ai ʻi he tokotaha makehe ko ʻení? Ko e moʻoni ʻoku ʻikai; ko ia ngāue mālohi ke fakahoungaʻi ʻa e lelei ʻa ho hoá, pea leaʻaki ʻa hoʻo houngaʻiá.​—Palovepi 31:28.

11. Kapau ʻoku totonu ke ʻataʻatā ʻa e ʻofa fakaemalí mei he mālualoí, ko e hā ʻa e ngaahi tōʻongafai kuo pau ke fakaʻehiʻehi mei aí?

11 ʻOku toe tokoniʻi ʻe he houngaʻiá ʻa e ongo hoa malí ke tauhi ʻena ʻofá ke ʻatā mei he mālualoí. (Fakafehoanaki mo 2 Kolinito 6:6; 1 Pita 1:22.) Ko e ʻofa pehē, ʻa ia ʻoku tafunakiʻaki ʻa e houngaʻia tupu mei he lotó, ʻe ʻikai te ne fakaʻatā ha faingamālie ki he tāpuni fale ʻo anga-fakamamahí, ʻikai ha faingamālie ki he ngaahi lea ʻoku fakamamahi mo fakamā, ʻikai fakaʻatā ʻa e fakamomokoʻakí ke ʻosi ha ngaahi ʻaho mo e ʻikai leaʻaki ha lea ʻofa pe lea lelei, pea ʻikai moʻoni fakaʻatā ʻa e faifakamālohi fakaesino. (Efeso 5:​28, 29) Ko ha husepāniti mo ha uaifi ʻokú na fehoungaʻiaʻaki moʻoní ʻokú na fefakalāngilangiʻaki. ʻOkú na fai pehē ʻo ʻikai ʻi he taimi pē ʻokú na ʻi he kakaí ai ka ʻi ha feituʻu pē ʻokú na ʻi ai ʻi he vakai mai ʻa Sihová​—ʻi hono toe fakalea kehé, ʻi he taimi kotoa pē.​—Palovepi 5:21.

12. Ko e hā ʻoku totonu ai ki he ngaahi mātuʻá ke fakahāhā ʻa e houngaʻia ki he lelei ʻi heʻenau fānaú?

12 ʻOku fiemaʻu foki ʻe he fānaú ke ongoʻi ʻoku fakahoungaʻi kinautolu. ʻOku ʻikai totonu ke failahiʻi ʻe he ngaahi mātuʻá kiate kinautolu ha fakahekeheke noaʻia, ka ʻoku totonu ke nau fakaongoongoleleiʻi ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo ʻenau fānaú ʻoku taau ke fakahīkihikiʻí pea mo e meʻa lelei moʻoni ʻoku nau faí. Manatuʻi ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sihova ʻi hono fakahaaʻi ʻene hōifua ʻia Sīsuú. (Maake 1:11) Manatuʻi foki ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻi hono tuʻunga ko ha “ʻEiki” ʻi ha pealapeli. Naʻá ne fakaongoongoleleiʻi tatau ʻa e ongo ‘tamaioʻeiki lelei mo lototoó,” neongo naʻe ʻi ai ha faikehekehe ʻi he meʻa naʻe foaki taki taha ange kiate kinauá pea mo ha faikehekehe tatau ʻi he meʻa naʻe fakatupu ʻe he tokotaha taki taha. (Mātiu 25:​20-23; fakafehoanaki mo Mātiu 13:23.) ʻOku tatau pē ia mo e kumi ʻa e ngaahi mātuʻa fakapotopotó ki ha ngaahi founga ke fakahāhā ai ʻa e houngaʻia ʻi he ngaahi ʻulungaanga, ngaahi tufakanga, mo e ngaahi lavameʻa makehe ʻa e kiʻi tama taki taha. ʻI he taimi tatau pē, ʻoku nau feinga ke ʻoua ʻe fakamamafaʻi ʻo fuʻu hulu ʻa e ngaahi lavameʻá ʻo ueʻi maʻu pē ai ʻa e fānaú ke fakahāhā ia. ʻOku ʻikai te nau loto ke tupu hake ʻenau fānaú ʻo loto-ʻita pe loto-mafasia.​—Efeso 6:4; Kolose 3:21.

13. Ko hai ʻoku takimuʻa ʻi hono fakahāhā ʻa e houngaʻia ʻi he mēmipa taki taha ʻi he fakatahaʻangá?

13 ʻI he fakatahaʻanga Kalisitiané, ʻoku takimuʻa ai ʻa e kau mātuʻá mo e kau ʻovasia fefonongaʻakí ʻi hono fakahāhā ʻa e houngaʻia ʻi he mēmipa tāutaha kotoa pē ʻi he tākanga ʻa e ʻOtuá. Ko honau tuʻungá ko ha tuʻunga faingataʻa, he ʻoku nau toe fua ʻa e fatongia mamafa ke valoki ʻi he māʻoniʻoní, ke fakatonutonu ʻa e faʻahinga faihalá ʻi ha laumālie anga-mokomoko, pea ke ʻoatu ʻa e akonaki mālohi ki he faʻahinga ʻoku fiemaʻu ki aí. ʻOku anga-fēfē ʻenau ʻai ke mafamafatatau ʻa e ngaahi fatongia kehekehe ko ʻení?​—Kaletia 6:1; 2 Timote 3:16.

14, 15. (a) Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Paula ʻa e mafamafatatau ʻi he meʻa fekauʻaki mo hono fai ʻo e akonaki mālohí? (e) ʻE lava fēfē ke ʻai ʻe he kau ʻovasia Kalisitiané ke mafamafatatau ʻa e fiemaʻu ke fakatonutonu ʻa e ngaahi fehālaakí mo e fiemaʻu ke fai ʻa e fakaongoongoleleí? Fakatātaaʻi.

14 ʻOku tokoni lahi ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Paulá. Naʻá ne hoko ko ha faiako, mātuʻa, mo e tauhi-sipi tuʻu-ki-muʻa. Naʻe pau ke ne feangainga mo e ngaahi fakatahaʻanga naʻe ʻi ai ʻenau ngaahi palopalema mamafa, pea naʻe ʻikai te ne taʻofi ʻi he manavahē ʻa hono fai ʻa e akonaki mālohí ʻi he taimi naʻe fiemaʻu aí. (2 Kolinito 7:​8-11) ʻOku pehē ʻi ha fakamatala fakanounou ʻo e ngāue fakafaifekau ʻa Paulá naʻe ʻikai te ne faʻa ngāueʻaki ʻa e valokí​—ka ʻi he taimi pē ʻoku fiemaʻu ai pe taau ki he tuʻunga ko iá. Naʻá ne fakahaaʻi ʻi he meʻá ni ʻa e poto faka-ʻOtuá.

15 Kapau ʻe fakatatau ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa ha mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá ki ha foʻi fasi, tā ko e valokí mo e leaʻí ʻe hangē ia ha foʻi nota tuʻu taha ʻoku feʻungamālie mo e foʻi fasí. ʻOku feʻungamālie pē ʻa e foʻi nota ko iá ʻi hono feituʻú. (Luke 17:3; 2 Timote 4:2) Fakaʻuta atu angé ki ha foʻi hiva ʻoku ʻi ai ʻa e foʻi nota pē ʻe taha ko iá, ʻo toutou ngāueʻaki. ʻE vave ʻene fakafiu ki hotau telingá. ʻOku pehē pē mo e feinga ʻa e kau mātuʻa Kalisitiané ke fakakakato ʻenau faiakó mo fakalahi ia ʻaki ʻa e founga kehekehe. ʻOku ʻikai te nau fakangatangata pē ia ki hono fakatonutonu ʻo e ngaahi palopalemá. ʻI hono kehé, ko ʻenau foungá fakalūkufua ʻoku fakatupu langa hake. ʻI he hangē ko Sīsū Kalaisí, ʻoku tomuʻa sio ʻa e kau mātuʻa anga-ʻofá ki he leleí ke fakaongoongoleleiʻi, kae ʻikai ko e faihalá ke fakaangaʻi. ʻOku nau houngaʻia ʻi he ngāue mālohi ʻoku fai ʻe honau kaungā Kalisitiané. ʻOku nau tuipau ko hono fakalūkufuá, ʻoku fai ʻe he tokotaha taki taha ʻa hono lelei tahá ke tauhi ʻa Sihova. Pea ʻoku mateuteu ʻa e kau mātuʻá ke leaʻaki ʻa e ngaahi ongoʻi ko iá.​—Fakafehoanaki mo 2 Tesalonaika 3:4.

16. Ko e hā ʻa e ola naʻe hoko ʻi he anga-houngaʻia mo e feongoʻiʻaki ʻa Paula ʻi hono kaungā Kalisitiané?

16 ʻOku ʻikai toe fehuʻia, naʻe ongoʻi ʻe he tokolahi taha ʻo e kau Kalisitiane naʻe tokangaʻi ʻe Paulá naʻá ne houngaʻia ʻiate kinautolu pea ʻi ai ʻene kaungāongoʻi kiate kinautolu. ʻOku tau ʻilo fēfē ʻení? Vakai ange ki he anga ʻo ʻenau ongoʻi fekauʻaki mo Paulá. Naʻe ʻikai te nau manavahē ʻiate ia, neongo naʻe ʻi ai hono mafai lahi. ʻIkai, naʻe ʻofaʻi ia pea anga-faingofua. ʻI he taimi naʻá ne mavahe ai mei ha feituʻu ʻe taha, naʻe ‘taupe ʻi hono uʻá, ʻo toutou ʻuma lolomi kiate ia’ ʻa e kau mātuʻá! (Ngāue 20:​17, 37) He totonu ē ki he kau mātuʻá​—pea mo kitautolu kotoa​—ke fakamālō ʻi heʻetau maʻu ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Paulá ke faʻifaʻitaki ki ai! ʻIo, tau fakahāhā ʻa e fehoungaʻiaʻakí.

Ngaahi Tōʻonga ʻo e Anga-ʻOfa

17. Ko e hā ʻa e ngaahi ola lelei ʻe niʻihi ko e tupu ia mei he ngaahi tōʻonga anga-ʻofa ʻi he fakatahaʻangá?

17 Ko e taha ʻi he ngaahi fefie mālohi taha ki he feʻofaʻaki fakatokouá ko ha kiʻi tōʻonga anga-ʻofa pē. Hangē ko ia naʻe leaʻaki ʻe Sīsuú, “ʻoku te monuʻia lahi ʻi he fai ha foaki atu, ʻi heʻete maʻu ha foaki mai.” (Ngāue 20:35) Pe ko ʻetau foaki fakalaumālie, fakamatelie, pe ko hotau taimí mo e iví, ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻetau ʻai ke fiefia ai ʻa e niʻihi kehé ka ʻoku tau toe ʻai ai foki kitautolu ke tau fiefia. ʻOku pipihi ʻa e anga-ʻofá, ʻi he fakatahaʻangá. ʻOku fakatupunga ʻe ha tōʻonga anga-ʻofa ʻe taha ʻa e toe fai mai ʻo ha ngaahi tōʻonga meimei tatau. ʻIkai fuoloa, kuo tupu ʻo moʻui ʻa e feʻofaʻaki fakatokouá!​—Luke 6:38.

18. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e “anga-ʻofa” ʻoku lau ki ai ʻi he Maika 6:8?

18 Naʻe fakaʻaiʻai ʻe Sihova ʻa hono kakai ʻIsilelí ke fakahāhā ʻa e anga-ʻofá. ʻI he Maika 6:​8, ʻoku tau lau ai: “Kuo ne fakaha kiate koe, tangata, ʻa e meʻa ʻoku lelei; ʻio, ko e ha ʻa e meʻa ʻoku ʻeke ʻe Sihova kiate koe? Ka ko e fai fakalao, mo e manako ki he mēsi [“anga-ʻofá” NW], pea ke taka angavaivai ʻi hoʻo feangai mo ho ʻOtua.” Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e “manako ki he anga-ʻofa”? Ko e foʻi lea faka-Hepelū ʻoku ngāueʻaki heni ki he “anga-ʻofa” (cheʹsedh) kuo toe liliu ia ki he faka-Pilitāniá ko e “mercy.” Fakatatau ki he The Soncino Books of the Bible, ko e foʻi lea ko ʻení ʻoku “ʻuhinga ia ki he meʻa ʻoku longomoʻui ange ia ʻi he foʻi lea faka-Pilitānia mahinongataʻa ko e mercy. ʻOku ʻuhingá ko e ‘liliuʻi ʻa e mēsí ki he ngaahi ngāue,’ ko hono fai ʻa e ngaahi tōʻonga fakafoʻituitui ʻo e anga-ʻofá, ʻo ʻikai ki he masiva pē mo e tuʻutāmakí, ka ki hoto kaungā faʻahinga ʻo e tangatá kotoa.” Ko ia ʻoku pehē ai ʻe ha mataotao ʻe taha ko e cheʹsedh ʻoku ʻuhingá ko e “liliuʻi ʻo e ʻofá ki hono fai ʻo e ngāue.”

19. (a) Ko e hā nai ʻa e ngaahi founga ke tau muʻomuʻa ai ʻi hono fakahāhā ʻa e anga-ʻofa ki he niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá? (e) ʻOmai ha fakatātā ʻa e anga ʻo hono fakahaaʻi kiate koe ʻa e feʻofaʻaki fakatokouá.

19 Ko ʻetau feʻofaʻaki fakatokouá ʻoku ʻikai ko ha fakakaukau pē, pe angalau. Ko ha foʻi moʻoni fefeka ia. Ko ia ai, vakai ki ha ngaahi founga ke fai ai ʻa e ngaahi meʻa anga-ʻofa ki ho ngaahi tokouá mo e tuofāfiné. Hoko ʻo hangē ko Sīsuú, ʻa ia naʻe ʻikai te ne tatali maʻu pē ki he kakaí ke fakaofiofi mai kiate ia ki ha tokoni ka naʻá ne faʻa tomuʻa muʻomuʻa pē ia tonu. (Luke 7:​12-16) Fakakaukau tautefito ki he faʻahinga ko ia ʻoku faingataʻaʻia tahá. ʻOku fiemaʻu ʻe ha tokotaha taʻumotuʻa pe vaivai ha ʻaʻahi pe ko ha tokoni nai ʻi ha ngaahi fekau? ʻOku fiemaʻu ʻe ha ‘kiʻi tama tamaimate’ ha taimi mo ha tokanga? ʻOku fiemaʻu ʻe ha taha loto-mafasia ha telinga fie fanongo pe ko ha ngaahi lea fakafiemālie? ʻI haʻatau malava, tau tuku ha taimi ki he ngaahi tōʻonga pehē ʻo e anga-ʻofá. (Siope 29:12; 1 Tesalonaika 5:14; Semisi 1:27) ʻOua ʻaupito naʻa ngalo ko e fakatahaʻanga ko ia ʻoku fonu ʻi he kakai taʻehaohaoá, ko e taha ʻi he ngaahi tōʻonga mahuʻinga taha ʻo e anga-ʻofá ko e fakamolemolé​—ʻo tukuange tauʻatāina pē ʻa e tāufehiʻá, neongo kapau ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga totonu ke lāunga ai. (Kolose 3:13) Ko e mateuteu ke fakamolemolé ʻoku tokoni ia ke tauhi ʻa e fakatahaʻangá ke ʻatā mei he fefakafaʻafaʻahí, ʻingoʻingó, mo e fevākoviʻakí, ʻa ia ʻoku hangē ha ngaahi kafu viviku ʻokú ne fakapūlouʻi ʻa e afi ʻo e feʻofaʻaki fakatokouá.

20. ʻOku totonu kiate kitautolu kotoa ke anga-fēfē ʻa e hokohoko atu ʻetau sivisiviʻi kitautolú?

20 Tau fakapapauʻi kotoa ke tau tauhi ʻa e afi mahuʻinga ʻo e ʻofá ke ulo ʻi hotau lotó. Tau hanganaki sivisiviʻi kitautolu. ʻOku tau fakahaaʻi ʻa e kaungāongoʻi ki he niʻihi kehé? ʻOku tau fakahāhā ʻa e houngaʻia ʻi he niʻihi kehé? ʻOku tau fai ʻa e ngaahi tōʻonga anga-ʻofa ki he niʻihi kehé? Kapau te tau fai pehē, ʻe fakamāfanaʻi ʻe he afi ʻo e ʻofá ʻetau fetokouaʻakí tatau ai pē pe ko e hā hono lahi ʻo e momoko mo e taʻeongoʻi ʻoku hoko ki he māmaní. Ko ia ai, “hokohoko atu hoʻomou feʻofaʻaki fakatokouá”​—ʻi he taimí ni ʻo taʻengata!​—Hepelu 13:1, NW.

[Fakamatala ʻi lalo]

a ʻOku fakahuʻunga ʻe he ngaahi liliu lea ia ʻe niʻihi heni ko e tokotaha ʻoku ala ki he kakai ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻikai ala ia ki he tamaʻimata ʻo e ʻOtuá, ka ko e mata ʻo ʻIsilelí pe naʻa mo e mata ʻoʻoná tonu. Ko e hala ko ʻení naʻe hoko mai ia mei he kau sikalaipe ʻe niʻihi ʻi he Kuonga Lotolotó ʻa ē ʻi heʻenau ngaahi founga takihalaʻi ke fakatonutonu ʻa e ngaahi konga tohí, naʻa nau fakakaukau ai ʻoku taʻefakaʻapaʻapa, ʻo liliu ai ʻa e veesi ko ʻení. Ko ia ʻoku nau fakaʻuliʻulilātaiʻi ai ʻa e lahi ʻo e feongoʻiʻaki fakafoʻituitui ʻa Sihová.

Ko e Hā Hoʻo Fakakaukaú?

◻ Ko e hā ʻa e ʻofa fakatokoua, pea ko e hā kuo pau ke tau tuku ai ke hokohoko atú?

◻ ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe he kaungāongoʻí ke tauhi maʻu ʻetau ʻofa fakatokouá?

◻ Ko e hā ʻa e ngafa ʻo e houngaʻiá ʻi he ʻofa fakatokouá?

◻ ʻOku anga-fēfē hono fakatupunga ʻe he ngaahi tōʻonga anga-ʻofá ke tupu ʻo moʻui ʻa e ʻofa fakatokouá ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané?

[Puha ʻi he peesi 28]

Hā Sino ʻa e ʻOfá

ʻI ha ngaahi taʻu ʻi he kuohilí, ko ha tangata naʻe ako Tohitapu ʻi he taimi ʻe taha mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová naʻe kei veiveiua pē ʻo fekauʻaki mo e feʻofaʻaki fakatokouá. Naʻá ne ʻiloʻi naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko e meʻa kó é ʻe ʻilo ai ʻe he kakai kotoa pē ko e kau ako kimoutolu aʻaku, ʻo kapau ʻe ai haʻamou feʻofaʻaki.” (Sione 13:35) Ka naʻe faingataʻa ke tui ia ki ai. ʻI he ʻaho ʻe taha naʻá ne sio ai ʻi he hā sino ʻa e ʻofa faka-Kalisitiané.

Neongo naʻe ʻalu saliote, naʻe fononga ʻa e tangatá ni ia ʻo mamaʻo mei ʻapi. Naʻá ne maʻu ha fakataha ʻa e fakatahaʻangá ʻi Pētelihema, ʻIsileli. ʻI aí, naʻe fakamatematē ange ai ha tokotaha Fakamoʻoni ʻAlepea ki ha tokotaha folau ʻeveʻeva Fakamoʻoni ʻe taha ke nau nofo mo hono fāmilí he pō ko iá, pea naʻe kau ʻa e tokotaha ako Tohitapu ko ʻení ʻi hono fakaafeʻí. Ki muʻa ke ʻalu ʻo mohé, naʻe kole ange ai ʻe he tokotaha akó ki he taha ʻoku ʻoʻona ʻa e ʻapí ki ha ngofua ke hū ki he fakafaletoló ʻi he pongipongi haké ʻo sio ʻi he hopo ʻa e laʻaá. Naʻe fakatokanga mālohi ange ʻa e tokotaha ʻoku ʻoʻona ʻa e ʻapí ke ʻoua ʻaupito naʻá ne fai ia. ʻI he ʻaho hono hokó naʻe fakamatalaʻi ange ai ʻe he tokoua ʻAlepeá ʻa hono ʻuhingá. ʻI hano fakatonuleaʻi ʻene leá, naʻá ne pehē kapau naʻe ʻilo ʻe hono ngaahi kaungāʻapí ʻoku ʻi ai haʻane kau fakaafe ʻoku konga Siu​—ko e tuʻunga ia naʻe ʻi ai ʻa e tokotaha ako Tohitapu ko ʻení—​te nau tutu hono falé fakataha mo ia mo hono fāmilí ʻi loto. ʻI he fakatumutumu, naʻe ʻeke ange ʻe he tokotaha akó ki ai, “Ko e hā leva naʻá ke tuku ai ke ke ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki peheé?” ʻI he ʻikai toe lea ʻa e tokotaha fakatonuleá, naʻe sio hangatonu ange ki hono matá ʻa e tokoua ʻAlepeá mo ne pehē pē, “Sione 13:35.”

Naʻe maongo loloto ki he tokotaha ako Tohitapú ʻa e moʻoni ʻo e feʻofaʻaki fakatokouá. Naʻá ne papitaiso ʻi he taimi nounou pē mei ai.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share