ʻOku Fai Fakataha ʻe he Fāmili Kalisitiané ʻa e Ngaahi Meʻa
“Ka ʻoku te kole atu, kainga, . . . ke mou maʻopoʻopo, ʻo loto taha mo fakakaukau taha.”—1 KOLINITO 1:10.
1. Ko e hā ʻa e tuʻunga ʻoku fekauʻaki mo e fāʻūtaha ʻi he ngaahi fāmili lahi?
ʻOKU fāʻūtaha ho fāmilí? Pe ʻoku ngali taki taha ʻalu pē ʻo fai ʻene meʻa ʻaʻana? ʻOku mou fai fakataha ʻa e ngaahi meʻa? Pe ʻoku tātātaha hoʻomou ʻi he feituʻu tatau ʻi he taimi tatau? ʻOku tau maʻu mei he foʻi lea ko e “fāmilí” ʻa e fakakaukau ki he fāmili ʻoku fakafāitahaʻi.a Ka neongo ia, ʻoku ʻikai ke fāʻūtaha ʻa e fāmili hono kotoa pē. Naʻe aʻu pē ʻo pehē ʻe ha toko taha fakamatala mei Pilitania: “ʻI he ʻikai ke hoko ʻa e ngaahi fāmilí ko e makatuʻunga ʻo e nofo lelei fakaetangatá, ko e fāmilí . . . ko e tupuʻanga ia ʻo ʻetau ngaahi faingataʻaʻia kotoa pē.” ʻOku pehē ʻa ho fāmilí? Kapau ʻoku pehē, kuo pau pē ke mou ʻi he tuʻunga ko iá?
2. Ko hai ʻa e niʻihi ʻi he Tohi Tapú naʻa nau fakahā naʻa nau kau ki ha fāmili lelei?
2 ʻOku faʻa makatuʻunga ʻa e fāʻūtaha pe ʻikai ke fāʻūtaha ʻa e fāmilí mei hono takí, tatau ai pē pe ʻoku fai ʻe ha ongo mātuʻa pe ko ha mātuʻa taʻe hoa. ʻI he taimi ʻo e Tohi Tapú, ko e ngaahi fāmili fāʻūtaha naʻa nau lotu fakatahá naʻa nau maʻu ʻa e tāpuaki meia Sihova. Naʻe pehē pē ʻi ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, pea ko e ʻofefine ʻo Sēfitá, mo Samisoni, mo Sāmiuela, naʻa nau fakahā ʻi he ngaahi founga kehekehe naʻa nau taki taha kau ki ha fāmili anga-fakaʻotua. (Fakamaau 11:30-40; 13:2-25; 1 Sāmiuela 1:21-23; 2:18-21) ʻI he taimi ʻo e muʻaki kau Kalisitiané, ko e takanga mateaki ʻo Paula ʻi heʻene fononga fakamisinalé ko Tīmote, naʻe tauhi hake ia ʻe heʻene kui fefiné ko Loisi pea mo ʻene faʻeé ko ʻIunisi ʻi he ʻilo ki he Konga Tohi Tapu faka-Hepeluú. Naʻe hoko ʻa Tīmote ko ha ākonga mo ha misinale tuʻu-ki-muʻa!—Ngāue 16:1, 2; 2 Tīmote 1:5; 3:14, 15; sio foki ki he Ngāue 21:8, 9.
Ko e Hā ke Fai Fakataha Ai ʻa e Ngaahi Meʻa?
3, 4. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻulungāanga ʻoku totonu ke hā mahino mei ha fāmili fāʻūtaha? (e) ʻI he founga fē ʻe lava ke hoko ai ha ʻapi ʻo mahulu atu mei hono tuʻunga ko ha ʻapi pē?
3 Ko e hā ʻoku ʻaonga ai ki he ngaahi fāmilí ke nau fai fakataha ʻa e ngaahi meʻa? Koeʻuhi he ʻoku fakatupu ai ʻa e femahinoʻaki mo e fetokaʻiʻaki. ʻOku tau fekoekoeʻi mo fai ha poupou, kae ʻikai te tau fefakamamaʻoʻaki. Naʻe pehē ʻe ha kupu ki mui mai ʻi he makasini ko e Family Relations: “Kuo maʻu ha mahino ʻo kau ki he ngaahi ʻulungāanga tefito ʻo e ‘ngaahi fāmili mālohí.’ ʻOku kau ki he ngaahi ʻulungāanga peheé ʻa e fefatongiaʻaki mo e fehoungaʻiaʻaki, ko e ongoʻi māfana mo fiefia ʻi he fekoekoeʻi, fetalanoaʻaki lelei, malava ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palōpalemá pea mo e hoko ʻa e tuʻunga fakalaumālié ko e meʻa mahuʻinga ʻi he moʻuí.”
4 Kapau ʻoku ʻi he fāmilí ʻa e ngaahi ʻulungāanga ko ʻení, ʻe ʻikai ke kei hoko ʻa e ʻapí ʻo hangē ha pausá, ko ha feituʻu pē ke kiʻi tuʻu ai ʻo ʻutu. ʻOku mahulu atu ia mei hono tuʻunga ko ha ʻapi pē. Ko ha feituʻu fakamānako ia ʻokú ne tohoaki mai ʻa e ngaahi memipa ʻo e fāmilí. ʻOku hoko ia ko ha taulanga ū ʻi he māfana mo e ongoʻi feʻofaʻaki, kaungāongoʻi, mo e femahinoʻaki. (Palōvepi 4:3, 4) Ko ha nofoʻanga ia ʻoku maʻu ai ʻe he fāmilí ʻa e fāʻūtaha, ʻo ʻikai ko ha nofoʻanga ʻo e fetēleni mo e mavahevahe. Ka ʻoku anga-fēfē ke maʻu ʻa e meʻa ko ʻení?
Ko Hono Fai Fakataha ʻa e Ako Fakafāmili
5. Ko e hā ʻoku tau ngāueʻaki koeʻuhi ke tau ako ai ʻa e lotu moʻoní?
5 ʻOku ako ʻa e lotu moʻoni kia Sihová ʻo fakafou ʻi hono ngāueʻaki ʻa ʻetau malava fakaefakakaukaú pe ko e “malava ke fakakaukau ʻo aʻu ki ha fakamulituku.” (Loma 12:1, NW) ʻOku ʻikai totonu ke puleʻi ʻa hotau ʻulungāangá ʻe he ngaahi ongoʻi fakataimi ʻo e lotó ʻo hangē ko ia ʻokú ne ueʻi ʻo fakafou ʻi he ngaahi malanga poto mo e ngaahi malanga fakaoloolo ʻoku fai ʻi he TV. Ka ʻoku ueʻi kitautolu ʻe heʻetau ako maʻu pē mo fakalaulauloto ʻi he Tohi Tapú mo e tohi ki he ako faka-Tohitapú kuo tokonaki mai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto.” (Mātiu 24:45; PM) Ko e ngaahi meʻa ʻoku tau fai ʻo faka-Kalisitiané ko e ola ia ʻo ʻetau maʻu ʻa e fakakaukau ʻa Kalaisí ʻi ha faʻahinga tuʻunga pē pe ha fakatauele nai ʻe hoko. ʻI he fekauʻaki mo e meʻá ni, ko Sihova ʻa ʻetau Faiako Lahí.—Sāme 25:9; ʻAisea 54:13; 1 Kolinitō 2:16.
6. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻoku tau maʻu fekauʻaki mo e ako fakafāmili ʻi māmani lahí?
6 ʻOku ʻikai ke ala tuku ʻa e kaunga ʻa e ako Tohi Tapu fakafāmilí ki he tuʻunga fakalaumālie ʻo e fāmili Kalisitiane kotoa pē. ʻOkú ke fai ʻi he taimi fē ʻa e ako fakafāmilí? Kapau ʻoku tuku pē ia ki ha toki faingamālié pe toki fili hake pē ʻi he taimi ko ia ke fai ai iá, pea tā ʻoku tātātaha pē nai ʻa hono fai iá. ʻOku fie maʻu ke vaheʻi ha taimi pau mo tuʻu maʻu ki he ako fakataha fakafāmilí. Pea ʻe ʻilo kotoa ki he ʻaho mo e houa ʻoku ʻamanaki ke nau kau fakataha ai ki he fakatahataha fakalaumālie fakafāmilí. ʻOku ʻilo ʻe he fāmili Pēteli ʻi māmani lahí ʻa ia ʻoku tokolahi ange ʻi he toko 12,000, ʻoku fai ʻenau ako fakafāmilí ʻi he efiafi Mōnité. ʻOku maongo ki he kau ngāue pole ko ʻeni ʻi Pētelí ke nau manatuʻi ʻoku nau kau kotoa ki ha ako tatau pē ʻi he efiafi ko iá, ʻi he ngaahi motu ʻo e Pasifikí mo Nuʻu Sila, pea hoko atu ʻi ʻAositelēlia, Siapani, Taiuani, Hongo Kongo, hoko atu ai ki ʻĒsia, ʻAfelika, mo ʻEulope, pea fakaʻosi ki ʻAmelika Tokelau mo ʻAmelika Tonga. Ko e ako fakafāmili ko ʻení ʻokú ne fakatupu ʻa e ongoʻi ʻo e fakatahatahá ʻi he ngaahi memipa ʻo e fāmili Pētelí, neongo ʻa e vāmamaʻo ʻi he ngaahi kilomita ʻe laui afe mo e ngaahi lea kehekehe. ʻI he tuʻunga siʻisiʻi angé, ʻe lava ke ke fakatupulekina ʻa e ongo tatau ʻi hoʻo ako fakafāmilí.—1 Pita 2:17; 5:9.
7. Fakatatau kia Pita, ʻoku totonu ke fēfē ʻa e anga ʻo ʻetau vakai ki he folofola ʻo e moʻoní?
7 ʻOku ekinaki mai kiate kitautolu ʻe he ʻaposetolo ko Pitá: “Pea mou fai ʻo hange ko e fanau toki faʻeleʻi, ʻo mou holi ki he huʻakau fakaloto ʻoku taʻehuʻi, koeʻuhi ke mou tupu ai ke aʻusia ʻa e fakamoʻui: ʻo kapau moʻoni ne mou kamata ʻoku sai ʻa e ʻEiki.” (1 Pita 2:2, 3) Ko ha toki meʻa fakaʻofoʻofa ē ʻoku langaʻi he ngaahi lea ko eni ʻa Pitá ke tau sio loto ki ai! Naʻá ne ngāueʻaki ʻa e foʻi veape faka-Kalisi ko e e·pi·po·theʹsa·te, ʻa ia, ʻi hono fakatatau ki he Linguistic Key to the Greek New Testament, ko e maʻu ia mei he foʻi lea ʻoku ʻuhinga ko e “ʻunaloto ki ai, ke holi.” ʻOku tau maʻu ai ʻa e fakakaukau ki he mātuʻaki holi. Kuó ke fakatokangaʻi ʻa e anga ʻo e fekumi fakamātoato ʻe ha kiʻi ʻuhiki ki he huhu ʻo ʻene faʻeé pea mo e fiemālie ʻa ha pēpē ʻi heʻene maʻu ʻa e meʻakai mei he huhu ʻo ʻene faʻeé? ʻOku totonu ke tau maʻu ʻa e holi tatau ki he folofola ʻo e moʻoní. Naʻe pehē ʻe he poto mataotao ʻi he lea faka-Kalisí ko William Barclay: “Ki ha Kalisitiane loto-totonu, ko hono ako ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻikai ko ha fakaongosia ka ʻoku fakafiefia, he ʻokú ne ʻilo te ne maʻu mei ai ʻa e fiemālie ʻi hono lotó ki he meʻa ʻokú ne fakaʻamu ki aí.”
8. Ko e hā ʻa e pole ʻoku fehangahangai mo e ʻulu ʻo e fāmilí ʻi hono fai ʻo e ako fakafāmilí?
8 Ko e ako fakafāmilí ko e fatongia lahi ia ʻoku tuku ki he ʻulu ʻo e fāmilí. ʻOku pau ke ne fakapapauʻi ʻoku fakamānako ʻa e akó pea ʻoku kau ki ai ʻa e toko taha kotoa pē. ʻOku ʻikai totonu ke fakakaukau ʻa e fānaú ko e ako ia maʻanautolu pē kuo lalahí. Ko e founga lelei ʻo hono fai ʻa e akó ʻoku mahuʻinga lahi ange ia ʻi he lahi ʻo e meʻa ʻoku ako ki aí. Kapau ʻoku feʻunga mālie, tokoniʻi ʻa hoʻo fānaú ke nau sio loto ki he ngaahi feituʻu ʻi Palesitaine naʻe fakahoko ai ʻa e ngaahi meʻa kuo fakamatala ki aí pea ʻi he founga ko ení ʻokú ne ʻai ke moʻui ʻa e fakamatala ʻi he Tohi Tapú, kae ʻikai ko e talanoa pē. ʻOku totonu ke fakalototoʻaʻi kotoa ke taki taha fai ʻene fekumi pea toki fakahā ia ki he fāmilí. ʻI he founga ko ʻení, ʻe malava ke hoko foki ai mo e fānaú ʻo ‘tupu hake ʻo feʻao mo Sihova.’—1 Sāmiuela 2:20, 21.
Ko Hono Fai Fakataha ʻa e Ngāue Fakaʻevangeliō
9. ʻOku lava fēfē ke ʻai ʻa e ngāue fakamalangá ko ha meʻa fakafiefia fakafāmili?
9 Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Pea kuo pau ke tomuʻa fanongonongo ʻa e ongoongolelei ki he ngaahi kakai kotoa pē.” (Maʻake 13:10) Ko e ngaahi lea ko ʻení ʻokú ne vaheʻi ai ha ngāue ki he Kalisitiane loto-tōnunga kotoa pē—ke ngāue ʻevangeliō, ʻo fakahā atu ki he niʻihi kehé ʻa e ongoongo lelei ʻo e pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻE hoko ko e meʻa fakalototoʻa mo fakafiefia ʻa hono fai fakataha ia ʻe he fāmilí. ʻOku laukauʻaki ʻe he ngaahi faʻeé mo e ngaahi tamaí ʻa hono fakahā atu ʻe heʻenau fānaú ʻa e ongoongo leleí. Ko ha ongo mātuʻa mo ʻena fānau tangata ʻe toko tolu ʻi he vahaʻa ʻo e taʻu 15 mo e 21, naʻá na pehē kuó na angaʻaki ʻa e ʻalu maʻu pē mo ʻena fānaú ʻi he ngāue fakamalangá ʻi he ʻosi ʻa e akó ʻi he Pulelulu kotoa pē pea mo e pongipongi Tokonaki kotoa pē. Naʻe pehē ʻe he tamaí: “ʻOkú ma akoʻi kiate kinautolu ha meʻa ʻi he taimi taki taha. Pea ʻokú ma fakapapauʻi ke hoko ia ko ha meʻa fakafiefia mo fakalototoʻa.”
10. ʻOku malava fēfē ke tokoni ʻa e mātuʻá ki heʻenau fānaú ʻi he ngāue fakamalangá?
10 ʻE lava ke ola lelei ʻaupito ʻa e ngāue fakataha fakafāmili ʻi he ngāue fakamalangá. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku tali lelei ange ʻe he kakaí ia ʻa e tuʻuaki faingofua mo anga-moʻoni ʻa e fānaú. Pea ʻoku ʻi ai ʻa e faʻeé pe ko e tamaí ke tokoni kiate ia ka fie maʻu. ʻOku malava ke fakapapauʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻoku akoʻi ʻi ha founga fakalakalaka ʻa ʻenau fānaú pea ʻoku nau hoko ko e kau faifekau “ʻoku ʻikai mā, ko hoʻo tofa totonu ʻa e folofola ʻo e moʻoni.” ʻI he ngāue fakamalanga fakataha ʻi he founga ko ení ʻoku maʻu ai ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e faingamālie ke fakatokangaʻi ʻa e anga ʻo e fakakaukau mo e ʻulungāanga lelei mo e ola ʻa ʻenau fānaú ʻi he ngāue fakamalangá. ʻI hono fai tuʻumaʻu iá, ʻe lava ke nau sio ai ki he fakalakalaka ʻa e fānaú pea ʻoatu maʻu pē ʻa e fakahinohino mo e fakalototoʻa ke ʻai ke mālohi ange ʻenau tuí. ʻI he taimi tatau pē, ʻoku sio ai ʻa e fānaú ki he faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻoku fokotuʻu ʻe heʻenau mātuʻá ʻi he ngāue fakamalangá. ʻI he ngaahi taimi faingataʻa mo fakamālohi ko ʻení ko e ngāue fāʻūtaha ʻa ha fāmili ʻe hoko nai ia ko ha maluʻanga ia ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku lahi ai ʻa e fai hiá.—2 Tīmote 2:15; Filipai 3:16.
11. Ko e hā ʻe lava ke ne fakasiʻisiʻi ʻa e faivelenga ʻa e fānaú ki he moʻoní?
11 ʻOku vave ʻa hono fakatokangaʻi ʻe he fānaú kapau ʻoku ngāueʻaki ʻe he mātuʻá ʻa e tuʻunga ʻe ua ʻi heʻenau moʻuí. Kapau ʻoku ʻikai ke fakahā ʻe he ongo mātuʻá ha ʻofa moʻoni ki he moʻoní mo e ngāue fakamalanga fale-ki-he-falé, ʻe faingataʻa ke ʻamanekina mei he fānaú ke nau faivelenga. Ko ia ko ha mātuʻa ʻokú ne moʻui lelei fakasino pea ko ʻene ngāue fakamalangá pē ʻa ʻene ako Tohi Tapu fakauike mo e fānaú, te ne aʻusia nai ʻa e ola ʻoku ʻikai ke sai ʻi he taimi ʻe lalahi ange ai ʻa e fānaú.—Palōvepi 22:6; ʻEfesō 6:4.
12. ʻI he founga fē ʻe malava ai ke maʻu ʻe he ngaahi fāmili ʻe niʻihi ha tāpuaki makehe meia Sihova?
12 ʻOku ʻaonga ke mou “loto taha” koeʻuhi ʻe lava ke ngāue fakataha nai ʻa e fāmilí kae malava ha memipa ʻo hoko ko e faifekau tāimuʻa taimi kakato ʻi he fakatahaʻangá. ʻOku fai ʻeni ʻe he ngaahi fāmili lahi ʻi he māmaní, pea ʻoku nau maʻu kotoa pē ʻa e tāpuaki mei he ngaahi meʻa kuo hokosia mo e fakautuutu ʻa e ola lelei ʻa e memipa ʻo honau fāmilí ʻoku ngāue tāimuʻá.—2 Kolinitō 13:11; Filipai 2:1-4.
Ko e Ngāue Fakataha ʻi Hono Fakaleleiʻi ʻa e Ngaahi Palōpalemá
13, 14. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga ʻe lava ke ne uesia ʻa e feongoongoi ʻa e fāmilí? (e) ʻOku malava fēfē ke taʻofi ʻa e ngaahi palōpalema lahi fakafāmilí?
13 ʻI he ngaahi taimi faingataʻa ko ʻeni ʻo e “fakakulukia” mo e “fakatuʻutāmaki,” ʻoku tau hokosia kotoa pē ʻa e mafasia. (2 Tīmote 3:1, Revised Standard Version; Phillips) ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi palōpalema ʻi he ngāueʻangá, ʻi he ʻapi akó, ʻi he ngaahi feituʻu kehe, pea naʻa mo e ʻapí tonu. ʻOku faingataʻaʻia ʻa e niʻihi ʻi he mahamahaki pe ngaahi palōpalema fakaeongo kuo fuoloa ʻene kei hokó, ʻa ia ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku faʻa iku ki he mafasia ʻo e lotó mo e ngaahi taʻe femahinoʻaki ʻi he fāmilí. ʻOku malava fēfē ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi tuʻunga peheé? ʻI he ʻikai ke toe fai ha fetalanoaʻaki? ʻI he fakamavaheʻi kita neongo ʻa e nofo ʻi he ʻapi tatau pē? ʻIkai. Ka ʻoku fie maʻu kiate kitautolu ke tau lea ʻo kau ki heʻetau ngaahi loto-moʻuá mo kole ha tokoni. Pea ko e fē ha toe feituʻu ʻe lelei ange ki he meʻa ko ʻení ʻi he fāmili ʻofá?—1 Kolinitō 16:14; 1 Pita 4:8.
14 ʻOku ʻilo pē ʻe ha tōketā ʻoku lelei ange ʻa e fakaʻehiʻehí ia ʻi hano toki fai ha faitoʻo. ʻOku moʻoni tatau pē ia ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi palōpalema ʻa e fāmilí. Ko e fetalanoaʻaki tauʻatāina mo lea totonú ʻoku faʻa malava ke taʻofi ai ʻa e hoko ʻo mamafa ʻa e ngaahi palōpalemá. Pea neongo ka hoko ha ngaahi palōpalema mamafa, ʻe malava pē ke fakaleleiʻi kapau ʻe fakakaukau fakataha ʻa e fāmilí ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapu ʻoku kaunga ki aí. ʻOku faʻa liliu ʻa e fetēlení ki ha vā lelei ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea ʻa Paula ʻi he Kolose 3:12-14: “ʻO mou ʻai; ʻa e fatu ʻoku langa ʻi he fai meesi mo e angaʻofa mo e fakaʻakiʻakimui mo e angakataki mo e angamokomoko; pea ka ai ha taha ʻoku ne koviʻia ʻi ha taha ʻi ha meʻa, ke mou fekatakiʻaki pe mo fefakamolemoleʻaki. . . . Pea mou kofutuʻaʻaki . . . ʻa e ʻofa, ʻa ia ko e fakamaʻu ʻo e haohaoa.”
Vaʻinga Fakataha
15, 16. (a) Ko e hā ʻa e ʻulungāanga ʻoku totonu ke ne fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi fāmili Kalisitiané? (e) Ko e faʻahinga kakai fēfē ʻoku maʻu ʻi he ngaahi lotu ʻe niʻihi, pea ko e hā ʻa hono ʻuhingá?
15 Ko Sihová ko e ʻOtua fiefia ia, pea ko e moʻoní ko e pōpoaki fakafiefia—ko e pōpoaki ia ʻo e ʻamanaki ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻIkai ko ia pē, ko e taha ʻo e ngaahi fua ʻo e laumālié ko e fiefia. Ko e fiefia ko ʻení ʻoku kehekehe ʻaupito ia mei he fiefia fakataimi pē ʻa ha tangata sipoti ʻokú ne ikuna ʻi ha feʻauhi ʻi ha sipoti. Ko e ongoʻi loloto ʻo e fiemālie ʻoku fonu mahuohua ʻi he lotó ko e ola ia ʻo hono fakatupulekina ʻo e vā fekoekoeʻi mo Sihová. Ko e fiefia ʻoku makatuʻunga ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālie ʻoku fakamahuʻingaʻi mo e vā fakatupu langa hake.—Kalētia 5:22; 1 Tīmote 1:11.
16 Ko ia ai, ʻi he hoko ko e Kau Fakamoʻoni Kalisitiane ʻa Sihová, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha ʻuhinga ia ke tau fakafulofula pe ʻikai ke kata ai. ʻOku maʻu ʻi he ngaahi lotu ʻe niʻihi ʻa e kakai pehē koeʻuhi he ko ʻenau faʻahinga tuí ʻokú ne fakamamafaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku taʻe pau. ʻOku iku ʻa ʻenau ngaahi akonakí ki he faʻahinga lotu ʻoku fakaumiuminoa mo ʻikai ke fiefia, ʻa ia ʻoku ʻikai ke faka-Tohitapu pe mafamafatatau. ʻOku ʻikai ke maʻu meiate kinautolu ha ngaahi fāmili fiefia ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá. Naʻe ʻilo ʻe Sīsū ʻa e fie maʻu ʻo e vaʻinga mo e mālōlō. Ko e fakatātā, ʻi he taimi ʻe taha, naʻá ne fakaafeʻi ʻa ʻene kau ākongá ʻo ne pehē, “mou ōmi ki ha potu lala fakaekimoutolu pe, ʻo mālōlō siʻi.”—Maʻake 6:30-32; Sāme 126:1-3; Selemaia 30:18, 19.
17, 18. Ko e hā ʻa e ngaahi founga lelei ʻe lava ke mālōlō ki ai ʻa e ngaahi fāmili Kalisitiane?
17 ʻOku pehē pē mo e fie maʻu ki he ngaahi fāmilí ha taimi ke nau mālōlō ai. Naʻe pehē ʻe ha mātuʻa ʻo fekauʻaki mo ʻene fānaú: “ʻOku lahi ʻa e ngaahi meʻa fakatupu fiefia ʻoku mau fai fakataha—ko e ʻalu ki he matātahi, vaʻinga mo ha foʻi pulu ʻi he paʻaké, fokotuʻutuʻu ha kaimeʻakai ki he ngaahi motú. ʻI he taimi ki he taimi, ʻoku mau kau fakataha ʻi he ngāue fakamalangá ʻi he ʻaho kakato, ʻo hangē ko ia ʻoku fai ʻe he kau tāimuʻá; pea mau toki fakafiefiaʻi ia ʻaki ha kai makehe, pea aʻu ʻo mau fefoakiʻaki meʻaʻofa nai.”
18 Ko e niʻihi ʻo e ngaahi fokotuʻutuʻu kehe ʻe lelei ke tokanga ki ai ʻa e ngaahi mātuʻá ko e ʻeveʻeva ʻa e fāmilí ki he suú, pe ngaahi paʻake ʻoku ʻi ai ha melekalauni, ʻeva ki he musiumé, mo e ngaahi feituʻu fakamānako kehe. Ko e ʻeveʻeva ʻi he ngaahi vaotā, mamata ʻi he ngaahi manupuna, mo hono tō ha ngoue ko e ngaahi ngāue ia ʻe lava ke kau fiefia fakataha ki ai. ʻOku lava ke fakalototoʻaʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa ʻenau fānaú ke nau ako ki hono tā ʻo ha faʻahinga meʻalea pe kau ki ha ngaahi vaʻinga ʻoku ʻaonga. Ko e moʻoni, ko e ngaahi mātuʻa ʻoku mafamafatatau ʻenau fakakaukaú te nau vaheʻi ha taimi ke vaʻinga ai mo ʻenau fānaú. Kapau ʻe vaʻinga fakataha ʻa e fāmilí, ʻoku ngalingali te nau nofo fakataha!
19. Ko e hā ʻoku angaʻaki ʻi onopooni ʻe lava ke fakatuʻutāmaki ia ki he fāmilí?
19 ʻI onopooni ʻoku angaʻaki ʻe he kau talavoú ʻenau loto ke mavahe mei he fāmilí ʻo fai ʻa e meʻa ʻoku nau manako ki aí ʻi he taimi mālōloó. Neongo ʻoku ʻikai ke kovi ki ha talavou ke fai ha vaʻinga ʻokú ne manako ai, ka ʻoku ʻikai ke fakapotopoto ke tuku ʻa e ngaahi mahuʻingaʻia peheé ke ne fakatupunga ha mavahe maʻu pē mei he toenga ʻo e fāmilí. Ka ʻoku totonu ke tau ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni naʻe lave ki ai ʻa Paulá: “Pea ʻoua naʻa taki taha tokanga ki heʻene meʻa aʻana pe, ka ki he meʻa ʻa e kakai kehe foki.”—Filipai 2:4.
20. ʻOku fēfē ʻa e hoko ʻa e ngaahi fakataha lalahí ko e taimi fakafiefia?
20 Ko ha meʻa fakafiefia ē kiate kitautolu hono kotoa ke tau vakai atu ki he ngaahi fāmili ʻoku nau nofo fakataha ʻi he ngaahi fakataha lalahí! ʻI he founga ko iá ʻoku lava ke tokoni ai ʻa e fānau lalahi angé ki he fānau iiki angé. Ko ha fokotuʻutuʻu pehē ʻokú ne taʻofi ʻa e hehema ʻa e fānau lalahi angé ke nau nofo fakakulupu ʻi he ʻotu sea ʻi muí ʻo ʻikai te nau loko tokanga ki he polokalama ʻo e fakatahá. ʻE hoko ko e meʻa fakafiefia ʻa e ʻalu mo e foki mei he ngaahi fakatahá ʻi he fetalanoaʻaki ʻa e fāmilí ʻo kau ki he hala te nau fou aí pea mo e ngaahi feituʻu ke fai ha mamata ai lolotonga ʻa e fonongá, pea mo e feituʻu ke nau nofo aí. Fakakaukau atu naʻe pau ko ha taimi fakafiefia ia ʻi he taimi ʻo Sīsuú ki he ngaahi fāmilí ke nau fononga fakataha ki Selūsalema!—Luke 2:41, 42.
Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo Hono Fai Fakataha ʻa e Ngaahi Meʻa
21. (a) ʻE fēfē haʻatau feinga ke lavameʻa ʻa e nofo malí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fokotuʻu lelei ʻe fā ki ha nofo mali tuʻuloa?
21 Kuo ʻikai ʻaupito ke faingofua ke maʻu, pea ʻoku ʻikai ke hoko fakafokifā mai pē ʻa e ngaahi nofo mali lavameʻá mo e ngaahi fāmili fāʻūtahá. ʻOku pehē ʻe he niʻihi ia ʻoku ngali faingofua ange ke ‘lī tauveli ā ia,’ ʻaki hano fai ha vete mali, pea fai ha feinga ke toe kamata foʻou. Ka ko e toe mali hono ua mo hono tolu, ʻoku faʻa toe hoko pē ai ʻa e ngaahi palōpalema tatau pē. Ko e fakaleleiʻanga faka-Kalisitiané ʻoku lelei ʻaupito ange ia: Feinga ki he lavameʻá ʻaki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapu ʻo e ʻofá mo e ʻapasiá. ʻOku fakatuʻunga ʻa e ngaahi fāmili fāʻūtahá ʻi he loto ke fefoakiʻaki, mo e taʻesiokita. Naʻe fokotuʻu mai ʻe ha toko taha fai fakahinohino ʻo fekauʻaki mo e nofo malí ha founga faingofua ke hoko ai ʻa e ngaahi nofo malí ʻo tuʻuloa. Naʻá ne tohi: “Ko e ngaahi meʻa mātuʻaki mahuʻinga ʻe fā ʻoku ʻi he meimei kotoa ʻo e ngaahi nofo mali leleí ko e loto-lelei ke fie fanongo, ko e malava ke kole fakamolemole, ko e malava ke fai maʻu pē ʻa e poupou fakaeongo, mo e loto ke ala ki hoto hoá ke fakahā ʻa e ʻofa.” ʻOku malava ke tokoni ʻa e ngaahi meʻa ko iá ke ʻai ʻa e nofo malí ke tuʻuloa koeʻuhi ʻoku nau toe makatuʻunga ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he Tohi Tapú.—1 Kolinitō 13:1-8; ʻEfesō 5:33; Sēmisi 1:19.
22. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻaonga ʻe niʻihi mei he maʻu ʻo e fāmili fāʻūtahá?
22 Kapau te tau muimui ki he akonaki ʻa e Tohi Tapú, te tau maʻu ha makatuʻunga mālohi ki hono maʻu ha fāmili fāʻūtahá, pea ko e ngaahi fāmili fāʻūtahá ko e makatuʻunga ia ʻo ha fakatahaʻanga fāʻūtaha mo mālohi fakalaumālié. Ko ia, te tau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki lahi ʻaupito meia Sihova ʻi he fakautuutu ʻa ʻetau ʻoatu fāʻūtaha ʻa e fakamālō kiate iá.
[Fakamatala ʻi lalo]
a “Ko e maʻu ʻa e foʻi lea fāmilí mei he lea faka-Latina ko e familia, ʻi he kamataʻangá ko e kau sevāniti mo e kau pōpula ʻo ha fale lahi, pea ko e falé tonu mo hono ʻeiki, fineʻeiki, fānau—mo e kau ngāue.”—Origins—A Short Etymological Dictionary of Modern English, naʻe fai ʻe Eric Partridge.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
◻ Ko e hā ʻoku ʻaonga ai ki he ngaahi fāmilí ke nau fai fakataha ʻa e ngaahi meʻa?
◻ Ko e hā ʻoku ʻikai ke ala tuku ai ʻa hono fai maʻu pē ʻa e ako Tohi Tapu fakafāmilí?
◻ Ko e hā ʻoku lelei ai ki he ngaahi mātuʻá ke nau kau ki he ngāue fakamalangá fakataha mo ʻenau fānaú?
◻ Ko e hā ʻoku hoko ai ko ha tokoni ʻa e fetalanoaʻaki ʻa e fāmilí ki he ngaahi palōpalemá?
◻ Ko e hā ʻoku ʻikai ke totonu ai ki he ngaahi fāmili Kalisitiané ke nau fakafulofula mo ʻikai fiefia?
[Fakatātā ʻi he peesi 16]
Ko e ngaahi ʻeveʻeva ʻa e fāmilí ʻoku totonu ke fakafiefia mo fakamānako