Tataki ʻe Kalaisi ʻEne Fakatahaʻangá
“Vakai! ʻoku ou ʻiate kimoutolu ʻe au ʻi he ngaahi ʻaho kotoa pē ʻo aʻu ki he fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻá.”—MĀTIU 28:20, NW.
1, 2. (a) ʻI hono ʻomai ʻa e fekau ke ngaohi-ākongá, ko e hā naʻe talaʻofa ʻe Sīsū ne toetuʻú ki hono kau muimuí? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa hono tataki longomoʻui ʻe Sīsū ʻa e muʻaki fakatahaʻanga Kalisitiané?
KI MUʻA ke hāʻele hake ki hēvaní, ko Sīsū Kalaisi, ʻa hotau Takimuʻa ne toetuʻú, naʻe hā ki heʻene kau ākongá ʻo ne pehē: “Kuo tuku kiate au ʻa e mafai kotoa pē ʻi hēvani pea ki māmani. Ko ia mou ō ʻo ngaohi ʻa e kakai ʻo e ngaahi puleʻanga kotoa pē ko e kau ākonga, ʻo papitaiso kinautolu ʻi he huafa ʻo e Tamai mo e ʻAlo mo e laumālie māʻoniʻoní, ʻo akoʻi kinautolu ke tauhi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē kuó u fekau atú. Pea, vakai! ʻoku ou ʻiate kimoutolu ʻe au ʻi he ngaahi ʻaho kotoa pē ʻo aʻu ki he fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻá.”—Mātiu 23:10; 28:18-20, NW.
2 Naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono vaheʻi ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ʻa e ngāue fakahaofi-moʻui ko e ngaohi ha kau ākonga tokolahi angé ka naʻá ne toe talaʻofa te ne ʻiate kinautolu. Ko e hisitōlia ʻo e muʻaki lotu faka-Kalisitiané, hangē ko ia ʻoku lēkooti ʻi he tohi Tohitapu ʻa Ngāué, ʻoku fakahaaʻi pau mai ai naʻe ngāueʻaki ʻe Kalaisi ʻa e mafai naʻe foaki ange kiate ia ke tataki ʻaki ʻa e fakatahaʻanga naʻe toki fokotuʻu foʻoú. Naʻá ne tuku mai ʻa e “tokoni” naʻe talaʻofaʻaki maí—ʻa e laumālie māʻoniʻoní—ke fakaivimālohiʻi ʻaki hono kau muimuí pea ke tataki ʻenau ngaahi ngāué. (Sione 16:7, NW; Ngāue 2:4, 33; 13:2-4; 16:6-10) Naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsū ne toetuʻú ʻa e kau ʻāngelo naʻá ne tokangaʻí ke tokoniʻi ʻene kau ākongá. (Ngāue 5:19; 8:26; 10:3-8, 22; 12:7-11; 27:23, 24; 1 Pita 3:22) ʻIkai ngata aí, naʻe ʻomai ʻe hotau Takimuʻá ʻa e tataki ki he fakatahaʻangá ʻaki hono fokotuʻutuʻu ki ha kau tangata poto taau ke nau ngāue ko ha kulupu pule.—Ngāue 1:20, 24-26; 6:1-6; 8:5, 14-17.
3. Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu ko ʻení?
3 Fēfē leva hotau taimí, ʻa e “fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻá”? ʻOku anga-fēfē hono tataki ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané he ʻaho ní? Pea ʻe malava fēfē ke tau fakahaaʻi ʻoku tau tali ʻa e tuʻunga-taki ko ʻení?
ʻOku Maʻu ʻe he ʻEikí ha Tamaioʻeiki Anga-Tonu
4. (a) Ko hai ʻoku faʻu ʻaki “ae tamaioeiki agatonu mo boto”? (e) Ko e hā kuo tuku ʻe he ʻEikí ke tokangaʻi ʻe he tamaioʻeikí?
4 ʻI hono ʻomai ʻa e kikite fekauʻaki mo e fakaʻilonga ʻo ʻene ʻi aí, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Bea kohai ae tamaioeiki agatonu mo boto, kuo fakanofo e he ene eiki ke bule ki hono kaugaabi, mo tufaki kiate kinautolu ae mea kai i hono taimi totonu? Oku monuia ae tamaioeiki koia, oka haʻu a ene eiki, o ilo ia oku ne fai behe. Ko eku tala mooni atu kiate kimoutolu, te ne fakanofo ia ke ne buleʻi ene mea kotoabe.” (Mātiu 24:45-47, PM) Ko e “Eiki” ko hotau Takimuʻá, ʻa Sīsū Kalaisi, pea kuó ne fakanofo “ae tamaioeiki agatonu mo boto”—ko e kulupu ʻo e kau Kalisitiane pani ʻi he māmaní—ke nau tokangaʻi ʻene ngaahi meʻa ʻi he māmaní.
5, 6. (a) ʻI ha vīsone naʻe maʻu ʻe he ʻapositolo ko Sioné, ko e hā ʻoku fakatātaaʻi ʻe he “tuʻungamaama koula ʻe fitu” mo e “fetuʻu ʻe fitu”? (e) Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻe he moʻoniʻi meʻa ko ia “ko e fetuʻu ʻe fitu” ʻoku nau ʻi he nima toʻomataʻu ʻo Sīsuú?
5 ʻOku fakahaaʻi ʻe he tohi Tohitapu ʻa Fakahaá ko e tamaioʻeiki anga-tonu mo potó ʻoku ʻi he malumalu fakahangatonu ia ʻo e pule ʻa Sīsū Kalaisí. ʻI ha vīsone ki he “ʻaho ʻo e ʻEiki,” naʻe sio ai ʻa e ʻapositolo ko Sioné ki ha “tuʻungamaama koula ʻe fitu, pea ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi tuʻungamaama ha toko taha naʻe hange ko e Fanautama ʻa Tangata” ʻa ia “naʻe ʻi hono nima toʻomataʻu ha fetuʻu ʻe fitu.” ʻI hono fakamatalaʻi ʻa e vīsoné kia Sioné, naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻIo, ko e misiteli [“fakalilolilo toputapu,” NW] ʻo e fetuʻu ʻe fitu naʻa ke sio ki ai ʻi hoku nima toʻomataʻu, pea mo e tuʻungamaama koula ʻe fitu. Ko e fetuʻu ʻe fitu ko e kau angelo ia ʻo e siasi ʻe fitu: pea ko e tuʻungamaama ko ia ʻe fitu ko e ngaahi siasi ʻe fitu ia.”—Fakahā 1:1, 10-20.
6 “Ko e tuʻungamaama ʻe fitu” ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e kotoa ʻo e ngaahi fakatahaʻanga Kalisitiane moʻoni ʻoku ʻi ai ʻi he “ʻaho ʻo e ʻEiki,” ʻa ia naʻe kamata ʻi he 1914. Kae fēfē ʻa e “fetuʻu ʻe fitu” ia? ʻUluakí, ʻoku nau fakatātaaʻi ʻa e kotoa ʻo e kau ʻovasia pani mo fanauʻi ʻe he laumālié ʻi heʻenau tokangaʻi ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻo e ʻuluaki senitulí.a Ko e kau ʻovasiá naʻa nau ʻi he nima toʻomataʻu ʻo Sīsuú—ʻi he malumalu ʻo ʻene pulé mo ʻene tatakí. ʻIo, naʻe tataki ʻe Kalaisi Sīsū ʻa e kalasi tamaioʻeiki naʻe fakatahatahaʻi fakatahá. Kae kehe, ʻi he taimi ní, ʻoku tokosiʻi ai ʻa e kau ʻovasia paní. ʻOku anga-fēfē ʻa e fakalahi atu ʻa e tuʻunga-taki ʻa Kalaisí ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻe 93,000 tupu ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku takatakai ʻi he kolopé?
7. (a) ʻOku anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e Kulupu Pulé ke tokonaki mai ʻa e tuʻunga-taki ki he ngaahi fakatahaʻanga kotoa ʻi he māmaní? (e) Ko e hā ʻoku malava ai ke pehē ko e kau ʻovasia Kalisitiané ʻoku fakanofo ʻe he laumālie māʻoniʻoní?
7 Hangē pē ko ia ʻi he ʻuluaki senitulí, ko ha kiʻi kulupu tokosiʻi ʻo e kau tangata taau mei he lotolotonga ʻo e kau ʻovasia paní ʻoku nau ngāue he taimí ni ko e Kulupu Pule, ʻo fakafofongaʻi ʻa e tamaioʻeiki anga-tonu mo poto ʻoku fakatahatahaʻi fakatahá. ʻOku ngāueʻaki ʻe hotau Takimuʻá ʻa e Kulupu Pule ko ʻení ke ne fakanofo ʻa e kau tangata taau—tatau ai pē pe naʻe pani ʻe he laumālié pe ʻikai —ko e kau mātuʻa ʻi he ngaahi fakatahaʻanga fakalotofonuá. ʻI he meʻá ni, ko e laumālie māʻoniʻoní, ʻa ia kuo foaki ai ʻe Sihova ʻa e mafai kia Sīsū ke ne ngāueʻakí, ʻokú ne fakahoko ha ngafa mātuʻaki mahuʻinga. (Ngāue 2:32, 33) ʻUluakí, ko e kau ʻovasia ko ʻení kuo pau ke nau aʻusia ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻoku fakahaaʻi mai ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa ia naʻe fakamānavaʻi ʻe he laumālie māʻoniʻoní. (1 Timote 3:1-7; Taitusi 1:5-9; 2 Pita 1:20, 21) Ko e ngaahi fakaongoongoleleí mo e ngaahi fakanofó ʻoku fai ia ʻi he hili ʻa e lotu pea ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa e laumālie māʻoniʻoní. Tānaki atu ki ai, ko e faʻahinga tāutaha kuo fakanofó ʻoku nau ʻomai ʻa e fakamoʻoni ʻo hono fakatupu ʻa e fua ʻo e laumālie ko iá. (Kaletia 5:22, 23) Ko ia, ko e akonaki ʻa Paulá ʻoku ngāueʻaki tatau ia ki he kau mātuʻa kotoa, tatau ai pē pe naʻe pani ʻe he laumālié pe ʻikai: “Tokanga kiate kimoutolu pea ki he kotoa ʻo e tākangá, ʻa ia kuo fakanofo kimoutolu ʻe he laumālie māʻoniʻoní ko e kau ʻovasia ʻi honau lotolotongá.” (Ngāue 20:28, NW) ʻOku maʻu ʻe he kau tangata ʻosi fakanofo ko ʻení ʻa e tataki mei he Kulupu Pulé pea tauhi loto-lelei ʻa e fakatahaʻangá. ʻI he foungá ni, ʻoku ʻiate kitautolu ai ʻa Kalaisi he taimí ni pea ʻokú ne tataki longomoʻui ʻa e fakatahaʻangá.
8. ʻOku anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Kalaisi ʻa e kau ʻāngeló ke nau tataki hono kau muimuí?
8 ʻOku toe ngāueʻaki moʻoni ʻe Sīsū ʻa e kau ʻāngelo ke nau tataki hono kau muimuí he ʻahó ni. Fakatatau ki he talanoa fakatātā ʻo e uité mo e teá, ʻe hoko mai ʻa e taimi utu-taʻú ʻi he “fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻá.” Ko hai ʻe ngāueʻaki ʻe he ʻEikí ke ne fai ʻa e ngāue utu-taʻú? “Ko e kau tuʻusí ko e kau ʻāngeló,” ko e lea ia ʻa Kalaisí. Naʻá ne tānaki atu: “ʻE fekau atu ʻe he Foha ʻo e tangatá ʻa ʻene kau ʻāngeló, pea te nau tānaki mai mei he kotoa ʻo hono puleʻangá ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku fakatupu tūkiá pea mo kinautolu ʻoku maumau-laó.” (Mātiu 13:37-41, NW) ʻIkai ngata aí, hangē pē ko hono tataki ʻe ha ʻāngelo ʻa e ngaahi laka ʻa Filipé koeʻuhi ke ne ʻiloʻi ʻa e ʻiunoke ʻItiopeá, ʻoku ʻi ai ha fakamoʻoni lahi fau he ʻahó ni ʻoku ngāueʻaki ʻe Kalaisi ʻene kau ʻāngeló ke tataki ʻa e ngāue ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ʻi hono kumi ʻa e faʻahinga loto-totonú.—Ngāue 8:26, 27; Fakahā 14:6.
9. (a) Fakafou ʻi he ngaahi founga fē ʻoku tataki ai ʻe Kalaisi ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané ʻi he ʻaho ní? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi ʻoku totonu ke tau fakakaukau ki ai kapau ʻoku tau loto ke tau maʻu ha ʻaonga mei he tuʻunga-taki ʻa Kalaisí?
9 He fakafiemālie ē ke ʻilo ʻoku tokonaki mai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e tuʻunga-taki ki heʻene kau ākonga ʻi he ʻaho ní ʻo fakafou mai ʻi he Kulupu Pulé, ko e laumālie māʻoniʻoní, mo e kau ʻāngeló! Neongo kapau ʻe ʻi ai ha niʻihi ʻo e kau lotu ʻa Sihová ʻe hoko ʻo mavahe fakataimi mei he Kulupu Pulé koeʻuhi ko ha fakatanga pe ngaahi ʻuhinga meimei tatau, ʻe kei tokonaki mai pē ʻe Kalaisi ʻa e tuʻunga-takí ʻo fakafou ʻi he laumālie māʻoniʻoní mo e poupou fakaeʻāngeló. Kae kehe, te tau maʻu ʻa e ʻaonga mei heʻene tuʻunga-takí ʻi he taimi pē ʻoku tau tali ai iá. ʻE anga-fēfē nai ʻetau fakahaaʻi ʻoku tau tali ʻa e tuʻunga-taki ʻa Kalaisí?
“Ke Talangofua . . . Ke Anganofo”
10. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e tokaʻi ki he kau mātuʻa kuo fakanofo ʻi he fakatahaʻangá?
10 Kuo foaki ʻe hotau Takimuʻá ki he ngaahi fakatahaʻangá ʻa e “meʻaʻofa ʻi he kau tangata”—“niʻihi ko e kau ʻevangeliō, niʻihi ko e kau tauhi-sipi mo e kau faiako.” (Efeso 4:8, 11, 12, NW) Ko ʻetau fakakaukaú mo ʻetau ngaahi tōʻonga kiate kinautolú te ne fakahaaʻi moʻoni pe ʻoku tau tali ʻa e tuʻunga-taki ʻa Kalaisí. Ko e meʻa totonu ia ke tau ‘hoko ko e kau fai fakafetaʻi’ koeʻuhi ko e kau tangata taau fakalaumālie kuo ʻomai ʻe Kalaisí. (Kolose 3:15) ʻOku tuha foki mo kinautolu ʻetau tokaʻí. “Tuku ki he kau tangata taʻumotuʻa angé, ʻa ia ʻoku nau pule ʻi ha founga leleí ke lau ʻoku nau taau mo ha fakalāngilangi lōua,” ko e tohi ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá. (1 Timote 5:17, NW) ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻetau houngaʻia mo e mahuʻingaʻia ki he kau tangata taʻumotuʻa angé—ʻa e kau mātuʻá pe kau ʻovasia —ʻi he fakatahaʻangá? ʻOku tali ʻe Paula: “Ke talangofua ki he faʻahinga ʻoku nau takimuʻa ʻi he lotolotonga ʻo kimoutolú pea ke anganofo kiate kinautolu.” (Hepelu 13:17, NW) ʻIo, ʻoku fiemaʻu ke tau talangofua kiate kinautolu pea mo anganofo kiate kinautolu, ke ʻulutukua kiate kinautolu.
11. Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e tokaʻi ʻo e fokotuʻutuʻu ki he kau mātuʻá ko ha tafaʻaki ia ʻo e moʻui ʻo fakatatau ki heʻetau papitaisó?
11 ʻOku haohaoa hotau Takimuʻá. Ko e kau tangata kuó ne foaki ko e ngaahi meʻaʻofá ʻoku ʻikai pehē. Ko ia ai, te nau faihala ʻi ha ngaahi taimi. Ka, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke tau kei mateaki ki he fokotuʻutuʻu ʻa Kalaisí. Ko hono moʻoní, ko e moʻui ʻo fakatatau ki heʻetau fakatapuí mo e papitaisó ʻoku ʻuhingá ke tau lāuʻilo ki he totonu ʻa e mafai fakanofo ʻe he laumālié ʻi he fakatahaʻangá pea anganofo loto-lelei ki ai. Ko ʻetau papitaiso ʻi he ‘huafa ʻo e laumālie māʻoniʻoní’ ko ha tala fakahāhā ia ʻoku tau ʻilo ki he laumālie māʻoniʻoní pea lāuʻilo ki he ngafa ʻokú ne fakahoko ʻi he ngaahi taumuʻa ʻa Sihová. (Mātiu 28:19, NW) Ko e papitaiso peheé ʻoku ʻuhinga iá ʻoku tau ngāue fakataha mo e laumālié pea ʻoku ʻikai te tau fai ha meʻa ke fakafaingataʻaʻiaʻi ʻaki ʻa ʻene ngāue ʻi he lotolotonga ʻo e kau muimui ʻo Kalaisí. Koeʻuhi ʻoku fakahoko ʻe he laumālie māʻoniʻoní ha ngafa mātuʻaki mahuʻinga ʻi he fakaongoongoleleiʻi mo fakanofo ʻo e kau mātuʻá, ʻe lava ke tau faitōnunga moʻoni ki heʻetau fakatapuí kapau heʻikai ke tau ngāue fakataha mo e fokotuʻutuʻu ki he kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá?
12. Ko e hā ʻa e ngaahi fakatātā fekauʻaki mo e taʻefakaʻapaʻapa ki he tuʻunga mafaí ʻoku lave ki ai ʻa Siutasí, pea ko e hā ʻoku nau akoʻi mai kiate kitautolú?
12 ʻOku ʻi he ngaahi Konga Tohitapú ʻa e ngaahi fakatātā ʻoku nau akoʻi mai kiate kitautolu ʻa e mahuʻinga ʻo e talangofuá mo e anganofó. ʻI he lave ki he faʻahinga naʻa nau laukovi ki he kau tangata kuo fakanofo ʻi he fakatahaʻangá, naʻe fakahaaʻi ʻe he ākonga ko Siutasí ʻa e ngaahi fakatātā fakaefakatokanga ʻe tolu, ʻo pehē: “ʻOiaue ʻa kinautolu! he kuo nau ʻalu ʻi he ʻalunga ʻo Keini, ʻo nau tafe atu ʻi he hē ʻa Pelami ko e sio totongi, pea nau ʻauha ʻi he angatuʻu ʻa Kola.” (Siutasi 11) Naʻe tukunoaʻi ʻe Keini ʻa e akonaki ʻofa ʻa Sihová pea tulitāupau loto-lelei ki ha ʻalunga ʻo e tāufehiʻa loto-fakapō. (Senesi 4:4-8) Neongo hono maʻu ʻa e ngaahi fakatokanga fakaʻotua naʻe toutou faí, naʻe feinga ʻa Pēlami ke talatukiʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ki ha totongi fakapaʻanga. (Nomipa 22:5-28, 32-34; Teutalonome 23:5) Naʻe maʻu ʻe Kola tonu hano fatongia lelei ʻi ʻIsileli, ka naʻe ʻikai manonga ia ai. Naʻá ne tafunaki ha angatuʻu ki he sevāniti ʻa e ʻOtuá ko Mōsesé, ʻa e tangata anga-vaivai taha ʻi he māmaní. (Nomipa 12:3; 16:1-3, 32, 33) Naʻe tō ʻa e fakatamaki kia Keini, Pēlami, mo Kola. He mataʻāʻā ē ko hono akoʻi mai kiate kitautolu ʻe he ngaahi fakatātā ko ʻení ke tau fanongo ki he akonaki ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku ngāueʻaki ʻe Sihova ʻi he ngaahi tuʻunga ʻo e fatongiá pea ke tokaʻi kinautolu!
13. Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe tomuʻa tala ʻe he palōfita ko ʻAiseá maʻá e faʻahinga ko ia ʻoku nau anganofo ki he fokotuʻutuʻu ki he kau mātuʻá?
13 Ko hai ia heʻikai loto ke maʻu ʻaonga mei he fokotuʻutuʻu maʻongoʻonga ʻo e tokangaʻí kuo fokotuʻu ʻe hotau Takimuʻá ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané? Naʻe tomuʻa tala ʻe he palōfita ko ʻAiseá ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e fokotuʻutuʻú ni, ʻo pehē: “Vakai ʻe pule maʻoniʻoni ha tuʻi; pea ko e meʻa ki he houʻeiki te nau fai ʻenau pule ʻo tāu mo e konisitutone. Pea ʻilonga ha ʻeiki, te ne hange ha fakaū mei he matangi, mo e toitoiʻanga mei he ʻalotamaki; hange ko e ngaahi mangaʻi vai ʻi ha potu momoa, hange ko e malu ʻo ha makatuʻu kafakafa ʻi ha fonua puhengia.” (Aisea 32:1, 2) Ko e tokotaha taki taha ʻo e kau mātuʻá te ne hoko ko ha “toitoiʻanga” ʻo e maluʻanga mo e haoʻanga. Neongo kapau ko e anganofo ki he tuʻunga mafaí ʻoku faingataʻa kiate kitautolu, tau fakamātoato ʻi heʻetau ngāue mālohi ke hoko ʻo talangofua mo anganofo ki he tuʻunga mafai fakaʻotua kuo fokotuʻu ʻi loto ʻi he fakatahaʻangá.
Founga ʻo e Anganofo ʻa e Kau Mātuʻá ki he Tuʻunga-Taki ʻa Kalaisí
14, 15. ʻOku anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he faʻahinga ʻoku nau takimuʻa ʻi he fakatahaʻangá ʻoku nau anganofo ki he tuʻunga-taki ʻa Kalaisí?
14 Ko e kau Kalisitiane kotoa pē—tautefito ki he kau mātuʻá—kuo pau ke nau muimui ki he tuʻunga-taki ʻa Kalaisí. Ko e kau ʻovasiá, pe kau mātuʻá, ʻoku nau maʻu ha tuʻunga ʻo e mafai ʻi he fakatahaʻangá. Ka ʻoku ʻoku ʻikai te nau feinga ke hoko ko e ‘kau bule ki he tui ʻo honau kaungātuí’ ʻaki ʻa e feinga ke puleʻi ʻenau moʻuí. (2 Kolinito 1:24, PM) ʻOku tokanga ʻa e kau mātuʻá ki he ngaahi lea ʻa Sīsū: “ʻOku mou ʻilo pe, ko kinautolu ʻoku pule ki he Senitaile ʻoku nau fakafieʻeiki ki he kakai, pea ko honau kau maʻolunga ʻoku nau fakamoʻulaloaʻi ʻa e kakai. Ka ʻe ʻikai pehe ʻiate kimoutolu.” (Mātiu 20:25-27) ʻI hono fakahoko ʻe he kau mātuʻá honau fatongiá, ʻoku nau feinga loto-moʻoni ke ngāue maʻá e niʻihi kehé.
15 ʻOku enginaki ki he kau Kalisitiané: “Fakamanatu hake ki he kakai naʻe takimuʻa kiate kimoutolu, . . . pea mou fakatokangaʻi ʻa e ikuʻanga o ʻenau moʻui, ʻo faʻifaʻitaki ki heʻenau tui.” (Hepelu 13:7) ʻOku ʻikai ke fiemaʻu ʻení koeʻuhi ko e kau takimuʻa ʻa e kau mātuʻá. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOku taha homou Takimuʻa, ko Kalaisi.” (Mātiu 23: 10 ) Ko e tui ʻa e kau mātuʻá ke faʻifaʻitaki ki aí koeʻuhi ko e kau faʻifaʻitaki kinautolu ki hotau Takimuʻá, ʻa Kalaisi. (1 Kolinito 10:34 [1 Kolinito 11:1, PM]) Fakakaukau atu ki he ngaahi founga ʻe niʻihi ʻa ia ʻoku feinga ai ʻa e kau mātuʻá ke hangē ko Kalaisí ʻi honau vahaʻangatae mo e niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá.
16. Neongo ʻa e mafai naʻá ne maʻú, naʻe anga-fēfē ʻa e fakafeangai ʻa Sīsū ki hono kau muimuí?
16 Neongo naʻe māʻolunga ange ʻa Sīsū ʻi he faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá ʻi he ngaahi founga kotoa pē pea maʻu mo e mafai taʻefakatataua mei heʻene Tamaí, naʻá ne anga-fakanānā ʻi heʻene ngaahi feangai mo ʻene kau ākongá. Naʻe ʻikai te ne lōmekina ʻene kau fanongó ʻaki ha fakahāhā maeʻeeʻa ʻo e ʻiló. Naʻe fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e ongongofua mo e manavaʻofa ki hono kau muimuí, ʻo fakakaukau ki he ngaahi fiemaʻu fakaetangata kiate kinautolú. (Mātiu 15:32; 26:40, 41; Maake 6:31) Naʻe ʻikai ʻaupito te ne fiemaʻu ha meʻa mei heʻene kau ākongá ʻo lahi ange ia he meʻa naʻe malava ke nau foakí, pea naʻe ʻikai ʻaupito te ne tuku kiate kinautolu ha meʻa ʻo lahi ange ia he meʻa naʻa nau malava ke fuá. (Sione 16:12) Ko Sīsuú naʻe “anga-mokomoko mo anga-fakatōkilalo.” Ko ia ai, ʻoku ʻikai ha ofo, naʻe ʻilo ʻe he tokolahi ko iá ko ha fakaivifoʻou.—Mātiu 11:28-30, NW.
17. ʻOku totonu ke anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he kau mātuʻá ʻa e anga-fakanānā hangē ko Kalaisí ʻi honau vahaʻangatae mo e niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá?
17 Kapau ko Kalaisi ē ko e Takimuʻá naʻá ne fakahāhā ʻa e anga-fakanānaá, huanoa hake ai ʻa e totonu ke fai pehē ʻa e faʻahinga ʻoku nau takimuʻa ʻi he fakatahaʻangá! ʻIo, ʻoku nau tokanga ke ʻoua ʻe ngāuehalaʻaki ha faʻahinga mafai pē kuo tuku kiate kinautolu. Pea ko kinautolú ʻoku “ikai alu atu i he malie oe lea,” ʻo feinga ke ʻai ke maongo ki he niʻihi kehé. (1 Kolinito 2:1, 2, PM) ʻI hono kehé, ʻoku nau feinga ke leaʻaki ʻa e ngaahi lea ʻo e moʻoni Fakatohitapú ʻi he tuʻunga faingofua mo moʻoni. ʻIkai ngata aí, ʻoku feinga ʻa e kau mātuʻá ke nau fakaʻatuʻi ʻi he ngaahi meʻa ʻoku nau ʻamanekina mei he niʻihi kehé pea ke nau fakakaukauʻi ʻenau ngaahi fiemaʻú. (Filipai 4:5) ʻI he hoko ʻo lāuʻilo ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ngataʻanga ʻo e tokotaha kotoa, ʻoku nau fai ha ngaahi fakaʻatā anga-ʻofa ʻi heʻenau feangai ki honau fanga tokouá. (1 Pita 4:8) Pea ʻikai ʻoku fakaivifoʻou moʻoni ʻa e kau mātuʻa ʻoku anga-fakatōkilalo mo anga-mokomokó? Ko e moʻoni ʻoku nau pehē.
18. Ko e hā ʻoku malava ʻe he kau mātuʻá ke ako mei he founga naʻe feangai ai ʻa Sīsū mo e fanga kiʻi tamaikí?
18 Ko Sīsuú naʻe fotungofua mo anga-faingofua, ʻo aʻu ki he faʻahinga māʻulalo angé. Fakakaukau atu ki heʻene tali ʻi he taimi naʻe ngāhiʻi ai ʻe heʻene kau ākongá ʻa e kakaí ʻi hono “ʻomi kiate ia ha tamaiki.” “Tuku pē ʻa e kau tamaiki ke nau haʻu kiate au,” ko e lea ia ʻa Sīsuú, “ʻoua ʻe taʻofi kinautolu.” Hili iá naʻá “ne hapai ʻa e kau tamaiki, ʻo ne ʻai hono nima kiate kinautolu, ʻo ne fuʻu tāpuekina.” (Maake 10:13-16) Ko Sīsuú naʻe māfana mo anga-ʻofa, pea naʻe tohoakiʻi ai ʻa e niʻihi kehé kiate ia. Naʻe ʻikai ke ilifia ʻa e kakaí ʻia Sīsū. Naʻa mo e fānaú naʻa nau ongoʻi fiemālie ʻi heʻene ʻi aí. ʻOku fotungofua foki ʻa e kau mātuʻá, pea ʻi heʻenau fakahāhā ʻa e ʻofa māfaná mo e anga-ʻofá, ko e niʻihi kehé—naʻa mo e fānaú —ʻoku nau ongoʻi fiemālie ʻiate kinautolu.
19. Ko e hā ʻoku kau ʻi hono maʻu “ʻa e ʻatamai ʻo Kalaisí,” pea ko e hā ʻa e feinga ʻoku fiemaʻu hení?
19 Ko e lahi ʻoku malava ke faʻifaʻitaki ai ʻa e kau mātuʻá kia Kalaisi Sīsuú ʻoku fakatuʻunga ia ʻi he lahi ʻo ʻenau ʻiloʻi lelei iá. “Ko hai kuó ne hoko ʻo ʻilo ʻa e ʻatamai ʻo Sihová, ke lava ke ne fakahinohinoʻi ai iá?” ko e fehuʻi ia ʻa Paulá. Naʻá ne tānaki atu leva: “Ka ʻoku tau maʻu ʻe kitautolu ʻa e ʻatamai ʻo Kalaisí.” (1 Kolinito 2:16, NW) Ko hono maʻu ʻa e ʻatamai ʻo Kalaisí ʻoku kau ai ʻa hono ʻiloʻi ʻa e sīpinga ʻo ʻene fakakaukaú pea mo e ngaahi tafaʻaki kotoa ʻo hono ʻulungāngá koeʻuhi ke tau ʻiloʻi ai ʻa e meʻa te ne fai nai ʻi ha tuʻunga makehe. Sioloto atu ki he hoko ʻo ʻiloʻi lelei pehē hotau Takimuʻá! ʻIo, ʻoku fiemaʻu heni ʻa e tokanga lelei ki he ngaahi fakamatala Kōsipelí pea fakafonu maʻu pē hotau ʻatamaí ʻaki ʻa e mahino fekauʻaki mo e moʻui pea mo e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú. ʻI he feinga mālohi ʻa e kau mātuʻá ke muimui ki he tuʻunga-taki ʻa Kalaisí ʻo aʻu ki he tuʻunga ko iá, ʻoku hehema lahi ange ai ʻa e faʻahinga ʻi he fakatahaʻangá ke faʻifaʻitaki ki heʻenau tuí. Pea ʻoku maʻu ai ʻe he kau mātuʻá ʻa e fiemālie ʻi he sio atu ki he niʻihi kehé ʻoku nau muimui fiefia ʻi he topuvaʻe ʻo e Takimuʻá.
Hokohoko Atu ʻi he Malumalu ʻo e Tuʻunga-Taki ʻa Kalaisí
20, 21. ʻI heʻetau fakatuʻotuʻa atu ki he māmani foʻou naʻe talaʻofaʻaki maí, ko e hā ʻoku totonu ko ʻetau fakapapaú iá?
20 ʻOku mātuʻaki mahuʻinga kiate kitautolu hono kotoa ke tau kei ʻi he malumalu ʻo e tuʻunga-taki ʻa Kalaisí. ʻI heʻetau fakaofi atu ki he ngataʻanga ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení, ko hotau tuʻungá ʻoku ala fakatatau ia ki he tuʻunga ʻo e kau ʻIsilelí ʻi he Tokalelei ʻo Mōapé ʻi he 1473 K.M. Naʻa nau ʻi he hūʻanga ʻo e Fonua ʻo e Talaʻofá, pea fakafou ʻi he palōfita ko Mōsesé, naʻe fanongonongo ʻe he ʻOtuá: “Ko koe [Siosiua] te ke hu mo e kakai ni ki he fonua ne fuakava ai ʻe Sihova ki honau tupuʻanga, ke ʻange kiate kinautolu.” (Teutalonome 31:7, 8) Ko Siosiua ʻa e taki naʻe fakanofó. Ke hū ki he Fonua ʻo e Talaʻofá, naʻe pau ke anganofo ʻa e kau ʻIsilelí ki he tuʻunga-taki ʻa Siosiuá.
21 ʻOku tala mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu: “ʻOku taha homou Takimuʻa, ko Kalaisi.” Ko Kalaisi pē te ne tataki kitautolu ki he māmani foʻou naʻe talaʻofaʻaki maí ʻa ia ʻe nofo ai ʻa e māʻoniʻoní. (2 Pita 3:13) Ko ia ai, tau fakapapauʻi ke anganofo ki hono tuʻunga-takí ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa ʻo e moʻuí.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e “fetuʻu” hení ʻoku ʻikai ke ne fakatātaaʻi ʻe ia ha kau ʻāngelo moʻoni. Heʻikai ʻaupito ke ngāueʻaki ʻe Sīsū ia ha tangata ke ne lēkooti ha fakamatala maʻa ha ngaahi meʻamoʻui laumālie taʻehāmai. Ko ia ai, kuo pau pē ʻoku fakafofongaʻi ʻe he “[ngaahi] fetuʻu” ʻa e kau ʻovasia fakaetangata, pe kau mātuʻa, ʻi he ngaahi fakatahaʻangá, ʻoku vakai ki ai ko e kau talafekau ʻa Sīsū. Ko ʻenau ʻi he fika ko e fitú ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e tuʻunga kakato ʻi he fakatatau ki he tuʻunga fakaʻotuá.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
• Naʻe anga-fēfē hono tataki ʻe Kalaisi ʻa e muʻaki fakatahaʻangá?
• ʻOku anga-fēfē hono tataki ʻe Kalaisi ʻene fakatahaʻangá ʻi he ʻaho ní?
• Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau anganofo ki he faʻahinga ʻoku nau takimuʻa ʻi he fakatahaʻangá?
• ʻI he ngaahi founga fē ʻe malava ai ʻa e kau mātuʻá ke fakahāhā ko Kalaisi honau Takimuʻá?
[Fakatātā ʻi he peesi 15]
ʻOku tataki ʻe Kalaisi ʻene fakatahaʻangá pea pukepuke ʻa e kau ʻovasiá ʻi hono nima toʻomataʻú
[Fakatātā ʻi he peesi 16]
“Ke talangofua ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau takimuʻa ʻi he lotolotonga ʻo kimoutolú pea anganofo”
[Fakatātā ʻi he peesi 18]
Naʻe māfana mo fotungofua ʻa Sīsū. ʻOku feinga ʻa e kau mātuʻa Kalisitiané ke hangē ko iá