Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí
Ko e hā ʻoku lave ai ʻa e 2 Pita 3:13 ʻi he New World Translation ʻo fekauʻaki mo e “ngaahi langi foʻou [pulula] mo ha fonua foʻou,” lolotonga iá ʻoku tomuʻa tala ʻe he Fakahā 21:1 “ha langi foʻou [singikiulā] mo ha fonua foʻou”?
ʻOku fakatefito pē ʻeni ia ʻi ha fakaikiiki fakaekalama ʻoku fekauʻaki mo e muʻaki ngaahi leá. ʻOku ʻikai ke hā ngali ʻokú ne maʻu ʻe ia ha faʻahinga ʻuhinga makehe ke liliu ai ʻa e ʻuhingá ia.
Tomuʻa fakakaukau angé ki he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Hepeluú. ʻI he konga tohi ʻo e muʻaki leá, ko e foʻi lea faka-Hepelū ko e sha·maʹyim, naʻe liliu ko e “(ngaahi) langi,” ʻoku pulula maʻu pē ia. Ko hono tuʻunga pululá ʻokú ne fakahaaʻi, ʻo ʻikai ko ha pulula ʻo e tuʻunga masaní, ka ko e foʻi fakakaukau fekauʻaki mo ha pulula “ʻo e fakalahi feituʻu,” pe ko e foʻi fakakaukau ʻo “ha faʻunga kakato ʻoku faʻuʻaki ʻa e ngaahi konga pe ngaahi feituʻu mavahevahe taʻefaʻalaua.” ʻOku mahinongofua ʻa e meʻá ni he ko e ngaahi langi fakamatelié ʻoku mafola atu ia ʻo mamaʻo mei he māmaní ʻi he ngaahi huʻunga kotoa pea kau ki ai mo e laui piliona ʻo e ngaahi fetuʻú. ʻI he taimi ʻoku ʻi muʻa ai ʻi he sha·maʹyim ʻa e muʻanauna paú (ʻuhinga fakaeleá, “ʻa e ngaahi langi”), ʻoku meimei fakalea maʻu pē ia ʻe he New World Translation ko e “ngaahi langi,” hangē ko ia ʻoku ʻi he Aisea 66:22. ʻI he taimi ʻoku hā ai ʻa e sha·maʹyim ʻo ʻikai ha muʻanauna paú, ʻoku lava ke fakalea ia ʻaki ʻa e singikiulā (“langi,” hangē ko ia ʻoku ʻi he Senesi 1:8; 14:19, 22; Sāme 69:34) pe ko e pululá (“ngaahi langi,” hangē ko ia ʻoku ʻi he Senesi 49:25, NW; Fakamaau 5:4, NW; Siope 9:8; Aisea 65:17).
Fakatouʻosi ʻi he Aisea 65:17 mo e Aisea 66:22, ko e foʻi lea faka-Hepelū ki he ngaahi langí ʻoku ʻi he tuʻunga pulula ia, pea ko e liliu tuʻumaʻu kuo fili ki aí ko e “ngaahi langi foʻou mo ha [pe, mo e] fonua foʻou.”
Ko e foʻi lea faka-Kalisi ko e ou·ra·nosʹ ʻoku ʻuhingá ko e “langi,” pea ko e pululá ko e ou·ra·noiʹ ʻoku ʻuhinga ia ko e “ngaahi langi.” ʻOku fakatupu tokangá, he naʻe ngāueʻaki ʻe he kau liliu lea ʻo e Septuagint faka-Kalisí ia ʻa e tuʻunga singikiulaá fakatouʻosi ʻi he Aisea 65:17 mo e Aisea 66:22.
ʻOku fēfē leva ʻa e ʻasi tuʻo ua ʻa e kupuʻi lea “langi foʻou [pe ngaahi langi] mo ha fonua foʻou” ʻi he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané?
ʻI he 2 Pita 3:13, naʻe ngāueʻaki ai ʻe he ʻapositoló ʻa e pulula faka-Kalisí. Ka ki muʻa pē aí (2 Pita vahe 3 veesi 7, 10, 12), naʻá ne lea ai ʻo kau ki he “ngaahi langi” fulikivanu lolotongá, ʻo ngāueʻaki ʻa e pulula. Ko ia, naʻá ne huʻufataha ʻi hono ngāueʻaki ʻa e pululá ʻi he 2 Pita vahe 3 veesi 13. ʻIkai ngata aí, ʻoku hā ngali naʻá ne hiki mei he muʻaki hiki ʻo e Aisea 65:17, ʻa ē ʻoku pulula ai ʻi he faka-Hepeluú, hangē pē ko ia ʻi he 2 Pita 2:22, naʻá ne hiki mei he konga tohi faka-Hepelū ʻo e Palovepi 26:11. Ko ia, naʻe lave ʻa Pita “ʻi he funga ʻo e talaʻofa ʻa ʻEne ʻAfio ʻoku tau ʻamanaki ki ha ngaahi langi foʻou [pulula] mo ha fonua foʻou.”
ʻI ha kiʻi faikehekehe siʻi, ʻi he Fakahā 21:1, ʻoku hā mahino ai naʻe ngāueʻaki ʻe he ʻapositolo ko Sioné ʻa e fakalea ʻo e Aisea 65:17 ʻi he Septuagint, ʻa ia, hangē ko ia ʻoku fakahāʻí, ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e foʻi lea faka-Kalisi ki he “langi” ʻi he tuʻunga singikiulā. Ko ia ai, ko e meʻa naʻe tohi ʻe Sioné: “Pea u vakai ha langi foʻou [singikiulā] mo ha fonua foʻou: he ne mole ʻa e ʻuluaki langi mo e ʻuluaki fonua.”
Ko e ngaahi fakaikiiki fakaekalama ia ʻoku felāveʻi mo e liliú. ʻOkú ne toutou fakahaaʻi ʻoku ʻikai ha faikehekehe ia ʻi he ʻuhingá tatau ai pē pe ʻoku hiki ʻe ha taha, pe lave ki ha “ngaahi langi foʻou” pe “langi foʻou.” ʻOku tatau ai pē ʻa e ʻuhinga ia ʻo hono ngāueʻakí.
[Maʻuʻanga ʻo e Fakatātā ʻi he peesi 31]
Ngaahi Fetuʻu: Frank Zullo