-
Hanganaki Felangaʻaki HakeKo e Taua Leʻo—1993 | ʻEpeleli 1
-
-
22. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai ke totonu ai ke hoko ha mamahi ʻo kapau ʻoku ʻi ai ha kehekehe ʻi he anga ʻo e fakakaukaú? (e) Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei naʻe fokotuʻu mai ʻe Paulá?
22 ʻOku lelei ki he kau mātuʻa Kalisitiane ʻoku nau ‘tauhi ʻa e fanga sipi ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻiate kinautolú’ ke nau fai ʻa ia kuo fokotuʻu mai ʻe Pitá, ke ‘ʻoua ʻe fakafieʻeiki kiate kinautolu ko e tofiʻa ʻo e ʻOtuá.’ (1 Pita 5:2, 3) ʻI he lolotonga ʻo ʻenau ngāue anga-ʻofá, ʻe hoko nai ha ngaahi fehuʻi ʻo kau ki ha ngaahi meʻa ʻa ia ʻe faikehekehe nai ai ʻa e saiʻiá. Mahalo pē ko ha anga fakalotofonua ke tuʻu ʻo lau ai ʻa e ngaahi palakalafí he lolotonga ʻo e Ako Taua Leʻo. Ko e ngaahi fokotuʻutuʻu ki he ngaahi kulupu ʻoku fakataha ki he ngāue fakamalangá pea mo e ngaahi meʻa kehe lahi ʻo fekauʻaki mo e ngāue fakamalangá tonu ʻe fakahoko nai ia ʻo fakatatau mo e anga-fakafonua ʻo e feituʻu ko iá. Ka neongo ia, ʻoku kovi nai kapau ʻe ʻi ai ha tokotaha ia ʻoku kiʻi kehe ʻene foungá? ʻOku loto ʻa e kau ʻovasia anga-ʻofá “ko e meʻa kotoa pe ke fai ke tāu mo māu,” ʻa ia naʻe ngāueʻaki ʻe Paula ʻa e kupuʻi leá ni ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻaʻofa fakaemaná. Ka ʻoku hā ʻi he potutohí ko e mahuʻingaʻia tefito ʻa Paulá ko e “langa hake ai ʻa e siasi.” (1 Kolinitō 14:12, 40) Naʻe ʻikai te ne fakahā ha hehema ke ʻai ha ngaahi tuʻutuʻuni fuʻu lahi ʻaupito, ʻo pehē ko ʻene taumuʻa tefitó ko e tuʻunga tatau matematē pe ko e tuʻunga taau mo maau fakaʻaufuli. Naʻá ne tohi: “Kuo tuku ʻe he ʻEiki kiate kimautolu [ʻa e mafai]: (ʻa ia naʻe tuku mai moʻomou langa hake, ʻo ʻikai moʻomou holoki).”—2 Kolinitō 10:8.
23. Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻe niʻihi ʻe lava ke tau faʻifaʻitaki ai ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Paula ʻi hono langaʻi hake ʻa e niʻihi kehé?
23 ʻOku ʻikai ke toe fehuʻia naʻe ngāue ʻa Paula ke langaʻi hake ʻa e niʻihi kehé ʻaki ʻa e lea mo fakalototoʻa pau. ʻI he ʻikai te ne feohi mo e kaungāmeʻa tokosiʻi pē, naʻá ne fai mo ha feinga makehe ke ʻaʻahi ki he ngaahi tokoua mo e ngaahi tuofāfine tokolahi, fakatouʻosi kiate kinautolu naʻe mālohi fakalaumālié pea tautautefito kiate kinautolu naʻe fiemaʻu ke langaʻi haké. Pea naʻá ne fakamamafaʻi ʻa e ʻofa—kae ʻikai ko e ngaahi tuʻutuʻuni—he ko e “ʻofa ko e meʻa langa hake.”—1 Kolinitō 8:1.
-
-
Ngaahi Fakafiefia Fakasōsialé—Maʻu ʻa e Ngaahi ʻAongá, Fakaʻehiʻehi mei Heʻene TauheléKo e Taua Leʻo—1993 | ʻEpeleli 1
-
-
Ngaahi Fakafiefia Fakasōsialé—Maʻu ʻa e Ngaahi ʻAongá, Fakaʻehiʻehi mei Heʻene Tauhelé
“Oku ikai ha mea oku lelei hake ki he tagata ka ko ene kai mo inu, bea ke fakafiefiaʻi hono loto i he lelei o ene gaue.”—KOHELETI 2:24, PM.
1. Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku tokoni ai ʻa e tataki mei he ʻOtuá ki heʻene kakaí ʻo fekauʻaki mo e fakafiefiá?
ʻOKU ʻomai ʻe he tataki ʻa Sihová ki heʻene kau sevānití ha ngaahi ʻaonga lahi. ʻOku tau sio ki he meʻá ni ʻi he tafaʻaki ʻo e fakafiefiá. ʻOku tokoni ʻa ʻene fakahinohinó ki he kau Kalisitiané ke nau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi faʻahinga fakakaukau tōtuʻá. Ko ha niʻihi ʻoku nau pipiki ki ha faʻahinga lotu, ʻa ia ʻoku nau fakamamafaʻi ʻa e ʻulungaanga taaú ʻo fuʻu tōtuʻa pea ke ʻoua ʻe tui ʻa e vala teungaʻiá, ʻoku nau vakai ki he meimei fakafiefia kotoa pē ko e angahala. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku tulitāupau ʻa e tokolahi taha ʻo e kakai ki he ngaahi fakafiefia neongo ʻoku fepaki ia mo e ngaahi lao mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻa Sihová.—Loma 1:24-27; 13:13, 14; ʻEfesō 4:17-19.
2. Ko e hā naʻá ne ʻomai ha muʻaki fakahā ʻo kau ki he anga ʻo e vakai ʻa e ʻOtuá ki he fakafiefiá?
2 Ka ʻe fēfē ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá? ʻOku ʻohovale ʻa e tokolahi ʻoku nau kamata ke ako ʻa e Tohitapú heʻenau ʻilo naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá mo e malava ke ne maʻu ʻa e fiefia ʻi he moʻuí. Naʻá ne ʻoange ki heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá ʻa e ngāue ke na fai—kae ʻikai ko e ngāue fakafiu kuó ne fakamafasiaʻi ʻa e ngaahi moʻui lahi taha ʻa e faʻahinga ʻo e tangata taʻehaohaoá. (Sēnesi 1:28-30) Fakakaukau atu ki hono lahi ʻo e ngaahi founga lelei ʻe maʻu nai ai ʻa e fiefiá ʻe kinautolu hono kotoa te nau nofo ʻi ha palataisi ʻi he māmaní. Fakaʻuta atu ā ki heʻenau fiefia ʻi he mamata ki he fanga manu fekaí ʻa ia ʻe ʻikai te nau hoko ko ha manavahēʻanga pea mo e fanga manu lalata kehekehe ʻe hoko pē kinautolu ko e konga ʻo e moʻui fakaʻahó! Pea ko ha meʻakai lahi ē te nau maʻu mei he “ʻakau kehekehe naʻe ha fakaʻofoʻofa, pea lelei ki he kai”!—Sēnesi 2:9; Koheleti 2:24.
3-5. (a) Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻoku totonu ke fakahoko ʻe he fakafiefiá? (e) Ko e hā ʻoku tau ʻilo pau ai naʻe ʻikai ke taʻofi ʻe he ʻOtuá ʻa e kau ʻIsilelí mei he maʻu ha fakafiefiá?
3 Ko hono moʻoní, ʻe lava ke vakai ki he ngaahi ngāue ko iá ko e fakafiefia, ʻa ia ko hono taumuʻa ʻi he Palataisí ʻe tatau pē ia mo e taimí ni: ke fakafoʻou pea ke fakaleleiʻi ʻa hoto ivimoʻuí ke toe hoko atu ʻa hono fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻaongá. ʻI hono aʻusia ʻeni ʻe he fakafiefiá, ʻoku ʻaonga. ʻOku ʻuhinga leva ia ʻe lava ʻe he kau lotu moʻoní ke nau ʻai ʻa e fakafiefiá ko e konga ia ʻo ʻenau moʻuí neongo ʻoku teʻeki ai ke nofo ʻi Palataisi? ʻIo. ʻOku pehē ʻe he Insight on the Scriptures ʻo fekauʻaki mo e fakafiefia ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa Sihova ʻo e kuonga muʻá:
4 “ʻOku ʻikai ke faʻa eʻa ʻi he fakamatala ʻa e Tohitapú ʻa e ngaahi vaʻinga mo e fakafiefia ʻa e kau ʻIsilelí. Ka neongo ia, ʻokú ne fakahā ko e ngaahi meʻa fakafiefiá ʻoku fakatou totonu mo taau ke manako ki ai ʻo ka fetāiaki ia mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakalotu ʻo e puleʻangá. Ko e ngaahi founga tefito ʻo e fakafiefiá ko e tā ʻo e ngaahi meʻalea, hiva, tauʻolunga, fetalanoaʻaki, pea pehē ki he ngaahi vaʻinga ʻe niʻihi. Naʻe fakamahuʻingaʻi lahi ʻaupito hono fokotuʻu atu ʻa e ngaahi tupuʻa mo e ngaahi fehuʻi faingataʻa.—Fakamaau 14:12.”—Voliume 1, peesi 102.
5 ʻI he foki ikuna mai ʻa Tēvitá, naʻe ngāueʻaki ʻe he kau fefine Hepeluú ʻa e simika (faʻahinga kītā) mo e nafa fangongo lolotonga ʻa e kātoanga (faka-Hepeluú, sa·chaqʹ). (1 Sāmiuela 18:6, 7) ʻOku ʻuhinga tefito ʻa e foʻi lea faka-Hepeluú ko e “kata,” pea ʻoku lave ʻa e ngaahi paaki ʻe niʻihi ʻo kau ki he “kau fefine faiva fakafiefia.” (Byington, Rotherham, The New English Bible) ʻI he lolotonga ʻa hono ʻave ʻo e ʻAʻaké, “ko Tevita mo e fale kotoa ʻo Isileli naʻa nau meʻe ʻi he ʻao ʻo Sihova, ʻo nau toʻo ʻa e ngaahi meʻa hiva kehekehe.” Naʻe ʻikai ke mafamafatatau ʻa e anga ʻo e vakai ʻa e uaifi ʻo Tēvita ko Maikalé, he naʻá ne taʻeloto ki he kau ʻa Tēvita ki he ngaahi meʻa fakafiefiá. (2 Sāmiuela 6:5, 14-20) Naʻe kikiteʻi ʻe he ʻOtuá ko e kau foki mai mei he nofo fakapōpula ʻi Pāpiloné te nau kau ʻi he ngaahi meʻa fakafiefia meimei tatau.—Selemaia 30:18, 19; 31:4; fehoanaki mo Sāme 126:2.
6. ʻOku tokoni fēfē kiate kitautolu ʻa e Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané ʻo kau ki he anga ʻo ʻetau vakai ki he fakafiefiá?
6 ʻOku totonu foki ke tau feinga ke mafamafatatau ʻo fekauʻaki mo e fakafiefiá. Hangē ko ʻení, ʻoku mahino kiate kitautolu naʻe ʻikai ke fakaʻikaiʻi ʻe Sīsū ʻa e fakafiefiá? Naʻá ne vaheʻi ha taimi ki he ngaahi maʻu meʻakai fakafiefia, ʻo hangē ko e “fuʻu kātoanga” naʻe fai ʻe Līvaí. Pea ʻi hono fakaangaʻi ia ʻe he faʻahinga fie māʻoniʻoní koeʻuhi ko ʻene kai mo inú, naʻe talitekeʻi ʻe Sīsū ʻa e anga ʻo ʻenau fakakaukaú mo ʻenau ngaahi foungá. (Luke 5:29-31; 7:33-36) Manatuʻi foki naʻá ne ʻalu ki ha mali peá ne toe tokoni atu ki he ngaahi fakafiefiá. (Sione 2:1-10) ʻOku lave ʻa e tokoua faʻē-taha ʻo Sīsū ko Siutasí ki he fai ʻe he kau Kalisitiané ʻa e “ngaahi katoanga ʻofa,” ʻoku ngalingali ko e ngaahi houa kai ʻa ia naʻe maʻu ai ʻe he kau masivá ʻa e meʻakai lelei pea mo e feohi lelei mo fakafiemālie.—Siutasi 12.
Ko Hono Taimi mo e Tuʻunga Totonu ʻo e Ngaahi Fakafiefia Fakasōsialé
7. ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakalototoʻaʻi ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e mafamafatatau ʻo fekauʻaki mo e fakafiefiá?
7 ʻOku lave ʻa e Koheleti 10:19 ʻi ha founga lelei ki he ‘ngaohi meʻakai mo e uaine ʻoku ʻomi ke fakafiefiaʻaki ʻa e moʻui koeʻuhi pe ke nau kata.’ ʻOku ʻikai ke hā mei ai ʻoku hala pe kovi ʻa e fakafiefiá, ʻikai ko ia? Ka, ʻoku pehē ʻe he tohi tatau pē: “Ko e meʻa kotoa ʻoku ai hano taimi, . . . Ko e ʻaho ke tangi, mo e ʻaho ke kata; ko e ʻaho ke tengihia, mo e ʻaho ke meʻe.” (Koheleti 3:1, 4) ʻIo, neongo ʻoku ʻikai ke fakahalaiaʻi ʻa e fakafiefia ʻoku taaú, ʻoku tokonaki mai kiate kitautolu ʻe he Tohitapú ʻa e ngaahi fakatokanga. ʻOku kau ki ai ʻa e ekinaki ke ʻai pē ʻa e ngaahi fakafiefia fakasōsialé ki hono tuʻunga totonu ʻo fekauʻaki mo e taimi mo hono lahi. ʻOkú ne toe fakatokanga mai kiate kitautolu ʻo fekauʻaki mo e ngaahi tauhele pe tōʻanga kuo faʻa hoko ʻi he ngaahi fakafiefia fakasōsiale ʻoku fuʻu tokolahí.—2 Tīmote 3:4.
8, 9. Ko e hā ʻoku totonu ai ke ʻi ai ha kaunga ki he fakafiefiá ʻa e kuonga ʻoku tau moʻui aí mo ʻetau ngāue kuo vaheʻi mei he ʻOtuá?
8 Naʻa tau fakatokangaʻi ko e kau Siu naʻe foki mei Pāpiloné—ʻa ia naʻe lahi ʻa e ngāue mamafa naʻa nau fai aí—naʻa nau kau ki he fakafiefia fakatupu fiemālie. Ka, naʻe pehē ʻe Selemaia ki muʻa atu ai ‘ʻe ʻikai te ne nofo fakataha mo e kau fakakata, pea ʻe ʻikai te ne tomeʻe.’ (Selemaia 15:17) Naʻe vaheʻi ki ai ha fekau fakaeʻotua ke ʻoatu ʻa e pōpoaki ʻo e tautea naʻe tuʻunuku ke hoko, ko ia naʻe ʻikai ko ha taimi feʻunga ia kiate ia ke fakafiefia.
9 Kuo vaheʻi ki he kau Kalisitiane ʻo e ʻaho ní ke nau fanongonongo ʻa e pōpoaki ʻa e ʻOtuá ʻo kau ki he ʻamanaki pea ke fanongonongo ʻene ngaahi fakamaau ki he ngaahi meʻa fulikivanu ʻo e tuʻu ko eni ʻa Sētané. (ʻAisea 61:1-3; Ngāue 17:30, 31) Ko ia ʻoku totonu ke hā mahino ʻoku ʻikai totonu ke tau tuku ke muʻomuʻa ʻa e fakafiefiá ʻi heʻetau moʻuí. ʻE lava ke tau fakatātāʻaki ʻa e meʻa ko ení ʻaki ʻa e meʻi māsima pe ko ha meʻa-fakaifo-meʻakai ʻokú ne ʻai ke ifo ange ʻa e meʻakaí. Te ke lingi nai ha meʻa-fakaifo-meʻakai pehē ʻo fuʻu hulu ʻo maʻu kotoa ʻa e meʻakaí? ʻIkai ʻaupito. ʻI he fakatatau ki he ngaahi lea ʻa Sīsū ʻi he Sione 4:34 mo e Mātiu 6:33, ʻoku totonu ke hoko ko ʻetau tokanga mahuʻinga lahi tahá—ko ʻetau meʻakai moʻoní—ko e fai ʻo e finangalo ʻo e ʻOtuá. Ko ia ʻe hoko ʻa e fakafiefiá ʻo hangē ko e meʻa-fakaifo-meʻakaí. ʻOku totonu ke ne hoko ko e fakafoʻou mo e ʻai ke ongoʻi lelei ange, kae ʻikai ko e meʻa fakaongosia pe fakatupu lōmekina.
10. Ko e hā ʻoku totonu ai kiate kitautolu hono kotoa pē ke tau toe vakaiʻi ʻa e lahi ʻo e taimi ʻoku tau fakamoleki ki he fakafiefiá?
10 Kaekehe, kiʻi fakakaukau angé: ʻIkai ko e kakai tokolahi taha te nau pehē ʻoku mafamafatatau ʻa e taimi mo e tokanga ʻoku nau fai ki he fakafiefiá? Kapau naʻa nau ongoʻi ne fuʻu hulu, ne nau mei fai ha liliu ki ai. ʻIkai ʻoku hā mai mei he meʻa ko ʻení ko e tokotaha taki taha ʻo kitautolu ʻoku totonu ke ne sivi fakaikiiki fakamātoato mo fakahangatonu pe ko e hā ʻa e tuʻunga moʻoni ʻo e fakafiefiá ʻi heʻetau moʻuí? Kuo hoko māmālie nai ia ko e konga lahi ʻo ʻetau moʻuí? Ko e fakatātā, kuo tau angaʻaki hono fakaava ʻa e TV ʻi he taimi pē ʻoku tau aʻu ai ki ʻapí? Kuo tau angaʻaki hono vaheʻi ha konga lahi ʻo e taimí ki he fakafiefiá ʻi he uike taki taha, ʻo hangē ko e pō Falaite pe pō Tokonaki kotoa pē? ʻOku tau loto-mamahi nai ʻi he aʻu ki he taimi ko iá pea ʻoku tau ʻi ʻapi ka naʻe ʻikai ke ʻi ai ha meʻa fakafiefia ia naʻe palani ki ai? Ko e ongo fehuʻi ke tānaki atu ki aí: Kuo tau ʻilo ʻi he ʻaho hono hoko maí ʻi he hili ʻo ha fakafiefia, ʻoku tau fuʻu helaʻia koeʻuhi naʻe fuʻu fuoloa fau ʻetau kau ki aí pe fuʻu mamaʻo fau ʻetau fononga ki aí, pea ʻoku tau fuʻu ongosia nai ai ke kau ki he ngāue fakamalanga faka-Kalisitiané pe ke fai ha ngāue lelei maʻá e pule ngāue ʻoku tau ngāue ki aí? Kapau ʻoku pehē ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻa ʻetau fakafiefiá, pe ʻoku faʻa uesia pehē, ko e fakafiefia totonu mo mafamafatatau moʻoni ia?—Fehoanaki mo Palōvepi 26:17-19.
11. Ko e hā ʻoku feʻunga ai ke toe vakaiʻi ʻa e founga ʻo ʻetau fakafiefiá?
11 ʻOku lelei nai kiate kitautolu ke toe vakai foki ki he founga ʻo ʻetau fakafiefiá. Ko ʻetau hoko ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻikai ko ha fakapapau ia ʻoku feʻungamālie ʻa ʻetau fakafiefiá. Fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Pitá ki he kau Kalisitiane paní: “Seuke, kuo lahi pe ʻa e taimi kuo hili ke fai ʻaki ʻa e loto ʻo e Senitaile; ʻa ia naʻa mou fou ʻi he ngaahi pauʻu fakalielia, mo e ngaahi holikovi, mo e faʻa uaineʻia, mo e ngaahi katoanga kai, mo e ngaahi katoanga inu kava; pea mo e meʻa ko ia ʻoku tapuhā ʻa e ngaahi feingalotu ki he aitoli.” (1 Pita 4:3) ʻOku ʻikai ke pehē naʻá ne tuhu ʻaki ʻa hono louhiʻi nimá ʻo tukuakiʻi ʻa hono ngaahi tokouá ki he muimui ki he meʻa ʻoku fai ʻe kinautolu ʻi he māmaní. Ka, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke faʻa tokanga ʻa e kau Kalisitiané (ʻi he taimi ko ē mo e taimí ni) koeʻuhi he ʻoku faingofua ke te tō kita ki he fakafiefia fakatuʻutāmaki.—1 Pita 1:2; 2:1; 4:7; 2 Pita 2:13.
ʻAi Ke Tokanga Maʻu Pē ki he Ngaahi Tauhelé
12. ʻOku fakaeʻa ʻe he 1 Pita 4:3 ʻa e faʻahinga tauhele fē?
12 Ko e hā ʻa e faʻahinga tauhele ʻoku totonu ke tau tokanga ki aí? Naʻe lave ʻa Pita ki he “faʻa uaineʻia, mo e ngaahi katoanga kai, mo e ngaahi katoanga inu kava.” Naʻe fakamatala ʻe ha tokotaha Siamane ʻo pehē ko e ngaahi foʻi lea faka-Kalisi naʻe ngāueʻakí “naʻe tautefito hono ngāueʻakí ki he inu ʻi he kātoangá.” Naʻe tohi ʻe ha palōfesa Suisalani ʻo pehē naʻe faʻa fai ʻa e ngaahi founga ko iá ʻi he taimi ko ē: “Kuo pau ke lave ʻa e fakamatalá ki he ngaahi fakatahataha kuo palani ke maau, pe ki he ngaahi fakatahataha ʻa ha kakai ʻa ia naʻe fakamatalaʻi naʻe hoko ai ʻa e ngaahi meʻa fakamā.”
13. Kuo anga-fēfē ʻa e hoko ʻa hono ngāueʻaki ʻa e ʻolokaholó ʻi he ngaahi fakafiefiá ko ha tauhele? (ʻAisea 5:11, 12)
13 Kuo tauheleʻi ʻa e tokolahi ʻi he ʻi ai ʻa e inu ʻolokaholó ʻi he ngaahi fakatahataha fakasōsiale lalahí. ʻOku ʻikai ke tapui ʻe he Tohitapú ʻa hono ngāueʻaki fakafuofua ʻa e ngaahi inu peheé. Ko ha fakamoʻoni ʻo e meʻa ko ʻeni, naʻe ngaohi ʻe Sīsū ha uaine ʻi ha kātoanga mali ʻi Kena. ʻOku mahino naʻe ʻikai ke ʻi ai ha kau inu ai ʻo fuʻu hulu, he naʻe pau ke pouaki ʻe Sīsū ʻa e akonaki ʻa e ʻOtuá ke fakaʻehiʻehi mei he haʻohaʻonga ʻo e kau inu ʻo fuʻu lahí. (Palovepi 23:20, 21) Kae fakatokangaʻi ʻa e meʻa ko ʻení: Naʻe lea ʻa e pule ʻo e kātoanga ko iá ʻo pehē, ʻi he ngaahi kātoanga kehé naʻe ʻuluaki tufa ʻa e uaine leleí pea ‘ʻi he konā ʻa e kakaí, ko e uaine ʻoku ʻikai saí’ naʻe toki tufá. (Sione 2:10) Ko ia naʻe angaʻaki ʻe he kau Siú ke konā ʻi he ngaahi kātoanga mali ʻa ia naʻe ala maʻu ai ʻo fuʻu hulu ʻa e uainé ki he tokotaha hono kotoa pē.
14. Ko e hā nai ʻa e ngaahi founga ʻe lavaʻi ai ʻe ha kau fai fakaafe Kalisitiane ʻa e tauhele ʻe lava ke fakatupu ʻe he inu ʻolokaholó?
14 Ko ia ai, kuo fili ʻa e kau fai fakaafe Kalisitiane ʻe niʻihi ke ʻi ai ha uaine, pia, mo e ngaahi inu ʻolokaholo kehe kapau pē te nau lava ʻe kinautolu ke tokangaʻi ʻa e meʻa ʻoku ʻoatú mo hono lahí ki heʻenau kau fakaafé. Kapau ʻoku tokolahi ʻi ha kulupu ʻo ʻikai lava ke tokangaʻi tonu ʻe he tokotaha fai fakaafé, ʻo hangē ko e ngaahi kātoanga mali Siu naʻe lave ki aí, ʻe lava ke hoko ko e tauhele fakatuʻutāmaki ʻa e lahi ʻo e ʻolokaholó. Mahalo pē ʻoku kau mai nai he fakaafé ha tokotaha kuó ne fekuki pea ikuʻi ha palopalema fekauʻaki mo e inú. ʻOku mahino ko e maʻungofua mo e taʻefakangatangata ʻa e lahi ʻo e ʻolokaholó ʻe lava nai ke fakatauheleʻi ia ke ne inu ʻo fuʻu hulu pea maumauʻi leva ʻa e kātoangá kiate kinautolu kotoa ʻoku kau aí. Naʻe fakamatala ʻe ha ʻovasia ʻi Siamane pea ko ha tamai foki ia ʻo pehē ʻoku maʻu ʻa e ngaahi ʻaonga ʻe hono fāmilí mei he ngaahi fakatahataha fakasōsialé ʻi he feohi lelei mo e kaungā-tuí. Ka, naʻá ne tānaki atu ki ai, ʻoku lahi ange ʻa e malava ke hoko ʻa e ngaahi palopalemá ʻi he maʻungofua ai ʻa e piá.
15. ʻE lava fēfē ke aʻusia ʻa e tākiekina totonu ki he ngaahi fakatahataha fakasōsialé?
15 Naʻe ʻi ai ha “bule o e katoaga” mali ʻi Kená. (Sione 2:8, PM) ʻOku ʻikai ke ʻuhinga ʻeni ia ʻoku fiemaʻu ke fokotuʻu ha pule ʻe ha fāmili kuo nau fakaafeʻi ha kulupu ke haʻu ki honau falé ki ha houa kai pe ke fai ha feohi. Ko e fatongia ia ʻo e husepānití ke ne tokangaʻi ʻa e meʻa ko iá. Ka tatau ai pē pe ko e fakatahatahá ko ha ongo fāmili pē pe ʻoku kiʻi tokolahi ange, ʻoku totonu ke mahino ʻoku ʻi ai ha tokotaha ko hono fatongia ia ke tokangaʻi ʻa e meʻa ʻe faí. ʻOku vakaiʻi ʻe he ngaahi mātuʻa tokolahi ʻa e meʻa ko ʻení ʻi hano fakaafeʻi ʻa honau fohá pe ʻofefiné ki ha fakatahataha fakasōsiale. ʻOku nau fetuʻutaki ki he tokotaha fai fakaafé ke ʻeke pe ko hai te ne tokangaʻi ʻa e meʻa kotoa ʻoku fai aí, kau ki ai mo ʻene ʻi ai ʻo aʻu ki heʻene tuku. Kuo aʻu ʻo liliu ʻe he ngaahi mātuʻa Kalisitiané ʻa ʻenau meʻa ʻoku nau faʻa faí ka nau kau ki he fakatahataha peheé koeʻuhi ke fiefia fakatouʻosi ʻa e faʻahinga taʻu motuʻa angé mo e kau talavoú ʻi he feohí.
16. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻoku taau ke fai ha tokanga ki ai ʻo fekauʻaki mo e tokolahi ʻo e ngaahi fakatahatahá?
16 Naʻe tohi ʻe he ʻōfisi vaʻa ʻo e Watch Tower Society ʻi Kānata: “ʻOku pehē ʻe he kau mātuʻa ʻe niʻihi ko e akonaki felāveʻi mo e fakangatangata ʻa e tokolahi ʻi he ngaahi fakatahataha fakasōsialé ʻoku ʻuhinga ia ʻoku maumauʻi ʻa e akonaki ko iá ʻi he ngaahi fakatahataha tokolahi ʻi he ngaahi kātoanga malí. Kuo nau fakaʻosiʻaki kapau kuo akonakiʻi kitautolu ke ʻai ʻa ʻetau ngaahi fakatahataha fakasōsialé ke tokosiʻi mo puleʻingofua, ʻe hala ke ʻi ai ha toko 200 pe 300 ki ha kātoanga mali.”a Ka, ʻi he lelei ange ke ʻoua ʻe fakamamafaʻi ʻo fuʻu hulu ʻa hono ʻai ke fakapapauʻi pe ko e toko fiha ʻe haʻú, ʻoku totonu ke tokanga tefito ki hono fai ha puleʻi lelei, tatau ai pē pe ko e toko fiha ʻe ʻi aí. ʻOku hā mei he lahi ʻo e uaine naʻe tokonaki ʻe Sīsuú naʻe kau ʻa e tokolahi ki he mali ʻi Kená, ka ʻoku hā mahino ʻa e feʻunga lelei ʻa hono tokangaʻí. Naʻe ʻikai ke feʻunga lelei ʻa hono tokangaʻi ʻa e ngaahi kātoanga kehe ʻi he taimi ko iá; koeʻuhi ko e tokolahi nai naʻe iku ai ki hono ʻikai puleʻi lelei. Ko e tokolahi ange ʻo ha fakatahataha, ʻoku lahi ange ai ʻa e faingataʻá, koeʻuhi ʻoku faingofua ki he faʻahinga vaivai angé, ʻa ia ʻoku nau hehema ki he fai ha meʻa ʻo fuʻu hulú, ke nau fai pehē. Te nau fai nai ʻa e ngaahi meʻa ʻe fehuʻia ʻi he ngaahi fakatahataha ʻoku ʻikai ke puleʻi leleí.—1 Kolinitō 10:6-8.
17. ʻOku anga-fēfē nai ke fakahā ʻa e mafamafatatau faka-Kalisitiané ʻi he fai ha fokotuʻutuʻu ki ha fakatahataha?
17 ʻOku kau ki he tokangaʻi lelei ʻo ha fakatahataha fakasōsiale ʻa hono palani mo e teuteu ki ai. ʻOku ʻikai ke fiemaʻu heni ke fokotuʻu hano hingoa maʻulotongofua ke ʻai ai ʻa e fakatahataha ko iá ke taʻe hano tatau pe ke manatua, he ʻe faʻifaʻitaki ai ki he ngaahi paati fakaemāmaní, ʻo hangē ko e ngaahi hulohula ʻoku ngāueʻaki ʻa e ngaahi teunga kehekehe, pe ngaahi paati ʻoku ngāueʻaki ai ha teunga ke hā fōtunga kehe. ʻOkú ke fakakaukau atu ko e kau ʻIsileli angatonu ʻi he Fonua ʻo e Talaʻofá naʻa nau palani ki ha paati te nau ʻai ai kiate kinautolu hono kotoa ʻa e teunga ʻo hangē ko e kau pangani ʻi ʻIsipité pe ko ha fonua kehe? Naʻa nau fokotuʻutuʻu ha hulohula ʻoku fakatupu ai ʻa e holi fakakakanó pe ko ha fasi anga-longoaʻa ʻoku manakoa nai ʻi he lotolotonga ʻo e kau panganí? ʻI he Moʻunga Sainaí, naʻe tauheleʻi kinautolu ʻe he fasi mo e hulohula ʻo hangē nai ko ia naʻe lahi mo manakoa ʻi he taimi ko iá ʻi ʻIsipité. ʻOku tau ʻilo ʻa e anga ʻo e vakai ʻa e ʻOtuá mo ʻene sevāniti matuʻotuʻa fakalaumālie ko Mōsesé ki he fakafiefia ko iá. (ʻEkisoto 32:5, 6, 17-19) Ko ia, ʻoku totonu ke fakakaukau ʻa e tokotaha ʻokú ne fai ʻa e fakaafeʻí pe ko e pule ʻo e fakatahataha fakafiefiá pe ʻe fai ai ha hiva pe hulohula; pea kapau ʻe ʻi ai, ʻoku totonu ke ne fakapapauʻi ʻoku fehoanaki ia mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Kalisitiané.—2 Kolinitō 6:3.
18, 19. Ko e hā ʻa e fakamaama te tau maʻu nai mei he fakaafe naʻe fai kia Sīsū ki ha mali, pea ʻe anga-fēfē nai haʻatau ngāueʻaki ʻeni?
18 ʻI he fakaʻosí, ʻoku tau manatuʻi naʻe fakaafeʻi ‘ʻa Sīsū mo ʻene kau ākongá ki he kātoanga mali.’ (Sione 2:2) ʻOku moʻoni, ʻe ʻalu nai ha Kalisitiane ʻe tokotaha pe ha fāmili ki ha niʻihi kehe ke fai ha feohi fiefia mo langa hake. Ka ʻoku hā mei he ngaahi meʻa kuo hokosia ʻo kau ki he ngaahi fakafiefia kuo fai ha fokotuʻutuʻu ki aí, ʻe tokoni ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi palopalemá ʻa hono ʻiloʻi ki muʻa ʻa kinautolu te nau kau ki aí. Naʻe fakamamafaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e meʻa ko ʻení ʻe he tokotaha ʻo e kau mātuʻa ʻi Tennessee, U.S.A., ʻa ia naʻá ne tauhi hake ha ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻoku nau ʻi he ngāue fakamalanga taimi-kakató. Ki muʻa ke ne tali ʻe ia pe ko hono uaifí ha fakaafe, pe fakangofua ʻa ʻene fānaú ke ʻalu ki ai, naʻá ne fetuʻutaki ki he tokotaha naʻá ne fai ʻa e fakaafeʻí ke fakapapauʻi ki muʻa ʻa e faʻahinga kuo fakaafeʻí. Naʻe maluʻi ai hono fāmilí mei he ngaahi tauhele naʻe tō ai ʻa e niʻihi kehe ʻi he ngaahi fakatahataha ʻoku ʻatā ke kau ki ai ha taha pē, tatau ai pē pe ko e houa kai, pe ko e kaimeʻakai, pe fakamālohisino, ʻo hangē ko e vaʻinga mo ha foʻi pulu.
19 Naʻe ʻikai ke poupouʻi ʻe Sīsū ʻa hono fakaafeʻi ki ha fakatahataha ʻa e kāingá pē, ngaahi kaungāmeʻa fuoloá pē, pe ko e faʻahinga ʻoku meimei taʻu motuʻa tatau, pe ʻi he tuʻunga fakaʻikonōmika tatau pē. (Luke 14:12-14; fehoanaki mo Siope 31:16-19; Ngāue 20:7-9.) Kapau te ke filifili tokanga pe ko hai te ke fakaafeʻí, ʻoku faingofua ange ke fakakau ki ai ʻa e kau Kalisitiane ʻoku nau taʻu motuʻa kehekehe mo ʻi he ngaahi tuʻunga kehekehe. (Loma 12:13; Hepelū 13:2) Ko ha niʻihi ʻo kinautolu ʻoku vaivai fakalaumālie naí pe ko e faʻahinga foʻoú te nau maʻu ʻa e ʻaonga ʻi he feohi mo e kau Kalisitiane matuʻotuʻa fakalaumālié.—Palōvepi 27:17.
Ko e Fakafiefiá ʻi Hono Tuʻunga Totonú
20, 21. Ko e hā ʻoku feʻungamālie nai ai ʻa e fakafiefiá ki heʻetau moʻuí?
20 ʻOku feʻunga mo kitautolu ʻi hotau tuʻunga ko e kakai manavahē-ʻOtuá ke mahuʻingaʻia ʻi heʻetau fakafiefiá pea ke tokanga pe ko e meʻa totonu ia pea ke tau mafamafatatau ʻi he lahi ʻo e taimi ʻoku tau ngāueʻaki ki aí. (ʻEfesō 2:1-4; 5:15-20) Naʻe pehē ʻa e ongoʻi ʻa e tokotaha tohi fakamānavaʻi ʻo e Koheletí: “Pea u fakahikihikiʻi ʻa e fiefia, tokua ʻoku ʻikai ha lelei ki he tangata ʻi he lalo laʻa ka ke te kai mo inu mo fakafiefia; pea ke ō ai pe mo ia ʻi heʻene ngaue ʻi he ngaahi ʻaho o ʻene moʻui, ʻa ia kuo ʻange kiate ia ʻe Elohimi ʻi he lalo laʻa.” (Koheleti 8:15) Ko e ngaahi fakafiefia mafamafatatau peheé ʻe lava ke fakafoʻou ai ʻa e sinó mo tokoni ke mole atu ai ʻa e ngaahi palopalema mo e ngaahi ongoʻi feifeitamaki ʻa ia ʻoku faʻa hoko ʻi he fokotuʻutuʻu lolotonga ní.
21 Ko e fakatātā, naʻe tohi ha taaimuʻa ʻAositulia ki hano kaungāmeʻa fuoloa: “Naʻa mau fai ha ʻeva lelei ʻi he ʻaho atú. ʻOku fakafuofua ko e toko 50 ʻo kimautolu naʻa mau ʻalu ki ha kiʻi anovai ofi ki Ferlach. Naʻe ʻalu muʻomuʻa ʻia kimautolu ʻa tokoua B— ʻi heʻene veení, ʻa ia naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa tunu ʻe tolu, ngaahi sea ʻoku pelu pē, ngaahi tēpile, pea aʻu ki he tēpile pingi-pongo. Naʻa mau fiefia ʻaupito ai. Naʻe ʻomai ʻe he tuofefine ʻe taha ʻene puha lea, ko ia naʻe lahi ai ʻa e ngaahi hiva fekauʻaki mo e Puleʻangá. Naʻe maʻu ʻa e fiefia ʻi he feohi ʻa e ngaahi tokoua kei talavou mo e taʻu motuʻa.” Naʻe fiefia ia ʻi heʻene manatu ki he fakafiefia naʻe tokangaʻi lelei ʻa ia naʻe ʻatā ia mei he tauhele ʻo hangē ko e inu ʻo fuʻu hulú pe ʻulungaanga taʻetaaú.—Sēmisi 3:17, 18.
22. ʻI he fai ʻo ha fakafiefia fakasōsiale, ko e hā ʻa e fakatokanga ʻoku totonu ki he tokotaha taki taha ʻo kitautolu ke tau fakamuʻomuʻa ʻi heʻetau fakakaukaú?
22 Kuo naʻinaʻi mai kiate kitautolu ʻa Paula ke ʻoua te tau ʻunua ki he ngaahi holi ʻo e kakano taʻehaohaoá, pea ʻoua ʻe fai ha ngaahi palani ʻe fakaʻatā mai ai ha ngaahi fakatauele kiate kitautolu. (Loma 13:11-14) ʻOku kau ki ai ʻa e ngaahi palani ki he fakatahataha fakafiefiá. ʻI heʻetau ngāueʻaki ʻene fakahinohinó ki he meʻa peheé, te tau lava ke fakaʻehiʻehi ai mei he ngaahi tuʻunga ʻa ia kuó ne taki ʻa e niʻihi ki he maumau fakalaumālié. (Luke 21:34-36; 1 Tīmote 1:19) Ka, te tau filifili fakapotopoto ʻa e fakafiefia totonu ʻe tokoni kiate kitautolu ke kei tauhi maʻu ʻa hotau vahaʻangatae mo e ʻOtuá. Ko ia te tau maʻu ʻa e ʻaonga mei he fakafiefia fakasōsiale ʻa ia ʻoku lava ke pehē ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻaʻofa lelei ʻa e ʻOtuá.—Koheleti 5:18.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi fakahinohino mafamafatatau ʻi he Ko e Taua Leʻo (faka-Pilitānaia) ʻo ʻEpeleli 15, 1984, ʻo kau ki he ngaahi mali mo e ngaahi kātoanga mali. ʻE ʻaonga ki he tangata mo e fefine ʻoku teu ke malí, pea pehē ki he niʻihi kehe te nau tokoniʻi kinauá, ke nau toe fai ha vakai ki he fakamatala ko ʻení ki muʻa pea toki fai ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ki heʻena malí.
Ko e Hā Kuo Tau Akó?
◻ Ko e hā ʻa e vakai mafamafatatau ʻoku tau maʻu ʻi he Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e maʻu ʻa e fiefia ʻi he fakatahataha fakasōsialé?
◻ Ko e hā ʻoku totonu ai ke fai ha tokanga fekauʻaki mo e taimi mo e founga ʻo e fakafiefiá?
◻ Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻe lava ke fai ʻe ha tokotaha Kalisitiane ʻokú ne fai ha fakaafe ke fakaʻehiʻehi ai mei he ngaahi tauhelé?
◻ Ko e hā ʻe fakahoko mai ʻe he fakafiefiá ki he kau Kalisitiané kapau ʻoku taau mo mafamafatatau hono fai iá?
[Fakatātā ʻi he peesi 29]
Ko e fatongia ʻo e tokotaha fai fakaafé pe ko ha pule ʻi ha fakatahataha ke tokangaʻi ke ʻoua ʻe tauheleʻi ai ʻa e kau fakaafé
-