-
Ngaahi Mātuʻa, Ko e Hā ʻOku Akoʻi ʻe Hoʻo Faʻifaʻitakiʻangá?Ko e Taua Leʻo—1999 | Siulai 1
-
-
Ngaahi Mātuʻa, Ko e Hā ʻOku Akoʻi ʻe Hoʻo Faʻifaʻitakiʻangá?
“Ke faifaitaki akimoutolu ki he Otua, o tāu moe fānau ofeina; bea aeva i he ofa.”—EFESO 4:32, 33 (5:1, 2, PM).
1. Ko e hā ʻa e ngaahi faʻahinga fakahinohino naʻe tokonaki ʻe Sihova ki he ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá?
KO SIHOVA ʻa e Tupuʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu fakafāmilí. ʻOku moʻuaʻaki ʻe he fāmili kotoa pē ʻenau ʻi aí kiate ia koeʻuhi he naʻá ne fokotuʻu ʻa e ʻuluaki fāmilí pea ʻoange ʻa e ngaahi mālohi fakafanau ki he ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá. (Efeso 3:14, 15) Naʻá ne tokonaki ange kia ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e ngaahi fakahinohino tefito fekauʻaki mo hona ngaahi fatongiá pea toe fakaʻatā ange kiate kinaua ʻa e faingamālie feʻunga ke na tomuʻa ngāueʻaki fakafoʻituitui ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi meʻá ni. (Senesi 1:28-30; 2:6, 15-22) Hili ʻa e faiangahala ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ko e ngaahi tuʻunga ʻa ia naʻe pau ke fekuki mo e ngaahi fāmilí naʻe hoko ia ʻo toe faingataʻa ange. Neongo ia, naʻe tokonaki anga-ʻofa mai ʻe Sihova ʻa e ngaahi tataki ko ia te ne tokoniʻi ʻa ʻene kau sevānití ke fekuki ai mo e ngaahi tuʻunga peheé.
2. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi founga kuo ʻai ai ʻe Sihova ke mālohi ʻa e akonaki kuo hikí fakataha mo e fakahinohino tala ngutú? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi ʻoku fiemaʻu ke ʻeke hifo ʻe he ngaahi mātuʻá kiate kinautolú?
2 ʻI hono tuʻunga ko hotau Tokotaha-Fakahinohino Maʻongoʻongá, kuo fai ʻe Sihova ʻa e meʻa mātuʻaki lahi ange ʻi hono tokonaki mai pē ʻa e ngaahi tataki kuo hiki fekauʻaki mo e meʻa ʻoku totonu ke tau faí mo e meʻa ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei aí. ʻI he kuonga muʻá naʻá ne fakatahaʻi ʻa e fakahinohino kuo hikí fakataha mo e fakahinohino tala ngutu fakafou ʻi he kau taulaʻeikí mo e kau palōfitá pea fakafou ʻi he ngaahi ʻulu ʻo e fāmilí. Ko hai ʻokú ne ngāueʻaki ke tokonaki mai ai ʻa e akonaki tala ngutu pehē ʻi hotau taimí? Ko e kau mātuʻá mo e ngaahi mātuʻa tauhi fānau Kalisitiané. Kapau ko ha mātuʻa tauhi fānau koe, ʻokú ke fai hoʻo tafaʻakí ke fakahinohino ho fāmilí ki he ngaahi founga ʻa Sihová?—Palovepi 6:20-23.
3. Ko e hā ʻe lava ke ako ʻe he ngaahi ʻuluʻi fāmilí meia Sihova fekauʻaki mo e akonaki ola leleí?
3 ʻOku totonu ke anga-fēfē hono fai ʻo e fakahinohino peheé ʻi loto he fāmilí? ʻOku fokotuʻu ʻe Sihova ʻa e sīpingá. ʻOkú ne fakamatalaʻi mahino ʻa e meʻa ʻoku leleí mo e meʻa ʻoku koví, pea ʻokú ne ngāueʻaki loto-fiefoaki ʻa hono toutou leaʻakí. (Ekisoto 20:4, 5; Teutalonome 4:23, 24; 5:8, 9; 6:14, 15; Siosiua 24:19, 20) ʻOkú ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi fakatupu fakakaukau. (Siope 38:4, 8, 31) Fakafou ʻi he ngaahi talanoa fakatātaá mo e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga moʻoni ʻi he moʻuí, ʻokú ne ueʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hotau lotó mo oʻi hotau ngaahi lotó. (Senesi 15:5; Taniela 3:1-29) Ngaahi mātuʻa, ʻi he taimi ʻoku mou akoʻi ai hoʻomou fānaú, ʻoku mou feinga ke tatau mo e sīpinga ko iá?
4. Ko e hā ʻoku tau ako meia Sihová fekauʻaki mo hono fakahoko ʻa e akonekiná, pea ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e akonekiná?
4 ʻOku tuʻumaʻu ʻa Sihova ki he meʻa ʻoku totonú, ka ʻoku mahino kiate ia ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e taʻehaohaoá. Ko ia, ki muʻa ke ne faitauteá, ʻokú ne akoʻi mo toutou ʻomai ʻa e ngaahi fakatokanga mo e ngaahi fakamanatu ki he faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá. (Senesi 19:15, 16; Selemaia 7:23-26) ʻI he taimi ʻokú ne akonekina aí, ʻokú ne fai ia ki hono lahi totonú, ʻo ʻikai fuʻu tōtuʻa. (Sāme 103:10, 11; Aisea 28:26-29) Kapau ko e founga ia ʻo ʻetau feangainga mo ʻetau fānaú, ʻokú ne ʻomai ʻa e fakamoʻoni ʻoku tau ʻiloʻi ʻa Sihova, pea ʻe faingofua ange ai kiate kinautolu ke nau hoko ʻo ʻiloʻi mo ia foki.—Selemaia 22:16; 1 Sione 4:8.
5. Ko e hā ʻoku lava ke ako ʻe he ngaahi mātuʻá meia Sihova fekauʻaki mo e fanongó?
5 ʻOku fakaofó, he ʻoku fanongo mai ʻa Sihova ʻi hono tuʻunga ko ha Tamai fakahēvani anga-ʻofá. ʻOku ʻikai te ne tuku mai pē ʻa e ngaahi tuʻutuʻuní. ʻOkú ne fakalotolahiʻi mai kitautolu ke lilingi ange hotau lotó kiate ia. (Sāme 62:8) Pea kapau ko e ngaahi fakakaukau ʻoku tau fakahāhaá ʻoku ʻikai ke tonu matematē, ʻoku ʻikai te ne tali longoaʻa mai ʻaki ha valoki mei hēvani. ʻOkú ne akoʻi anga-kātaki kitautolu. Ko ia ai, he feʻungamālie moʻoni ko e akonaki ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Ke faifaitaki akimoutolu ki he Otua o tāu mo e fānau ofeina”! (Efeso 4:31–5:1, PM) He faʻifaʻitakiʻanga lelei moʻoni ia ʻoku fokotuʻu mai ʻe Sihova ki he ngaahi mātuʻá ʻi heʻenau feinga ke fakahinohinoʻi ʻenau fānaú! Ko ha faʻifaʻitakiʻanga ia ʻoku aʻu ki hotau lotó peá ne ʻai kitautolu ke tau loto ke ʻaʻeva ʻi heʻene founga ki he moʻuí.
Ko e Tākiekina ʻOku Fokotuʻu ʻe he Faʻifaʻitakiʻangá
6. ʻOku anga-fēfē hono tākiekina ʻe he fakakaukau mo e faʻifaʻitakiʻanga ʻa e ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú?
6 ʻI he tānaki atu ki he fakahinohino fakaeleá, ko e faʻifaʻitakiʻangá ʻoku ʻi ai ʻene tākiekina loloto ki he fānaú īkí. Tatau ai pē pe ʻoku saiʻia ai ʻa e ngaahi mātuʻá pe ʻikai, kuo pau ke faʻifaʻitaki kiate kinautolu ʻenau fānaú. ʻE fakafiefiaʻi nai ai ʻa e ngaahi mātuʻá—ʻe fakaʻohovaleʻi nai ai kinautolu ʻi he taimi ʻe niʻihi—ʻi heʻenau fanongo ki hono leaʻaki ʻe heʻenau fānaú ʻa e ngaahi meʻa naʻa nau leaʻaki ʻe kinautolu tonu. ʻI he taimi ʻoku tapua fakatouʻosi mai ai ʻi he ʻulungaanga mo e fakakaukau ʻa e ngaahi mātuʻá ʻa e houngaʻia loloto ki he ngaahi meʻa fakalaumālié, ʻoku ngāue ʻa e meʻá ni ko ha tākiekina pau ki heʻenau fānaú.—Palovepi 20:7.
7. Ko e hā ʻa e faʻahinga faʻifaʻitakiʻanga fakaemātuʻa naʻe fokotuʻu ʻe Sēfita ki hono ʻofefiné, pea ko e hā hono olá?
7 Ko e ola lelei ʻo e faʻifaʻitakiʻanga fakaemātuʻá ʻoku fakatātaaʻi lelei ia ʻi he Tohitapú. Ko Sēfita ʻa ia naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ke ne taki ʻa ʻIsileli ke ne ikunaʻi ʻa e kau ʻĀmoní, ko ha tamai foki ia. Ko e lēkooti ʻo ʻene tali ki he tuʻi ʻo ʻĀmoní ʻoku fakahaaʻi ai kuo pau pē naʻe tuʻo lahi hono lau ʻe Sēfita ʻa e hisitōlia ʻo e ngaahi feangainga ʻa Sihova mo ʻIsilelí. Naʻe lava ke ne lave tuʻo lahi ki he hisitōlia ko iá, pea naʻá ne fakahāhā ʻa e tui mālohi kia Sihova. ʻOku ʻikai ha veiveiua, ko ʻene faʻifaʻitakiʻangá naʻá ne tokoniʻi ʻa hono ʻofefiné ke ne fakatupulekina ʻa e tui mo e laumālie feilaulauʻi-kita ko ia naʻá ne fakahāhaaʻi ʻi heʻene hū ki ha ngāue ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí ko ha fefine taʻemali naʻe līʻoa kia Sihova.—Fakamaau 11:14-27, 34-40; fakafehoanaki mo Siosiua 1:8.
8. (a) Ko e hā ʻa e fakakaukau lelei naʻe fakahāhā ʻe he ongo mātuʻa ʻa Sāmiuelá? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa e ʻaonga kia Sāmiuela ʻa e meʻa ko iá?
8 Naʻe alafaʻifaʻitakiʻanga ʻa Sāmiuela ʻi hono tuʻunga ko ha kiʻi tamá pea mo e anga-tonu ki he ʻOtuá ʻi hono tuʻunga ko ha palōfitá ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí. ʻOkú ke saiʻia ke hoko hoʻo fānaú ʻo hangē ko iá? ʻAnalaiso ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe he ongo mātuʻa ʻa Sāmiuelá, ʻa ʻElikena mo ʻAna. Neongo naʻe ʻikai ke haohaoa ʻa e tuʻunga ʻi hona fāmilí, naʻá na ʻalu maʻu pē ki Sailo, ki he feituʻu ʻa ia naʻe tuʻu ai ʻa e tāpanekale toputapú ki he lotú. (1 Samiuela 1:3-8, 21) Fakatokangaʻi ange ʻa e ongoʻi loloto ʻa ia naʻe lotuʻaki ʻe ʻAná. (1 Samiuela 1:9-13) Vakai ange ki he anga ʻo ʻena ongoʻi fakatouʻosi fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo hono fakahoko ha palōmesi pē naʻe fai ki he ʻOtuá. (1 Samiuela 1:22-28) Ko ʻena faʻifaʻitakiʻanga leleí naʻá ne tokoniʻi ʻo ʻikai ha veiveiua ʻa Sāmiuela ke ne fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungaanga naʻá ne ʻai ia ke ne malava ai ʻo tuli ki ha ʻalunga totonú—naʻa mo e ʻi he taimi naʻe fakahāhā ai ʻe he kakai takatakai ko ia ʻiate ia naʻa nau lau naʻa nau tauhi ʻa Sihová ʻa e taʻeʻapasia ki he ngaahi founga ʻa e ʻOtuá. Naʻe faai mai pē, ʻo tuku ʻe Sihova kia Sāmiuela ʻa e fatongia ko e hoko ko ʻEne palōfita.—1 Samiuela 2:11, 12; 3:1-21.
9. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi tākiekina ʻi ʻapi naʻá ne ueʻi lelei ʻa Tīmoté? (e) Ko e faʻahinga tokotaha fēfē naʻe hoko ki ai ʻa Tīmoté?
9 Te ke saiʻia ke hoko ho fohá ʻo hangē ko Tīmoté, ʻa ia ʻi he tuʻunga ko ha talavoú naʻá ne hoko ai ko ha takanga ʻo e ʻapositolo ko Paulá? Ko e tamai ʻa Tīmoté naʻe ʻikai ko ha tokotaha tui, ka ko ʻene faʻeé mo ʻene kui-fefiné naʻá na fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e houngaʻia ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. Ko e meʻá ni ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe tokoni ia ke fakatoka ha makatuʻunga lelei ki he moʻui ʻa Tīmoté ʻi hono tuʻunga ko ha Kalisitiané. ʻOku tala mai kiate kitautolu ko ʻene faʻeé, ʻa ʻIunisi, pea mo ʻene kui-fefiné ʻa Loisi naʻá na maʻu ʻa e “tui taʻeloi.” Ko ʻena moʻui ʻi he tuʻunga ko e ongo Kalisitiané naʻe ʻikai ke mālualoi; naʻá na moʻui moʻoni ʻo fehoanaki mo e meʻa naʻá na taku naʻá na tui ki aí, pea naʻá na akoʻi ʻa kiʻi Tīmote ke ne fai ʻa e meʻa tatau. Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Tīmote naʻá ne alafalalaʻanga pea naʻá ne tokanga moʻoni fekauʻaki mo e lelei ʻa e niʻihi kehé.—2 Timote 1:5; Filipai 2:20-22.
10. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻi tuʻa ʻi he ʻapí ʻe lava ke ne uesia ʻetau fānaú? (e) ʻOku totonu ke fēfē ʻetau talí ʻi he taimi ʻoku hā ai ʻa e ngaahi tākiekiná ni ʻi he lea pe fakakaukau ʻa ʻetau fānaú?
10 Ko e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ko ia ʻokú ne uesia ʻetau fānaú ʻoku ʻikai te nau ʻi loto kotoa ʻi he ʻapí. ʻOku ʻi ai ʻa e fānau ʻa ia ʻoku nau kau ki he akó, ko e kau faiako ʻa ia ko ʻenau ngāué ia ko hono oʻi ʻo e fanga kiʻi ʻatamaí, ko e kakai ʻoku nau ongoʻi mālohi ʻoku totonu ke liliu ʻa e tokotaha kotoa ki he ngaahi anga-fakafonua kuo tō loloto fakamatakali pe fakafeituʻu, ko e kau sitā sipoti ʻa ia ʻoku failahia hono fakahīkihikiʻi ʻo ʻenau ngaahi lavameʻá, pea mo e kau ʻōfisa fakapuleʻanga ʻa ia ʻoku fakahāhaaʻi mai honau ʻulungāngá ʻi he ngaahi ongoongó. Kuo toe vakai ʻa e fānau ʻe laui miliona ki he anga-fakamamahi ʻo e taú. ʻOku totonu ke tau ofo kapau ʻe hā ʻa e ngaahi tākiekina ko ení ʻi he lea pe fakakaukau ʻa ʻetau fānaú? ʻOku totonu ke fēfē ʻetau talí ʻi heʻenau fai peheé? ʻE solova ʻa e palopalemá ʻi ha valoki mālohi pe ko ha fakaanga fefeka? ʻI he ʻikai ke fai ha tali vave ki heʻetau fānaú, ʻikai ʻe lelei ange ke tau ʻeke hifo kiate kitautolu, ‘ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻi he founga ʻo e feangainga ʻa Sihova mo kitautolú ʻe tokoni nai ia ʻi he ʻiloʻilo ki he founga ke fakaleleiʻiʻaki ʻa e tuʻunga ko ení?’—Fakafehoanaki mo Loma 2:4.
11. ʻI he taimi ʻoku fai ai ʻe he ngaahi mātuʻá ha ngaahi fehālaakí, ʻe uesia fēfē nai ʻe he meʻá ni ʻa e fakakaukau ʻa ʻenau fānaú?
11 Ko e moʻoni, ʻe ʻikai ke feangainga maʻu pē ʻa e ngaahi mātuʻa taʻehaohaoá mo e ngaahi tuʻungá ʻi he founga lelei tahá. Te nau fai ʻa e ngaahi fehālaaki. ʻI hono ʻiloʻi ia ʻe he fānaú, ʻe mole ai ʻenau fakaʻapaʻapa ki heʻenau ngaahi mātuʻá? ʻE hoko nai ia, tautefito kapau ʻoku feinga ʻa e ngaahi mātuʻá ke fakamaʻamaʻaʻi ʻenau ngaahi halá ʻaki hano fakahaaʻi anga-fefeka honau tuʻunga mafaí. Ka ʻe mātuʻaki kehe nai ʻa e olá kapau ʻoku anga-fakatōkilalo ʻa e ngaahi mātuʻá pea fakahaaʻi tauʻatāina ʻenau ngaahi fehālaakí. ʻI he meʻá ni, ʻe lava ai ke nau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga mahuʻinga ki heʻenau fānaú, ʻa ia ʻoku fiemaʻu ke nau ako ke fai ʻa e meʻa tatau.—Semisi 4:6.
Ko e Meʻa ʻOku Lava ke Akoʻi ʻe Heʻetau Faʻifaʻitakiʻangá
12, 13. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke ako ʻe he fānaú fekauʻaki mo e ʻofá, pea ʻoku lava fēfē ke akoʻi ʻa e meʻá ni ʻi he ola lelei tahá? (e) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ako ʻa e fānaú fekauʻaki mo e ʻofá?
12 ʻOku lahi ʻa e ngaahi lēsoni mahuʻinga ʻe lava ke akoʻi mātuʻaki ola lelei ʻi he taimi ʻoku ō fakataha ai ʻa e fakahinohino tala ngutú mo ha faʻifaʻitakiʻanga leleí. Vakai angé ki ha niʻihi.
13 Fakahāhaaʻi ʻa e ʻofa taʻesiokita: Ko e taha ʻo e ngaahi lēsoni mahuʻinga taha ke fakaivimālohi ʻaki ʻa e faʻifaʻitakiʻangá ko e ʻuhinga ʻo e ʻofá. “ʻOku tau ʻofa ʻe kitautolu, koeʻuhi naʻe tomuʻa ʻofa [ʻa e ʻOtuá] kiate kitautolu.” (1 Sione 4:19) Ko e Matavai ia mo e faʻifaʻitakiʻanga taupotu ʻo e ʻofá. Ko e ʻofa tuʻunga ʻi he tefitoʻi moʻoni ko ení, ʻa e a·gaʹpe, ʻoku lave ki ai ʻi he Tohitapú ʻo laka hake he tuʻo 100. Ko ha ʻulungaanga ia ʻokú ne fakaʻilongaʻi ʻa e kau Kalisitiane moʻoní. (Sione 13:35) Ko e ʻofa peheé ke fakahaaʻi ia ki he ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi pea pehē foki ke fai ʻe he tangatá ʻiate kinautolu—naʻa mo hono fai ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ia ʻoku ʻikai nai te tau ongoʻi saiʻia ʻiate kinautolú. (Mātiu 5:44, 45; 1 Sione 5:3) Ko e ʻofá ni kuo pau ke ʻi hotau lotó pea fakamoʻoniʻi ia ʻi heʻetau moʻuí ki muʻa ke tau lava ʻo akoʻi ola lelei ia ki heʻetau fānaú. ʻOku lea pē ʻa ngāue. ʻI loto ʻi he fāmilí, ʻoku fiemaʻu ke sio mo hokosia ʻe he fānaú ʻa e ʻofa mo e ngaahi ʻulungaanga felāveʻi mo iá, hangē ko e saiʻiá. ʻI he ʻikai ke ʻi ai ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻe tuʻu ʻa e tupu fakaesino, fakaʻatamai, mo fakaeongo ʻa e kiʻi tamá. ʻOku toe fiemaʻu ke sio ʻa e fānaú ki he anga ʻo hono fakahāhaaʻi totonu ʻo e ʻofa mo e saiʻia ki he kaungā Kalisitiane ʻi tuʻa ʻi he fāmilí.—Loma 12:10; 1 Pita 3:8.
14. (a) ʻOku lava fēfē ke akoʻi ʻa e fānaú ke nau fai ʻa e ngāue lelei ko ia ʻokú ne ʻomai ʻa e fiemālié? (e) ʻE lava fēfē ke fai ʻa e meʻá ni ʻi he tuʻunga ʻo ho fāmilí?
14 Ako ʻa e founga ke ngāue aí: Ko e ngāué ko ha tafaʻaki tefito ia ʻo e moʻuí. Ke maʻu ha ongoʻi ʻo e fakamahuʻingaʻi-kitá, ʻoku fiemaʻu ki he tokotahá ke ako ki he founga ʻo hono fai ʻo ha ngāue lelei. (Koheleti 2:24; 2 Tesalonaika 3:10) Kapau ʻoku vaheʻi ki ha kiʻi tama ha ngaahi ngāue ʻa ia kuó ne maʻu ha fakahinohino mātuʻaki siʻisiʻi fekauʻaki mo ia pea tafuluʻi leva ʻi he ʻikai te ne fai lelei iá, ʻoku hangehangē ʻe ʻikai te ne ako ai ke fai ʻa e ngāue leleí. Ka ʻi he taimi ʻoku ako ai ʻa e fānaú ʻi he ngāue moʻoni ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau ngaahi mātuʻá pea ʻoku ʻoange kiate kinautolu ʻa e fakaongoongolelei feʻungá, ʻoku hangehangē te nau ako ai ke fai ʻa e ngāue ʻokú ne ʻomai ʻa e fiemālié. Kapau ʻoku ō fakataha ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa e ngaahi mātuʻá mo e fakamatala, ʻe ako nai ai ʻa e fānaú ʻo ʻikai ki he founga pē ke fai ai ha ngāue kae pehē foki ki he founga ke fakaleleiʻiʻaki ʻa e ngaahi palopalemá, founga ke kīvoi ai ʻi ha ngāue kae ʻoua ke ʻosi, mo e founga ke fakaʻuhinga ai mo fai ha ngaahi fili. ʻI he tuʻunga ko ení ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ke nau fakahoungaʻi foki ko Sihová ʻoku toe ngāue, ʻa ia ʻokú ne fai ʻa e ngāue lelei, pea ʻoku faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki heʻene Tamaí. (Senesi 1:31; Palovepi 8:27-31; Sione 5:17) Kapau ʻoku fai ʻe ha fāmili ha ngoue pe fakalele ha pisinisi, ʻe ngāue fakataha nai ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí. Pe mahalo pē ʻoku lava ʻa e faʻeé ke akoʻi ʻa ʻene tamasiʻí pe taʻahiné ki he feimeʻatokoní pea ʻi hono fai ʻa e fakamaʻá hili ha houa kai. Ko ha tamai ʻa ia ko ʻene ngāué ʻoku mamaʻo ai mei he ʻapí ʻe lava ke ne palani ke ngāue ʻi ha ngaahi ngāue ʻi ʻapi mo ʻene fānaú. He ʻaonga moʻoni ē ko e taimi ʻoku fakakaukau ai ʻa e ngaahi mātuʻá ʻo ʻikai ki hono fai pē ʻo e ngaahi ngāue ʻi he taimi pē ko iá ka ko hono teuʻi ʻa e fānaú ki he moʻuí!
15. ʻI he ngaahi founga fē ʻe lava ke akoʻi ai ʻa e ngaahi lēsoni ʻi he tuí? Fakatātaaʻi.
15 Tauhi maʻu ʻa e tuí ʻi he fehangahangai mo e fakafilí: Ko e tuí foki ko ha tafaʻaki mahuʻinga ia ʻo ʻetau moʻuí. ʻI he taimi ʻoku fetalanoaʻaki ai ʻi he tuí ʻi ha ako fakafāmilí, ʻe ako nai ai ʻa e fānaú ki hono fakamatalaʻi iá. Te nau toe hoko nai ai foki ʻo lāuʻilo ki he fakamoʻoni ko ia ʻokú ne fakatupunga ʻa e tuí ke kamata ke tupu ʻi honau lotó. Ka ʻi he taimi ʻoku nau sio ai ki heʻenau ngaahi mātuʻá ʻoku nau fakahāhā ʻa e tui taʻeueʻia ʻi he fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi mamafá, ʻe tuʻuloa nai ʻa hono olá ʻi he kotoa ʻo ʻenau moʻuí. Naʻe fakamanaʻi ha tokotaha ako Tohitapu ʻi Panamā ʻe hono husepānití ʻaki hano tuli mei hona falé kapau heʻikai tuku ʻene tauhi kia Sihová. Neongo ia, naʻá ne luelue maʻu pē fakataha mo ʻene kiʻi fānau ʻe toko faá, ʻi he kilomita ʻe 16 pea toki heka ʻi ha pasi ʻi ha toe kilomita ʻe 30 ke aʻu ki he Fale Fakatahaʻanga ofi tahá. ʻI he fakalototoʻaʻi ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ko iá, kuo koloaʻaki ai ʻe he kau mēmipa nai ʻe toko 20 ʻo hono fāmilí ʻa e founga ʻo e moʻoní.
Fokotuʻu ha Faʻifaʻitakiʻanga ʻi Hono Lau Fakaʻaho ʻa e Tohitapú
16. Ko e hā ʻoku fakaongoongoleleiʻi ai ʻa e lau Tohitapu fakaʻaho fakafāmilí?
16 Ko e taha ʻo e ngaahi tōʻonga mahuʻinga taha ʻe lava ke fokotuʻu ʻe ha fāmili—ko ha tōʻonga ʻa ia ʻe ʻaonga ki he ongo mātuʻá pea hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ke faʻifaʻitaki ki ai ʻa e fānaú—ko hono lau maʻu pē ʻa e Tohitapú. Kapau ʻe malava, fai ha lau Tohitapu ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻOku ʻikai ko e lautohi lahí ʻoku mahuʻinga tahá. ʻOku mahuʻinga mamaʻo ange ʻa hono fai maʻu peé pea mo e founga ko ia ʻo hono faí. Ki he fānaú, ʻe fakalahi atu nai ki he lau Tohitapú ʻa e fanongo ki he ngaahi foʻi tepi kāsete ʻo e Ko ʻEku Tohi ʻo e Ngaahi Talanoa Faka-Tohitapú kapau ʻoku ala maʻu kinautolu ʻi hoʻomou leá. Ko e lautohi mei he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho kotoa peé ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tauhi ke muʻomuʻa ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e ʻOtuá. Pea kapau ʻoku fai ʻa e ngaahi lau Tohitapu peheé ʻo ʻikai ngata pē ʻi he faʻahinga tāutahá kae fai ʻe he ngaahi fāmilí, ʻe lava ke tokoniʻi ʻe he meʻá ni ʻa e ngaahi fāmilí fakakātoa ke ʻaʻeva ʻi he ngaahi founga ʻa Sihová. Ko e tōʻongafai ko ení naʻe fakalototoʻaʻi ʻi he ngaahi Fakataha-Lahi ki muí ni ko e “Founga ʻa e ʻOtuá ki he Moʻuí” ʻi he tulama ko e Ngaahi Fāmili—ʻAi ʻa e Lau Tohitapu Fakaʻahó ko Hoʻomou Founga Moʻuí Ia!—Sāme 1:1-3.
17. ʻOku anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e lau Tohitapu fakafāmilí mo hono ako maʻuloto ʻo e ngaahi konga Tohitapu tefitó ki hono ngāueʻaki ʻo e akonaki ʻi he Efeso 6:4?
17 Ko e lau Tohitapu ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí ʻoku fehoanakimālie ia mo e meʻa naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻi heʻene tohi fakamānavaʻi ki he kau Kalisitiane ʻi ʻEfesoó, ʻo pehē: “ʻA e ngaahi tamai, ʻoua te mou fakaʻitaʻi hoʻomou fānaú, kae hanganaki tauhi hake kinautolu ʻi he akonaki mo e fakatonutonu fakaʻatamai ʻa Sihová.” (Efeso 6:4, NW) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo iá? Ko e “fakatonutonu fakaʻatamai” ʻoku ʻuhinga totonú ko hono “tuku ki ai ʻa e fakakaukaú”; ko ia ko e ngaahi tamai Kalisitiané ʻoku enginakiʻi ke nau tuku ʻa e fakakaukau ʻa Sihova ko e ʻOtuá ki heʻenau fānaú—ke tokoniʻi ʻa e fānaú ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e ʻOtuá. Ko hono fakalototoʻaʻi ʻa e fānaú ke nau ako maʻuloto ʻa e ngaahi konga Tohitapu tefitó ʻe lava ke tokoni ia ke lavaʻi ai ʻa e meʻá ni. Ko e taumuʻá ke ʻai ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa Sihová ke ne tataki ʻa e fakakaukau ʻa e fānaú koeʻuhi ke hoko fakalakalaka ai ʻenau ngaahi holí mo e ʻulungāngá ʻo tapua mei ai ʻa e ngaahi tuʻunga fakaʻotuá tatau ai pē pe ʻoku fakataha ʻa e ngaahi mātuʻá mo e fānaú pe ʻikai. Ko e Tohitapú ʻa e makatuʻunga ki he fakakaukau peheé.—Teutalonome 6:6, 7.
18. ʻI hono lau ʻa e Tohitapú, ko e hā nai ʻe fiemaʻu koeʻuhi ke (a) mahinoʻi lelei iá? (e) maʻu ʻaonga mei he akonaki ʻoku ʻi aí? (f) tali ʻa e meʻa ʻokú ne fakahaaʻi fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa Sihová? (h) maʻu ʻaonga mei he meʻa ʻokú ne tala fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi tōʻonga ʻa e kakaí?
18 Ko e moʻoni, kapau ʻe hoko ʻo laveʻi ʻe he Tohitapú ʻetau moʻuí, ʻoku fiemaʻu ke tau mahinoʻi ʻa e meʻa ʻokú ne leaʻakí. Ki he tokolahi, ʻe fiemaʻu nai ki he meʻá ni ʻa hono lau ʻa e ngaahi konga ʻo laka hake he tuʻo tahá. Ke maʻu ʻa e mahino maʻalaʻala ʻo ha ngaahi kupuʻi lea pau, ʻe fiemaʻu nai ke tau sio ki ha ngaahi foʻi lea ʻi ha tikisinale pe ʻi he Insight on the Scriptures. Kapau ʻoku ʻi he konga Tohitapú ha akonaki pe ko ha fekau, vaheʻi ha taimi ke talanoa ai fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga ʻi hotau taimí ʻa ia ʻokú ne ʻai ia ke feʻungamālié. Te ke toki ʻeke nai, ‘ʻE lava fēfē ke ʻaonga kiate kitautolu ʻa hono ngāueʻaki ʻo e akonakí ni?’ (Aisea 48:17, 18) Kapau ko e konga Tohitapú ʻoku lau fekauʻaki mo ha tafaʻaki ʻo e taumuʻa ʻa Sihová, ʻeke, ‘ʻOku anga-fēfē hono laveʻi ʻo ʻetau moʻuí ʻe he meʻá ni?’ Mahalo pē ʻoku mou lau ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau pea mo e tōʻonga ʻa e kakaí. Ko e hā ʻa e ngaahi tenge ʻi he moʻuí naʻa nau hokosiá? Naʻe anga-fēfē ʻenau feangai mo e ngaahi meʻá ni? ʻE lava fēfē ke tau maʻu ha ʻaonga mei heʻenau faʻifaʻitakiʻangá? Fakaʻatā maʻu pē ha taimi ke lāulea ai ki he ʻuhinga ʻa e fakamatalá ʻi he ʻahó ni ki heʻetau moʻuí.—Loma 15:4; 1 Kolinito 10:11.
19. ʻI he hoko ko e kau faʻifaʻitaki ki he ʻOtuá, ko e hā te tau tokonaki ai ki heʻetau fānaú?
19 He founga lelei ē ke ʻai ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e ʻOtuá ke maongo ki hotau ʻatamaí mo e lotó! Ko ia, ʻe tokoniʻi moʻoni ai kitautolu ke hoko ko e kau “faifaitaki . . . ki he Otua, o tāu moe fānau ofeina.” (Efeso 4:32e [5:1, PM]) Pea te tau tokonaki ai ha faʻifaʻitakiʻanga ʻa ia ʻoku taau moʻoni ke faʻifaʻitaki ki ai ʻetau fānaú.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
◻ ʻOku lava fēfē ke maʻu ʻaonga ʻa e ngaahi mātuʻá mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sihová?
◻ Ko e hā kuo pau ai ke ō fakataha ʻa e fakahinohinoʻi fakaelea ʻo e fānaú mo e faʻifaʻitakiʻanga lelei fakaemātuʻá?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi lēsoni ʻe niʻihi ʻoku akoʻi lelei taha ʻaki ʻa e faʻifaʻitakiʻanga fakaemātuʻá?
◻ ʻE lava fēfē ke tau maʻu ʻa e ʻaonga kakato mei he lau Tohitapu fakafāmilí?
-
-
Ako Tuʻumaʻu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he Tuʻunga ko ha FāmiliKo e Taua Leʻo—1999 | Siulai 1
-
-
Ako Tuʻumaʻu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he Tuʻunga ko ha Fāmili
“Oku ikai moʻui ʻa e tangata ʻi he ma pe, ka ʻi he ngāhi folofola kotoa pe ʻoku ʻalu atu mei he fofonga ʻo e ʻOtua.”—MĀTIU 4:4.
1. Ko e hā e lau ʻa e Tohitapú fekauʻaki mo e fatongia ʻo e ngaahi ʻuluʻi fāmilí ke akoʻi ki heʻenau fānaú ʻa e ngaahi founga ʻa Sihová?
NAʻE ʻoange ʻe Sihova ko e ʻOtuá ki he ngaahi ʻuluʻi fāmilí ʻa e ngaahi fakamanatu tuʻo lahi fekauʻaki mo honau fatongia ke akoʻi ʻenau fānaú. Ko e fakahinohino peheé te ne teuʻi ʻa e fānaú ki he moʻui lolotongá pea ʻe toe lava ke ne tokoniʻi kinautolu ki he moʻui ka hoko maí. Naʻe tuhuʻi ange ʻe ha ʻāngelo ʻa ia naʻá ne fakafofongaʻi ʻa e ʻOtuá kia ʻĒpalahame ʻa hono fatongia ke akoʻi ʻa hono fāmilí koeʻuhi ke nau “tauhi ʻa e ʻalunga ʻa Sihová.” (Senesi 18:19, NW) Naʻe tala ki he ngaahi mātuʻa ʻIsilelí ke nau fakamatala ki heʻenau fānaú ʻa e founga ʻo hono fakahaofi ʻe he ʻOtuá ʻa ʻIsileli mei ʻIsipité pea mo e founga ʻo ʻene ʻoange kiate kinautolu ʻa ʻene Laó ʻi Moʻunga Sainaí, ʻi Hōlepi. (Ekisoto 13:8, 9; Teutalonome 4:9, 10; 11:18-21) ʻOku naʻinaʻi ki he ngaahi ʻuluʻi fāmili Kalisitiané ke ʻohake ʻenau fānaú “ʻi he akonaki mo e fakatonutonu fakaʻatamai ʻa Sihová.” (Efeso 6:4, NW) Neongo ai pē kapau ko e tokotaha pē he ongo mātuʻá ʻoku tauhi kia Sihová, ko e tokotaha ko iá ʻoku totonu ke ne feinga mālohi ke akoʻi ʻa e fānaú ʻi he ngaahi founga ʻa Sihová.—2 Timote 1:5; 3:14, 15.
2. ʻOku fiemaʻu ʻa e ako fakafāmilí kapau ʻoku ʻikai ha fānau ʻi he ʻapí? Fakamatalaʻi.
2 ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e meʻá ni ko e ako fakafāmili ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ko e meʻa pē ia maʻá e ngaahi fāmili ko ē ʻoku ʻi ai ʻa e fānaú. ʻI he taimi ʻoku fai ai ʻe ha husepāniti mo ha uaifi ha ako fakafāmili neongo kapau ʻoku ʻikai ha fānau ia ʻi he ʻapí, ʻoku fakahaaʻi ʻe he meʻá ni ʻa e houngaʻia lelei ki he ngaahi meʻa fakalaumālié.—Efeso 5:25, 26.
3. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa hono fai tuʻumaʻu ʻo e ako fakafāmilí?
3 Ke fakahoko ʻa e lelei tahá, ʻoku fiemaʻu ʻa e fakahinohinó ke fai tuʻumaʻu, ʻo fehoanaki mo e lēsoni naʻe akoʻi ʻe Sihova ki ʻIsileli ʻi he toafá: “ʻOku ʻikai moʻui ʻa e tangata ʻi he ma pe, ka ko e meʻa kehekehe ʻoku hu atu mei he fofonga ʻo Sihova ʻa ia ʻoku moʻui ai ʻa e tangata.” (Teutalonome 8:3) Fakatuʻunga ʻi he ngaahi tuʻunga ʻo e fāmilí, ʻe fokotuʻutuʻu nai ʻa e ngaahi fāmili ʻe niʻihi ki ha ako fakauike; ko e niʻihi ʻoku nau fai nai ʻa e ngaahi konga ako nounou ange ʻi ha tuʻunga fakaʻaho. Ko e hā pē ha fokotuʻutuʻu ʻokú ke filí, ʻoua ʻe tuku ʻa e akó ke hokonoa pē. ‘Fakatau mai ha taimi’ ki ai. Ko hono totongi ʻa e totongi ʻoku fiemaʻu ki he taimi peheé ko ha ʻinivesi fakapotopoto ia. Ko e moʻui ʻa e ngaahi mēmipa ʻo ho fāmilí ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki.—Efeso 5:15-17, NW; Filipai 3:16.
Ngaahi Taumuʻa ke Tauhi ʻi he Fakakaukaú
4, 5. (a) Fakafou ʻia Mōsese, ko e hā naʻe fokotuʻu ʻe Sihova ki he ngaahi mātuʻá ko ha taumuʻa mahuʻinga ia ʻi hono akoʻi ʻenau fānaú? (e) Ko e hā ʻoku kau ki he meʻa ko iá ʻi he ʻaho ní?
4 ʻI hoʻo fai ʻa e ako fakafāmilí, te ne fakahoko ʻa e lelei tahá kapau ʻokú ke maʻu ʻi hoʻo fakakaukaú ʻa e ngaahi taumuʻa kuo fakapapauʻi maʻalaʻala. Vakai angé ki ha niʻihi ʻo kinautolu.
5 ʻI he ako taki taha, kumi ke langa hake ʻa e ʻofa kia Sihova ko e ʻOtuá. Lolotonga ʻa e fakatahataha ʻa ʻIsileli ʻi he ngaahi lautoka ʻo Mōapé, ki muʻa ke nau hū ki he Fonua ʻo e Talaʻofá, naʻe fakahangataha ʻe Mōsese ʻenau tokangá ki he meʻa naʻe toki fakahaaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ki mui ko e “tuʻutuʻuni . . . ʻi he Lao ʻoku mamafa taha.” Ko e hā ia? “Te ke ʻofa ki he ʻEiki ko ho ʻOtua [“Sihova,” NW], ʻo fai ʻaki ʻa e kotoa ʻo ho loto, mo e kotoa ʻo ho laumalie, mo e kotoa ʻo ho ʻatamai.” (Mātiu 22:36, 37; Teutalonome 6:5) Naʻe enginaki ʻe Mōsese ʻa e kau ʻIsilelí ke ʻai ke maongo eni ki honau ngaahi lotó tonu pea ke akoʻi ia ki heʻenau fānaú. ʻE fiemaʻu ki ai ʻa e toutou ʻai, ʻo tohoaki ʻa e tokangá ki he ngaahi ʻuhinga ke ʻofa ai kia Sihová, feangai mo e ngaahi fakakaukau mo e ʻulungaanga ʻe lava ke ne taʻofi ʻa e fakahāhā ʻo e ʻofa peheé, pea fakahāhā ʻa e ʻofa kia Sihova ʻi heʻenau moʻuí tonu. ʻOku fiemaʻu ʻe heʻetau fānaú ʻa e faʻahinga fakahinohino tatau? ʻIo! Pea ko kinautolu foki ʻoku nau fiemaʻu ʻa e tokoni ke ‘kamu honau lotó,’ ʻa ia, ke toʻo atu ha meʻa pē ʻa ia te ne taʻofi ʻenau ʻofa ki he ʻOtuá. (Teutalonome 10:12, 16; Selemaia 4:4) ʻI he lotolotonga ʻo e ngaahi taʻofi peheé ʻe ʻi ai nai ha holi ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní pea ki ha ngaahi faingamālie ke kau ai ʻi heʻene ngaahi ngāué. (1 Sione 2:15, 16) Ko e ʻofa kia Sihová kuo pau ke longomoʻui, fakahāhaaʻi, ʻo ne ueʻi kitautolu ke fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakahōifua ki heʻetau Tamai fakahēvaní. (1 Sione 5:3) Ke maʻu ʻe hoʻo ako fakafāmilí ha ngaahi ʻaonga fuoloa, ʻoku totonu ke fai ʻa e konga kotoa pē ʻi ha tōʻonga ʻa ia ʻokú ne fakaivimālohiʻi ʻa e ʻofa ko ení.
6. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻú koeʻuhi ke ʻoatu ʻa e ʻilo totonú? (e) ʻOku anga-fēfē hono fakamamafaʻi ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ʻa e mahuʻinga ʻo e ʻilo totonú?
6 ʻOatu ʻa e ʻilo totonu fekauʻaki mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e ʻOtuá. Ko e hā ʻoku kau ki he meʻa ko iá? ʻOku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ʻi he malava pē ke lau ha tali mei ha makasini pe ko ha tohi. ʻOku faʻa fiemaʻu ʻa e fetalanoaʻaki ke fakapapauʻi ʻoku mahino lelei ʻa e ngaahi foʻi lea tefitó mo e ngaahi fakakaukau mahuʻinga tahá. Ko e ʻilo totonú ko ha tefitoʻi meʻa mātuʻaki mahuʻinga ia ki hono ʻai ʻa e angaʻitangata foʻoú, ʻi he hanganaki fakahangataha ki he ngaahi meʻa mahuʻinga moʻoní ʻi he taimi ʻo e feangainga mo e ngaahi palopalema ʻi he moʻuí, pea ʻi hono fai ko ia ʻa e meʻa ʻoku fakahōifua moʻoni ki he ʻOtuá.—Filipai 1:9-11; Kolose 1:9, 10; 3:10.
7. (a) Ko hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi fē te ne tokoniʻi nai ʻa e fāmilí ke nau ngāueʻaongaʻaki ʻa e meʻa ʻoku fai ai ʻa e akó? (e) ʻOku anga-fēfē hono fakamamafaʻi ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ʻa e mahuʻinga ʻo ha taumuʻa pehē?
7 Tokoniʻi ke ngāueʻaongaʻaki ʻa e meʻa ʻoku akó. ʻI he vakai atu mo e taumuʻa ko ení, lolotonga ʻa e ako fakafāmili taki taha, ʻeke: ‘ʻOku totonu ke laveʻi fēfē ʻe he fakamatala ko ení ʻetau moʻuí? ʻOku fiemaʻu ki ai ha liliu mei he meʻa ko ia ʻoku tau lolotonga faí? Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau loto ke fai ha ngaahi fengaʻunuʻakí?’ (Palovepi 2:10-15; 9:10; Aisea 48:17, 18) Ko hono fai ha tokanga feʻunga ki hono ngāueʻaongaʻaki ʻo e ngaahi meʻa kuo akó ʻe lava ke hoko ia ko ha tefitoʻi meʻa mahuʻinga ʻi he tupu fakalaumālie ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí.
Ngāue Fakapotopotoʻaki ʻa e Ngaahi Meʻangāue Fakafaiakó
8. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻangāue ki he ako Tohitapú kuo tokonaki mai ʻe he kalasi tamaioʻeikí?
8 Kuo tokonaki mai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto” ha ngaahi meʻangāue lahi ʻe lava ke ngāueʻaki ki he akó. Ko e makasini Taua Leʻo, ki hono ngāueʻaki fakataha mo e Tohitapú, ʻoku ala maʻu ia ʻi he ngaahi lea ʻe 131. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi tohi ki he ako Tohitapú ʻi he ngaahi lea ʻe 153, ngaahi polosiuá ʻi he 284, ngaahi kāsete tepí ʻi he 61, ngaahi kāsete vitioó ʻi he 41, naʻa mo ha polokalama komipiuta ki he fekumi faka-Tohitapú ʻi he ngaahi lea ʻe 9!—Mātiu 24:45-47, PM.
9. ʻE anga-fēfē nai haʻatau ngāueʻaki ʻa e akonaki ʻi he ngaahi konga Tohitapu ʻoku lave ki ai ʻi he palakalafi ko ení ʻi he taimi ʻoku fai ai ha ako fakafāmili ʻi he Taua Leʻo?
9 ʻOku ngāueʻaki ʻe he ngaahi fāmili lahi ʻa e vahaʻa taimi ako fakafāmilí ke nau teuteu ai ki he Ako Taua Leʻo ʻa e fakatahaʻangá. He tokoni moʻoni ia ʻe lava ke hokó! ʻOku ʻi he Taua Leʻo ʻa e meʻakai fakalaumālie mahuʻinga taha ʻa ia ʻoku tokonaki mai ke langa hake ʻaki ʻa e kakai ʻa Sihová ʻi māmani lahi. ʻI he taimi ʻoku mou ako ai ʻa e Taua Leʻo ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí, fai ʻa e meʻa lahi ange ʻi he lau pē ʻo e ngaahi palakalafí pea mo tali ʻa e ngaahi fehuʻi kuo pulusí. Kumi fakamātoato ke maʻu ʻa e mahinó. Vaheʻi ha taimi ke kumi ai ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻoku lave ki ai ka ʻoku ʻikai hikí. Fakaafeʻi ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ke nau fakamatala ki he anga ʻo e felāveʻi ʻa e ngaahi meʻá ni mo e meʻa ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he palakalafi ʻoku fai ki ai ʻa e fetalanoaʻakí. ʻAi ke kau ki ai ʻa e lotó.—Palovepi 4:7, 23; Ngāue 17:11.
10. Ko e hā ʻoku lava ke fai ke fakakau ai ʻa e fānaú ʻi he akó pea ke ʻai ia ke hoko ko ha taimi fakafiefia kiate kinautolu?
10 Kapau ʻoku ʻi ai ha fānau ʻi ho fāmilí, ko e hā ʻe lava ke ke fai ke ʻai hoʻomou akó ke ʻoua ʻe hoko ko ha founga-tuʻumaʻu fakafāmili pē ka ko ha taimi langa hake, fakamānako, mo fakafiefia? Feinga mālohi ke tauhi ʻa e tokotaha taki taha ʻoku kau ki aí ʻi ha founga taau koeʻuhi ke nofo fakahangataha pē ʻa e tokangá ʻi he meʻa ʻoku fai ai e akó. Kapau ʻe ala lava, fokotuʻutuʻu ki he kiʻi tama taki taha ke ne maʻu ʻene Tohitapu mo e makasini ako pē ʻaʻana. ʻI he faʻifaʻitaki ki he loto-māfana naʻe fakahāhā ʻe Sīsuú, ʻe ʻai nai ʻe ha mātuʻa ke tangutu mātuʻaki ofi ange ki ai ha kiʻi leka, ʻo puke mai nai ʻa e kiʻi tokotaha ko iá. (Fakafehoanaki mo Maake 10:13-16.) ʻE ʻai nai ʻe he ʻulu ʻo e fāmilí ha kiʻi leka ke ne fakamatalaʻi ha fakatātā ʻoku ʻasi fakataha mo e meʻa ʻoku fai ai ʻa e akó. ʻE vaheʻi nai ki muʻa ki ha kiʻi tama ke ne lau ha konga Tohitapu pau. ʻE vaheʻi nai ki ha tokotaha lahi ange ke ne lave ki he ngaahi faingamālie ke ngāueʻaongaʻaki ai ʻa e meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e akó.
11. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻangāue fakafaiako kehe kuo tokonaki maí, pea ʻoku ala maʻu kinautolu ʻi fē, pea ʻe anga-fēfē nai ʻa hono ngāueʻaongaʻaki kinautolu ʻi he felāveʻi mo e ako fakafāmilí?
11 Neongo ʻokú ke ngāueʻaki nai ʻa e Taua Leʻo ko ha makatuʻunga ia ki hoʻomou fetalanoaʻakí, ʻoua naʻa ngalo ʻa e ngaahi meʻangāue fakaeako kehe ʻoku ala maʻu ʻi he ngaahi lea lahi. Kapau ʻoku fiemaʻu ha fakamatala fakamahino kehe pe ko hano fakamatalaʻi ʻo ha kupuʻi lea ʻi he Tohitapú, ʻe tokonaki mai nai ia ʻe he Insight on the Scriptures. ʻE tali nai ha ngaahi fehuʻi kehe ʻaki ʻa hono ngāueʻaki ʻa e Watch Tower Publications Index pe ʻi hono ngāueʻaki ʻa e polokalama fekumi ʻi he komipiutá kuo tokonaki mai ʻe he Sōsaietí. Ko e ako ki hono ngāueʻaki ʻo e ngaahi meʻangāué ni, kapau ʻoku ala maʻu kinautolu ʻi hoʻo leá, ʻe lava ke hoko ia ko ha konga mahuʻinga ʻo e ako fakafāmilí. Te ke toe vaheʻi nai fakataha mo ha taumuʻa ke langaʻi ʻa e mahuʻingaʻia ʻa e fānau īkí, ha konga ʻo homou taimi akó ke sio ai ʻi ha konga ʻo e taha ʻo e ngaahi foʻi vitiō fakamaama ʻa e Sōsaietí pe ko e fanongo ki ha konga ʻo ha tulama ʻi he tepi kāseté pea toki fetalanoaʻaki leva ki ai. Ko hono ngāueleleiʻaki ʻo e ngaahi meʻangāue fakaeako ko ení ʻe lava ke tokoni ia ke ne ʻai hoʻomou ako fakafāmilí ke fakamānako mo ʻaonga ki he fāmilí fakakātoa.
Feʻunuʻaki ki he Ngaahi Fiemaʻu Ho Fāmilí
12. ʻE lava fēfē ke fakahoko ʻe he ako fakafāmilí ha ngafa ʻi he feangainga mo e ngaahi fiemaʻu mātuʻaki mahuʻinga ʻa e fāmilí?
12 Mahalo pē ʻoku faʻa ako ʻe ho fāmilí ʻa e lēsoni Taua Leʻo ki he uiké. Kae tokanga ki he ngaahi palopalema lolotonga ʻa e fāmilí. Kapau ʻoku ʻikai ke ngāue fakaemāmani ʻa e faʻeé, te ne malava nai ke fakamoleki ha taimi mo e fānaú ʻi he ʻaho kotoa pē ʻi he taimi ʻoku nau foki mai ai ki ʻapi mei he akó. ʻE lava leva ai ke fakaleleiʻi ha ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi; ʻe fiemaʻu nai ki he niʻihi ha tokanga lahi ange. ʻI he taimi ʻoku ʻi ai ai ha ngaahi fiemaʻu fakafāmili mātuʻaki mahuʻingá, ʻoua ʻe tukunoaʻi kinautolú. (Palovepi 27:12) ʻOku kau nai ki he ngaahi meʻá ni ʻo ʻikai ke ngata pē ʻi he ngaahi palopalema ʻi he akoʻangá kae toe pehē foki ki he ngaahi tuʻunga kehé. Filifili ha fakamatala feʻungamālie, pea fakahaaʻi ki muʻa ki he fāmilí fekauʻaki mo e meʻa ʻe fai ai ʻa e akó.
13. Ko e hā nai ʻe ʻaonga ai ha fetalanoaʻaki fakafāmili ki he founga ke fekuki ai mo e masivá?
13 Ko ha fakatātā, ko ha konga lahi ʻo e māmaní ʻoku maʻunimā ia ʻe he masivá; ko ia ai ʻi he ngaahi feituʻu lahi, ʻe fiemaʻu nai ke fetalanoaʻaki ki he founga ke fekuki ai mo iá. ʻE ʻaonga ki ho fāmilí ha ako fakafāmili ʻoku fakatefito ʻi he ngaahi tuʻunga moʻoni ʻi he moʻuí mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú?—Palovepi 21:5; Koheleti 9:11; Hepelu 13:5, 6, 18.
14. Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga te ne ʻai nai ai ke taimi totonu ʻa e fetalanoaʻaki fakafāmili fekauʻaki mo e vakai mai ʻa Sihova ki he fakamālohí, taú, pea mo e tuʻu-ʻatā faka-Kalisitiané?
14 Ko e toe tuʻunga-lea ʻe taha ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e fetalanoaʻakí ko e fakamālohí. ʻOku fiemaʻu kiate kitautolu hono kotoa ke ʻai ke maongo mālohi ki hotau ʻatamaí mo e lotó ʻa e anga ʻo e vakai ʻa Sihová. (Senesi 6:13; Sāme 11:5) Ko hano ako fakafāmili ʻo e tuʻunga-lea ko ení ʻe lava ke ne ʻomai ha fakakaukau ki he fetalanoaʻaki ki ha founga ke feangainga ai mo e kau houtamaki ʻi he akoʻangá, pe ʻe akoʻi nai ki he kalaté, pea mo e founga ke filifili ai ʻa e fakafiefia ʻoku tāú. Kuo failahia ʻa e ngaahi tau fakamālohi; kuo taaʻiʻaki ʻa e meimei fonua kotoa pē ha taha ʻi he tau fakalotofonuá, ʻi he vāvākovi fakapolitikale pe fakamatakali, pe ʻi he ngaahi tau fakakaukengi. Ko hono olá, ʻe fiemaʻu nai ki ho fāmilí ha fetalanoaʻaki fekauʻaki mo hono tauhi maʻu ʻa e ʻulungaanga faka-Kalisitiané lolotonga ʻa hono ʻātakaiʻi ʻe he ngaahi tau fakafaʻahí.—Aisea 2:2-4; Sione 17:16.
15. ʻOku totonu ke anga-fēfē hono fai ki he fānaú ʻa e fakahinohino fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó pea mo e nofo malí?
15 ʻI he tupu hake ʻa e fānaú, ʻoku fiemaʻu kiate kinautolu ʻa e fakahinohino fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó pea mo e nofo malí, ʻo fakafeʻunga ki honau taʻumotuʻá. ʻI he ngaahi anga-fakafonua ʻe niʻihi ko e tokolahi taha ʻo e ngaahi mātuʻá ʻoku ʻikai ʻaupito ke nau fetalanoaʻaki fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó pea mo ʻenau fānaú. Ko e fānau kuo ʻikai fakahinohinoʻí te nau maʻu nai ʻa e ngaahi fakakaukau mioʻi mei he ngaahi toʻutupu kehé, pea ʻe lava ke hoko ʻa hono ngaahi olá ʻo fakalilifu. ʻIkai ʻoku lelei ange ke faʻifaʻitaki kia Sihova, ʻa ia ʻokú ne ʻomai ʻa e akonaki hangatonu kae lelei fekauʻaki mo e meʻa ko ení ʻi he Tohitapú? Ko e akonaki fakaʻotuá te ne tokoniʻi ʻetau fānaú ke tauhi maʻu ʻa e tokaʻi-kitá pea ke tōʻongafai ki he faʻahinga ko e tangata pe fefine ʻaki ʻa e fakangeingeia. (Palovepi 5:18-20; Kolose 3:5; 1 Tesalonaika 4:3-8) Neongo kapau kuo mou ʻosi fetalanoaʻaki ki he ngaahi meʻá ni, ʻoua ʻe toumoua ke toe fai ia. ʻI he malanga hake ʻa e ngaahi tuʻunga foʻoú, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ʻa hono toutou faí.
16. (a) ʻI he ngaahi fāmili kehekehe, ko fē ʻa e taimi ʻoku fai ai ʻa e ako fakafāmilí? (e) Kuo anga-fēfē ʻa hoʻo feangai mo ha ngaahi fakafeʻātungia koeʻuhi ke maʻu ha ako fakafāmili tuʻumaʻú?
16 Ko fē ʻa e taimi ʻe lava ke fai ai ʻa e ako fakafāmilí? ʻI he faʻifaʻitaki ki he ngaahi fāmili Pēteli takatakai ʻi he māmaní, ʻoku fakataimitēpileʻi ʻe he ngaahi fāmili lahi ʻenau ako fakafāmilí ki he efiafi Mōnité. ʻOku kehe ia ki he niʻihi. ʻI ʻĀsenitina ko ha fāmili ʻoku toko 11, ʻo kau ai ʻa e fānau ʻe toko 9, ʻoku nau ʻā hake tuʻumaʻu ʻi he hoko ʻa e nimá he pongipongi kotoa pē ke fai ʻenau ako fakafāmilí. Koeʻuhi ko e kehekehe ʻo e ngaahi taimi-tēpile ngāué, naʻe ʻikai ke toe malava ia ʻi ha toe taimi kehe. Naʻe ʻikai ke faingofua, ka naʻá ne ʻai ke maongo ki he ʻatamai mo e loto ʻo e fānaú ʻa e mahuʻinga ʻo e ako fakafāmilí. ʻI he ʻOtu Filipainí naʻe fai tuʻumaʻu ai ʻe he tokotaha mātuʻa ʻa e ako fakafāmilí mo hono uaifí mo ʻena fānau ʻe toko tolu ʻi heʻenau tupu haké. Lolotonga ʻa e uiké naʻe toe fai ʻe he ongo mātuʻá ʻa e ngaahi ako fakafoʻituitui mo e fānaú taki taha koeʻuhi ke ʻai ʻe he tokotaha taki taha ʻa e moʻoní ko ʻene meʻa. ʻI he ʻIunaite Seteté, ko ha tuofefine ʻa ia ko hono husepānití ʻoku ʻikai ko ha Fakamoʻoni ʻokú ne luelue mo ʻene fānaú ki he pasi akó ʻi he pongipongi taki taha. Lolotonga ʻenau tatali ki he pasí, ʻoku nau fakamoleki fakataha ʻa e miniti nai ʻe hongofulu ʻi hono lau mo fetalanoaʻaki ʻi ha fakamatala ako Fakatohitapu feʻungamālie, pea toki fai leva ʻe he faʻeé ha kiʻi lotu nounou ki muʻa pea heka ʻa e fānaú ki he pasí. ʻI he Lepupilika Temokalati ʻo Kongó, ko ha fefine ʻa ia naʻe liʻaki ʻe hono husepāniti taʻetuí ʻa e fāmilí kuo pau ke ngāue mālohi ʻi he akó koeʻuhi ko e fakangatangata pē ʻa hono tuʻunga fakaakó. ʻOku tokoni ʻa hono foha kuo fuʻu lahí ʻaki ʻene ʻaʻahi mai ʻi he uike taki taha ki he fāmilí ke takimuʻa ʻi ha ako ʻoku kau ki ai ʻene faʻeé mo hono fanga kiʻi tehiná. ʻOku fokotuʻu ʻe he faʻeé ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻaki ʻene teuteu fakamātoató. ʻOku ʻi ai ha tuʻunga ʻokú ne ʻai ke faingataʻa ai ʻa e ako fakafāmili tuʻumaʻu ʻi ho fāmilí? ʻOua ʻe foʻi. Kumi tōtōivi ki he tāpuaki ʻa Sihová ʻi hoʻo ngaahi feinga ke maʻu ha ako Tohitapu tuʻumaʻú.—Maake 11:23, 24.
Ngaahi Pale mei he Kītakí
17. (a) Koeʻuhi ke maʻu ha ako fakafāmili tuʻumaʻu, ko e hā ʻoku fiemaʻú? (e) Ko e hā ʻa e meʻa naʻe hokosia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e fakahinohino fakafāmili tuʻumaʻu ʻi he ngaahi founga ʻa Sihová?
17 ʻOku fiemaʻu ʻa e palani. ʻOku fiemaʻu ʻa e kītaki. Ka ko e ngaahi ʻaonga ʻoku hoko mai mei he ako fakafāmili tuʻumaʻú ʻoku mātuʻaki ʻaonga. (Palovepi 22:6; 3 Sione 4) Ko Franz mo Hilda, ʻi Siamané, naʻá na tauhi hake ha fāmili ʻo e fānau ʻe toko 11. ʻI ha ngaahi taʻu ki mui ai, naʻe pehē ʻe hona ʻofefine ko Magdalena: “Ko e meʻa ʻoku ou fakakaukau ʻoku mahuʻinga lahi taha he ʻaho ní ko e ʻikai ko ia ha ʻaho ʻe taha ʻe fakalaka te mau taʻemaʻu ai ha fakahinohino fakalaumālié.” ʻI he taimi naʻe hoko ai ʻo mātuʻaki hulu ʻa e laumālie ʻo e mamahiʻi fonuá ʻi he malumalu ʻo ʻAtolofi Hitilaá, naʻe ngāueʻaki ʻe he tamai ʻa Magdalena ʻa e Tohitapú ke teuteuʻiʻaki hono fāmilí ki he ngaahi ʻahiʻahi ʻa ia naʻá ne ʻiloʻi naʻe teu ke hoko maí. Naʻe faai mai pē, ʻo puke ʻa e ngaahi mēmipa iiki ange ʻo e fāmilí ʻo ʻave ki ha akoʻanga fakafoʻou; naʻe tukupōpula ʻa e niʻihi kehe ʻo e fāmilí pea tauhi ʻi he ngaahi pilīsone mo e ngaahi kemi fakamamahi. Naʻe tāmateʻi ʻa e niʻihi. Naʻe mālohi ʻa e tui ʻa kinautolú hono kotoa—ʻo ʻikai ngata pē ʻi he lolotonga ʻa e taimi ko ia ʻo e fakatanga kakahá kae toe pehē foki, ki he faʻahinga naʻe haó, ʻi he lolotonga ʻa e ngaahi taʻu naʻe hoko atu aí.
18. Kuo anga-fēfē hono fakapaleʻi ʻa e ngaahi feinga ʻa e ngaahi mātuʻa taʻemalí?
18 Tokolahi ʻa e ngaahi mātuʻa taʻemali, pea pehē foki ki he faʻahinga ʻoku ʻikai te nau kau fakataha mo honau ngaahi hoá ʻi heʻenau tuí, kuo nau tokonaki tatau ki heʻenau fānaú ʻa e fakahinohino Tohitapu tuʻumaʻú. Ko ha faʻē taʻemali, ko ha uitou, ʻi ʻInitia naʻá ne ngāue mālohi ke fakahūhū ʻa e ʻofa kia Sihová ki heʻene ongo tamaikí. Kae kehe, naʻe mamahi hono lotó, ʻi he taimi naʻe tuku ai ʻa e feohi ʻa hono fohá mo e kakai ʻa Sihová. Naʻá ne kōlenga kia Sihova ke fakamolemoleʻi ia ʻi ha ngaahi tōnounou pē ʻi heʻene akoʻi ʻa hono fohá. Ka naʻe ʻikai moʻoni ke ngalo ʻi he fohá ʻa e meʻa naʻá ne akó. Hili ʻa e ngaahi taʻu ʻe hongofulu tupu, naʻá ne foki mai, ʻo fai ha fakalakalaka fakalaumālie, pea hoko ko ha mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá. ʻI he taimi ní ko ia mo hono uaifí ʻokú na ngāue ko ha ongo faifekau tāimuʻa taimi-kakato. He houngaʻia moʻoni ko e ngaahi mātuʻa ko ia kuo nau tukulotoʻi ʻa e akonaki meia Sihova mo ʻene kautahá ke tokonaki ha fakahinohino Tohitapu tuʻumaʻu ki loto ʻi he siakale ʻo e fāmilí! ʻOkú ke ngāueʻaki ʻa e akonaki ko iá ʻi ho fāmilí?
ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?
◻ Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ako fakafāmili tuʻumaʻú?
◻ Ko e hā ʻoku totonu ke hoko ko ʻetau ngaahi taumuʻá ia ʻi he ako fakafāmili taki taha?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi meʻangāue ki he faiakó kuo ʻai ke tau ala maʻú?
◻ ʻE lava fēfē ke fengaʻunuʻaki ʻa e akó ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e fāmilí?
[Fakatātā ʻi he peesi 15]
Ko e ngaahi taumuʻa papaú te ne fakaleleiʻi ʻa hoʻo ako fakafāmilí
-
-
Ngaahi Fāmili, Fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he Hoko ko e Konga ʻo ʻEne FakatahaʻangáKo e Taua Leʻo—1999 | Siulai 1
-
-
Ngaahi Fāmili, Fakahīkihikiʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he Hoko ko e Konga ʻo ʻEne Fakatahaʻangá
“I he gaahi fakataha oe kakai teu fakafetai kia Jihova.”—SĀME 26:12, PM.
1. Ko e hā ha konga mahuʻinga ʻo e lotu moʻoní ʻo tānaki atu ki he ako mo e lotu ʻi ʻapí?
KO E lotu kia Sihová ʻoku kau ai ʻo ʻikai ngata pē ʻi he lotu mo e ako ʻo e Tohitapú ʻi ʻapí kae toe pehē foki ki he ngāue ʻi he hoko ko e konga ʻo e fakatahaʻanga ʻa e ʻOtuá. Naʻe fekauʻi ʻa ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá ke nau “fakataha ʻa e kakai, ʻa e kau tangata, mo e kau fefine, mo e tamaiki,” ke nau ako ʻa e lao ʻa e ʻOtuá koeʻuhi ke nau ʻaʻeva ʻi heʻene foungá. (Teutalonome 31:12; Siosiua 8:35) Naʻe fakalototoʻaʻi fakatouʻosi ʻa e faʻahinga taʻumotuʻa angé mo e ‘kau talavoú mo e finemuí’ ke nau kau ʻi hono fakahīkihikiʻi ʻa e huafa ʻo Sihová. (Sāme 148:12, 13) ʻOku ngāueʻaki ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu meimei tatau ʻi he loto fakatahaʻanga Kalisitiané. ʻI he ngaahi Fale Fakatahaʻanga ʻi he māmaní kotoa, ʻoku kau tauʻatāina ai ʻa e kakai tangata, kakai fefine, mo e fānaú ʻi he ngaahi konga ʻoku kau ki ai ʻa e kau fanongó, pea ʻoku maʻu ʻe he tokolahi ʻa e fiefia lahi ʻi he kau ki aí.—Hepelu 10:23-25.
2. (a) Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e teuteú ko ha kī tefito ia ʻi hono tokoniʻi ʻa e fānau īkí ke nau fiefia ʻi he ngaahi fakatahá? (e) Ko e faʻifaʻitakiʻanga ʻa hai ʻoku mahuʻingá?
2 Ko e moʻoni, ko hono tokoniʻi ʻa e fānau īkí ke kau ki ha founga-tuʻumaʻu longomoʻui ʻi he ngāue ʻa e fakatahaʻangá ʻe lava ke hoko ia ko ha pole. Kapau ʻoku ʻi ai ha fānau ʻe niʻihi ʻoku nau ʻalu ki ai mo ʻenau ngaahi mātuʻá ʻoku hangehangē ʻoku ʻikai te nau fiefia ʻi he ngaahi fakatahá, ko e hā nai ʻa e palopalemá? Ko e moʻoni, ko e tokolahi taha ʻo e fānaú ʻoku nounou ʻa e lōloa ʻo ʻenau tokangá pea ʻoku nau pipikoʻiangofua. ʻE lava ke tokoni ʻa e teuteú ke fakaleleiʻi ʻa e palopalema ko ení. ʻI he ʻikai ha teuteú, heʻikai lava ke kau ʻa e fānaú ki he ngaahi fakatahá ʻi ha founga mohu ʻuhinga. (Palovepi 15:23) ʻI he ʻikai ha teuteú, ʻe faingataʻa kiate kinautolu ke nau fai ha fakalakalaka fakalaumālie ʻokú ne ʻomai ʻa e fiemālié. (1 Timote 4:12, 15) Ko e hā ʻe lava ke faí? ʻUluakí, ʻoku fiemaʻu ke ʻeke hifo ʻe he ngaahi mātuʻá pe ʻoku nau teuteu kinautolu tonu ki he ngaahi fakatahá. Ko ʻenau faʻifaʻitakiʻangá ko ha tākiekina mālohi ia. (Luke 6:40) Ko e palani lelei ʻo e ako fakafāmilí ʻe lava ke toe hoko ia ko ha tefitoʻi meʻa mahuʻinga.
Langa Hake ʻa e Lotó
3. Lolotonga ʻa e ako fakafāmilí, ko e hā ʻoku totonu ai ke fai ha feinga makehe ke langa hake ʻa e ngaahi lotó, pea ko e hā ʻoku fiemaʻu ki he meʻá ni?
3 Ko e ako fakafāmilí ʻoku totonu ke hoko ia ko ha taimi ʻo ʻikai ko e fakafonuʻaki pē ʻa e ngaahi foʻi ʻulú ʻa e ʻiló kae toe pehē foki ke langa hake ʻa e ngaahi lotó. ʻOku fiemaʻu ki he meʻá ni fakatouʻosi ha lāuʻilo fekauʻaki mo e ngaahi palopalema ʻoku fehangahangai mo e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí mo ha tokanga anga-ʻofa ki he tokotaha taki taha. Ko Sihová ko e tokotaha ʻokú ne “sivi ʻa e loto.”—1 Kalonikali 29:17.
4. (a) Ko e hā hono ʻuhinga ʻo e hoko ʻo “masiva lotó”? (e) Ko e hā ʻoku kau ki hono “maʻu ʻa e lotó”?
4 Ko e hā ʻoku ʻafioʻi ʻe Sihova ʻi he taimi ʻokú ne sivi ai ʻa e ngaahi loto ʻo ʻetau fānaú? Ko e tokolahi taha ʻo kinautolú te nau pehē ʻoku nau ʻofa ki he ʻOtuá, pea ʻoku fakaongoongoleleiʻi ia. Ka, ko e tokotaha ko ē ʻoku kei siʻi pe ʻoku ako foʻou fekauʻaki mo Sihová ʻoku fakangatangata pē ʻa ʻene taukei ki he ngaahi founga ʻa Sihová. Koeʻuhi ko ʻene taʻetaukeí, ʻokú ne “masiva loto” nai, hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú. Mahalo pē ʻoku ʻikai ke kovi kotoa ʻa ʻene ngaahi taumuʻá, ka ʻoku fiemaʻu ha taimi ke ʻomai ai ʻa e loto ʻo e tokotaha ko iá ki ha tuʻunga ʻa ia ʻe fakafiefiaʻi moʻoni ai ʻa e ʻOtuá. ʻOku kau ki he meʻá ni ʻa hono ʻomai ʻa e ngaahi fakakaukau, ngaahi holi, ngaahi saiʻia, ngaahi ongo ʻo e lotó, mo e ngaahi taumuʻa ʻi he moʻui ʻa e tokotahá ke fehoanaki mo e meʻa ʻoku hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá, ki ha tuʻunga ʻa ia ʻe malava ia ki he faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá. ʻI hono fai ʻe ha tokotaha ʻa e oʻi pehē ʻo e tangata ʻi lotó ʻi ha founga fakaʻotua, ʻokú ne “maʻu ʻa e lotó.”—Palovepi 9:4, NW; 19:8, NW.
5, 6. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke “maʻu ʻa e lotó”?
5 ʻE lava ʻa e ngaahi mātuʻá ʻo tokoniʻi ʻenau fānaú ke “maʻu ʻa e lotó”? Ko e moʻoni, heʻikai lava ʻe ha tangata ʻo ʻai ha tuʻunga lelei ʻo e lotó ki ha tokotaha ʻe taha. Ko kitautolu taki taha kuo foaki mai ki ai ʻa e fili tauʻatāina, pea ʻoku fakatuʻunga lahi pē ʻi he meʻa ʻoku tau fakaʻatā kitautolu ke fakakaukau fekauʻaki mo iá. Kae kehe, ʻi he ʻiloʻilo, ʻe faʻa lava ai ʻe he ngaahi mātuʻá ke tohoaki mai ʻa e fakakaukau ʻa e kiʻi tamá, ʻo ʻiloʻi ai ʻa e meʻa ʻoku ʻi he lotó pea mo e tafaʻaki ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e tokoní. Ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko e, ‘ʻOku fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo e meʻá ni?’ mo e ‘Ko e hā te ke saiʻia moʻoni ke faí?’ Pea fanongo anga-kātaki leva. ʻOua ʻe tali ʻitá. (Palovepi 20:5) Ko ha ʻatimosifia ʻo e anga-ʻofa, mahino, mo e ʻofá ʻoku mahuʻinga kapau ʻokú ke loto ke aʻu ki he lotó.
6 Ke ʻai ke mālohi ʻa e ngaahi hehema leleí, fetalanoaʻaki tuʻo lahi ki he fua ʻo e laumālié—ki he tafaʻaki taki taha ʻo iá—pea ngāue fakataha ʻi he tuʻunga ko ha fāmili ke fakatupulekina ia. (Kaletia 5:22, 23) Langa hake ʻa e ʻofa kia Sihova pea kia Sīsū Kalaisí, ʻo ʻikai ʻi he pehē pē ʻoku totonu ke tau ʻofa ʻiate kinaua ka ʻi he fetalanoaʻaki ki he ngaahi ʻuhinga ʻoku tau ʻofa ai ʻiate kinauá mo e founga ʻe lava ke tau fakahāhaaʻi ai ʻa e ʻofa ko iá. (2 Kolinito 5:14, 15) Fakaivimālohiʻi ʻa e holi ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú ʻaki ʻa e fakaʻuhinga ki he ngaahi ʻaonga ʻa ia ʻe iku ki aí. Langa hake ʻa e holi ke liʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau, lea, mo e ʻulungaanga halá ʻaki ʻa e fetalanoaʻaki ki he ngaahi nunuʻa kovi ʻo e ngaahi meʻa peheé. (Emosi 5:15; 3 Sione 11) Fakahaaʻi ʻa e lava ke uesia ʻe he anga ʻo e ngaahi fakakaukaú, leá, mo e ʻulungāngá—tatau ai pē pe ʻoku lelei pe kovi—ʻa hoto vahaʻangatae mo Sihová.
7. Ko e hā ʻoku lava ke fai ke tokoniʻi ʻa e fānaú ke nau feangainga mo e ngaahi palopalemá pea ke fai ha ngaahi fili ʻi ha founga te ne tauhi ai kinautolu ke ofi kia Sihová?
7 ʻI he taimi ʻoku ʻi ai ai ha palopalema pe ngaahi fiemaʻu ʻa ha kiʻi tama ke fai ha fili mahuʻinga, ʻe lava ke tau ʻeke ange kiate ia: ‘ʻOku fēfē hoʻo fakakaukau ki he anga ʻo e vakai mai ʻa Sihová ki he meʻá ni? Ko e hā ʻokú ke ʻiloʻi fekauʻaki mo Sihova, ʻokú ne ʻai ai koe ke ke lea ʻaki iá? Kuó ke lotu kiate ia fekauʻaki mo ia?’ ʻI he kamata he vave taha ʻe ala lavá, tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau langa hake ha sīpinga moʻui ʻa ia ʻoku fai maʻu pē ai ha feinga fakamātoato ke fakapapauʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá pea ke fai leva ia. ʻI heʻenau hoko mai ke maʻu ha vahaʻangatae vāofi, mo fakafoʻituitui mo Sihová, te nau maʻu ai ʻa e fiefia ʻi he ʻaʻeva ʻi hono ngaahi halá. (Sāme 119:34, 35) ʻE langa hake ʻe he meʻá ni ʻiate kinautolu ʻa e houngaʻia ki he monū ʻo e hoko ʻo feohi mo e fakatahaʻanga ʻa e ʻOtua moʻoní.
Teuteu ki he Ngaahi Fakataha ʻa e Fakatahaʻangá
8. (a) Ko e hā nai te ne tokoniʻi kitautolu ke fakakau ʻi heʻetau ako fakafāmilí ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e tokangá? (e) ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e ako ko ení?
8 ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa lahi ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e tokanga he lolotonga ʻa e ngaahi vahaʻa taimi ʻo e ako fakafāmilí. ʻE lava fēfē ke ke ʻai ke nau feʻunga kotoa ʻi ai? ʻOku taʻemalava ke fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻi he taimi tatau. Ka te ke ʻilo nai ʻoku ʻaonga ke ke ʻai haʻo lisi fakahokohoko. (Palovepi 21:5) ʻI he taimi ki he taimi, fakamanatu ia pea vakaiʻi ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ki ai ha tokanga makehé. ʻAi ke mahuʻingaʻia loto-vēkeveke ʻi he fakalakalaka ʻa e mēmipa taki taha ʻo e fāmilí. Ko e fokotuʻutuʻu ko eni ki he ako fakafāmilí ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e ako faka-Kalisitiané, ʻokú ne teuʻi kitautolu ki he moʻui he taimi ní pea teuʻi kitautolu ki he moʻui taʻengata ka hoko maí.—1 Timote 4:8.
9. Ko e hā ʻa e ngaahi taumuʻa fekauʻaki mo e teuteu ki he fakatahá te tau ngāue māmālie nai ki ai lolotonga ʻetau ngaahi ako fakafāmilí?
9 ʻOku fakakau ʻi hoʻomou ako fakafāmilí ʻa e teuteu ki he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá? ʻOku ʻi ai ha ngaahi ngāue te mou ngāue fakalakalaka nai ki ai ʻi hoʻomou ako fakatahá. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi meʻá ni ʻe fiemaʻu nai ki ai ha ngaahi uike, ngaahi māhina, pe naʻa mo ha ngaahi taʻu ke fakahoko ai. Vakai angé ki he ngaahi taumuʻa ko ení: (1) ko e tokotaha taki taha ʻi he fāmilí ʻoku mateuteu ke tali ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá; (2) ʻoku ngāue ʻa e tokotaha taki taha ki hono fai ʻo e ngaahi talí ʻi he ngaahi lea pē ʻaʻana; (3) fakakau ʻa e ngaahi konga Tohitapú ʻi he ngaahi talí; pea (4) ʻanalaiso ʻa e fakamatalá mo ha vakai atu ki hano ngāueʻaki fakafoʻituitui. Ko e meʻá ni kotoa ʻe lava ke ne tokoniʻi ha tokotaha ke ne ʻai ʻa e moʻoní ko ʻene meʻa.—Sāme 25:4, 5.
10. (a) ʻE anga-fēfē nai haʻatau tokanga ki heʻetau ngaahi fakataha taki taha fakaefakatahaʻangá? (e) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ení?
10 Neongo kapau ko hoʻomou ako fakafāmilí ʻoku faʻa makatuʻunga ia ʻi he lēsoni Taua Leʻo ki he uiké, ʻoua ʻe tukunoaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e teuteu fakafoʻituitui pe fakafāmili ki he Ako Tohi ʻa e Fakatahaʻangá, ko e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí, pea mo e Fakataha Ngāué. Ko e ngaahi meʻá ni foki ko e ngaahi konga mahuʻinga ia ʻo e polokalama ki hono akoʻi kitautolu ke ʻaʻeva ʻi he founga ʻa Sihová. Te mou malava nai ʻi he taimi ki he taimi ke teuteu ki he ngaahi fakatahá ʻi he tuʻunga ko ha kulupu fakafāmili. ʻI hoʻomou ngāue fakatahá, ʻe fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi pōtoʻi fakaeakó. Ko hono olá, ʻe maʻu mai ai ʻa e lelei lahi ange mei he ngaahi fakatahá tonu. ʻI he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻa kehé, fetalanoaʻaki ki he ngaahi ʻaonga ʻo e teuteu tuʻumaʻu ki he ngaahi fakataha ko ení pea mo e mahuʻinga ʻo hono maʻu ha taimi pau kuo vaheʻi ki ai.—Efeso 5:15-17.
11, 12. ʻE anga-fēfē ʻa e ʻaonga kiate kitautolu ʻa e teuteu ki he hiva ʻa e fakatahaʻangá, pea ʻe anga-fēfē nai hano fai eni?
11 ʻI he ngaahi Fakataha-Lahi “Founga ʻa e ʻOtuá ki he Moʻuí,” naʻe fakalotolahiʻi ai kitautolu ke teuteu ki he toe tafaʻaki ʻe taha ʻo ʻetau ngaahi fakatahá—ko e hivá. Kuó ke muimui kotoa ai? Ko hono fai iá ʻe lava ke tokoni ia ke fokotuʻu ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e Tohitapú ʻi hotau ʻatamaí mo e lotó pea ʻi he taimi tatau ʻokú ne fakalahi ʻetau fiefia ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá.
12 Ko e teuteu ko ia ʻoku fakakau ki ai ʻa e lautohí mo e fetalanoaʻaki ki he ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi lea ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi hiva kuo fakataimitēpileʻí ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau hiva ai mei hotau lotó. ʻI ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, naʻe ngāueʻaki lahi ai ʻa e ngaahi meʻaleá ʻi he lotú. (1 Kalonikali 25:1; Sāme 28:7) ʻOku ʻi ai ha taha ʻi homou fāmilí ʻokú ne tā ha meʻalea? Fēfē ke ngāueʻaki ʻa e meʻalea ko iá ke ʻahiʻahiʻi ʻa e taha ʻo e ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá ki he uiké, pea hiva leva ʻa e foʻi hivá ʻi he tuʻunga ko ha fāmili. Ko e toe meʻa ʻe taha ʻe malavá ko hano ngāueʻaki ha ngaahi hiki ʻo e ngaahi hivá. ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻoku hiva mālie ai ʻa hotau fanga tokouá ʻo ʻikai kau ki ai ha meʻalea. ʻI heʻenau luelue he ngaahi halá pe fai ʻenau ngāue ʻi he ngaahi ngoueʻangá, ʻoku nau faʻa hivaʻi fiefia ʻa e ngaahi hiva ko ia kuo fakataimitēpileʻi ki he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá ʻi he uike ko iá.—Efeso 5:19.
Teuteu Fakafāmili ki he Ngāue Fakamalangá
13, 14. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi fetalanoaʻaki fakafāmili ko ia ʻokú ne teuʻi hotau lotó ki he ngāue fakafaifekaú?
13 Ko e faifakamoʻoni ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo Sihova mo ʻene taumuʻá ko ha konga mahuʻinga ia ʻo ʻetau moʻuí. (Aisea 43:10-12; Mātiu 24:14) Tatau ai pē pe ʻoku tau kei siʻi pe motuʻa, ʻoku tau fiefia lahi ange ʻi he ngāue ko ení pea ʻoku tau fakahoko ʻa e lelei lahi ange kapau ʻoku tau teuteu. ʻE lava fēfē ke tau fai eni ʻi loto he fāmilí?
14 ʻI he fekauʻaki mo e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku kau ki heʻetau lotú, ʻoku mahuʻinga ke teuʻi hotau lotó. ʻOku fiemaʻu ke tau fetalanoaʻaki ʻo ʻikai ngata pē ʻi he meʻa te tau faí kae toe pehē foki ki he ʻuhinga te tau fai ai iá. ʻI he ngaahi ʻaho ʻo Tuʻi Sihosafaté, naʻe ʻoange ai ki he kakaí ʻa e fakahinohino ʻi he lao fakaʻotuá, ka ʻoku tala mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu naʻe “heeki ai teuteu ho nau loto.” Naʻe tuku ai kinautolu ʻe he meʻá ni ke nau tōngofua ki he ngaahi fakatauele ʻa ia naʻe lava ke ne ʻave mamaʻo kinautolu mei he lotu moʻoní. (2 Kalonikali [Fakamatala Mea Hokohoko] 20:33, PM; 21:11) Ko ʻetau taumuʻá ʻoku ʻikai ko e ʻai pē ke malava ʻo līpooti ha ngaahi houa naʻe fakamoleki ʻi he ngāue fakamalangá, pea ʻoku ʻikai koeʻuhi pē ke tufa ha ngaahi tohi. Ko ʻetau ngāue fakafaifekaú ʻoku totonu ke hoko ko ha fakahāhaaʻi ia ʻo ʻetau ʻofa kia Sihova pea mo ʻetau ʻofa ki he kakai ko ia ʻoku nau fiemaʻu ʻa e faingamālie ke fili ki he moʻuí. (Hepelu 13:15) Ko e ngāue ko iá ʻoku tau ‘kaungāngaue ai mo e ʻOtuá.’ (1 Kolinito 3:9) Ko ha monū moʻoni ia! ʻI heʻetau kau ʻi he ngāue fakafaifekaú, ʻoku tau fai ia ʻi he fāitaha mo e kau ʻāngelo māʻoniʻoní. (Fakahā 14:6, 7) Ko e hā ha toe taimi lelei ange ʻoku lava ke langa hake ai ʻa e houngaʻia ki he meʻá ni ka ko e ngaahi fetalanoaʻaki fakafāmilí, tatau ai pē ʻi heʻetau ako fakauiké pe ko e taimi ʻoku fetalanoaʻaki ai ki ha konga tohi feʻungamālie mei he Ko Hono Vakaiʻi Fakaʻaho ʻa e Tohitapú!
15. Ko fē nai ʻa e taimi te tau teuteu ai ki he ngāue fakamalangá ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí?
15 ʻOkú ke ngāueʻaki ʻa e taimi ʻi hoʻomou ako fakafāmilí ʻi he taimi ki he taimi ke tokoniʻi ʻa e kau mēmipa ʻo ho fāmilí ke teuteu ki he ngāue fakamalanga ʻo e uiké? Ko hono fai iá ʻe lava ke mātuʻaki ʻaonga. (2 Timote 2:15) ʻE lava ke tokoni ia ke ʻai ʻenau ngāué ke mohu ʻuhinga mo fua lelei. ʻI he taimi ki he taimi, te ke vaheʻi nai ha konga kotoa ʻo e akó ki he teuteu peheé. ʻI ha taimi lahi ange, te ke feangai nai mo e ngaahi tafaʻaki ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻi ha ngaahi fetalanoaʻaki nounou ange ʻi he ngataʻanga ʻo e ako fakafāmilí pe ʻi ha taimi kehe lolotonga ʻa e uiké.
16. Lāulea ki he mahuʻinga ʻo e sitepu taki taha ʻoku fakahokohoko ʻi he palakalafí.
16 ʻE fakahanga nai ʻa e ngaahi konga fakafāmilí ki ha ngaahi sitepu hokohoko, hangē ko ení: (1) Teuteu ha tuʻuaki ʻahiʻahiʻi lelei ʻo fakakau ai ha konga Tohitapu ke lau mei he Tohitapú kapau ʻoku faingamālie. (2) Fakapapauʻi kapau ʻe ala lava, ko e tokotaha taki taha ʻoku ʻi ai ʻa ʻene kato ngāue fakamalanga pē ʻaʻana, ko ha Tohitapu, ko ha pepa nouti, ko ha peni pe peni vahevahe, ngaahi tuleki, mo e ngaahi tohi kehe ʻi ha tuʻunga lelei. ʻOku ʻikai fiemaʻu ʻa e kato malangá ia ko ha kato totongi mamafa, ka ʻoku totonu ke maʻa. (3) Fetalanoaʻaki ki he feituʻu pea mo e founga ke fai ai ʻa e fakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení. Muimui ʻi he tuʻunga taki taha ʻo e fakahinohinó ni ʻi he ngaahi vahaʻa taimi lolotonga ʻa hoʻomou ngāue fakataha ʻi he ngāue fakamalangá. Fai ha ngaahi fokotuʻu ʻaonga, kae ʻoua ʻe akonaki ʻi ha ngaahi poini mātuʻaki lahi.
17, 18. (a) Ko e hā ʻa e faʻahinga teuteu ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí ʻe lava ke tokoni ke ne ʻai ke fua lelei lahi ange ai ʻetau ngāue fakafaifekaú? (e) Ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻo e teuteú ni ʻe lava ke fai ʻi he uike taki taha?
17 Ko ha konga tefito ʻo e ngāue naʻe vaheʻi ʻe Sīsū Kalaisi ki hono kau muimuí ko e ngaohi-ākongá. (Mātiu 28:19, 20) Ko e ngaohi-ākongá ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ʻi he malangá pē. ʻOku fiemaʻu ki ai ʻa e faiako. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe hoʻo ako fakafāmilí ke ke hoko ʻo ola lelei ʻi hono fai ení?
18 ʻI he tuʻunga ko ha fāmilí, fetalanoaʻaki pe ko hai ʻe lelei ke fai ki ai ha ngaahi toe ʻaʻahí. Ko e niʻihi ʻo kinautolu kuo nau tali nai ha tohi; kuo fanongo pē nai ʻa e niʻihi. Kuo fetaulaki nai mo kinautolu ʻi he ngāue fale-ki-he-falé pe ʻi he faifakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení ʻi he māketí pe ʻi he ʻapiakó. Tuku ke tataki koe ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá. (Sāme 25:9; Isikeli 9:4) Fili pē ʻe kimoutolu taki taha pe ko hai ʻoku mou loto ke fai ha toe ʻaʻahi ki ai ʻi he uike ko iá. Ko e hā ʻe talanoa fekauʻaki mo iá? ʻE lava ke tokoniʻi ʻe he fetalanoaʻaki fakafāmilí ʻa e mēmipa taki taha ke teuteu. Hiki ha ngaahi konga Tohitapu papau ke vahevahe mo e faʻahinga mahuʻingaʻiá pea pehē ki he ngaahi poini feʻungamālie mei he polosiua Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ʻe he ʻOtuá Meiate Kitautolú? pe ko e tohi ʻIlo ʻA ʻIa ʻOku Taki Atu ki he Moʻui Taʻengatá. ʻOua ʻe feinga ke ʻosiki ha meʻa lahi ʻi ha ʻaʻahi pē ʻe taha. Tuku ki he tokotaha-ʻapí ha fehuʻi ʻa ia ʻe tali ʻi he ʻaʻahi hono hokó. Fēfē ke ʻai ia ko e konga ʻo e founga-tuʻumaʻu fakauike fakafāmilí ke palani pe ko fē ʻa e ngaahi toe ʻaʻahi ʻe fai ʻe he tokotaha taki taha, ko fē ʻa e taimi te ne fai ai kinautolú, pea mo e meʻa ʻokú ne ʻamanaki ke fakahokó. Ko hono fai ení ʻoku lava ke tokoni ia ke ʻai ai ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa e fāmilí fakakātoa ke toe fua lelei ange.
Hokohoko Atu ʻa Hono Akoʻi Kiate Kinautolu ʻa e Founga ʻa Sihová
19. Kapau ko e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí te nau ʻaʻeva hokohoko ʻi he founga ʻa Sihová, ko e hā kuo pau ke nau hokosiá, pea ko e hā ʻoku tokoni ki he meʻá ni?
19 Ko e hoko ko ha ʻulu ʻo e fāmilí ʻi he māmani fulikivanu ko ení ko ha pole ia. ʻOku feinga mālohi ʻa Sētane mo ʻene kau tēmenioó ke fakaʻauha ʻa e tuʻunga fakalaumālie ʻo e kau sevāniti ʻa Sihová. (1 Pita 5:8) ʻIkai ko ia pē, ʻi he ʻahó ni ʻoku lahi ʻa e tenge kiate kimoutolu ngaahi mātuʻá, tautefito kiate kimoutolu ngaahi mātuʻa taʻemalí. ʻOku faingataʻa ke maʻu ʻa e taimi ke fai ai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē te mou saiʻia ke faí. Ka ʻoku mahuʻinga ʻa e feingá, neongo kapau te mou lava ke ngāueʻaki ha fokotuʻu pē ʻe taha ʻi ha taimi, pea fakaleleiʻi māmālie hoʻomou polokalama ako fakafāmilí. Ko e sio ki he faʻahinga ʻoku nau ofi ʻaupito kiate koé ʻoku nau ʻaʻeva mateaki ʻi he founga ʻa Sihová ko ha pale fakalotomāfana ia. Ke lavameʻa ʻi he ʻaʻeva ʻi he founga ʻa Sihová, ʻoku fiemaʻu ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ke nau maʻu ʻa e fiefia ʻi he ʻi ai ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá pea ʻi he kau he ngāue fakafaifekaú. Ke hoko ia ʻo moʻoni, ʻoku fiemaʻu ʻa e teuteu—ko e teuteu ʻokú ne langa hake ʻa e lotó pea ʻokú ne teuʻi ʻa e tokotaha taki taha ke kau mohu ʻuhinga ki aí.
20. Ko e hā ʻoku lava ke ne tokoniʻi ʻa e ngaahi mātuʻa tokolahi ange ke nau hokosia ʻa e faʻahinga fiefia ko ia ʻoku fakahāhaaʻi ʻi he 3 Sione 4?
20 Fekauʻaki mo e faʻahinga ko ia naʻá ne tokoniʻi fakalaumālié, naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “ʻOku ʻikai haʻaku toe fiefia ʻoku lahi ʻi he meʻa ni, ʻa ʻeku fanongo ki heʻeku fanau, ʻoku nau laka ʻi he moʻoni.” (3 Sione 4) Ko e ngaahi ako fakafāmili ko ia ʻoku fai fakataha mo e taumuʻa maʻalaʻala ʻi he ʻatamaí pea mo e ngaahi ʻuluʻi fāmili ʻoku nau feangainga ʻi he tōʻonga anga-ʻofa, mo tokoni ki he ngaahi fiemaʻu tāutaha ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí, ʻoku lava ke nau fai ʻa e meʻa lahi ke ʻai ke malava ʻa e fāmilí ʻo kau ʻi he fiefia peheé. ʻI hono fakatupulekina ʻa e houngaʻia ki he founga ʻa e ʻOtuá ki he moʻuí, ʻoku tokoniʻi ai ʻe he ngaahi mātuʻá honau fāmilí ke nau fiefia ʻi he founga mātuʻaki lelei taha ʻo e moʻuí.—Sāme 19:7-11.
ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?
◻ Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ki heʻetau fānaú ʻa e teuteu ki he fakatahá?
◻ ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke “maʻu ʻa e lotó”?
◻ ʻE lava fēfē ke tokoni ʻetau ako fakafāmilí ki he teuteu ki he kotoa ʻo e ngaahi fakatahá?
◻ ʻE anga-fēfē nai ʻa hono tokoniʻi kitautolu ʻe he teuteu ki he ngāue fakamalangá ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí ke tau toe ola lelei lahi ange?
-