-
Ke Ke Ngāue Tōtōivi ki he LautohíMaʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
-
-
Ke Ke Ngāue Tōtōivi ki he Lautohí
ʻE ʻIKAI ke lava ʻe he fanga manú ʻo fai ʻa e meʻa ʻokú ke fai he taimi ní. Ko e tokotaha he toko 6 kotoa pē ʻo e tangatá kuo ʻikai ke ako ia ke lautohi—koeʻuhi pē ko e faʻa ʻikai ha faingamālie ke maʻu ai ʻa e akó—pea ki he faʻahinga ʻoku nau maʻu iá, ko e tokolahi ʻoku ʻikai te nau fai tuʻumaʻu ia. Neongo ia, ko hoʻo malava ke lau ʻa e peesi kuo pulusí ʻoku fakaʻatā ai koe ʻi he foungá ni ke ke folau ki he ngaahi fonua kehé, ke feʻiloaki mo e kakai ʻa ia ko ʻenau moʻuí ʻe lava ke ne fakakoloa haʻaú, pe ke maʻu ai ʻa e ʻilo ʻaonga ʻa ia te ne tokoniʻi koe ke ke fekuki ai mo e ngaahi fakahohaʻa ʻo e moʻuí.
Ko e meʻa ʻokú ke lau ki hoʻo fānaú ʻe lava ke tokoni ia ki hono fakafuo ʻa honau angaʻitangatá
Ko e malava ke lautohí ʻokú ne tākiekina ʻa e lahi ʻo e meʻa ʻoku maʻu ʻe ha talavou mei heʻene akó. ʻI heʻene kumi ngāué, ko ʻene malava ke lautohí ʻe tākiekina nai ai ʻa e faʻahinga ngāue ʻe malava ke ne maʻú pea mo e lahi ʻo e houa kuo pau ke ne ngāueʻi koeʻuhi ke maʻu ha moʻuí. Ko e ngaahi uaifi tauhi ʻapi ʻoku nau lautohi leleí ʻoku nau malava lelei ange ke tokangaʻi honau ngaahi fāmilí ʻi he fekauʻaki mo e meʻakai totonú, haisiní, pea mo e taʻofi ʻo e mahakí. Ko e ngaahi faʻē ʻa ia ko e kau lautohi leleí te nau toe fai foki hano tākiekina mātuʻaki lelei ʻa e fakalakalaka fakaeʻatamai ʻa ʻenau fānaú.
Ko e moʻoni, ko e ʻaonga lahi taha ʻoku hoko mai mei he lautohí, ko e malava ko ia ke ne fakamafeia koe ke ke “maʻu ʻa e ʻiloʻi ʻo e ʻOtua.” (Pal. 2:5) Ko e lahi ʻo e ngaahi founga ʻa ia ʻoku tau tauhi ai ʻa e ʻOtuá ʻoku kau ki ai ʻa e malava ke lautohí. Ko e ngaahi Konga Tohitapú mo e ngaahi tohi makatuʻunga ʻi he Tohitapú ʻoku lau ia ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá. Ko hoʻo ola lelei ʻi he malaʻe ngāue fakafaifekaú ʻoku kaunga lahi ki ai ʻa e founga ʻo hoʻo lautohí. Pea ko e teuteu ki he ngaahi ngāue ko ení ʻoku kau ki ai ʻa e lautohí. ʻI he ʻuhinga ko iá ʻoku fakatuʻunga hoʻo tupulaki fakalaumālié ʻi ha tuʻunga lahi ʻi hoʻo tōʻonga lautohí.
Ngāueleleiʻaki ʻa e Faingamālié
Ako ke hoko ko ha tokotaha lautohi fakahāhā mohu ʻuhinga
Ko e niʻihi ʻoku nau ako ʻa e ngaahi founga ʻa e ʻOtuá kuo nau maʻu ha tuʻunga ako fakangatangata. ʻE fiemaʻu nai ke akoʻi kinautolu ke nau lautohi koeʻuhi ke fakaleleiʻi ʻa ʻenau laka ki muʻa fakalaumālié. Pe te nau fiemaʻu nai ʻa e tokoni fakafoʻituitui ki hono fakaleleiʻi ʻenau ngaahi pōtoʻi lautohí. ʻI he ʻi ai ha fiemaʻu fakalotofonuá, ʻoku feinga ʻa e ngaahi fakatahaʻangá ke fokotuʻutuʻu ha ngaahi kalasi ako, makatuʻunga ʻi he tohi ko e Apply Yourself to Reading and Writing. Kuo maʻu ʻaonga lahi ʻa e laui afe tokolahi mei he tokonaki ko ení. Koeʻuhi ko e mahuʻinga ʻo e malava ke lautohi leleí, ʻoku fokotuʻutuʻu ai ʻe he ngaahi fakatahaʻanga ʻe niʻihi ha ngaahi kalasi fakaleleiʻi-lautohi ke fai fakataha mo e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí. Naʻa mo e ʻi he feituʻu ʻoku ʻikai ala maʻu ai ʻa e ngaahi kalasi peheé, ʻe lava ke fai ʻe ha taha ha fakalakalaka lelei ʻi hono vaheʻi ha taimi ʻi he ʻaho taki taha ke lau leʻo-lahi ai pea ʻi he maʻu mo e kau tuʻumaʻu ʻi he akó.
Ko e meʻa fakamamahí, ko e ngaahi kōmikí mo e televīsoné, ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻa kehé, kuó ne tekeʻi ki mui ʻa e lautohí ʻi he moʻui ʻa e kakai tokolahi. Ko e mamata televīsoné mo e lautohi fakangatangatá te ne taʻofi nai ʻa e tupulaki ʻa e ngaahi pōtoʻi lautohi ʻa ha tokotaha pea mo ʻene malava ke fakakaukau pea ke fakaʻuhinga maʻalaʻala pea mo fai ha fakamatala lelei.
Ko e ngaahi tohi ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke mahinoʻi ʻa e Tohitapú ʻoku tokonaki mai ia ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto.” ʻOku ʻai ʻe he ngaahi meʻá ni ke ala maʻu ha fakamatala lahi fekauʻaki mo e ngaahi meʻa mātuʻaki mahuʻinga fakalaumālié. (Mt. 24:45, PM; 1 Kol. 2:12, 13) ʻOku toe tauhi ʻe he ngaahi meʻá ni kitautolu ʻi he tuʻunga ʻilo ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻoku hoko ʻi he māmaní pea mo honau ʻuhingá, tokoniʻi kitautolu ke hoko ʻo maheni lelei ange mo e māmani fakanatulá, pea akoʻi kiate kitautolu ʻa e ngaahi founga ke fekuki ai mo e ngaahi ʻīsiu ʻoku fekauʻaki mo kitautolú. Hiliō he meʻa kotoa, ʻoku fakahangataha ʻa e ngaahi meʻa ko iá ki he founga ke tauhi fakahōifua ai ʻa e ʻOtuá pea maʻu ʻa ʻene hōifuá. Ko e lautohi lelei peheé te ne tokoniʻi koe ke ke tupu ʻo hoko ko ha tokotaha fakalaumālie.
Ko e moʻoni, ko e malava ke lautohi leleí ʻoku ʻikai ko ha ʻulungaanga lelei ia ʻiate ia pē. Ko e pōtoʻí ʻoku fiemaʻu ke ngāueʻaki ia ʻi he founga totonú. ʻI he hangē ko e kaí, ko e lautohí kuo pau ke fai filifili ia. Ko e hā ke kai ai ʻa e meʻakai ʻoku ʻikai te ne ʻomai ha meʻa fakatupu ivi moʻoní pe ʻe aʻu nai ʻo ne fakakonahi koé? ʻI he founga meimei tatau, ko e hā ke lau ai ʻa e fakamatalá, naʻa mo ia ʻoku ʻalu kehé, ʻa ia ʻe lava ke ne fakameleʻi ʻa e ʻatamaí mo e lotó? Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú ʻoku totonu ke ne tokonaki mai ʻa e tuʻunga ʻa ia ʻoku tau fakapapauʻi ai ha naunau lautohi pē ʻoku tau fili. Ki muʻa ke fili ʻa e meʻa te ke laú, manatuʻi ʻa e ngaahi konga Tohitapu hangē ko e Koheleti 12:12, 13; Efeso 4:22-24; 5:1-3 (3, 4, PM); Filipai 4:8; Kolose 2:8; 1 Sione 2:15-17; mo e 2 Sione 10.
Lautohi mo e Fakaueʻiloto Totonu
Ko e mahuʻinga ʻo e fakaueʻiloto totonu ʻi he lautohí ʻoku hoko ʻo hā mahino ia ʻi hono sivisiviʻi ʻa e ngaahi fakamatala Kōsipelí. Ko e fakatātaá, ʻi he Kōsipeli ʻa Mātiú, ʻoku tau maʻu ai ʻa e ʻeke ʻe Sīsū ki he kau taki lotu taukei ʻi he Tohitapú ʻa e ongo fehuʻi hangē ko ení “Naʻe ʻikai te mou lau?” mo e “Kuo teʻeki koā ke mou lau?” ki muʻa ʻi heʻene ʻoange kiate kinautolu ʻa e ngaahi tali Fakatohitapu ki heʻenau ngaahi fehuʻi kākaá. (Mt. 12:3, 5; 19:4; 21:16, 42; 22:31) Ko e lēsoni ʻe taha ʻoku tau ako mei hení ʻa eni, kapau ko ʻetau fakaueʻiloto ki he lautohí ʻoku taʻetotonu, ʻe lava ke tau maʻu mai ai ʻa e ngaahi fakamulituku taʻetotonu pe tō mei hono maʻu kakato ʻa e poiní. Naʻe lau ʻe he kau Fālesí ʻa e ngaahi Konga Tohitapú koeʻuhi naʻa nau fakakaukau ʻo pehē fakafou ʻi he ngaahi meʻa ko iá, te nau maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá. Ko e pale ko iá, hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsuú, ʻoku ʻikai ke foaki ia ki he faʻahinga ʻoku ʻikai te nau ʻofa ki he ʻOtuá pea tali ʻEne ngaahi founga ki he fakamoʻuí. (Sione 5:39-43) Ko e ngaahi taumuʻa ʻa e kau Fālesí naʻe siokita; ko ia ai, ko e lahi ʻo ʻenau ngaahi fakamulitukú naʻe hala.
Ko e ʻofa kia Sihová ʻa e fakaueʻiloto maʻa taha ʻoku lava ke tau maʻu ki hono lau ʻene Folofolá. Ko e ʻofa ko iá ʻokú ne ueʻi kitautolu ke ako ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, he ko ʻofá “ʻoku ne kaungā-fiefia mo e Moʻoni.” (1 Kol. 13:6) Neongo kapau naʻe ʻikai te tau fiefia ʻi he lautohí ʻi he kuohilí, ko e ʻofa kia Sihova ʻaki ʻa e ‘kotoa ʻo hotau ʻatamaí’ te ne ueʻi kitautolu ke tau ngāueʻaki mālohi hotau ʻatamaí ke maʻu ʻa e ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá. (Mt. 22:37) ʻOku langaʻi ʻe he ʻofá ʻa e mahuʻingaʻiá, pea ʻoku fakaʻaiʻai ʻe he mahuʻingaʻiá ʻa e akó.
Fakakaukau ki he Vavé
ʻOku ʻalu fakataha ʻa e lautohí mo e ʻiloʻí. Naʻa mo e ʻi hoʻo lautohi he taimi ní, ʻokú ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi foʻi leá pea manatuʻi honau ʻuhingá. ʻE lava ke ke fakatupulekina ʻa e vave ʻa hoʻo lautohí kapau te ke fakalahi ʻa e tafaʻaki ʻo e ʻiló. ʻI he ʻikai tuʻu ke sio ki he foʻi lea taki taha, feinga ke sio ki he ngaahi pupunga leá ʻi he taimi taki taha. ʻI hoʻo fakatupulekina ʻa e malava ko ení, te ke ʻiloʻi ai ʻokú ke mahinoʻi lelei ʻa e meʻa ʻokú ke laú.
Ko e lautohi fakatahá ʻokú ne tohoaki mai ai ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ke nau vāofi ange
Kae kehe, ʻi hono lau ʻa e fakamatala loloto angé, ko e meʻa ʻokú ke maʻu mei hoʻo ngaahi feingá ʻe fakalahi nai ia ʻaki hono ngāueʻaki ha founga kehe. ʻI hono faleʻi ʻa Siosiua ʻi heʻene lau ʻa e Ngaahi Konga Tohitapú, naʻe folofola ʻa Sihova: “Ko e tohi ko eni ʻo e laó ʻoku ʻikai totonu ke mavahe ia mei ho ngutú, pea kuo pau ke ke lau leʻo-siʻi ia.” (Sios. 1:8, NW) Ko e lea ʻi ha leʻo-siʻí ʻoku faʻa fai ia ʻi he taimi ʻoku fakalaulauloto ai ha taha. Ko ia ai, ko e kupuʻi lea faka-Hepelū ʻoku fakalea ko e “lau leʻo-siʻi ia” ʻoku toe liliu ia ko e “fakalaulauloto.” (Sāme 63:6; 77:12; 143:5) ʻI he taimi ʻo e fakalaulaulotó, ʻoku fakakaukau loloto ai ha taha; ʻoku ʻikai te ne fakavave. Ko e lautohi ʻi ha founga fakakaukaulotó ʻoku fakaʻatā ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ke ʻi ai ʻene maongo lahi ange ki he ʻatamaí mo e lotó. ʻOku ʻi he Tohitapú ʻa e kikite, faleʻi, ngaahi palōveepi, maau, ngaahi fanongonongo ʻo e fakamaau fakaʻotua, ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa Sihová, pea mo e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga moʻoni hulu fau ʻi he moʻuí—ʻoku mahuʻinga kotoa ki he faʻahinga ʻoku nau loto ke ʻaʻeva ʻi he ngaahi founga ʻa Sihová. He ʻaonga ē ke lau ʻa e Tohitapú ʻi ha founga ʻoku fakaʻatā ai ia ke maongo loloto ki ho ʻatamaí mo e lotó!
Ako ke Tokangataha
Ko hoʻo tōʻonga lautohí ʻokú ne tākiekina ʻa hoʻo tupu fakalaumālié
ʻI hoʻo lautohí, ʻai tonu koe ʻi he konga taki taha ʻoku fakamatalaʻí. Feinga ke sio ki he faʻahinga ʻoku kau ki aí ʻi he mata ʻo hoʻo mahinó, pea fakaʻuta atu ki he ngaahi ongo naʻe kau ki he ngaahi meʻa naʻe hokosia ʻi heʻenau moʻuí. ʻOku faingofua eni ʻi ha tuʻunga ʻi hono lau ʻo ha fakamatala hangē ko ia fekauʻaki mo Tēvita pea mo Kolaiaté, ʻa ia ʻoku lēkooti ʻi he 1 Samiuela vahe 17. Ka naʻa mo e ngaahi fakaikiiki ʻi he Ekisotó mo e Livitikó fekauʻaki mo e langa ʻo e tāpanekalé pe ko e fokotuʻu ʻo e tuʻunga taulaʻeikí ʻe hā ngali moʻoni ia ʻi hoʻo sioloto atu ki he ngaahi fakafuofuá pea mo e ngaahi naunaú pe fakaʻuta atu ki he nanamu ʻo e ʻinisēnisí, ko e uite tunú, pea mo e fanga manu naʻe foaki ko e ngaahi feilaulau tutú. Fakakaukau atu ki he fakaofo moʻoni kuo pau naʻe ʻi ai ʻi hono fakahoko ʻa e ngaahi ngāue fakataulaʻeikí! (Luke 1:8-10) Ko e fakakau ʻa ho ngaahi ongoʻangá mo hoʻo ongoʻí ʻi he founga ko ení te ne tokoniʻi koe ke ke maʻu ai ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa ʻokú ke laú pea ʻe hoko ia ko ha tokoni ki he manatú.
Neongo ia, kapau ʻoku ʻikai te ke tokanga, ʻi he taimi ʻokú ke feinga ai ke lautohí, ʻe takai holo nai ai ho ʻatamaí. ʻE sio nai ho matá ki he pēsí, ka ʻe ʻi ha feituʻu kehe hoʻo fakakaukaú. ʻOku tā ha fasi? ʻOku moʻui ʻa e televīsoné? ʻOku talanoa ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí? Kapau ʻe malava, ʻoku lelei tahá ke lautohi ʻi ha feituʻu lōngonoa. Kae kehe, ʻe haʻu nai mei loto ʻa e fakahohaʻá. Mahalo pē naʻá ke maʻu ha ʻaho femoʻuekina. ʻOi, he meʻa faingofua ē ke toe fakafoki mai ʻa e ngaahi ngāue ʻo e ʻahó ki ho ʻatamaí! Ko e moʻoni, ʻoku lelei ke toe fakamanatu ʻa e ngaahi meʻa ʻo e ʻahó—kae ʻikai ʻi he taimi ʻokú ke lautohi aí. Mahalo pē ʻokú ke kamata fakataha mo e fakahangataha ʻa ho ʻatamaí, pe naʻa mo haʻo kamata nai hoʻo taimi lautohí ʻaki ha lotu. Ka ʻi hoʻo laú leva, ʻoku kamata ke tēkina holo ho ʻatamaí. Toe ʻahiʻahi. Akonekina koe ke tauhi ho ʻatamaí ke fakahangataha ki he fakamatala ʻokú ke laú. Faifai atu pē, te ke sio ki ha fakalakalaka.
Ko e hā te ke faí ʻi haʻo hoko mai ki ha foʻi lea ʻoku ʻikai ke mahino kiate koe? ʻE fakamatalaʻi nai pe lāulea ki ha ngaahi foʻi lea ʻoku ʻikai maheni mo ia ʻi he konga tohí. Pe te ke malava nai ke ʻiloʻi ʻa e ʻuhingá mei he potutohí. Kapau ʻoku ʻikai, vaheʻi ha taimi ke kumi ai ʻa e foʻi leá ʻi ha tikisinale kapau ʻoku ala maʻu ha taha, pe fakaʻilongaʻi ʻa e foʻi leá koeʻuhi ke lava ke ke ʻeke ki ha taha ʻa e ʻuhingá ʻamui. ʻE fakalahi heni ʻa hoʻo ʻilo ki he leá pea tokoni ia ki hoʻo maʻu ʻa e mahino ʻi he lautohí.
Lautohi Fakahāhā
Ke ke hokohoko atu ʻa e ngāue tōtōivi ki he lautohi fakahāhaá
ʻI he taimi naʻe tala ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá kia Tīmote ke hokohoko atu ʻene ngāue tōtōivi ki he lautohí, naʻe ʻuhinga hangatonu ʻa Paulá ki he lautohi ke maʻu ʻaonga ai ʻa e niʻihi kehé. (1 Tim. 4:13, NW) Ko e lautohi fakahāhā ola leleí ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi hono lau leʻo-lahi pē ʻa e ngaahi foʻi leá mei ha pēsí. Ko e tokotaha lautohí ʻoku fiemaʻu ke mahino kiate ia ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi leá pea maʻu ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku fakahaaʻi ʻe he ngaahi meʻa ko iá. Ko e toki taimi pē ʻokú ne fai ai iá ʻe lava ai ke ne fakahaaʻi totonu ʻa e ngaahi fakakaukaú pea toe fakatupu totonu ʻa e ngaahi ongó. Ko e moʻoni, ko e meʻá ni, ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e teuteu mo e ʻahiʻahi fakaʻāuliliki. Ko ia ai, naʻe enginaki ʻa Paula: “Ke ke hokohoko ngāue mālohi ki he lautohi fakahāhaá.” Te ke maʻu ʻa e ako mahuʻinga ʻi he pōtoʻi ko ení ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí.
ʻAi ha Taimi ke Lautohi
“Ko e ngaahi palani ʻa e tokotaha tōtōiví ʻoku maʻu moʻoni ai ha ʻaonga, ka ko e tokotaha kotoa ʻoku fakavavé ʻoku huʻu moʻoni atu ia ki he masiva.” (Pal. 21:5, NW) He moʻoni ē ko e meʻa ko iá ʻi he fekauʻaki mo ʻetau holi ke lautohí! Ke maʻu ʻa e “ʻaonga,” ʻoku fiemaʻu ke tau palani tōtōivi koeʻuhi ke ʻoua ʻe fakafihiaʻi ʻe he ngaahi ngāue kehé ʻetau lautohí.
Ko fē ʻa e taimi ʻokú ke lautohi aí? ʻOkú ke maʻu ʻaonga ʻi he lautohi pongipongiá? Pe ʻokú ke ʻāʻā lahi ange ʻi he konga ki mui ʻo e ʻahó? Kapau ʻe lava ke ke fakamavaheʻi naʻa mo e miniti ʻe 15 pe 20 ʻi he ʻaho taki taha ke fai ai ha lautohi, te ke ʻohovale ai ʻi he lahi ʻo e meʻa ʻe lava ke ke lavaʻí. Ko e kií ʻa e tuʻumaʻú.
Ko e hā kuo fili ai ʻe Sihova ke ʻai ʻene ngaahi taumuʻa maʻongoʻongá ke hiki ʻi ha tohí? Koeʻuhi ke lava ai ʻa e kakaí ʻo maʻu faleʻi mei heʻene Folofola kuo tohí. ʻOku fakamafeia kinautolu ʻe he meʻá ni ke nau fakakaukau ki he ngaahi ngāue fakaofo ʻa Sihová, ke tala ʻa e ngaahi meʻá ni ki heʻenau fānaú, pea ke fokotuʻu ʻi he manatú ʻa e ngaahi tōʻongafai ʻa e ʻOtuá. (Sāme 78:5-7) Ko ʻetau houngaʻia ʻi he nima-homo ʻa Sihová ʻi he meʻá ni ʻoku fakahaaʻi lelei taha ia ʻi he founga ʻoku tau ngāueʻaki ai kitautolu tonu ki hono lau ʻa ʻene Folofola foaki-moʻuí.
-
-
ʻOku ʻAonga ʻa e AkóMaʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
-
-
ʻOku ʻAonga ʻa e Akó
KUÓ KE siofi ʻi ha taimi ʻa e kakaí ʻi heʻenau fili fuaʻiʻakaú? Ko e tokolahi tahá ʻoku nau siofi hono lanú mo hono fuolahí ke fakapapauʻi ai ʻa ʻene momohó. ʻOku fakananamu ʻa e fuaʻiʻakaú ʻe he niʻihi. ʻOku ala ki ai ʻa e niʻihi, naʻa mo hono fotaʻi ia. Neongo ia ʻoku fua ʻa hono mamafá ʻe he niʻihi, ʻo tuku ʻa e konga ʻe taha ʻi he nima taki taha ke ʻiloʻi ai pe ko fē ʻoku mamafa ange ʻi hono huhuʻá. Ko e hā ʻoku fakakaukau ki ai ʻa e kakaí ni? ʻOku nau ʻanalaiso ʻa e ngaahi fakaikiikí, fakafuofuaʻi ʻa e ngaahi faikehekehé, fakamanatuʻi ʻa e ngaahi fili ki muʻá, pea fakahoa ʻa e meʻa ʻoku nau sio ki ai he taimi ko ení pea mo e meʻa kuo nau ʻosi ʻiló. ʻOku tatali mai ha pale fakaʻofoʻofa kiate kinautolu koeʻuhi ko ʻenau fai ha tokanga lelei ki he meʻá ni.
Ko e moʻoni, ko e ngaahi ʻaonga ʻi hono ako ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku lahi mamaʻo ange ia. ʻI hono fakafemoʻuekinaʻi ʻe he ako peheé ha konga mahuʻinga ʻi heʻetau moʻuí, ʻoku hoko ai ʻetau tuí ʻo mālohi ange, loloto ange ai ʻetau ʻofá, hoko ai ʻetau ngāue fakafaifekaú ʻo fua lahi ange, pea ko e ngaahi fili ʻoku tau faí ʻokú ne ʻomai ʻa e fakamoʻoni lahi ange ʻo e ʻiloʻilo mo e poto fakaʻotua. ʻI he fekauʻaki mo e ngaahi ʻaonga ko iá, ʻoku pehē ʻe he Palovepi 3:15: “Neongo pe ko e ha ho manako ʻe ʻikai ala fakatatau ki ai.” ʻOkú ke aʻusia ʻa e ngaahi ʻaonga ko iá? Ko e founga ʻo hoʻo akó ʻe hoko nai ia ko ha meʻa tefito.—Kol. 1:9, 10.
Vaheʻi ha taimi ke fakalaulauloto ai
Ko e hā ʻa e ako? Ko e meʻa lahi ange ia ʻi he lau leleakiʻi peé. ʻOku kau ki ai ʻa hoʻo ngāueʻaki hoʻo ngaahi malava fakaeʻatamaí ʻi he fakakaukau tokanga pe fakalahi fekauʻaki mo ha tuʻunga-lea. ʻOku kau ki ai ʻa hono ʻanalaiso ʻa e meʻa ʻokú ke laú, ʻo fakahoa ia mo e meʻa kuó ke ʻosi ʻiló, pea fakatokangaʻi ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku ʻomai ki ha ngaahi fakamatala kuo fai. ʻI he akó, fakakaukau lahi ki ha ngaahi fakakaukau pē ʻoku fakahaaʻi ʻa ia ʻoku foʻou nai kiate koe. Toe fakakaukau foki ki he founga te ke ngāueʻaki fakafoʻituitui nai ai ʻa e akonaki Fakatohitapú ʻo toe kakato ange. ʻI he tuʻunga ko ha tokotaha Fakamoʻoni ʻa Sihová, te ke toe loto ke fakakaukau fekauʻaki mo e ngaahi faingamālie ke ngāueʻaki ai ʻa e fakamatalá ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé. ʻOku hā mahino, ʻoku kau ki he akó ʻa e fakalaulauloto.
Aʻu ki he Tuʻunga Totonu ʻo e Fakakaukaú
Ke maʻu ʻaonga kakato mei hoʻo ako fakafoʻituituí, teuteuʻi ho lotó
ʻI he teuteu ki he akó, ʻokú ke fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi meʻa hangē ko ia ko hoʻo Tohitapú, ko e ngaahi tohi pē ʻokú ke palani ke ngāueʻakí, ko ha peni-vahevahe pe peni, pea mo ha kiʻi pepa hiki nouti nai. Ka ʻokú ke toe teuteu ho lotó? ʻOku tala mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu ko ʻĒselá naʻá ne “teuteuʻi hono loto . . . ke kumi i he fono a Jihova, bea ke fai ia, bea ke akonaki i Isileli ae gaahi tuutuuni, moe gaahi fakamau.” (Esela 7:10, PM) Ko e hā ʻoku kau ki he teuteuʻi ko ia ʻo e lotó?
ʻOku fakamafeia kitautolu ʻe he lotú ke vakai ki he ako ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻaki ʻa e fakakaukau totonu. ʻOku tau fiemaʻu hotau lotó, ʻa e taupotu taha ʻo hotau lotó, ke hoko ʻo ongongofua ki he fakahinohino ʻoku ʻomai ʻe Sihova kiate kitautolú. ʻI he kamataʻanga ʻo e taimi ako taki taha, kole kia Sihova ki he tokoni ʻa hono laumālié. (Luke 11:13) Kole kiate ia ke ne tokoniʻi koe ke ke mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa te ke akó, ko e anga ʻo e felāveʻi ʻa e meʻa ko iá mo ʻene taumuʻá, founga ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi ʻa e faikehekehe ʻo e leleí mo e koví, pea mo e founga ʻe lava ke ke ngāueʻaki ai ʻene ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻi hoʻo moʻuí, pea mo e anga ʻo e kaunga ʻa e fakamatalá ki ho vahaʻangatae mo iá. (Pal. 9:10) ʻI hoʻo akó, “hanganaki kole ki he ʻOtuá” ki he potó. (Sem. 1:5, NW) Faitotonu ʻi hono fakafuofuaʻi ʻa koe tonu ʻo fakatuʻunga ʻi he meʻa ʻokú ke akó ʻi hoʻo kumi ki he tokoni ʻa Sihová ki hono toʻo ʻosi ʻa e ngaahi fakakaukau fehālaakí pe ko e ngaahi holi fakalotomamahí. “Tali ʻaki [maʻu pē] ʻa e fakafetaʻi kia Sihova” ki he ngaahi meʻa ʻokú ne fakahāʻí. (Sāme 147:7) Ko e fakakaukau fakamātoato ko eni ki he akó ʻoku taki atu ia ki he fekoekoeʻi mo Sihova, koeʻuhí ʻoku fakamafeia ai kitautolu ke tau fai ha tali kiate ia ʻi heʻene folofola mai kiate kitautolu fakafou ʻi heʻene Folofolá.—Sāme 145:18.
Ko e ongongofua peheé ʻokú ne fakafaikehekeheʻi ai ʻa e kakai ʻa Sihová mei he kau ako kehé. ʻI he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻoku ʻikai te nau anga-līʻoa fakaʻotuá, ko ha ākenga manakoa ia ke lotolotoua mo poleʻi ʻa e meʻa kuo tohí. Ka ʻoku ʻikai ko ʻetau fakakaukaú ia. ʻOku tau falala kia Sihova. (Pal. 3:5-7) Kapau ʻoku ʻikai ke mahino kiate kitautolu ha meʻa, ʻoku ʻikai ke tau fakaʻosiʻaki ʻi he ʻafungi ʻo pehē kuo pau pē ʻoku hala ia. Lolotonga ʻa e kumi mo e ngāue mālohi ke maʻu ʻa e ngaahi talí, ʻoku tau tatali kia Sihova. (Mai. 7:7) ʻI he hangē ko ʻĒselá, ʻoku tau maʻu ʻa e taumuʻa ko e ngāue mo akoʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau akó. ʻI he hehema ko eni ʻo e lotó, ʻoku tau ʻi ha tuʻunga ai ke utu ha ngaahi ʻaonga lahi mei heʻetau akó.
Founga Hono Fai ʻo e Akó
ʻI he ʻikai ke kamata pē ʻi he palakalafi 1 pea hokohoko atu ai pē ki he ngataʻangá, ʻuluaki vaheʻi ʻa e taimi ke tomuʻa vakai ai ki he kotoa ʻo e kupú pe ko e vahe ʻi he tohí. Kamata ʻaki hono ʻanalaiso ʻa e fakalea ʻo e ʻuluʻi-kaveingá. Ko e kaveinga eni ʻo e meʻa te ke akó. Fakatokangaʻi fakalelei leva ʻa e anga ʻo e felāveʻi ʻa e ngaahi kaveinga-tokoní mo e kaveingá. Sivisiviʻi ha ngaahi fakatātā, ngaahi saati, pe ngaahi puha akoʻi pē ʻoku ʻomai fakataha mo e konga tohí. ʻEke hifo kiate koe: ‘Makatuʻunga ʻi he tomuʻa vakaiʻi ko ení, ko e hā ʻoku ou ʻamanekina ke ʻiló? ʻI he founga fē ʻe mahuʻinga ai eni kiate aú?’ ʻOku ʻomai ʻe he meʻá ni ʻa e tataki ki hoʻo akó.
ʻAi ke maheni mo e ngaahi meʻangāue fakaefekumi ʻoku ala maʻu ʻi hoʻo leá
Maʻu he taimí ni ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻá. Ko e ngaahi kupu ako Taua Leʻo mo e ngaahi tohi ʻe niʻihi ʻoku kau ai ʻa e ngaahi fehuʻi kuo pulusi. ʻI hoʻo lau ʻa e palakalafi taki taha, ʻoku ʻaonga ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi talí. Neongo kapau ʻoku ʻikai ha ngaahi fehuʻi ʻo e akó, te ke kei fakaʻilongaʻi pē nai ʻa e ngaahi poini mahuʻinga ʻokú ke loto ke manatuʻí. Kapau ʻoku foʻou ha foʻi fakakaukau kiate koe, fakamoleki ha toe kiʻi taimi lahi ange ki ai ke fakapapauʻi ʻoku mahino lelei ia kiate koe. Kumi ki ha ngaahi fakatātā pe ngaahi laine fakaʻuhinga ʻa ia ʻe ʻaonga kiate koe ʻi he malaʻe ngāue fakafaifekaú pe ʻe fakatahaʻi nai ʻi ha konga malanga hoko mai. Fakakaukau fekauʻaki mo e kakai totonu ʻa ia ʻe ʻai nai ʻo mālohi ʻenau tuí, kapau te ke vahevahe mo kinautolu ʻa e meʻa ʻokú ke akó. Fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi poini ʻokú ke loto ke ngāueʻakí, pea fakamanatu ia ʻi he ʻosi hoʻo akó.
ʻI hoʻo vakai ki he fakamatalá, sio ki he ngaahi konga Tohitapu ʻoku hā aí. ʻAnalaiso ʻa e anga ʻo e felāveʻi ʻa e konga Tohitapu taki taha mo e konga mahuʻinga fakalūkufua ʻo e palakalafí.
Te ke fetaulaki nai mo e ngaahi poini kuo teʻeki ai ke ke mahinoʻi pe te ke saiʻia ke fakatotoloʻi fakaʻāuliliki ange. ʻI he ʻikai tuku ia ke ne taʻofi koé, hikiʻi ia ke fai ki ai ha fakakaukau lahi ange ʻamui. ʻOku faʻa fakamahinoʻi ʻa e ngaahi poiní ʻi hoʻo lau ʻa e toenga ʻo e fakamatalá. Kapau ʻe ʻikai, ʻe lava ke ke fai ha fekumi lahi ange. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe hikiʻi nai ke fai ha tokanga pehē ki aí? Mahalo pē ʻoku ʻi ai ha konga Tohitapu ʻoku hiki ʻa ia ʻoku ʻikai mahino lelei kiate koe. Pe ʻoku ʻikai te ke ʻiloʻi lelei ʻa e anga ʻo ʻene kaunga ki he tuʻunga-lea ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá. Mahalo pē ʻokú ke ongoʻi ʻoku mahino kiate koe ha foʻi fakakaukau pau ʻi he fakamatalá kae ʻikai feʻunga lelei ke fakamatalaʻi ia ki ha taha kehe. ʻI he ʻikai ke tukunoaʻi pē ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻe fakapotopoto nai ke fai ha fekumi ki ai ʻi he hili ʻa e ʻosi ʻo e meʻa naʻá ke kamata akó.
Fakapapauʻi ke kumi ki he ngaahi konga Tohitapú
ʻI he taimi naʻe tohi ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa ʻene tohi fakaikiiki ki he kau Kalisitiane Hepeluú, naʻá ne kiʻi mālōlō ʻi loto ai ke ne pehē: “Ko eni ʻa e poini tefitó.” (Hep. 8:1, NW) ʻOkú ke fai ha fakamanatu pehē ʻi he taimi ki he taimi? Fakakaukau angé ki he ʻuhinga naʻe fai pehē ai ʻa Paulá. ʻI he ngaahi vahe ki muʻa ʻo ʻene tohi fakamānavaʻí, naʻá ne ʻosi fakahaaʻi ai ko Kalaisi ʻi hono tuʻunga ko e Taulaʻeiki Lahi ʻa e ʻOtuá kuó ne hū ki he langí tonu. (Hep. 4:14–5:10; 6:20) Neongo ia, ʻi hono fakamavaheʻi mo fakamamafaʻi ʻa e poini tefitó ʻi he kamataʻanga ʻo e vahe 8, naʻe teuteuʻi ai ʻe Paula ʻa e ʻatamai ʻo ʻene kau lautohí ke nau fakakaukau loloto ki he founga ʻo e felāveʻi ʻa e meʻa ko iá mo ʻenau moʻuí. Naʻá ne fakahaaʻi naʻe hā ʻa Kalaisi ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá tonu maʻanautolu pea kuó ne fakaava ʻa e hala ki heʻenau hū ʻanautolu ki he “Potu Toputapu” fakahēvani ko iá. (Hep. 9:24; 10:19-22) Ko e papau ʻo ʻenau ʻamanakí ʻe tokoni ia ki hono ueʻi kinautolu ke nau ngāueʻaki ʻa e akonaki lahi ange naʻe ʻi he tohí ni fekauʻaki mo e tuí, kātakí, mo e ʻulungaanga faka-Kalisitiané. ʻI he tuʻunga tatau, ʻi he taimi ʻoku tau ako aí, ko e fakahangataha ki he ngaahi poini tefitó ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau ʻiloʻi ʻa e hokohoko ʻo e kaveingá pea ʻe maongo ai ki hotau ʻatamaí ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei ki he ngāue ʻo fehoanaki mo iá.
ʻE ueʻi koe ʻe hoʻo ako fakafoʻituituí ke ke fai ha meʻa? Ko ha fehuʻi mātuʻaki mahuʻinga eni. ʻI hoʻo ako ha meʻa, ʻeke hifo kiate koe: ‘ʻOku totonu ke anga-fēfē ʻa e kaunga ʻa e meʻá ni ki heʻeku fakakaukaú mo ʻeku ngaahi taumuʻa ʻi he moʻuí? ʻE lava fēfē ke u ngāueʻaki ʻa e fakamatala ko ení ʻi hono solova ha palopalema, fai ha fili, pe aʻusia ha taumuʻa? ʻE lava fēfē ke u ngāueʻaki ia fakataha mo hoku fāmilí, ʻi he malaʻe ngāue fakafaifekaú pea ʻi he fakatahaʻangá?’ Fakakaukau fakamātoato ki he ngaahi fehuʻi ko ení, ʻo fakakaukauloto ki he ngaahi tuʻunga moʻoni ʻa ia ʻe lava ke ke ngāueʻaki ai ʻa hoʻo ʻiló.
Hili ha ʻosiki ʻo ha vahe pe ko ha kupu, vaheʻi ha taimi ki ha fakamanatu nounou. Sio angé pe te ke lava ke manatuʻi ʻa e ngaahi poini tefitó pea mo e ngaahi fakamatala ʻokú ne poupouʻí. ʻE tokoniʻi koe ʻe he sitepu ko ení ke ke manatuʻi ʻa e fakamatalá ki hano ngāueʻaki ʻi he kahaʻú.
Meʻa ke Akó
ʻI he tuʻunga ko e kakai ʻa Sihová, ʻoku lahi ʻa e meʻa ke tau akó. Ka ʻoku totonu ke tau kamatá ʻi fē? ʻI he ʻaho taki taha, ʻoku lelei ke tau ako ʻa e konga tohí pea mo e fakamatala mei he tohi Ko Hono Vakaiʻi Fakaʻaho ʻa e Tohitapú. ʻI he uike taki taha, ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, pea ko e ako ʻoku fai ʻi he teuteu ki he ngaahi meʻá ni te ne tokoniʻi kitautolu ke maʻu ʻaonga ʻi ha tuʻunga lahi ange. ʻI he tānaki atu ki he meʻá ni, kuo ngāueʻaki fakapotopoto ʻe he niʻihi ʻa e taimí ʻi hono ako ʻa e niʻihi ʻo ʻetau ngaahi tohi faka-Kalisitiane ʻa ia naʻe pulusi ki muʻa ʻi heʻenau ako ʻa e moʻoní. ʻOku fili ʻe he niʻihi ha konga ʻo ʻenau lau Tohitapu fakauiké pea fai hano ako lahi ange ʻo e ngaahi veesi ko iá.
Fēfē kapau ʻoku ʻikai ke fakaʻatā koe ʻe ho ngaahi tuʻungá ke ke ako fakalelei ʻa e fakamatala kotoa ʻa ia ʻe fai ai ʻa e lāulea ʻi he ngaahi fakataha fakauike ʻa e fakatahaʻangá? Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tōʻanga ʻo e sio fakavave ki he fakamatalá koeʻuhi pē ke lavá, pe ko e toe kovi angé ko e ʻikai ke ako ha meʻa koeʻuhi ko e ʻikai te ke lava ke fai kotoa iá. ʻI hono kehé, fakapapauʻi ʻa e lahi ʻo e meʻa ʻe lava ke ke akó, pea fai lelei ia. Fai ia ʻi he uike taki taha. ʻI he faai mai ʻa e taimí, feinga ke fakalahi ia ke fakakau atu ki ai ʻa e ngaahi fakataha kehé.
“Laga Ho Fale”
ʻOku ʻafioʻi ʻe Sihova ko e ngaahi ʻuluʻi fāmilí kuo pau ke nau ngāue mālohi ke tokonaki maʻá e faʻahinga ʻoku nau ʻofa aí. “Teuteu hoo gaue itua,” ko e lau ia ʻa e Palovepi 24:27 (PM), “bea ke teuteu ia ke tāu mo koe ae goue.” Neongo ia, ko e ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻa ho fāmilí ʻe ʻikai lava ke tukunoaʻi. Ko ia ai, ʻoku hoko atu ʻa e vēsí: “Bea ke toki laga ho fale.” ʻE lava fēfē ke fai eni ʻe he ngaahi ʻuluʻi fāmilí? ʻOku pehē ʻe he Palovepi 24:3 (NW): “Ko e ʻiloʻiló ʻe fakamoʻoniʻi ai ʻa e fokotuʻu maʻu [ha fale].”
ʻE lava fēfē ke maʻu ʻaonga ho falé mei he ʻiloʻiló? Ko e ʻiloʻiló ʻa e malava fakaeʻatamai ke sio fakalaka atu ʻi he meʻa ʻoku hā mahinó. ʻE lava moʻoni ke pehē ko ha ako fakafāmili ola lelei ʻoku kamata ia ʻaki hano vakaiʻi fakalelei ʻa ho fāmilí tonu. ʻOku anga-fēfē ʻa e fakalakalaka fakalaumālie ʻa e ngaahi mēmipa ʻo ho fāmilí? Fanongo lelei lolotonga hoʻo ngaahi fetalanoaʻaki mo kinautolú. ʻOku ʻi ai ha laumālie ʻo e lāungá pe ʻiteʻitá? Ko e meʻa mahuʻingá ʻa e tuli ki he ngaahi meʻa fakamatelié? ʻI hoʻo ʻi he malaʻe ngāue fakafaifekaú mo hoʻo fānaú, ʻoku nau ongoʻi fiemālie ʻi hono fakahaaʻi kinautolu ʻi he ʻao ʻo honau ngaahi toʻumeʻá ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová? ʻOku nau fiefia ʻi hoʻomou polokalama lau Tohitapu mo e ako Tohitapu fakafāmilí? ʻOku nau ʻai moʻoni ʻa e founga ʻa Sihová ko ʻenau founga moʻuí ia? Ko e siofi fakaleleí te ne fakahaaʻi ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ke ke fai, ʻi ho tuʻunga ko ha ʻuluʻi fāmilí, koeʻuhi ke fokotuʻu mo langa hake ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakalaumālié ʻi he mēmipa taki taha ʻo e fāmilí.
Vakaiʻi ʻa e Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake! ki he ngaahi kupu ʻoku feangai mo e ngaahi fiemaʻu fakahangatonú. Tala leva ki muʻa ki he fāmilí ʻa e meʻa ʻe akó koeʻuhi ke nau lava ʻo fai ha fakakaukau ki he fakamatalá. Tauhi maʻu ha ʻatimosifia anga-ʻofa ʻi he lolotonga ʻa e akó. ʻI he ʻikai tauteaʻi pe fakamaaʻi ha mēmipa ʻo e fāmilí, fakamamafaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e fakamatala ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá, ʻo fai hano ngāueʻaki fakahangatonu ki he ngaahi fiemaʻu ʻa ho fāmilí. Tauhi maʻu ke kau ki ai ʻa e mēmipa taki taha. Tokoniʻi ʻa e tokotaha taki taha ke sio ki he anga ʻo e “haohaoa” ʻa e Folofola ʻa Sihová ʻi hono tokonaki mai ʻa e meʻa tofu pē ko ia ʻoku fiemaʻu ʻi he moʻuí.—Sāme 19:7.
Utu ʻa e Ngaahi ʻAongá
Ko e kakai ʻiloʻilo ʻoku ʻikai haʻanau mahino fakalaumālié ʻe lava ke nau ako ʻa e ʻunivēsí, ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he māmaní, pea naʻa mo kinautolu tonu, kae ʻikai lava ke mahino kiate kinautolu ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻo e meʻa ʻoku nau sio ki aí. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻi he tokoni ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá, ko e kakai ʻoku nau ako tuʻumaʻu ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻe lava ke nau ʻiloʻi ʻi he ngaahi meʻá ni ʻa e ngāue naʻe fai ʻe he ʻOtuá, ko e fakahoko ʻo e kikite ʻi he Tohitapú, pea mo hono fakaeʻa ʻa e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki hono tāpuakiʻi ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá.—Mk. 13:4-29; Loma 1:20; Fkh. 12:12.
ʻI he fakaofo ʻo e meʻa ko iá, ʻoku ʻikai totonu ke ne fakatupunga ke tau hoko ai ʻo hīkisia. ʻI hono kehé, ko e sivisiviʻi fakaʻaho ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ke tau anga-fakatōkilalo ai pē. (Teu. 17:18-20) ʻOkú ne toe maluʻi kitautolu mei he “kākā ʻa Angahala” koeʻuhi ʻi he taimi ʻoku moʻui ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi hotau lotó, ʻe siʻi ai ʻa e ngalingali ʻe fakavaivaiʻi ʻe he fakamānako ʻo e angahalá ʻa ʻetau fakapapauʻi ke talitekeʻi iá. (Hep. 2:1; 3:13; Kol. 3:5-10) Ko ia ai, te tau “aeva o tāu moe Eiki o fakafiemalie [ia] i he mea kotoabe, ke [tau] fua lahi i he gaue lelei kotoabe.” (Kol. 1:10, PM) Ko hono fai iá ʻa ʻetau taumuʻa ʻi hono ako ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, pea ko hono lavaʻi iá ʻa e ʻaonga lahi tahá.
-
-
Founga ʻo Hono Fai ʻa e FekumíMaʻu ʻAonga mei he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí
-
-
Founga ʻo Hono Fai ʻa e Fekumí
KO Tuʻi Solomone naʻá ne “fakalaulauloto pea fai ha fekumi fakaʻāuliliki, ke ne lava ʻo fokotuʻutuʻu ke hokohoko lelei ʻa e ngaahi palōveepi lahi.” Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi naʻá ne mahuʻingaʻia ʻi hono tohi ʻa e “ngaahi lea totonu ʻo e moʻoní.” (Koh. 12:9, 10, NW) Ko Luke naʻá ne “fakatotolo ʻa e meʻa kotoa pē mei he kamatá ʻo tonu matematē” koeʻuhi ke ne fakahaaʻi ʻi he hokohoko totonu ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he moʻui ʻa Kalaisí. (Luke 1:3, NW) Ko e ongo sevāniti fakatouʻosi ko eni ʻa e ʻOtuá naʻá na fai ʻa e fekumi.
Ko e hā ʻa e fekumi? Ko ha kumi fakalelei ia ki he fakamatala ʻo fekauʻaki mo ha meʻa tefito. ʻOku kau ki ai ʻa e lautohi, pea ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e akó. ʻE toe kau nai ki ai ʻa hono fakaʻekeʻeke ʻo e kakaí.
Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e fekumí? Ko ha ngaahi fakatātā siʻi eni. Ko hoʻo ako fakafoʻituituí pe lau Tohitapú ʻe langaʻi hake nai ai ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku mahuʻinga kiate koé. Ko ha taha ʻa ia ʻokú ke faifakamoʻoni ki ai te ne langaʻi hake nai ha foʻi fehuʻi ʻa ia te ke saiʻia ke maʻu ha fakamatala hangatonu ki ha tali. Kuo vaheʻi nai koe ke ke fai ha malanga.
Fakakaukau angé ki he konga ko ia ki hono fai ha malangá. Ko e fakamatala kuo kole atu ke ke faí ʻe hā ngali mātuʻaki fakalūkufua nai. ʻE lava fēfē ke ke ngāueʻaki fakalotofonua ia? Fakaleleiʻi ia ʻaki hono fai ha fekumi. ʻI hono poupouʻi ia ʻe ha fakafuofua ʻe taha pe ua, pe ko ha fakatātā ʻoku feʻunga mo hoʻo fakamatalá pea ʻoku mahuʻinga ki he faʻahinga ʻi hoʻo kau fanongó, ko ha poini ne hā ngali mahino leleí ʻoku hoko ia ʻo fakatupu ʻilo, naʻa mo ʻene fakaueʻiloto. Ko e fakamatala kuo pulusi ʻa ia ʻokú ke ngāue ki aí naʻe teuʻi nai ia ki he kau lautohi ʻi māmani lahí, ka ʻoku fiemaʻu ke ke fakalahi, fakatātaaʻi, mo ngāueʻaki ʻa e ngaahi poiní ki he fakatahaʻanga ʻe taha pe ki ha tokotaha ʻe taha. ʻOku totonu ke fēfē hoʻo hoko atú?
Ki muʻa ke ke kamata fai ha fekumí, fakakaukau ki hoʻo kau fanongó. Ko e hā ʻa e meʻa kuo nau ʻosi ʻiló? Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku nau fiemaʻu ke ʻiló? Fakahaaʻi leva hoʻo taumuʻá. Ko hoʻo taumuʻá ke fakamatalaʻi? ke fakatuipauʻi? ke fakataʻeʻaongaʻi? pe ke ueʻi? Ko hono fakamatalaʻí ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa hono tokonaki mai ha fakamatala lahi ange ke ʻai ke mahino ha meʻa. Neongo ʻe mahino nai ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa tefitó, ʻe fiemaʻu nai ke ke fakalahi ʻa e taimi pe founga ke fai ai ʻa e meʻa ʻoku fakamatalaʻí. Ko e fakatuipauʻí ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa hono ʻomai ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ʻuhinga ʻoku pehē ai ha meʻá, ʻo kau ai ʻa hono ʻomai ʻa e fakamoʻoni. Ko e fakataʻeʻaongaʻí ʻoku fiemaʻu ki ai ha ʻilo fakaʻāuliliki fakatouʻosi ʻa e ongo tafaʻaki ʻo ha ʻīsiu fakataha mo hano ʻanalaiso fakalelei ʻa e fakamoʻoni ʻoku ngāueʻakí. Ko e moʻoni, ʻoku tau kumi ʻo ʻikai ki he ngaahi ʻuhinga mālohi pē ka ko e ngaahi founga ke ʻoatu ai ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻá ʻi ha founga anga-ʻofa. Ko e ueʻí ʻoku kau ki ai ʻa e aʻu ki he lotó. ʻOku ʻuhingá ko hono ʻoatu ki hoʻo kau fanongó ʻa e fakaueʻiloto mo langa hake ʻenau holi ke ngāue ki he meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá. Ko e ngaahi fakatātā moʻoni ʻi he moʻui ʻa e faʻahinga kuo nau fai ʻa e ngāue peheé, naʻa mo e ʻi he fehangahangai mo e faingataʻá, ʻe lava ke tokoni ia ke aʻu ki he lotó.
ʻOkú ke mateuteu he taimí ni ke kamata? Teʻeki ai. Fakakaukau ki he lahi ʻo e fakamatala ʻokú ke fiemaʻú. Ko e taimí ko ha meʻa tefito mahuʻinga nai ia. Kapau ʻokú ke teuteu ke ʻoatu ʻa e fakamatalá ki he niʻihi kehé, ko e hā ʻa e lahi ʻo e taimi ʻe ala maʻu kiate koe ke ke fai ai iá? Ko e miniti ʻe nima? Miniti ʻe 45? ʻOku ʻosi fokotuʻu ʻa e taimí, hangē ko ia ʻi he fakataha ʻa e fakatahaʻangá, pe ʻoku ala feliliuaki, hangē ko ia ʻi ha ako Tohitapu pe ko ha ʻaʻahi fakatauhisipi?
Fakaʻosí, ko e hā ʻa e ngaahi meʻangāue fakaefekumi ʻoku ala maʻu kiate koé? Tānaki atu ki he meʻa ʻokú ke maʻu ʻi ʻapí, ʻoku toe ʻi ai ha meʻa lahi ange ʻi he laipeli ʻi ho Fale Fakatahaʻangá? ʻE loto-lelei ʻa e fanga tokoua ʻa ē kuo nau tauhi ʻa Sihova ʻi he ngaahi taʻu lahí ke fakaʻatā koe ke ke sio ki heʻenau ngaahi meʻangāue fakaefekumí? ʻOku ʻi ai ha laipeli fakapuleʻanga ʻi ho feituʻú ʻa ia ʻe lava ke ngāueʻaki ai ha ngaahi tohi maʻuʻanga fakamatala kapau ʻe fiemaʻu?
Ngāueʻaki ʻEtau Meʻangāue Fakaefekumi Mahuʻinga Tahá—Ko e Tohitapú
Kapau ko hoʻo ngāue fakaefekumí ʻoku kau ki ai ʻa e ʻuhinga ʻo ha konga Tohitapu, kamata ʻi he Tohitapú tonu.
Sivisiviʻi ʻa e Potutohí. ʻEke hifo kiate koe: ‘Ko hai naʻe fakahanga ki ai ʻa e konga tohi ko ení? Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻe he ngaahi veesi takatakaí ʻo kau ki he ngaahi tuʻunga ʻoku taki atu ki he fakamatala pe ko e fakakaukau ʻa e kakai ʻoku kau ki aí?’ Ko e ngaahi fakaikiiki peheé ʻe lava ke ne faʻa tokoniʻi kitautolu ke tau mahinoʻi ha konga tohi, pea ʻe lava ke toe fakalahi ai ʻa e longomoʻui ʻa ha malanga ʻa ia te ke ngāueʻaki nai ai ia.
Ko e fakatātaá, ʻoku faʻa lave ki he Hepelu 4:12 ke fakahaaʻi ʻa e mālohi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ke aʻu ki he ngaahi lotó pea tākiekina ʻa e ngaahi moʻuí. ʻOku tānaki mai ʻe he potutohí ʻa e loloto ki heʻetau mahinoʻi ʻa e founga ʻe lava ke pehē ai iá. ʻOku lāulea ai ki he ngaahi meʻa naʻe hokosia ʻe ʻIsileli lolotonga ʻa e taʻu ʻe 40 ʻi he toafá ki muʻa ke nau hū ki he fonua naʻe talaʻofa ʻe Sihova kia ʻĒpalahamé. (Hep. 3:7–4:13) “Ko e folofola ʻa e ʻOtua,” ʻa ʻene talaʻofa ke ʻave kinautolu ki ha feituʻu ʻo e mālōlōʻanga ʻi he fehoanaki mo ʻene fuakava mo ʻĒpalahamé, naʻe ʻikai ke mate; naʻe moʻui ia pea ngaʻunu ki hono fakahokó. Naʻe maʻu ʻe he kau ʻIsilelí ʻa e ʻuhinga kakato ke fakahaaʻi ʻa e tui ki ai. Kae kehe, ʻi hono taki kinautolu ʻe Sihova mei ʻIsipite ki Moʻunga Sainai pea hoko atu ai ki he Fonua ʻo e Talaʻofá, naʻa nau toutou fakahaaʻi ha taʻetui. Ko ia ai, ʻi heʻenau tali ki he founga naʻe fakahokoʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene folofolá, ko e meʻa naʻe ʻi honau lotó naʻe fakaeʻa ia. ʻI ha founga meimei tatau ʻi hotau ʻahó, ko e folofola talaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e meʻa ʻoku ʻi he loto ʻo e tangatá.
Vakaiʻi ʻa e Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatala-Fekolosiʻakí. Ko e ngaahi Tohitapu ʻe niʻihi ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi maʻuʻanga fakamatala-fekolosiʻaki. ʻOku pehē haʻaú? Kapau ko ia, ʻe tokoni nai ʻa e ngaahi meʻa ko ení. Fakatokangaʻi ha fakatātā mei he New World Translation of the Holy Scriptures. ʻOku fakahaaʻi ʻe he 1 Pita 3:6 ʻa Sela ko ha faʻifaʻitakiʻanga ia ʻoku taau ke faʻifaʻitaki ki ai ʻa e ngaahi uaifi Kalisitiané. Ko ha maʻuʻanga fakamatala-fekolosiʻaki ki he Senesi 18:12 ʻoku poupouʻi ai ʻa e meʻa ko iá ʻi hono fakahaaʻi naʻe lea ʻa Sela ʻo fekauʻaki mo ʻĒpalahame ko e ʻeiki “ʻi hono loto.” Ko ia ai, ko ʻene anganofó, naʻe fai ʻi he ongoʻi loloto. Tānaki atu ki he ngaahi fakamaama peheé, ʻe ʻave nai koe ʻe he ngaahi maʻuʻanga fakamatala-fekolosiʻakí ki he ngaahi konga tohi ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e fakahoko ʻo ha kikite faka-Tohitapu pe ko ha sīpinga ʻo ha fuakava Lao. Kae kehe, fakatokangaʻi ange, ko e ngaahi maʻuʻanga fakamatala-fekolosiʻaki ʻe niʻihi ʻoku ʻikai fakataumuʻa ia ke ʻomai ai ha ngaahi fakamatala pehē. ʻOku lave pē nai ai ki he ngaahi fakakaukau huʻufataha pe ki he fakamatala fakapiokālafi pe fakasiokālafi.
Fekumi ʻAki ha Konikōtieni Faka-Tohitapu. Ko e konikōtieni faka-Tohitapú ko ha ʻiniteki fakaʻalafapeti ia ʻo e ngaahi foʻi lea ʻoku ngāueʻaki ʻi he Tohitapú. ʻE lava ke ne tokoniʻi koe ke ke ʻilo ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻoku felāveʻi mo e kaveinga ʻa ia ʻoku fai ki ai hoʻo fekumí. ʻI hoʻo fakatotoloʻi kinautolú, te ke ʻilo ai ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻaonga kehe. Te ke sio ai ki he fakamoʻoni ʻo e “sīpinga” ʻo e moʻoní ʻoku fokotuʻu mai ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. (2 Tim. 1:13, NW) Ko e New World Translation ʻoku ʻi ai ha fakahokohoko tefito ʻo e “ʻIniteki ʻo e Ngaahi Foʻi Lea Faka-Tohitapú.” Ko e Comprehensive Concordance ʻoku toe lahi ʻaupito ange ia. Kapau ʻoku ala maʻu ia ʻi hoʻo leá, te ne tataki koe ki he kotoa ʻo e ngaahi konga tohi ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi foʻi lea tefito taki taha ʻi he Tohitapú.
Ako ke Ngāueʻaki ʻa e Ngaahi Meʻangāue Fakaefekumi Kehé
Ko e puha ʻi he peesi 33 ʻoku fakahokohoko ai ha ngaahi meʻangāue fakaefekumi lahi kehe kuo tokonaki mai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto.” (Mt. 24:45-47, PM) Ko e konga lahi ʻo e ngaahi meʻá ni ʻoku ʻi ai hano fakahokohoko ʻo e meʻa ʻi lotó, pea ko e lahi aí ʻoku ʻi ai ha ʻiniteki ʻi mui, ʻa ia ʻoku faʻufaʻu ke ne tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi ʻa e fakamatala hangatonú. ʻI he ngataʻanga ʻo e taʻu taki taha, ʻoku pulusi ai ʻa e ngaahi ʻiniteki fakakaveinga fakatouʻosi ʻi he Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake! ki he tānekinga ʻo e ngaahi kupu ki he taʻu ko iá.
Ko e hoko ʻo maheni mo e faʻahinga fakamatala ʻoku ʻomai ʻi he ngaahi tohi ako Tohitapu ko ení ʻe lava ke ne fakavaveʻi ʻa hono fai ʻo e fekumí. Hangē ko ení, tau pehē ʻokú ke loto ke ʻilo fekauʻaki mo e kikite, tokāteline, ʻulungaanga faka-Kalisitiane, pe ko e kaunga ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú. ʻE ngalingali ke ʻi he Taua Leʻo ʻa e meʻa ʻokú ke kumi ki aí. ʻOku feangainga ʻa e ʻĀ Hake! mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko lolotongá, ngaahi palopalema ʻoku hoko taimi tahá, lotú, saienisí, pea mo e kakai ʻo e ngaahi fonua kehekehe. Ko e fakahaaʻi ʻo e fakamatala taki taha ʻi he ngaahi Kōsipelí ʻi heʻene hokohoko totonú ʻoku hā ia ʻi he tohi Moʻungaʻi Tangata Lahi Taha Kuo Moʻui Maí. Ko ha lāulea fakafoʻiveesi ʻi he ngaahi tohi Tohitapú kotoa ʻoku maʻu ia ʻi he ngaahi tohi ko ia hangē ko e Revelation—Its Grand Climax At Hand!, Pay Attention to Daniel’s Prophecy!, pea mo e ongo voliume ʻe ua ʻo e Isaiah’s Prophecy—Light for All Mankind. ʻI he Reasoning From the Scriptures, te ke maʻu ai ʻa e ngaahi tali fakafiemālie ki he ngaahi fehuʻi faka-Tohitapu ʻe laui teau ʻa ia ʻoku langaʻi lahi hake ʻi he malaʻe ngāué. Ki ha mahino māʻalaʻala ange fekauʻaki mo e ngaahi lotu kehé, ko ʻenau ngaahi akonakí, mo honau ngaahi puipuituʻa fakahisitōliá, sio ki he tohi Mankind’s Search for God. Ko ha fakamatala fakaikiiki fekauʻaki mo e hisitōlia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi onopōní ʻoku maʻu ia ʻi he Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom. Ki ha līpooti ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko lolotonga ʻi hono malangaʻi ʻi māmani lahi ʻa e ongoongo leleí, vakaiʻi ʻa e Yearbook of Jehovah’s Witnesses fakamuimui tahá. Ko e Insight on the Scriptures ko ha ʻenisaikolopētia mo ha ʻatalasa faka-Tohitapu ia. Kapau ʻokú ke fiemaʻu ha ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo e kakai, ngaahi feituʻu, ngaahi meʻa, ngaahi lea, pe ko e ngaahi meʻa naʻe hoko fakahisitōlia ʻoku fekauʻaki mo e Tohitapú, ko ha maʻuʻanga fakamatala lelei ʻaupito eni.
“Watch Tower Publications Index.” Ko e Index ko ení, ʻa ia ʻoku pulusi ʻi he lea laka hake he 20, te ne tataki koe ki he fakahinohino ʻi ha tuʻunga kehekehe lahi ʻo ʻetau ngaahi tohí. ʻOku vahevahe ia ki ha ʻiniteki fakakaveinga mo ha ʻiniteki konga Tohitapu. Ke ngāueʻaki ʻa e ʻiniteki fakakaveingá, kumi ha foʻi lea ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e kaveinga ʻokú ke loto ke fakatotoloʻí. Ke ngāueʻaki ʻa e ʻiniteki konga Tohitapú, kumi ʻi he fakahokohoko ʻo e ngaahi konga Tohitapú ʻa e konga Tohitapu te ke saiʻia ke mahinoʻi lelei angé. Kapau kuo pulusi ha meʻa ʻi hoʻo leá ʻi he kaveinga pe ko e konga Tohitapu ko iá ʻi he ngaahi taʻu ʻoku kāpui ʻe he Index, te ke maʻu ha fakahokohoko ʻo e ngaahi maʻuʻanga fakamatalá ke sio ki ai. Ngāueʻaki ʻa e kī ʻi muʻa ʻi he Index ke maʻu ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi fakanounou ki he ngaahi hingoa ʻo e ngaahi tohi ʻoku haá. (Ko e fakatātaá, ʻi he tokoni ko iá, te ke ʻilo ai ko e w99 3/1 15 ʻoku ʻuhinga ia ki he Taua Leʻo ʻi he 1999, ʻīsiu ʻo Maʻasi 1, peesi 15.) Ko e ngaahi ʻuluʻitohi tefito hangē ko e “Field Ministry Experiences” (“Ngaahi Meʻa Naʻe Hokosia ʻi he Malaʻe Ngāue Fakafaifekaú”) mo e “Life Stories of Jehovah’s Witnesses” (“Ngaahi Talanoa ki he Moʻui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová”) ʻe lava ke ʻaonga ia ʻi he teuteu ʻa e ngaahi malanga fakaueʻiloto maʻá e fakatahaʻangá.
Koeʻuhi ko hono fai ʻa e fekumí ʻe lava ke ne mātuʻaki puke ʻete tokangá, tokanga ke ʻoua ʻe hoko ʻo afeʻí. Nofo fakahangataha ki hoʻo taumuʻá ke kumi ʻa e fakamatala ʻoku fiemaʻu ki he ngāue ʻokú ke maʻú. Kapau ʻoku ʻave koe ʻe he Index ki ha matavai pau, huke ki he (ngaahi) peesi ʻoku haá, pea ngāueʻaki leva ʻa e ngaahi kaveinga tokoní mo e ngaahi sētesi kamata ʻo e ngaahi palakalafí ke tataki ai koe ki he fakamatala ʻoku feʻunga mo hoʻo ngaahi fiemaʻú. Kapau ʻokú ke kumi ki he ʻuhinga ʻo ha foʻi veesi Tohitapu tefito, ʻuluaki kumi ki heʻene hā ʻi he peesi ʻa ia ʻoku tataki koe ki aí. Sivisiviʻi leva ʻa e ngaahi fakamatala takatakaí.
“Watchtower Library” ʻi he Sītī. Kapau ʻokú ke ala ngāueʻaki ha komipiuta, te ke maʻu ʻaonga nai mei hono ngāueʻaki ʻa e Watchtower Library ʻi he sītī, ʻa ia ʻoku ʻi ai ha tānekinga lahi fau ʻo ʻetau ngaahi tohí. Ko e polokalama fekumi faingofua ke ngāueʻakí ʻokú ne fakamafeia ai koe ke ke kumi ki ha foʻi lea, ko ha fakatahataha ʻo e ngaahi foʻi lea, pe ko ha konga Tohitapu ʻoku hā ʻi ha ngaahi tohi pē ʻi he Watchtower Library. Neongo kapau ko e meʻangāue fakaefekumi ko ení ʻoku ʻikai ke ala maʻu ia ʻi hoʻo leá, te ke malava nai ke maʻu ʻaonga mei ai ʻi ha lea fakavahaʻapuleʻanga ʻoku ngāue lahi ʻaki ʻa ia ʻokú ke alāanga mo iá.
Ngaahi Laipeli Fakateokalati Kehe
ʻI heʻene tohi fakamānavaʻi hono ua kia Tīmoté, naʻe kole ai ʻe Paula ki he talavoú ni ke ne ʻomai ʻa e “ngaahi [takainga] tohi, kaeʻumaʻā ʻa e ngaahi tohi kiliʻimanu,” kiate ia ki Loma. (2 Tim. 4:13) Naʻe fakamahuʻingaʻi ʻe Paula ʻa e ngaahi tohi pau pea naʻá ne tauhi ia. ʻE lava ke ke fai ʻa e meʻa tatau. ʻOkú ke tauhi ʻa hoʻo ngaahi tatau fakafoʻituitui ʻo e Taua Leʻo, ʻĀ Hake!, mo ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻangá naʻa mo e hili ʻa e lāulea ki ai ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá? Kapau ko ia, te ke ala maʻu ia ke ngāueʻaki ko e ngaahi meʻangāue fakaefekumi, fakataha mo e ngaahi tohi faka-Kalisitiane kehe kuó ke maʻú. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakatahaʻangá ʻoku tauhi maʻu ai ha tānekinga ʻo e ngaahi tohi fakateokalatí ʻi ha laipeli ʻi he Fale Fakatahaʻangá. Ko e ngaahi meʻa ia ke maʻu ʻaonga mei ai ʻa e fakatahaʻangá kotoa, ki heʻenau ngāueʻaki lolotonga ʻenau ʻi he Fale Fakatahaʻangá.
Tauhi Maʻu ʻa e Ngaahi Faile Fakafoʻituituí
Hanganaki tokanga ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga ʻa ia ʻe lava ke ke ngāueʻaki ʻi he taimi ʻokú ke lea mo faiako aí. Kapau ʻokú ke maʻu ʻi ha nusipepa pe ko ha makasini ha fakamatala ongoongo, fakafuofua, pe fakatātā ʻe lava ke ke ngāueʻaki ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú, kosiʻi ia pe hiki tatau ʻa e fakamatalá. Fakakau ki ai ʻa e ʻaho, ko e ʻuluʻi-kaveinga ʻo e pepá, pea mo e hingoa nai ʻo e tokotaha faʻu-tohí pe faipulusí. ʻI he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, hikiʻi hifo ʻa e ngaahi poini fakaʻuhinga mo e ngaahi fakatātā ʻe tokoni nai kiate koe ke ke fakamatalaʻi ʻa e moʻoní ki he niʻihi kehé. Kuo faifai ange peá ke fakakaukau ki ha foʻi fakatātā lelei kae ʻikai maʻu ha faingamālie ke ngāueʻaki ai leva ia? Tohiʻi ia, pea tauhi ia ʻi ha faile. Hili hoʻo ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ʻi ha taimi, kuó ke ʻosi teuteu ai ha ngaahi konga. ʻI he ʻikai ke lī hoʻo ngaahi nouti mei he ngaahi malanga ko ení, tauhi ia. Ko e fekumi kuó ke faí ʻe fakamoʻoniʻi nai ʻa ʻene ʻaongá ʻamui.
Talanoa ki he Kakaí
Ko e kakaí ko ha matavai mahuʻinga ia ʻo e fakamatalá. ʻI he fakatahatahaʻi ʻe Luke ʻa ʻene fakamatala Kōsipelí, ʻoku hā mahino naʻá ne tātānaki ʻa e fakamatala lahi ʻaki hono fakaʻekeʻeke ʻa e faʻahinga naʻe sio tonú. (Luke 1:1-4) Mahalo pē ʻe lava ha kaungā Kalisitiane ʻo huluhulu ha maama ki ha meʻa ʻa ia naʻá ke feinga ke fai ai ha fekumi. Fakatatau ki he Efeso 4:8, 11-16 (NW), ʻoku ngāueʻaki ʻe Kalaisi ʻa e “meʻaʻofa ʻi he kau tangata” ke tokoniʻi kitautolu ke tau tupulaki ʻi he “ʻiloʻi totonu ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.” Ko hono fakaʻekeʻeke ʻa e faʻahinga taukei ʻi he tauhi ki he ʻOtuá te ne ʻomai nai ʻa e ngaahi fakakaukau ʻaonga. Ko e fetalanoaʻaki mo e kakaí te ne toe fakaeʻa nai ʻa e meʻa ʻoku nau fakakaukau ki aí, pea ʻe lava ʻe he meʻá ni ke ne tokoniʻi koe ke ke teuteuʻi ha fakamatala ʻa ia ʻoku ʻaonga moʻoní.
Fakafuofua Atu Hoʻo Ngaahi Olá
Hili hono toli ʻa e uité, ʻoku fiemaʻu leva ke toʻo ʻa e fuá mei hono kafukafú. ʻOku pehē pē mo e ola ʻo hoʻo fekumí. Ki muʻa ke maau ia ke ngāueʻakí, ʻoku fiemaʻu ke ke fakamavaheʻi ʻa e meʻa ʻoku mahuʻingá mei he meʻa ʻoku taʻeʻaongá.
Kapau te ke ngāueʻaki ʻa e fakamatalá ʻi ha malanga, ʻeke hifo kiate koe: ‘ʻOku ʻomai moʻoni ʻe he poini ʻoku ou palani ke ngāueʻakí ha meʻa mahuʻinga ki heʻeku fakahoko ʻa e kaveingá? Pe, neongo ko e fakamatala mahuʻinga ia, ʻoku ngāue ia ke afeʻi ʻa e tokangá mei he kaveinga ʻa ia ʻoku totonu ke u talanoa fekauʻaki mo iá?’ Kapau ʻokú ke fakakaukau ki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku lolotonga hokó pe fakamatala mei he ngaahi malaʻe feliliuaki ʻo e saienisí pe ko e faitoʻó, fakapapauʻi ʻoku ʻalu mo e taimí ʻa e fakamatalá. Fakatokangaʻi foki, ko e ngaahi poini ʻe niʻihi ʻi he ngaahi tohi motuʻa ange ʻatautolú kuo ʻosi liliu nai ke ʻalu fakataha mo e taimí, ko ia vakaiʻi ʻa e meʻa kuo toki pulusi fakamuimui ʻi he tuʻunga-leá.
ʻOku ʻi ai ha fiemaʻu makehe ke tokanga ai, kapau ʻokú ke fili ke tānaki mai ha fakamatala mei he ngaahi maʻuʻanga fakamatala fakamāmaní. ʻOua ʻaupito ʻe ngalo ko e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e moʻoní. (Sione 17:17) ʻOku maʻu ʻe Sīsū ʻa e ngafa tefito ʻi hono fakahoko ʻo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai, ʻoku pehē ʻe he Kolose 2:3: “ʻOku faʻoaki ai hono katokātoa ʻo e koloa poto mo e koloa ʻilo, ʻo fufū pe.” Fakafuofua atu ʻa e ngaahi ola ʻo hoʻo fekumí mei he tafaʻaki ko iá. ʻI he fekauʻaki mo e fekumi fakamāmaní, ʻeke hifo kiate koe: ‘Ko e fakamatala ko ení ʻoku fakalahiʻi, fakamahamahalo, pe sio nounou? Naʻe tohi ia fakataha mo ha fakaueʻiloto siokita pe fakakomēsiale? ʻOku felotoi mo ia ʻa e ngaahi matavai maʻu mafai kehé? Hiliō he meʻa kotoa, ʻoku feongoongoi ia mo e moʻoni ʻo e Tohitapú?’
ʻOku fakalototoʻaʻi kitautolu ʻe he Palovepi 2:1-5 ke hanganaki kumi ki he ʻiló, mahinó, mo e ʻiloʻiló “hange ha haʻao siliva, pea . . . ki ha koloa fufu.” ʻOku fakahaaʻi ʻe he meʻa ko iá fakatouʻosi ʻa e ngāue mālohi pea mo e ngaahi pale lahi. ʻOku fiemaʻu ʻa e feinga ki he fekumí, ka ko hono fai iá ʻe tokoni ia kiate koe ke ke maʻu ai ʻa e fakakaukau ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi meʻá, ke fakatonutonu ʻa e ngaahi fakakaukau fehālaakí, pea ke ʻai ke mālohi hoʻo mahino ki he moʻoní. Te ne toe tānaki mai ʻa e ʻuhinga mo e longomoʻui ki hoʻo ngaahi kongá, ʻo ʻai kinautolu ko ha meʻa fakafiefia ke fakahoko pea fakamānako ke fanongo ki ai.
-